adriaan leendert janse de jonge Denker over de mens in zijn verhoudingen
|
|
- Barbara Simons
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 adriaan leendert janse de jonge Denker over de mens in zijn verhoudingen
2 A.L. Janse de Jonge ( ) was vanaf 1953 lector en van 1959 tot 1965 hoogleraar medische psychologie en algemene psychopathologie. Gerrit Glas Adriaan Leendert Janse de Jonge, zenuwarts, was vanaf 1959 tot 1965 gewoon hoogleraar medische psychologie en algemene psychopathologie aan de Vrije Universiteit. Daarnaast was hij van 1960 tot 1964 aan de Universiteit Utrecht ook hoogleraar pastorale psychologie. Janse de Jonge is een van de meest onderschatte Nederlandse psychiaters uit de vorige eeuw. Zijn werk doet qua diepgang en breedte nauwelijks onder voor dat van de veel bekendere en bijna een generatie oudere Utrechtse hoogleraar H.C. Rümke. In Janse de Jonge s werk gaat het steeds om het menselijke en persoonlijke, niet alleen in de geestelijke gezondheidszorg, maar ook daarbuiten in allerlei verbanden. Hij diende allereerst zijn vak, de psychiatrie, maar bewoog zich, gedreven door een grote openheid en nieuwsgierigheid, ook vaak daarbuiten. Zo liet hij zich expliciet uit over allerlei thema s die in de samenleving van zijn tijd actueel waren: over de grenzen van de geestelijke gezondheidszorg, over maatschappelijke onaangepastheid, verslaving en delinquentie; over creativiteit, de oorsprong van religie en levenshoudingen zoals pessimisme en passiviteit. persoon, persoonlijkheid & werk Janse de Jonge werd in 1917 geboren in Middelburg en overleed op 48-jarige leeftijd onverwacht, tijdens een verblijf in Italië. Hij promoveerde in 1948 aan de Universiteit van Amsterdam bij L. van der Horst, die net als Janse de Jonge en de genoemde Rümke zich intellectueel oriënteerde op de toen invloedrijke existentiële fenomenologie. Janse de Jonge s proefschrift heeft 148
3 Denker over de mens in zijn verhoudingen als titel: De ik-gij verhouding en de ik-zelf verhouding in de neurotische zijnswijze. Een antropologische studie. Over het persoonlijk leven van Janse de Jonge is bijzonder weinig bekend. Het uitvoerige herdenkingscollege, door F. C. Stam, vermeldt geen biografische gegevens, evenmin als het voorwoord van M. Zeegers in een bundel opstellen die in 1967 postuum werd uitgegeven. Beiden beschrijven Janse de Jonge als bescheiden, veelzijdig en genuanceerd, geen man van grootse systemen, maar wel iemand die eigen gezichtspunten inbrengt in actuele discussies. Vanaf 1953 was hij lector aan de nog jonge medische faculteit van de vu; in 1959 werd hij benoemd tot hoogleraar. Vanaf 1963 was hij tevens hoogleraar-directeur van de Valeriuskliniek. Dat Janse de Jonge op de vu terechtkwam, lag wel enigszins voor de hand: Janse de Jonge stak zijn gereformeerde levensovertuiging niet onder stoelen of banken en liet geregeld zien hoe deze doorspeelde in zijn kijk op de geestelijke gezondheidszorg. Dat gebeurde nooit stellig of dwingend. Steeds bleek hij bereid het eigen gezichtspunt voor dat van een ander in te ruilen als daar reden voor was. Janse de Jonge publiceerde in zijn korte leven betrekkelijk veel. Zijn bibliografie telt 99 werken. Een van zijn belangrijkste publicaties is De mens in zijn verhoudingen. Hoofdstukken uit de phaenomenologische psychologie (1956). Tot de vroege werken behoort Karakterkunde (1947), waarvan in totaal zeven drukken verschijnen. Daarnaast zijn er drie bundels met verzamelde opstellen: Anthropologie en geestelijke volksgezondheid (1959), Verkenningen in de psychopathologie (1962) en het postuum verschenen Psychopathologie en mensbeschouwing (1967). invloeden Het werk van Janse de Jonge heeft een duidelijk wijsgerige inslag. Vragen uit zijn vak weet hij gemakkelijk te verbinden met thema s in de filosofie. Steeds blijven daarbij de dagelijkse praktijk en de ontmoeting met de patiënt voorop staan. Hij is een schoolvoorbeeld van een denker die filosofisch inzicht in dienst weet te stellen van de praktijk van de zorg. Hij houdt daarbij opvallend afstand van de wijsbegeerte der wetsidee van de vu-filosofen Vollenhoven en Dooyeweerd, die toen volop in ontwikkeling was. Hij richt zich vooral op de fenomenologie en met name op het werk van Heidegger, van wie hij 149
4 adriaan leendert janse de jonge de notie van het in-de-wereld-zijn overneemt, het idee dat het menszijn zich in relaties ontvouwt. Ook de joodse denker Buber is voor hem belangrijk, met name diens gedachte dat wat zich in de relatie tussen mensen voordoet diepgaand persoonlijk is en nooit te herleiden tot dat wat objectief vastgesteld kan worden. Ook de invloed van andere denkers is zichtbaar in zijn werk: William James, de grote psycholoog; Von Uexküll, grondlegger van de psychosomatische geneeskunde; Mead, de antropoloog; Jaspers, de filosoof die een kolossaal werk over de psychopathologie schreef. Wat Janse de Jonge in de fenomenologie aantrekt is, kort gezegd, het gevoel voor betekenis. In De mens in zijn verhoudingen zegt hij het zo: In de psychopathologie heeft de phaenomenologie dus tot taak de verschijnselen niet alleen als feitelijkheden en gefixeerde species te ordenen, maar veel meer door te dringen in de betekenis, welke de verschijnselen binnen de totale belevingsstructuur van de patiënt verkrijgen. Hij bedoelt hier het volgende. De psychiatrische ziekteleer en de bijbehorende nomenclatuur dienen zich niet slechts op feitelijkheden te richten en op het ordenen van die feitelijkheden tot gefixeerde