Frontlijnteam in Heechterp- Schieringen. Buurtcoaches in de Mondriaanbuurt

Transcriptie

1 Frontlijnteam in Heechterp- Schieringen en Buurtcoaches in de Mondriaanbuurt Participatie door Empowerment in gemeente Leeuwarden Versie maart 2010 Eefke Cornelissen (Kennisnetwerk Achter de Voordeur), Mark Rouw (Partners+Pröpper), Rob Bogman (Partners+Pröpper en Susan Place (Partners+Pröpper), Peter Brouwer(TNO)en Pim Piek(TNO) Met medewerking van: Tea Bouma, Astrid de Bue, Ad van Alphen, Fettje Nolles, Oebele Herder, Helga Krist, frontlijnwerkers en buurtcoaches

2 Inhoudsopgave Managementsamenvatting 3 Deel 1 Methodiekbeschrijving en procesevaluatie 9 1 Inleiding 10 2 Projectorganisatie Frontlijnteam 20 Heechterp Schieringen 3 Projectorganisatie buurtcoaches 23 Mondriaanbuurt 4 Methodiek Frontlijnteam 25 Heechterp Schieringen 5 Methodiek buurtcoaches 49 Mondriaanbuurt 6 Beleidskader welzijn en zorg 57 7 Procesevaluatie 60 Bijlagen 1 Profiel van de frontlijnwerker 91 2 Structuur wijkactieplan Heechterp Schieringen 92 3 Rapportage IPW met methodiekbeschrijving 93 Heechterp Schieringen, werk en participatie Deel 2 Monitoringsessies en effectenevaluatie Monitoring op wijkniveau Effecten van de frontlijnaanpak in 141 Leeuwarden 2

3 Management samenvatting 3

4 Managementsamenvatting Participatie door Empowerment in gemeente Leeuwarden Aanleiding en doelstelling De gemeente Leeuwarden wil de sociale samenhang in de stad en dorpen verder versterken. Dit wil zij bereiken door de maatschappelijke participatie in de vorm van sociale- en arbeidsparticipatie onder de bewoners te vergroten. De centrale doelstelling is dat niemand aan de kant blijft staan. In de experimenten met de frontlijnwerkers en buurtcoaches wordt hier concreet invulling aan gegeven. Korte introductie van de projecten: Frontlijnteam in Heechterp-Schieringen en Buurtcoaches in de Mondriaanbuurt. Het frontlijnteam is een integraal onderdeel van het wijkactieplan voor de Vogelaarwijk Heechterp-Schieringen. Het centrale motto van dat plan is alle bewoners een stap vooruit. Het frontlijnteam heeft een brede taakstelling. Onderdelen van die taakstelling zijn het bevorderen van sociale binding en de aanpak van (complexe) sociale problemen. Het team bestaat uit frontlijnwerkers die beschikken over een breed scala aan competenties, toegesneden op zaken die zij in de wijk moeten aanpakken. Grote renovatie en sloop, veel mensen van allochtone afkomst en de meeste mensen leven van een uitkering. Dit zijn de belangrijkste aanleidingen voor het starten van een project met buurtcoaches in de Mondriaanbuurt. De belangrijkste insteek van het project is participatie in de volle breedte. Voor het project zijn twee buurtcoaches aangesteld die opereren vanuit een buurtkantoor. Het doel van de coaches is mensen te ondersteunen in hun dagelijkse leefsituatie, op de terreinen van werk, wonen, welzijn en zorg. Methodiek Het frontlijnteam in Heechterp-Schieringen Enkele kernpunten uit de methodiek: Vraaggericht werken: de vraag van de bewoner staat centraal. De bewoners bepalen wat er besproken wordt en bepalen ook de grenzen daarin. Outreachend en empowerment: de bewoner zelf, de eigen kracht en mogelijkheden vormen de basis om stap voor stap (weer) mee te doen in de samenleving. De outreachende aanpak speelt hierin een belangrijke rol. Door outreachend naar mensen toe te gaan en praktisch samen problemen aanpakken worden mensen geholpen. 1 gezin, 1 plan, 1 begeleider/hulpverlener: de frontlijnwerkers nemen het hele gezin als vertrekpunt en alle organisaties die betrokken zijn bij dat gezin. Multidisciplinair en interdisciplinair: het frontlijnteam is een multidisciplinair team. Door de uitwisseling van kennis en ervaring ontwikkelen de frontlijnwerkers zich tot generalisten. Het frontlijnteam werkt volgens de presentiebenadering. Het team werkt niet vanuit een loket, maar werkt letterlijk bij de bewoners in de buurt waardoor zij eenvoudig bereikbaar zijn. 4

5 Buurtcoaches in de Mondriaanbuurt Enkele kernpunten uit de methodiek: De buurtcoaches krijgen doordat ze achter de voordeur komen en gevestigd zijn in de buurt in toenemende mate zicht op de problematiek van de individuele huishoudens maar ook van de Mondriaanbuurt als geheel. De buurtcoaches richten zich op het bieden van de juiste hulp die aansluit op de leefwereld en de (hulp)vraag van de bewoner. Hierbij wordt de verantwoordelijkheid bij de bewoner neergelegd, zodat deze weer de regie kan nemen over zijn eigen leven. De buurtcoaches werken volgens de presentiebenadering. Het team werkt niet vanuit een loket, maar werkt letterlijk bij de bewoners in de buurt waardoor zij eenvoudig bereikbaar zijn. Succesfactoren Het frontlijnteam in Heechterp-Schieringen Succesfactoren: De langdurige aanwezigheid in de wijk in combinatie met het actief contact zoeken op straat maakt het laagdrempelig voor bewoners om het frontlijnteam zelf op te zoeken. De brede doelstelling van het project biedt ruimte om een nieuwe, vraaggerichte werkwijze te ontwikkelen die aansluit bij de leefwereld van bewoners. Het team werkt outreachend (gaat op bewoners af) vanuit interesse en betrokkenheid. De bewoner zelf, de eigen kracht en mogelijkheden vormen de basis om stap voor stap (weer) mee te doen in de samenleving. De individuele en collectieve benadering van bewoners versterkt elkaar als er aangesloten wordt op de bestaande behoefte en de eigen kracht van de wijkbewoners. De frontlijnwerker kan als allrounder optreden omdat hij werkt vanuit een team dat bestaat uit werkers met verschillende deskundigheden. Doordat verschillende disciplines in het team aanwezig zijn, kunnen vragen en knelpunten direct opgepakt en onderling afgestemd worden. De vraag bepaalt het aanbod. 1 gezin, 1 plan, 1 frontlijnwerker. De frontlijnwerkers zijn niet gebonden aan een caseload per medewerker of een maximum aantal contacten per bewoner. Buurtcoaches in de Mondriaanbuurt Succesfactoren: Zichtbare aanwezigheid present zijn in de wijk maakt het team toegankelijk en vergroot de medewerking van bewoners voor een aanpak achter de voordeur. Aansluiten met gespreksonderwerpen op de woonbeleving van de bewoners in de buurt. Doordat het gesprek plaatsvindt bij de bewoner thuis in zijn vertrouwde omgeving, verloopt het contact vlotter en kan eerder een vertrouwensband worden opgebouwd. Daadkracht tonen, waarmaken wat je belooft. Continuïteit van project en professionals. 5

6 Zelfredzame burgers faciliteren, minder of niet zelfredzame burgers ondersteunen bij de maximaal mogelijke eigen regievoering. Verantwoordelijkheid geven aan de bewoners. Bewoners aanspreken op hun talenten en hen stimuleren die talenten in te zetten. Gelijke gevallen gelijk behandelen, ongelijke in de mate van het verschil. Diversiteit is leidend, durf het verschil te maken. Meer inzetten op preventie in plaats van hulpverlening achteraf. Een individuele benadering wordt gecombineerd met een collectieve benadering. Procesevaluatie: resultaten Het frontlijnteam in Heechterp-Schieringen Enkele resultaten: De frontlijnwerkers komen gemakkelijk bij de mensen binnen. Coaches zoeken mensen actief op en komen achter de voordeur. Hierdoor ontstaat meer zicht op problemen, ook problemen die eerder niet in beeld kwamen. De locatie in de wijk zorgt voor zichtbare aanwezigheid in de wijk. Het frontlijnteam is door de locatie gemakkelijk te benaderen voor bewoners. Het teamoverleg functioneert goed. Binnen het team is al vanaf de start van het project sprake van veel onderling vertrouwen en een open sfeer. Door uitwisseling van kennis en ervaringen wordt de inhoudelijke ontwikkeling van de frontlijnwerkers gestimuleerd en de werkwijze verankerd. De frontlijnwerkers ontwikkelen zich tot generalisten. De samenwerking met de organisaties in de backoffice groeit. Wel moeten organisaties wennen aan de werkwijze van het frontlijnteam waarin de vraag van de bewoners centraal staat en niet de regels en procedures. Door vraaggericht en outreachend te werken, voelen bewoners zich serieus genomen en wordt stap voor stap gewerkt aan de situatie en positie van de bewoner en het systeem waarbinnen deze functioneert. De activiteiten van de frontlijnwerkers zijn aanvullend op bestaande initiatieven en werkzaamheden van professionals in de wijken. Door integraal te werken bevordert het frontlijnteam een gecoördineerde aanpak van problemen binnen een huishouden en verkleint het de afstand tussen bewoner en hulpaanbod. Op verschillende leefgebieden is gewerkt aan praktische oplossingen van problemen. Zo zijn bewoners geholpen die te maken hadden met financiële problemen. Er is zicht op conflicterende regels en procedures en deze zijn teruggekoppeld naar de betreffende instantie(s). Bewoners zijn geactiveerd en doen weer mee in de wijk. Zo zijn er bewoners toegeleid naar (vrijwilligers)werk. Het is de vraag is of het bewoners straks zelf lukt om (blijvend) actief te participeren of dat actieve inzet van frontlijnwerkers noodzakelijk blijft. Buurtcoaches in de Mondriaanbuurt Enkele resultaten: De buurtcoaches hebben in onderling overleg werkendeweg een werkwijze ontwikkeld om de bewoners te benaderen. 6