species. Wie dat doet gaat gemakkelijk voorbij aan de betekenis van de verschijnselen de betekenis op zich en de betekenis in het grotere geheel van de beleving van de patiënt. Die stelling op zich is al tamelijk gedurfd als we die vergelijken met onze tijd, waarin diagnostiek vaak vooral een vorm van rubriceren is geworden. De werkelijk innoverende conceptuele beweging die Janse de Jonge maakt om deze betekenis weer voor het voetlicht te brengen, bestaat echter uit nog iets anders: het centraal stellen van wat hij noemt de ik-gij en de ik-zelf verhouding. Betekenis vormt niet een soort toevoeging, een aparte laag, boven op andere lagen in het functioneren van de patiënt. Herkenning hiervan vraagt om een veel diepere conceptuele verankering die eruit bestaat dat psychopathologische verschijnselen worden gezien als fundamenteel relationeel en als zich ontvouwend in betrekkingen; het meest van alles de betrekking tot de ander en de betrekking tot zichzelf. Met andere woorden, de betekenis van verschijnselen komt tot uitdrukking in het zich verhouden tot anderen 150
5 Denker over de mens in zijn verhoudingen en zichzelf. De patiënt met een psychisch probleem verkeert dus niet eerst in een toestand bijvoorbeeld een depressie, psychose of verslaving om zich vervolgens secundair tot die toestand te verhouden. Beide de psychische toestand en het zich daartoe verhouden zijn op een innige en dynamische wijze met elkaar vervlochten. In De mens in zijn verhoudingen vinden we zijn visie op de mens het meest uitgewerkt. Wat opvalt, is het onderscheid dat Janse de Jonge maakt tussen zelf en persoon. Het zelf ziet hij als dat wat van mij te objectiveren is, mijn lichaam, mijn levensgeschiedenis, aspecten van mijn functioneren. In de psychiatrie wordt de zogenaamde zelfwording vaak opgevat als een vorm van individu(alis)atie, dat wil zeggen: ontwikkeling tot individu. Maar dat is volgens hem te beperkt. Het individuele staat dan in contrast met het algemene, dat wat afwijkt van het soortelijke, van de species (zie boven). De mens is ook persoon. In het persoon-zijn gaat het om wat anders, namelijk hoe ik kort gezegd invulling geef aan mijn verantwoordelijkheid als mens en als medemens. Persoon-zijn is een normatief begrip en personalisatie de verhouding tot de eigen persoon in de zelfwording een morele opgave. Beide kunnen niet worden verstaan los van de bredere verbanden waarvan de persoon deel uitmaakt; verbanden die zelf ook weer een zekere gerichtheid hebben waartoe de persoon zich verhoudt. levensbeschouwing & geestelijke volksgezondheid Hoe valt Janse de Jonge s positie binnen de psychiatrie te typeren? Zijn benadering is zowel anti-reductionistisch als persoonsgericht, zonder dat daarbij de wetenschappelijkheid van de psychiatrie overboord wordt gezet. Anti-reductionistisch is ze omdat ziek-zijn niet samenvalt met het hebben van een stoornis, maar ingebed is in verhoudingen. Persoonsgericht omdat het hem uiteindelijk om de mens achter de ziekte gaat. Wetenschappelijk omdat Janse de Jonge de wetenschap met interesse volgt en integreert in zijn denken. Uit een debat met Karl Jaspers blijkt hoe deze zaken bij Janse de Jonge samenkomen. Janse de Jonge vindt dat Jaspers het verschil tussen wetenschap en filosofie op de spits drijft. Hierdoor wordt de psychiater (door Jaspers) te vroeg de weg afgesneden om zich met de existentiële betekenis van psychopathologie bezig te houden. De existentiële dimensie komt de psychiater op het spoor als deze zich met de hele mens 151
6 adriaan leendert janse de jonge bezighoudt. De hele mens is echter volgens Jaspers niet het object van de psychiatrie. De psychiatrie is gebaseerd op inzichten uit de vakwetenschappen en die inzichten zijn per definitie beperkt. De psychiater kan zich derhalve niet met gezag uitlaten over de hele mens. Janse de Jonge is het hier niet mee eens. De psychiatrie is vooral een beroepspraktijk en in die praktijk is de existentiële dimensie onontwijkbaar. De existentiële dimensie is bovendien geen filosofisch construct, maar allereerst een belevingsrealiteit. Als deze belevingsrealiteit zo bepalend is voor wat patiënten ervaren en doen, waarom zou de clinicus daar dan geen aandacht aan mogen schenken? Het existentiële perspectief heeft voor Janse de Jonge vooral te maken met het persoon zijn en de persoonswording. Deze laatste bestaat uit het vinden van een balans in de omgang met uitersten: tussen lichamelijkheid en zelfoverschrijding, tussen zich onderscheiden van anderen en opgaan in de wereld, tussen zelf spreken en aangesproken worden, tussen zelfwording en verbondenheid. Persoonswording is niet een soort zelfconstitutie, maar een zich openen in verticale en horizontale betrekkingen. Dit zich openen uit zich in creativiteit, bezieling en de ervaring dat het leven stroomt. Dat zijn zaken die in het voortgaande gesprek met de patiënt heel legitiem aan de orde kunnen komen. In de nadere bezinning op dit zich-openen komt ook steeds de christelijke religie in beeld. Janse de Jonge sluit aan bij het toenmalige vu-debat over geloof en wetenschap, maar legt op een veel voorzichtiger manier verbanden dan sommige andere vu-wetenschappers. Hij vraagt zich af of het wel ooit mogelijk zal zijn te komen tot een christelijke antropologie in die zin dat de mens als beeld Gods in duidelijke trekken of eigenschappen is vast te leggen. De christelijke antropologie heeft, net als de psychotherapie, tot taak de vanzelfsprekendheid van een gesloten medisch mensbeeld aan te tasten. Maar christenen staan daarin niet alleen. In de breedte van de wetenschap en cultuur zijn tal van aanknopingspunten. In zijn tijd dacht hij aan de fenomenologie, de culturele antropologie, de psychosomatiek, de opkomst van het maatschappelijk werk, de nieuwere psychoanalyse (die een heel andere, veel ruimere plaats aan het ik toekent) en ook de theologie (zo noemt hij van vu-theoloog Berkouwer: De mens het beeld Gods). Christenen beginnen in de wetenschap niet opnieuw, vanuit de zuiverheid 152