7 De buurtcoaches maken gemakkelijk contact met de bewoners uit de Mondriaanbuurt. De buurtcoaches starten het gesprek door bewoners te vragen naar de woonbeleving. In de praktijk blijkt dat bewoners graag vertellen over hoe ze het wonen in de Mondriaanbuurt ervaren. Het vertrouwen van bewoners is gewonnen door ze in een vroeg stadium te betrekken bij de aanpak van de Mondriaanbuurt. De uitvoering van de huisbezoeken verloopt goed. Alle beoogde 170 adressen zijn inmiddels bezocht. De problemen die spelen achter de voordeur bij huishoudens in de wijk zijn in beeld gebracht. Hierbij gaat het ondermeer om bewoners die nog niet bekend waren bij instanties. Een aantal bewoners was nog niet bekend met regelingen en voorzieningen. De buurtcoaches zorgen voor een betere benutting van bestaande voorzieningen. Knelpunten in regelgeving die bewoners en professionals in de praktijk ervaren zijn in beeld gebracht en ook teruggelegd bij de gemeente, met als resultaat dat de coördinatie van hulp is verbeterd. In de voorbereiding van het project hebben de betrokken partners nauw samengewerkt wat ondermeer heeft geresulteerd in duidelijke werkafspraken. Zo heeft de gemeente afspraken gemaakt met partners over de handelingsruimte van de buurtcoach. De buurtcoaches delen de informatie die ze verkrijgen in een casusoverleg met bijvoorbeeld de woningcorporatie. Voor de woningcorporatie betekent dit dat ze eerder op situaties kan inspelen met beschikbare regelingen. Er is gewerkt aan praktische problemen als basis voor verdere participatie. Zo is uithuisplaatsing van een huishouden voorkomen. Naast praktische probleemoplossing zijn met bewoners stappen gezet naar maatschappelijke participatie zoals het stimuleren en begeleiden van bewoners naar (vrijwilligers)werk en scholing. De wijk en haar bewoners voelen zich weer gehoord en gewaardeerd door de aanwezigheid en aandacht van de buurtcoaches met als resultaat een toenemende betrokkenheid van bewoners bij activiteiten in de wijk. De leefbaarheid en veiligheid in de Mondriaanbuurt is toegenomen. De aandacht voor de wijk en het serieus nemen van wat er leeft onder bewoners heeft geleid tot een verbetering van het leefklimaat in de wijk. Ervaren effecten in de wijken De belangrijkste conclusies uit de monitoringsessies met stakeholders in de wijken (TNO): - De frontlijnerkers en buurtcoaches zijn aanvullend op bestaande initiatieven en professionals in de wijken. - Zij zorgen voor verbindingen en een betere benutting van bestaande voorzieningen. - Frontlijnwerkers en buurtcoaches zoeken mensen actief op en komen achter de voordeur. Hierdoor ontstaat meer zicht op problemen, ook problemen die eerder niet in beeld kwamen. - Het actief opzoeken is ook echt nodig. Er komt nog weinig initiatief uit de mensen zelf. Wel constateren de professionals een toenemende betrokkenheid van de bewoners, bijvoorbeeld bij activiteiten die georganiseerd worden. 7

8 - De toenemende betrokkenheid werkt ook door in de sociale cohesie en de leefbaarheid en veiligheid in wijken. Deze effecten zijn (zeker nu nog) bescheiden. - De vraag is of het mensen straks zelf lukt om (blijvend) actief te participeren of dat actieve inzet van professionals en coaches noodzakelijk blijft. Gemeten effecten Resultaten uit effectenonderzoek (TNO): - Algemeen beeld is dat de frontlijnwerkers/buurtcoaches eerst vertrouwen moeten winnen van de bewoners, alvorens problemen in beeld komen. Bepaald problematiek (met name op het gebied van schulden, gezondheid en taal) komt normaliter pas na verloop van tijd boven tafel, bijvoorbeeld omdat de betreffende bewoner zich schaamt voor de situatie waarin hij en/of zijn gezin verkeerd. - Zodra de problemen in kaart zijn gebracht, kan een hulpverleningstraject in gang worden gezet. - In de periode van het project ligt de nadruk vooral op het zicht krijgen op problemen. Enkele positieve effecten, gerelateerd aan de inzet van instrumenten zijn door de frontlijnwerkers/buurtcoaches al wel waargenomen. Hierbij gaat het vooral om toeleiding naar scholing en taalcursussen, stappen richting werk en de gezondheid(sbeleving) van de bewoners. 8

9 Deel 1 Methodiekbeschrijving en procesevaluatie 9

10 1 Inleiding 1.1 Het project Participatie door Empowerment Initiatieven ondersteunen die ertoe leiden dat gemeenten iedereen (ongeacht wel of geen uitkering) actief in staat stelt op de arbeidsmarkt of maatschappelijk te participeren. Arbeidsparticipatie staat voorop, maar meedoen moet breder worden opgevat. Als regulier, betaald werk niet direct of langdurig niet tot de mogelijkheden behoort, moeten mensen de mogelijkheid geboden krijgen om op een andere manier maatschappelijk te participeren. Dit is het doel van de programmalijn werk en maatschappelijke participatie in het Innovatie Programma Werk en Bijstand (IPW). De gemeenten Arnhem en Leeuwarden onderstrepen deze brede opvatting van het begrip participatie en hebben binnen hun gemeenten innovatieve methoden ontwikkeld om mensen te laten meedoen aan de samenleving. Daarom zijn zij door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (in samenwerking met VNG en Divosa) gevraagd om als trekker op te treden in het kader van IPW. Gemeente Arnhem en gemeente Leeuwarden willen door middel van het gezamenlijke project Participatie door Empowerment de onderkant van het WWB bestand (Wet Werk en Bijstand) in beweging krijgen en via een intensieve aanpak uitkeringsgerechtigden en niet-uitkeringsgerechtigden activeren. De aanpak in Leeuwarden bestaat uit twee projecten, één in de wijk Heechterp- Schieringen en één in de Mondriaanbuurt (gelegen in de wijk Bilgaard). Gemeente Arnhem en gemeente Leeuwarden hebben Eefke Cornelissen van het Kennisnetwerk Achter de Voordeur opdracht gegeven om de methodieken die binnen het project Participatie door Empowerment centraal staan te beschrijven en te evalueren (de evaluatie wordt uitgevoerd in samenwerking met TNO). Deze rapportage betreft de methodiekbeschrijving en de evaluatie van de twee projecten in Leeuwarden: Het frontlijnteam in Heechterp-Schieringen en de buurtcoaches in de Mondriaanbuurt. Leeswijzer Dit rapport is op de volgende wijze opgebouwd. In hoofdstuk 1 wordt de participatievisie van gemeente Leeuwarden geïntroduceerd en vindt een korte kennismaking plaats met de aanpak in de wijk Heechterp-Schieringen en de Mondriaanbuurt. Hoofdstuk 2 en hoofdstuk 3 beschrijft de projectorganisatie van beide projecten. In hoofdstuk 4 en hoofdstuk 5 wordt uitgebreid stilgestaan bij de methodiekontwikkeling van de projecten. In hoofdstuk 6 komt de ontwikkeling naar een beleidskader Welzijn nieuwe stijl aan de orde. In hoofdstuk 7 wordt tot slot de procesevaluatie van beide projecten beschreven. Paragraaf 7.4 gaat in op de conclusies van de procesevaluatie van beide projecten. 10

11 1.2 De Leeuwarder situatie GEMEENTELIJKE VISIE OP PARTICIPATIE IN HET KORT Iedereen hoort erbij: je doet ertoe. Iedereen kan een bijdrage leveren voor zichzelf, voor de wijk en voor de samenleving. Niemand aan de kant! Bron: Niemand aan de kant! Strategisch visiedocument Maatschappelijke Participatie, april 2008, gemeente Leeuwarden. De gemeente Leeuwarden wil de sociale samenhang in de stad en dorpen verder versterken. Participatie is hierbij een sleutelbegrip. De gemeente richt zich op maatschappelijke participatie en dan vooral op sociale- en arbeidsmarktparticipatie en de verbindingen daartussen. De centrale doelstelling is dat niemand aan de kant blijft staan. Via een wijkgerichte aanpak wordt geprobeerd om meer vraaggericht en integraal te werken en dichter bij de leefwereld van de burger te komen. De experimenten met de frontlijnwerkers en buurtcoaches in twee wijken zijn hier een voorbeeld van. Daar waar in de achterstandswijken de stedelijke aanpak onvoldoende bereik heeft, wordt op een andere wijze de dienstverlening ingericht en naar de burger gebracht. 1.3 De wijk Heechterp-Schieringen De wijk Heechterp-Schieringen (3873 inwoners) is in het kader van het kabinetsprogramma Van probleemwijk naar prachtwijk aangewezen als één van de veertig wijken waar de kwaliteit van het leven en de leefomgeving door een cumulatie van problemen flink achter blijft bij die van andere wijken in de stad. Uit een analyse door het Nicis Institute van de wijkactieplannen van de veertig zogenaamde Vogelaar- of Krachtwijken komt het wijkactieplan van Leeuwarden (Heechterp-Schieringen) het beste uit de bus. De gemeente Leeuwarden heeft in de plannen voor de wijk Heechterp-Schieringen volgens de analisten de beste aanpak op papier gezet. Men weet wat de problemen zijn en formuleert concrete maatregelen. Hoewel Leeuwarden inzet op de sociale problematiek, worden duidelijk koppelingen gemaakt naar andere domeinen (fysiek en economisch). De sociale problematiek in Heechterp-Schieringen Je kunt de problemen op straat niet zien, ze zitten achter de voordeuren Dit is een veel gehoorde opmerking van gemeente, bewoners en corporaties tijdens de voorbereiding van het wijkactieplan voor Heechterp-Schieringen. In de buurten Heechterp en Schieringen, het werkterrein van het frontlijnteam, zijn de 11