7 Denker over de mens in zijn verhoudingen van een fundament of grondbeginsel. Ze gaan ook niet uit van een gedroomd of verwacht eindresultaat. Ze werken vanuit het midden, de werkelijkheid van elke dag, in de wetenschap en in de maatschappij, een werkelijkheid die voortdurend in beweging is. Dat maakt Janse de Jonge ook concreet. Zo is het interessant hem aan het werk te zien als hij in een opstel over verslaving opeens een lange passage aan de gevaren van het roken wijdt, ondersteund door empirisch onderzoek onder een kleine populatie studenten. Even intrigerend is het hem ver voor de huidige golf van positieve psychologie te horen spreken over gezondheid en mentale hygiëne als positieve waarden en tegelijk de relativering te horen over wat de geestelijke gezondheidszorg daaraan zou kunnen bijdragen. Het maatschappelijk werk, dat in de jaren vijftig aan een professionaliseringsslag begint, is volgens hem terecht niet langer een maatschappelijke hervormingsbeweging en het is goed dat het functioneel heeft leren kijken, dat wil zeggen gericht op concrete noden van individuen. Janse de Jonge heeft er aan de ene kant oog voor dat een complexer wordende maatschappij hogere eisen stelt aan de aanpassing en dat er sprake is van leegte en zingevingsproblematiek die ook in de psychopathologie op één of andere manier mee resoneren. Maar deze breedheid paart hij toch ook steeds weer aan nuchterheid: de psychiater kiest een bepaald perspectief, andere disciplines kiezen andere perspectieven, er is behoefte aan geestelijke gezondheidszorg op menselijke maat. Janse de Jonge heeft te kort geleefd om echt school te maken. Voor vandaag is vooral van belang dat we in hem een geslaagd voorbeeld mogen zien van een psychiater die ambachtelijkheid weet te combineren met filosofische diepte en een maatschappij-brede interesse. Janse de Jonge behoort tot de weinigen die het tot hun taak rekenen veranderingen in de inrichting van de samenleving in verband te brengen met de inrichting van de geestelijke gezondheidszorg en met de noodzaak als professional aandacht te besteden aan existentiële en zingevingsvragen. 153
THEMA 3: EEN BIJBELSE MENSVISIE
THEMA 3: EEN BIJBELSE MENSVISIE TEKST 1 In een bijbels perspectief verschijnt de mens als faiblesse et promesse. Mensen zijn tezelfdertijd eindig onvolkomen en oneindig beloftevol. Beperkt, kwetsbaar,
Nadere informatieGrenzen en mogelijkheden van een samenwerkingsverband vanuit het perspectief van leidinggevenden
Grenzen en mogelijkheden van een samenwerkingsverband vanuit het perspectief van leidinggevenden Dr. An Haekens Overzicht Inleiding: afbakening van thema Spiritualiteit: wiens zorg? Coöperatief- complementair
Nadere informatieVormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015
Vormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015 Inhoud 3 Vooraf 5 Een andere kijk op spijbelen 6 Over de diepere betekenis van kinderspel 7 Kinderen hebben zo hun kijk op quality time 8 Plan
Nadere informatieOuderenzorg in 2025?
Ouderenzorg in 2025? https://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=vo9 wlawhe3e Niemand gaat actief de gang naar het verpleeghuis, je wordt opgenomen, ik had geen inspraak 1 IDENTITEIT: wie
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2009 - I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Religieuze ervaring 1 maximumscore 5 een bruikbare definitie van religie 1 drie problemen die zich kunnen voordoen bij het definiëren van religie 3 meerdere religieuze tradities;
Nadere informatieDe essentie van het geluk
De essentie van het geluk Ook verschenen van Zijne Heiligheid de Dalai Lama bij Xander Uitgevers De diepte van het zijn (2013) De kunst van relaties (2013) Geloven in harmonie (2013) Open je hart (2013)
Nadere informatiePositieve psychologie & Zingeving
Positieve psychologie & Zingeving Studiebijeenkomst KSGV Vrijdag 29 maart 2019, 13.00-17.00 uur Auditorium Catharijneconvent (Lange Nieuwstraat 38 te Utrecht) Informatie en aanmelding: www.ksgv.nl ksgv@ksgv.nl
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Opgave 3 Vreemder dan alles wat vreemd is 12 maximumscore 3 de twee manieren waarop je vanuit zingevingsvragen religies kunt analyseren: als waarden en als ervaring 2 een uitleg van de analyse van religie
Nadere informatieOp reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid
History Christiane Simone Stadie Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid Herinneringen van mijne academiereis in 1843 (Abraham Des Amorie van der Hoeven Jr.) Seminar paper Christiane
Nadere informatieThere are no translations available. Bibliotheektheater Rotterdam, 14 december 2001. (Afbeelding: 'Yesudian', Pia de Blok) De thematiek
There are no translations available. Bibliotheektheater Rotterdam, 14 december 2001 (Afbeelding: 'Yesudian', Pia de Blok) De thematiek Mede onder invloed van de ontkerkelijking die in onze maatschappij
Nadere informatiePositieve verpleegkunde: op weg naar een bloeiende samenleving!