12 woningen en de openbare ruimte in redelijke staat. De problemen in de wijk zijn volgens het wijkactieplan Heechterp-Schieringen een prachtwijk augustus 2007 vooral gelegen in het sociale domein: Heechterp-Schieringen kenmerkt zich door hoge werkloosheid, een probleem dat van generatie op generatie wordt doorgegeven in de wijk. Daarnaast doet zich veel complexe sociale problematiek voor in de wijk. In veel van de gevallen speelt psychiatrische problematiek een rol. Verder gaat het om een mix van (onder andere) inkomensproblemen, verslaving, gezondheidsproblemen, relatieproblemen, opvoedingsproblemen, huiselijk geweld en overlast. Er is in relatief veel gezinnen sprake van opvoedingsfalen. Dat hangt sterk samen met het grote aantal gezinnen met complexe problematiek en het relatief grote aantal ouders met verstandelijke beperkingen. Een algemene klacht van bewoners in de wijk is dat de sociale contacten in de wijk gering zijn. Zowel allochtone als autochtone bewoners geven aan dat je je in de wijk kunt verschuilen, geheel anoniem kunt leven. Integratie: circa 40% van alle wijkbewoners is allochtoon. De wijk telt veel verschillende nationaliteiten. Geen enkele nationaliteit heeft de overhand, hoewel Marokkanen en Antillianen/Arubanen wel de grootste groepen vormen. De combinatie van het niet goed beheersen van de taal, werkeloosheid en onbekendheid met voorzieningen komt veel voor onder de allochtone inwoners van de wijk. De veiligheid in de wijk staat onder druk. De beide buurten glijden de afgelopen jaren volgens de Veiligheidsprestatieindexscore (een mix van objectieve en subjectieve maatstaven) af naar code rood. Zeker in Heechterp is de situatie zorgelijk. Geweldsdelicten, overige overlast (door buren, of in verband met drank en drugs) en huiselijk geweld komen veel voor. 12

13 VOORZIENINGEN IN HEECHTERP-SCHIERINGEN De wijk Heechterp-Schieringen vormt geen stedenbouwkundig geheel en kent geen duidelijk hart of centrum. De woonbuurten Heechterp en Schieringen worden van elkaar gescheiden door de Egelantierstraat. Deze straat vormt een duidelijke grens tussen de buurten. Heechterp is gebouwd tussen 1958 en De buurt bestaat voornamelijk uit sociale huurwoningen. De verhuisgeneigdheid in Heechterp ligt boven het Leeuwarder gemiddelde, ondanks de sloop van flats in de jaren negentig en de bouw van een beperkt aantal eengezins(koop)woningen. Heechterp is de armste buurt van Nederland (CBS, 2004). Schieringen is een van de oudste naoorlogse buurten van Leeuwarden en is gebouwd tussen 1950 en De buurt is gevarieerd van opzet, met koop- maar ook veel sociale huurwoningen. In het multifunctionele centrum aan de Egelantierstraat is het frontlijnteam en het wijkcentrum Schieringen gevestigd. Ook het re-integratiebedrijf Sagenn heeft hier onderdak. De bovenwijkse voorzieningen als de scholen en het sportgebied (Kalverdijkje) liggen aan de rand van Heechterp- Schieringen. Wijkbewoners uit Heechterp- Schieringen zijn maar zeer beperkt lid van de verenigingen die sporten op het sport- en groengebied Kalverdijkje. In Leeuwarden is een voedselbank. Het merendeel van de klanten van de voedselbank woont in de wijken Bilgaard (18%), Cambuur (15%) en Schieringen (14%). Door het uitgiftekantoor in Schieringen wordt aan 60 adressen voedselpakketten verstrekt. Vooral in Heechterp ontbreekt het aan winkels, verenigingen, medische voorzieningen, speelvelden etc. Opvallend is dat bewoners zelf veelal tevreden lijken over de aanwezige voorzieningen. Schieringen heeft nog een Cruijf-Court, naast de speeltuin van de buurtvereniging. De moskee in de wijk heeft een bovenwijkse functie. In maart 2009 is het Meeting Point van Piter Jelles gestart. Dit is voor leerlingen van Piter Jelles De Brège (de praktijkschool) een leer- en werkervaringsproject. Zij verrichten onder meer klussen in- en om de huizen in de wijk. 1.4 Het frontlijnteam in Heechterp-Schieringen Aanleiding Tijdens snelkookpansessies ter voorbereiding van het wijkactieplan is door professionals en bewoners aangegeven dat het huidige aanbod van hulp- en dienstverlening leidt tot witte vlekken en dubbel werk. Mensen en gezinnen met problemen komen te laat of helemaal niet in beeld en worden niet optimaal geholpen door ontbrekende gegevens, financieringsschotten en organisatiebelangen. Heechterp-Schieringen is nu al een wijk waar erg veel complexe sociale problematiek aan het licht komt. 13