Van Kleef Lezing 10-12-2015 Spreker: Jan Walburg, Hoogleraar Positieve Psychologie, Universiteit van Twente Positieve verpleegkunde: op weg naar een bloeiende samenleving! Aan positieve psychologie kleeft
Nadere informatieWoord vooraf Opbouw van deze studie
Woord vooraf Opbouw van deze studie XIII XVI DEEL I: PROBLEEMSTELLING 1 HOOFDSTUK I ONTWIKKELING EN STAGNATIE IN DE PSYCHIATRIE 2 Inleiding 2 1. 1 Psychiatrie en geestelijke gezondheidszorg - stand van
Nadere informatie6 Geestelijke gezondheidszorg in het licht van zingeving en spiritualiteit
Inhoud Inleiding 11 Zingeving versus maakbaarheid 13 Zingeving: een vast item in diverse contexten 15 Zingeving in de GGZ 16 Zingeving versus objectiviteitseisen in de GGZ 17 Zingeving als item in personeelsmanagement
Nadere informatieContextuele Therapie. Een inleiding
Contextuele Therapie Een inleiding Ivan Boszormenyi-Nagy Ivan Boszormenyi-Nagy 1920-2007 2007 Ivan Boszormenyi-Nagy werd geboren op 19 mei 1920 in Boedapest. Hij werd psychiater en hoogleraar psychiatrie
Nadere informatieExamenprograma filosofie havo/vwo
Examenprograma filosofie havo/vwo Havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein
Nadere informatieVan mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht
[Gepubliceerd in Erik Heijerman & Paul Wouters (red.) Praktische Filosofie. Utrecht: TELEAC/NOT, 1997, pp. 117-119.] Van mij Een gezicht is geen muur Jan Bransen, Universiteit Utrecht Wij hechten veel
Nadere informatieStudiemiddag Kenniscentrum Religie en Levensbeschouwing in de GGZ 23 februari 2012
Studiemiddag Kenniscentrum Religie en Levensbeschouwing in de GGZ 23 februari 2012 Angst en vrees Normaal en pathologisch Angst als Toestand Motoriek Fysiologie Verbale output Innerlijk proces Cognitieve
Nadere informatieTransactionele Analyse. Begrijpen en beïnvloeden. Nederlandse Vereniging voor Transactionele Analyse
Nederlandse Vereniging voor Transactionele Analyse Transactionele Analyse Begrijpen en beïnvloeden De Transactionele Analyse biedt een praktische, heldere theorie die door iedereen te begrijpen is. Het
Nadere informatieREFORMATORISCHE WIJSBEGEERTE IN DE ONTWIKKELING VAN DE TIJD DE WAARDERING VAN DE VERLICHTING
REFORMATORISCHE WIJSBEGEERTE IN DE ONTWIKKELING VAN DE TIJD DE WAARDERING VAN DE VERLICHTING door prof. dr. H. G. Geertsema Enige tijd geleden werd door enkele jongeren die zich nauw betrokken weten bij
Nadere informatieWeten het niet-weten
Weten het niet-weten Over natuurwetenschap en levensbeschouwing Ger Vertogen DAMON Vertogen, Weten.indd 3 10-8-10 9:55 Inhoudsopgave Voorwoord 7 1. Inleiding 9 2. Aard van de natuurwetenschap 13 3. Klassieke
Nadere informatieFILOSOFIE TUSSEN DE PALMEN II EMMANUEL LEVINAS
FILOSOFIE TUSSEN DE PALMEN II EMMANUEL LEVINAS onderwijs trainingen gesprekken EMMANUEL LEVINAS filosofische en maatschappelijk-historische context Emmanuel Levinas - leven - werk leren luisteren naar
Nadere informatieGeloof tegenover gevoelens
Kenneth Hagins Geloofsles nr. 7 Geloof tegenover gevoelens Centrale waarheid: Een formule voor geloof is: 1) Zoek in Gods Woord naar een belofte die betrekking heeft op wat u nodig heeft, 2) Geloof Gods
Nadere informatieHet verhaal van 100 jaar Valeriuskliniek
Het verhaal van 100 jaar Valeriuskliniek Willem van Tilburg Genesis In den beginne schiep. 1 Abraham Kuyper De Vrije Universiteit 1880 Dr. Abraham Kuyper Hoogleraar theologie Vrije Universiteit 2 Maar
Nadere informatieOmgaan met stemmen horen. Sigrid van Deudekom en Jeanne Derks
Omgaan met stemmen horen Sigrid van Deudekom en Jeanne Derks Hoort stemmen horen bij de Psychiatrie? Ja? Nee? JA Want: Het betreffen vocale, audiatieve hallucinaties. 85 % van de Mensen met een dissociatieve
Nadere informatieHelp, mijn man heeft een dwangstoornis
Help, mijn man heeft een dwangstoornis Partnerrelatietherapie om hem van zijn probleem af te helpen. Hij is veranderd, reageert anders sinds geboorte zoontje. Het is een ziekte, hij heeft psychiatrische
Nadere informatieRELIGIEWETENSCHAPPEN COMPARATIEF
RELIGIEWETENSCHAPPEN COMPARATIEF Verbindt de wereld van boeddhisten, hindoes, joden, humanisten, moslims, christenen en agnosten Neem je plaats in het debat over diversiteit 3 Titel in voettekst, aanpassen
Nadere informatieVAN ZORG NAAR PREVENTIE
VAN ZORG NAAR PREVENTIE Jaap van der Stel Jaap van der Stel Lector GGz Hogeschool Leiden Brijder-Parnassia GGZ ingeest Legitimatie psychische gezondheidszorg Legitimiteit van de psychische gezondheidszorg
Nadere informatieMaster in de seksuologie
Master in de seksuologie Faculteit Geneeskunde Kiezen voor de opleiding seksuologie De seksuologie is een erg jonge wetenschap amper iets meer dan een eeuw oud, waarvan de ontwikkeling lang heeft geleden
Nadere informatieDe Jefferson Bijbel. Thomas Jefferson
De Jefferson Bijbel Thomas Jefferson Vertaald en ingeleid door: Sadije Bunjaku & Thomas Heij Inhoud Inleiding 1. De geheime Bijbel van Thomas Jefferson 2. De filosofische president Het leven van Thomas
Nadere informatieUniversiteit Opleiding Cursus Beschrijving Link. Vaardigheidsonderwijs 2e jaar
Overzicht bachelorcursussen Dit overzicht geeft een groot aantal bachelorcursussen weer die aandacht besteden cultuur en/of gender op het gebied van gezondheidszorg. Het overzicht betreft cursussen uit
Nadere informatieInterpretatie. Interpretatie. Tarieven / mogelijkheden. Bijbel en cultuur. joodse en christelijke traditie. exegese en praktijk.
Interpretatie Uitgegeven door : Boekencentrum Uitgevers (www.boekencentrum.nl) Verschijningsfrequentie : 6 x per jaar : 48 pagina s : 1.000 exemplaren Uitvoering : Geheel full colour : 210 x 297 mm (A4),
Nadere informatierouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014
rouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014 Jacqueline van Meurs: geestelijk verzorger/consulent spirituele zorg Gerda Bronkhorst: oncologieverpleegkundige/verpleegkundig consulent palliatieve
Nadere informatieLeren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014)
Leren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014) Inleiding De kern van (autisme)vriendelijke communicatie is echt contact, gebaseerd op
Nadere informatieFilosofie voor de Wetenschappen
Date 15-10-2013 1 Filosofie voor de Wetenschappen Presentatie voor de Honours-studenten van de Rijksuniversiteit Gent Jan-Willem Romeijn Faculteit Wijsbegeerte Rijksuniversiteit Groningen Date 15-10-2013
Nadere informatieHoofdstuk 1 Religie in de Nederlandse psychiatrie en geestelijke gezondheidszorg 17 Harry Oosterhuis
Inhoud Voorwoord 11 Deel 1 Historische en filosofische aspecten Hoofdstuk 1 Religie in de Nederlandse psychiatrie en geestelijke gezondheidszorg 17 Harry Oosterhuis Hoofdstuk 2 Psychiatrie en godsdienstpsychologie
Nadere informatieAANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS?
AANTEKENINGEN Alles draait om de visie op Jezus Christus. Door de eeuwen heen is er veel discussie geweest over Jezus. Zeker na de Verlichting werd Hij zeer kritisch bekeken. De vraag is waar je je op
Nadere informatieBoek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem
Het overlijden van een broer of zus is een ingrijpende gebeurtenis. Toch wordt het onderwerp in de rouwliteratuur doodgezwegen. Tot verbazing van Minke Weggemans. De pastoraal therapeute schreef er daarom
Nadere informatieopdrachtsverklaring centrum voor volwassen personen met handicap MOZAÏEK
opdrachtsverklaring centrum voor volwassen personen met handicap MOZAÏEK Bij het begin van de jaren 70 zoeken enkele ouders een dagcentrum voor hun volwassen gehandicapt kind. Voordien was het bijna evident
Nadere informatieVALT HIER NOG WAT TE LEREN? EEN EDUCATIEF PERSPECTIEF OP DUURZAAMHEID Gert Biesta Universiteit Luxemburg. een populair recept
VALT HIER NOG WAT TE LEREN? EEN EDUCATIEF PERSPECTIEF OP DUURZAAMHEID Gert Biesta Universiteit Luxemburg een populair recept een maatschappelijk probleem add some learning opgelost! deze bijdrage een perspectief
Nadere informatiePositioneren van de SPV
Regiobijeenkomst SPV-en Friesland 27 november 2014 Positioneren van de SPV Gerard Lohuis Historie van SPV Eind jaren 60 vorige eeuw - Opnamebekorten - Opname voorkomen - Professional die in de thuissituatie
Nadere informatieIedere tijd heeft zijn handvatten. Ultieme huisartsenzorg? Palliatieve zorg. Hoe noemen we het?
Ultieme huisartsenzorg? Iedere tijd heeft zijn handvatten NHG, 23 Mei 2013 Prof dr Carlo Leget, Universiteit voor Humanistiek www.zorgethiek.nu Palliatieve zorg Hoe noemen we het? Palliatieve zorg is een
Nadere informatieSpanningsvelden bij toegankelijkheid van zorg : We hebben gezocht naar een titel die meteen naar de kern van de zaak gaat en die omvattend is voor de
1 Inleiding door dr. Walter Krikilion, voorzitter Werkgroep Ethiek in de Kliniek van ICURO - Symposium Spanningsvelden bij toegankelijkheid van zorg 19 oktober 2012 - Hasselt Beste deelnemers, Als Werkgroep
Nadere informatieBoekenpodium Avondconferentie: Zingeving en spiritualiteit: een uitdaging voor therapie en zorg
Boekenpodium Avondconferentie: Zingeving en spiritualiteit: een uitdaging voor therapie en zorg Walter Krikilion Garant Antwerpen 16 oktober 2012 Zingeving en spiritualiteit: een uitdaging voor therapie
Nadere informatieWaarom doet Hij dat zo? Om de diepste bedoeling van Gods geboden aan te geven. Daar kom ik straks op terug. Hij geeft in de Bergrede de beloften en
1 De Bijbel open 2013 5 (02-02) Vandaag bespreken we een vraag over de betekenis van de Wet die God aan Israel gaf voor de christelijke gemeente van het Nieuwe Testament en dus voor ons. Is het zo dat
Nadere informatieRaad van Kerken Conferentie Nieuwe Krachten met Kerk en Stage. Diaconaal leren Wanneer wijkt de duisternis voor het licht?