14 Maar bewoners en professionals geven aan dat er nog veel meer problematiek achter de voordeur schuilt. Heechterp-Schieringen biedt alle ruimte voor een anoniem leven, waardoor de wijkbevolking relatief veel zorgmijders telt. Daarom moet er volgens gemeente Leeuwarden op twee fronten gewerkt worden: voor mensen met problemen in het dagelijkse leven moet de ondersteuning goed geregeld worden, maar tegelijkertijd is het belangrijk om te investeren in de sociale binding en de gemeenschapszin in de wijk. Vooral vanuit de professionals is het pleidooi gehouden om een stap verder te gaan dan de huidige samenwerking tussen organisaties. Zij hebben ruimte gevraagd voor een wijkgericht frontlijnteam met een brede taakstelling, dat kan werken onder één aansturing en binnen één financieringsregime. Bewoners hebben gevraagd om hulp in hun eigen leefomgeving (in de wijk) én om hulp die geboden wordt voordat het water hen aan de lippen staat. Vanuit de bewoners is ook gepleit om preventief aan de slag te gaan met jongeren. Korte introductie van het frontlijnteam Het frontlijnteam is een integraal onderdeel van het wijkactieplan voor de Krachtwijk Heechterp-Schieringen. Het centrale motto van dat plan is: alle bewoners een stap vooruit. Deze stap kan van alles zijn; de bewoner bepaalt de richting. Soms moet er eerst aandacht besteed worden aan schulden, verslaving, vereenzaming of woon- of opvoedingsperikelen, alvorens gesproken kan worden over wensen en mogelijkheden van de bewoner op bijvoorbeeld het gebied van participatie en/ of werk. Een andere mogelijkheid is dat een bewoner eerst de stap moet zetten om iets buiten de deur te doen, bijvoorbeeld deelnemen aan een wijkactiviteit, om het gevoel te krijgen dat hij een nieuwe stap kan zetten in zijn leven. Het frontlijnteam heeft een brede taakstelling: het bevorderen van sociale binding en de aanpak van (complexe) sociale problemen. Het team bestaat uit medewerkers die beschikken over een breed scala aan competenties met diverse professionele achtergronden, toegesneden op bovengenoemde zaken die zij in de wijk tegenkomen en moeten aanpakken. De frontlijnaanpak heeft ook in het bredere kader van het wijkactieplan een belangrijke functie: inventariseren van wensen op het gebied van wonen en woonomgeving en het stimuleren van individuele bewoners om mee te doen aan (participatie-)activiteiten op die gebieden. Het project is tevens een experiment om vanuit de gemeente Leeuwarden te verkennen of het werken met zeer ervaren social workers ingevoerd moet worden in Leeuwarder achterstandswijken. Doelgroep en doelstelling Omdat de participatiegraad in de wijk laag is en de ambitie hoog, is er voor gekozen om het frontlijnteam iedereen in de wijk Heechterp-Schieringen te laten bezoeken; gemeente Leeuwarden wil immers alle bewoners een stap vooruit helpen. 14

15 Gemeente Leeuwarden en de corporaties realiseren zich dat het werken in dit soort achterstandswijken veel tijd vergt en hebben er daarom voor gekozen het project een langdurige inzet van 10 jaar te geven. Dat geeft ruimte, resultaten moeten wel duurzaam zijn en dat kost soms gewoon tijd. Het streven van het frontlijnteam is de karakterisering van de wijk geleidelijk te veranderen van een achterstandswijk, waarin onmogelijkheden en beperkingen centraal staan, naar een wijk waar bewoners zoveel mogelijk tot hun recht komen, mensen met plezier wonen en waarin zij hun mogelijkheden en talenten zoveel mogelijk kunnen benutten. In het wijkactieplan is dit geformuleerd als: iedereen een stap vooruit! Om dit te realiseren stellen zij zoveel als dat kan mogelijkheden en wensen van bewoners centraal. Niet hun beperkingen en problemen. Het frontlijnteam wil datgene mobiliseren wat mensen kracht, zelfvertrouwen en energie geeft. Geen schulden meer, werk na detentie, geld verdienen met muziek, hulp bij de tuin, een tuin beginnen, iemand om samen mee te handwerken, baby zelf houden om voor te kunnen zorgen i.p.v. onder voogdij van de jeugdzorg, ooit nog eens naar Suriname gaan, eigen Vietnamese koekjes verkopen, een broer die op sterven ligt na 25 jaar kunnen zien. Bron: voortgangsverslag frontlijnteam. Voor het frontlijnteam is participatie onderdeel van de hele stap vooruit. Het integrale doel staat voorop: persoon én wijk. De nieuwe werkwijze is gericht op participatie in bredere zin. Het gaat daarbij niet alleen om mensen met een uitkering, maar ook om mensen met werk, zonder werk en zonder uitkering. Het team richt de dienstverlening in, dáár waar de stedelijke aanpak in de wijk onvoldoende bereik heeft. Dit gebeurt door mensen actief op te zoeken achter hun voordeur, kennis te maken met bewoners in een wijkcentrum of gewoon op straat. Naast resultaten op het niveau van de wijkbewoner en het niveau van de wijk heeft de frontlijnaanpak in Heechterp-Schieringen een aantal subdoelen gericht op de ontwikkeling van het gemeentelijk beleid: experimenteren met een generalistische inzet van zeer ervaren professionals; zoeken naar nieuwe vormen van samenwerking tussen en binnen organisaties; constateren en aanpakken van knelpunten in beleid en regelgeving, die een snelle oplossing van problemen bij individuele bewoners in de weg staan; het uitproberen van onorthodoxe maatregelen. 15

16 TAKEN VAN HET FRONTLIJNTEAM (ZOALS OORSPRONKELIJK GEFORMULEERD IN HET WIJKACTIEPLAN HEECHTERP-SCHIERINGEN EEN PRACHTWIJK ) elk huishouden bezoeken en een concreet aanbod doen. in hun benadering en communicatie rekening houden met de te benaderen doelgroepen (in ieder geval jongeren, ouderen, allochtonen, mensen met een verstandelijke beperking, mensen met een psychiatrische problematiek). een duidelijk beeld vormen van de sociale systemen in de buurt (huishouden, buurtje, jongerengroep, bezigheden). mensen aanspreken op hun talenten en hen stimuleren die talenten in te zetten. makelaar zijn tussen bewoners met een vraag en bewoners met een talent/aanbod. bewoners(groepen) ondersteunen bij het uitvoeren van plannen die hun buurt of wijk ten goede komen. zelf opzetten van activiteiten die de sociale binding ten goede komt (in nauwe samenwerking met buurtschool en wijkcentrum, maar ook met organisaties als de moskee en de scholen voor voortgezet onderwijs). mensen aanspreken op ongewenst of overlastgevend gedrag; waar nodig zaken doorgeleiden naar de handhaving. Dwang en drang wordt toegepast op diegenen die niet willen of voor veel overlast en/of criminaliteit zorgen. met mensen hun arbeidsmarktpositie en mogelijke verbeteringen daarin bespreken: van werkloosheid naar werk, van werk naar beter werk. in geval van werkzoekenden (al dan niet direct plaatsbaar) zorgen voor toeleiding naar de Werkacademie. achterhalen wat er aan sociale problematiek speelt achter de voordeuren. helder krijgen welke ondersteuning nodig is. waar nodig outreachende ondersteuning of zorg bieden die nodig is (voor personen en huishoudens met problemen in het dagelijkse leven). waar nodig zorgen voor een goede doorgeleiding naar intensieve, specialistische ondersteuning en zorg. waar nodig, na doorgeleiding, zorgen voor afstemming met specialistische ondersteuning en zorg, en waarborgen dat er ondersteuning is na afronding van de specialistische inzet. waar nodig aansturen op drang en dwang, dan wel bemoeizorg (waar individuele problemen leiden tot reële overlast voor de omgeving, tot aantasting van de openbare veiligheid of tot risico s voor de persoon in kwestie. Bron: Heechterp-Schieringen een prachtwijk, alle bewoners een stap vooruit! Actieplan Heechterp-Schieringen voor de 40-wijken-aanpak, Gemeente Leeuwarden, augustus