Raad van Kerken Conferentie Nieuwe Krachten met Kerk en Stage 14 mei 2014 Herman Noordegraaf Diaconaal leren Wanneer wijkt de duisternis voor het licht? Ter inleiding van deze conferentie wil ik enige
Nadere informatieToelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 4
Toelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 4 Deel 1, Hoofdstuk 3 Dat de Natuur de oorzaak is. Rikus Koops 15 juni 2012 Versie 1.0 In de vorige toelichting heb ik de organisatie van de Natuur
Nadere informatieHC zd. 42 nr. 31. dia 1
HC zd. 42 nr. 31 weinig mensen zullen zeggen dat ze leven voor het geld geld maakt niet gelukkig toch zeggen we er graag achteraan: wel handig als je het hebt want waar leef ik voor? een christen mag zeggen:
Nadere informatieDR. J.H. LAMBERTS, 1911-1990
DR. J.H. LAMBERTS, 1911-1990 DOOR DRS. J. REEHORST Op 16 februari 1990 overleed op 78-jarige leeftijd Jan Lamberts, huisarts en politicus. De volgorde, eerst huisarts, daarna politicus, is opvallend, want
Nadere informatieGrensoverschrijdend gedrag. Les 2: inleiding in de psychopathologie
Grensoverschrijdend gedrag Les 2: inleiding in de psychopathologie Programma Psychopathologie; wat is het? Algemene functionele psychopathologie DSM Psychopathologie = Een onderdeel van de psychiatrie
Nadere informatieChrista Mesnaric. Aristoteles. voor. managers
Christa Mesnaric Aristoteles voor managers BBNC uitgevers Rotterdam, 2011 Inhoud Aristoteles een managementgoeroe in de 21 ste eeuw 9 Wie was Aristoteles? Een beknopte biografie 15 Succesformules in het
Nadere informatieVisie pastoraal in Monsheide
Visietekst pastoraal in Monsheide I. Inleiding Onze christelijke levensbeschouwing, ontleend aan de stichtende Congregatie Sint-Vincentius à Paulo, trachten wij een eigentijdse invulling te geven. Vanuit
Nadere informatieVAN DE WIJK VALT NIET ZOVEEL TE VERWACHTEN.
VAN DE WIJK VALT NIET ZOVEEL TE VERWACHTEN. INTERVIEW MET PROMOVENDA FEMMIANNE BREDEWOLD in dit artikel: > geven en ontvangen > afstand > begrensde contacten > aangepaste wederkerigheid > andere aanbevelingen
Nadere informatiePreek De vrouw die Jezus beslissing veranderde. Lieve gemeente,
Lieve gemeente, We zien het niet vaak in de Bijbel, maar in het verhaal dat we vandaag gelezen hebben is Jezus toch ronduit bot te noemen en buitengewoon onvriendelijk op het onbeschofte af, tegen een
Nadere informatieFunctiebehoud bij ouderen in levensloopperspectief
Functiebehoud bij ouderen in levensloopperspectief - Werkzame preventie door het leven heen - (To Do or not To Do) Openbare les Ton Bakker lector Functiebehoud bij Ouderen in Levensloopperspectief 9 oktober
Nadere informatieFamilie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie.
Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. De cliënt krijgt een groot vel papier en kleurkrijt. De opdracht is: Teken je gezin van herkomst rond de etenstafel. Een werkvorm
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 9. Inleiding 13 De dilemma s van de psychiatrie 13 Omgaan met het verleden 17 Gebruikte terminologie 19 De indeling van het boek 20
Inhoud Voorwoord 9 Inleiding 13 De dilemma s van de psychiatrie 13 Omgaan met het verleden 17 Gebruikte terminologie 19 De indeling van het boek 20 1 Het Rijksasiel in Avereest, 1961-1963 23 Het doel van
Nadere informatieDrie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven
Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven Situatie John volgt een opleiding coaching. Hij wil dat vak dolgraag leren. Beschikt ook over de nodige bagage in het begeleiden van mensen, maar
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo I
Opgave 3 Ramadan in de post-seculiere samenleving 12 maximumscore 4 verlichtingsfundamentalisme: laïciteit: verbannen van religie uit openbaar onderwijs en politiek 1 verlichtingsvijandig multiculturalisme:
Nadere informatieKONING ARTHUR visie en organisatieprincipes
KONING ARTHUR visie en organisatieprincipes Ed Knies Koning Arthur; visie en organisatieprincipes Welkom Dit boek is een moreel boek voor professionals. Met moreel bedoelen we dat er binnen organisaties
Nadere informatieOnderwijs-pedagogische visies van mbo-docenten
Onderwijs-pedagogische visies van mbo-docenten Do-mi-le 15 mei 2014 Carlos van Kan Onderzoeker carlos.vankan@ecbo.nl Mijn professionele interesse Het helpen ontwikkelen van een kritisch onderzoeksmatige
Nadere informatie3.6 Diversiteit is meer dan verschil in cultuur 91 3.7 Antwoorden uit de gezondheidswetenschappen
Inhoud Inleiding 7 1 Diversiteit in jouw leven 13 1.1 Identiteit 13 1.2 Sociale identiteit 15 1.3 Sociale deelidentiteiten 17 1.4 Multiculturele persoonlijkheden 20 1.5 Aspecten van persoonlijkheden 24
Nadere informatieOm mee te beginnen: boekfragment en opdrachten
Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten Bron: http://ninabrackman.blogspot.nl/p/de-alchemist-paulo-coelho.html Dit is een deel van een blog over De Alchemist van Paulo Coelho door Nina Brackman.
Nadere informatieInhoudsopgave. 1. Inleiding 5
Inhoudsopgave 1. Inleiding 5 2. Een liberale visie op gezondheidszorg 11 2.1 Het individu als ultieme waarde 11 2.2 Gezondheidszorg in een liberale rechtsstaat 14 2.3 Kortom: een liberale visie op gezondheidszorg
Nadere informatieDe Linkeroever. werkplaats voor levende spiritualiteit. Vier avonden over de vraag wat dat is, en wat ervoor nodig is om een spiritueel mens te zijn
Spiritualiteit? [Ralf Grossert] M1 Iets voor mensen die graag zweverig doen? Of moet je met je beide benen op de grond staan om spiritueel te kunnen zijn? En welke spiritualiteit past bij mij? Er is zoveel
Nadere informatiebw Prima Filosofie 2005 09-08-2005 13:47 Pagina 1 Ton Vink Prima Filosofie Een eerste kennismaking met de filosofie
bw Prima Filosofie 2005 09-08-2005 13:47 Pagina 1 Ton Vink Prima Filosofie Een eerste kennismaking met de filosofie bw Prima Filosofie 2005 09-08-2005 13:47 Pagina 3 Inhoud HOOFDSTUK 1 5 Filosofie is:
Nadere informatiePinksteren 2015 -- oogst van de vruchten. Bij Exodus 20 : 1 20 - Handelingen 2 : 1-11
Pinksteren 2015 -- oogst van de vruchten Bij Exodus 20 : 1 20 - Handelingen 2 : 1-11 Als wij Pinksteren vieren, dan vieren we toch ook dat de boodschap van Gods liefde wereldwijd rondgaat. Dat we in het
Nadere informatieLiefde. De sociale leer van de Kerk
Liefde De sociale leer van de Kerk De sociale leer van de Kerk Over de liefde Het evangelie roept ons op om ons in te zetten voor onze naasten. Maar hoe weet je nu wat er gedaan moet worden, zeker in een
Nadere informatiechristiane berkvens - stevelinck Marc-Alain Ouaknin De joodse gids van deze tijd
christiane berkvens - stevelinck Marc-Alain Ouaknin De joodse gids van deze tijd Inhoudsopgave Inleiding: Marc-Alain Ouaknin 7 1. Blijf vragen 11 2. Kijk naar het vonkje licht in de ogen van de ander 23
Nadere informatieFilosofie in de forensische psychiatrie
Symposium in het kader van het 10-jarig bestaan van de Afdeling Onderzoek FPC Dr. S. van Mesdag te Groningen Filosofie in de forensische psychiatrie donderdag 8 november 2012, 9.30 uur 16.30 uur 10.00
Nadere informatieVoorbeeldig onderwijs
m a r i a va n de r hoe v e n Voorbeeldig onderwijs In de politieke arena wordt gedebatteerd over de vraag of het goed gaat met het Nederlandse onderwijs. Getuige het recente Oesorapport zijn we op onderdelen
Nadere informatieVoorwoord Met oprechte blijdschap schrijf ik het voorwoord voor dit boek. Ik ken Henk Rothuizen al vele jaren en heb hem zien opgroeien tot een man van God, met een bediening die verder reikt dan zijn
Nadere informatieLeiderschap met Ziel en Zakelijkheid
Waar ideeën en activiteiten rond ziel en zakelijkheid samenkomen op een prachtige plek, vanuit een geïnspireerd netwerk 7-daagse training: Leiderschap met Ziel en Zakelijkheid Duurzaam en waardevol leiderschap
Nadere informatieInhoud: Wat is trauma Cultuur aspecten Psychologische Fysieke aspecten Geestelijke aspecten Grenzen aangeven
Inhoud: Wat is trauma Cultuur aspecten Psychologische Fysieke aspecten Geestelijke aspecten Grenzen aangeven Wat is een trauma? Trauma kan cultuurafhankelijk zijn Cultuur bepaalt reactie Cultuur aspecten:
Nadere informatieDialogisch verstaan tussen mensen uit verschillende culturen
9 Inleiding Hoe creëren wij een sfeer in onze steden waar iedereen zich thuis voelt? Hoe gaan we om met verschillende culturele feesten en bijbehorende rituelen? Hoe gaan we om met ons gemeenschappelijk
Nadere informatieWillen sterven. Wie anders dan ik zelf zou het recht hebben om te beslissen over mijn leven? Moment voor religieuze bezinning en waardevol leven
Wie anders dan ik zelf zou het recht hebben om te beslissen over mijn leven? Paul van Tongeren was tot zijn emeritaat hoogleraar wijsgerige ethiek in Nijmegen en Leuven. Hij is als geassocieerd onderzoeker
Nadere informatieIDENTITEITSSTATUUT. Zorgcentrum Horizon. Integraal onderdeel van de statuten conform artikel 2. Lid 4
IDENTITEITSSTATUUT Zorgcentrum Horizon Integraal onderdeel van de statuten conform artikel 2. Lid 4 8 september 2016 1 Identiteitsstatuut zorgcentrum Horizon Voorwoord Voor u ligt het identiteitsstatuut
Nadere informatieWaar winkelen de inwoners van de gemeente Ede? Een onderzoek op basis van 304 winkelmomenten
Waar winkelen de inwoners van de gemeente? Een onderzoek op basis van 304 winkelmomenten In opdracht van de SGP Door Studentenpool Bestuurlijke Bedrijfskunde Academie Mens & Organisatie Christelijke Hogeschool
Nadere informatieEvaluatierapport. Workshop. Bewust en positief omgaan met ADHD. Universiteit van Tilburg Forensische psychologie. 23 april 2010
Evaluatierapport Workshop Bewust en positief omgaan met ADHD Universiteit van Tilburg Forensische psychologie 23 april 2010 Drs. Arno de Poorter (workshopleider) Drs. Anne van Hees (schrijver evaluatierapport)
Nadere informatieHet leven leren. De theorie en visie achter het levo lesmateriaal
Het leven leren De theorie en visie achter het levo lesmateriaal Waar gaat kaderdocument Het leven leren (2003) over? De levensbeschouwelijke ontwikkeling èn beroepsethische vorming van onderwijsdeelnemers
Nadere informatieOver nut en noodzaak van praktijkgericht onderzoek. Congres Focus op onderzoek - Oogsten en verbinden 1 en 2 december 2011, Galgenwaard, Utrecht
Over nut en noodzaak van praktijkgericht onderzoek Congres Focus op onderzoek - Oogsten en verbinden 1 en 2 december 2011, Galgenwaard, Utrecht Wat is het probleem? Volgens: 1. De professional 2. De wetenschapper
Nadere informatieProf. dr. D. H. Th. Vollenhoven
Prof. dr. D. H. Th. Vollenhoven 1892-1978 86 Prof. dr. D. H. Th. Vollenhoven 6 juni 1978 overleed Dirk Hendrik Theodoor Vollenhoven in de leeftijd van 86 jaar. Hij was vanaf 1926 hoogleraar in de wijsbegeerte
Nadere informatieVan Classificatie naar Diagnostiek
Van Classificatie naar Diagnostiek Met verbatims van Twaalf gesprekken Drs. Wim Jurg Van Classificatie naar Diagnostiek Met verbatims van Twaalf gesprekken Drs. Wim Jurg Drs. Wim Jurg Eindredactie: Drs.
Nadere informatieDe diep verstandelijk gehandicapte medemens
De diep verstandelijk gehandicapte medemens Eerste druk, mei 2012 2012 Wilte van Houten isbn: 978-90-484-2352-1 nur: 895 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieGids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst
Gids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst 1 1 Waarom heet dit vak Rooms-katholieke Godsdienst? Niet neutraal Specifiek mensbeeld Stevige vorming vereist Kennis van de Spreken vanuit eigen levensbeschouwing,
Nadere informatieAcademisch Centrum voor Praktische Theologie
2010-2011 Academisch Centrum voor Praktische Theologie Is spirituele zorg de unieke taak van pastores of behoort het ook tot het werkterrein van de psycholoog? Weten we van elkaar wat we doen met betrekking
Nadere informatieJOHN F. MACARTHUR. Alles in Helll. Uitgeverij Novapres. GTY.org
JOHN F. MACARTHUR Alles in Helll Uitgeverij Novapres WOORD VAN DANK Een bijzonder woord van dank voor mijn goede vrienden Phil Johnson, Dennis McBride en Lance Quinn. De Heer weet hoezeer zij mij hebben
Nadere informatieleerplandoelen derde cyclus 1 Dit overzicht lijst alle leerplandoelen van de derde cyclus op.
Dit overzicht lijst alle leerplandoelen van de derde cyclus op. Je kan dit overzicht gebruiken om je jaarplan godsdienst op te bouwen. Op de bijhorende gele blaadjes van het leerplan lees je concreet welke
Nadere informatieSpirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget
Spirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget Palliatieve zorg Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van het leven verbetert van patiënten en hun naasten die te maken hebben met een levensbedreigende
Nadere informatieDoelmatige zorg is. verantwoorde medische zorg. Doelmatige zorg is. verantwoorde medische zorg. R.J. Van der Gaag. 15 mei, Maastricht 1
Doelmatige zorg is verantwoorde medische zorg Doelmatige zorg is verantwoorde medische zorg R.J. Van der Gaag 15 mei, Maastricht 1 OORZON CanBetter 15 mei, Maastricht 2 Focus op algemene competenties Thema
Nadere informatie1. INLEIDING. 1.1 Opdracht
1. INLEIDING 1.1 Opdracht In oktober 1997 heeft de Volkskrant Inter/View International BV. de opdracht gegeven tot het uitvoeren van een onderzoek onder psychotherapeuten, inclusief psychiaters. 1.2 Achtergrond
Nadere informatie1. Algemene situering van de cursus NCZ leraar secundair onderwijs-groep 1 2. Doel van de cursus NCZ
1. Algemene situering van de cursus NCZ leraar secundair onderwijs-groep 1 De cursus niet-confessionele zedenleer (NCZ) in de opleiding leraar secundair onderwijsgroep 1 (LSO-1) sluit aan bij de algemene
Nadere informatieMantelzorg, waar ligt de grens?
Mantelzorg, waar ligt de grens? CDA Talentacademie 2014-2015 Anita Relou Wat is volgens het christendemocratisch gedachtengoed de grens van mantelzorg. Inleiding 2015. Een jaar met veel veranderingen in
Nadere informatieLEVINAS EN SPINOZA EEN (ONVERWACHTSE) ONTMOETING
LEVINAS EN SPINOZA EEN (ONVERWACHTSE) ONTMOETING Emmanuel Levinas Een kennismaking Bento de Spinoza Een geheugensteuntje Levinas en Spinoza Een ontmoeting Discussie EMMANUEL LEVINAS EMMANUEL LEVINAS LEVEN
Nadere informatie11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets
11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets Opdracht 1 Wat is de Sokratische methode? Opdracht 2 Waarom werd Sokrates gedwongen de gifbeker te drinken? Opdracht 3 Waarom zijn onze zintuigen
Nadere informatieTot een geloofsgesprek komen. I Ontmoeten
Tot een geloofsgesprek komen I Ontmoeten Het geloofsgesprek vindt plaats in een ontmoeting. Allerlei soorten ontmoetingen. Soms kort en eenmalig, soms met mensen met wie je meer omgaat. Bij de ontmoeting
Nadere informatieDenken over zin en wetenschap. Waarom de filosofie van Dooyeweerd belangrijk is.
Denken over zin en wetenschap. Waarom de filosofie van Dooyeweerd belangrijk is. Mijnheer de rector, dames en heren, Dat het geven van een afscheidscollege voor een sterk gemengd gehoor een niet gemakkelijke
Nadere informatieGemeente in Christus,
meditatie voor 3 mei 2015 thema geloof EN wetenschap Gemeente in Christus, Misschien heb je wel eens gehoord van de film The Matrix, of misschien heb je m zelfs wel eens gezien. De film gaat over een kleine
Nadere informatieGezondheidsbevordering via ruimtelijk spoor. Brede blik op gezondheid en ruimte
Gezondheidsbevordering via ruimtelijk spoor Brede blik op gezondheid en ruimte Maarten Hoorn projectleider Platform31 Annelies Acda adviseur Gezond in... Pharos Gezondheid: een nieuwe kijk -> een brede
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 7. Hoofdstuk 3 Effecten van spiritualiteit 97 Inleiding 97 Langere levensduur 97 Kwaliteit van leven 102
Inhoud Voorwoord 7 Hoofdstuk 1 Spiritualiteit en hersenwerking 11 Inleiding 11 Spiritualiteit, een zaak van de hersenen? 11 De kracht van het positief denken 21 Genezen begint in de geest 23 Hoofdstuk
Nadere informatie