17 1.5 De Mondriaanbuurt De Mondriaanbuurt is een wat apart gelegen deel van de wijk Bilgaard. Al langere tijd is dit een probleembuurtje. Vroeger heette de buurt De Meenthe en na een facelift ruim 20 jaar geleden is de buurt omgedoopt tot Mondriaanbuurt. De aanpak was een combinatie van fysieke en sociale ingrepen. Een flatgebouw is gesloopt en de eengezinswoningen zijn vooral cosmetisch aangepakt. De extra sociale inspanningen zijn nadien gestopt. Binnen 10 jaar was de problematiek weer net zo groot als daarvoor. Daarom heeft woningcorporatie WoonFriesland in 2007 aan het architectenbureau KAW opdracht gegeven tot de uitvoering van een sterktezwakte analyse. Daaruit is de conclusie getrokken dat de stedelijke vernieuwingsoperatie (sloop en nieuwbouw eengezinswoningen) gepaard diende te gaan met een stevig sociaal programma. Uit de analyse kwamen onder meer de volgende kenmerken: Verpaupering; Overlast; Criminaliteit; Van 170 huishoudens bijna de helft Wwb-uitkering; Mix van verschillende culturen, 30 % Antillen, 20 % overig allochtoon, 50 % autochtoon. De Mondriaanbuurt staat opnieuw voor een grote sloop en renovatie opgave. Tegelijk met de veranderingen in de fysieke omgeving is het, zoals KAW heeft aanbevolen, van belang aandacht te besteden aan de sociale structuur. De inzet van de buurtcoaches is mede bedoeld om informatie te verstrekken in het kader van deze woonverandering aan de bewoners van de betreffende sloop- en renovatiewoningen. Daarnaast besteden de buurtcoaches aandacht aan de participatiedoelen van het project. 1.6 Buurtcoaches in de Mondriaanbuurt Korte introductie Grote renovatie en sloop, veel mensen van allochtone afkomst en de meeste mensen leven van een uitkering. Dit zijn de belangrijkste aanleidingen voor het starten van een project met buurtcoaches in de Mondriaanbuurt. Met de fysieke aanpak wordt de buurt aangepakt, maar om een blijvend effect neer te zetten wordt ook stevig ingezet op de sociale kant. De belangrijkste insteek van het project is participatie in de volle breedte. Dit kan door het verlenen van mantelzorg, vrijwilligerswerk of betaald werk. Voor het project zijn twee buurtcoaches aangesteld die opereren vanuit een buurtkantoor. Het doel van de coaches is mensen te ondersteunen in hun dagelijkse leefsituatie, op de terreinen van werk, wonen, welzijn en zorg. Hierdoor kunnen zij weer de regie over hun eigen leven voeren en werken aan hun eigen toekomst. 17

18 De sociale aanpak in de Mondriaanbuurt kent de onderstaande sporen: 1. buurtcoaches; 2. ontwikkeling van participatie- en activeringsmethodieken, waaronder de wijk als speelplaats ; 3. versterking samenwerking gemeente, UWV, CWI, zorgaanbieders, hulpverlenende instanties; 4. optimaliseren inzet participatie-instrumenten, waaronder het initiatief de Mondriaanbuurt als speelplaats ; 5. creëren lokale participatie infrastructuur; 6. buurtkantoor Mondriaan. In de Mondriaanbuurt sluiten de buurtcoaches aan bij het WMO-project Omkeer 2.0 in de wijk Bilgaard. Hier ligt de nadruk op participatie in relatie tot zorg. Met het combineren van de projecten wordt uitgegaan van versterking van werkwijzen en kunnen doublures worden voorkomen. OMKEER 2.0 Het Omkeer 2.0 project is gestart in het najaar van 2007 en loopt tot eind In ruim twee jaar tijd is het doel van het project om transitie in het zorgsysteem op gang te brengen, zodat de AWBZ op lange termijn betaalbaar blijft bij een hoog niveau van zorg voor degenen die dat nodig hebben. Doelstellingen en doelgroep Het algemene doel van het project is toename van maatschappelijke participatie, vergrote doorstroom naar werk en afname van uitkeringsafhankelijkheid. Naast het vergroten van de participatie van inwoners beogen de buurtcoaches de leefbaarheid en veiligheid (overlastvermindering) in de wijk te verbeteren door het instellen van een werkgroep leefbaarheid en extra inzet van opbouwwerk. De buurtcoaches zijn er voor alle huishoudens in de Mondriaanbuurt. Er is specifieke aandacht voor de bewoners in de laagbouw die met sloop geconfronteerd worden. Hiertoe bezoeken de buurtcoaches 170 adressen in de Mondriaanbuurt. Deze adressen vallen onder de herstructurering. De hele buurt wordt gesloopt en er komen nieuwe woningen voor terug. KENMERKEND VOOR DE DOELGROEP laagopgeleid of niet opgeleid, lang geleden of elders opgeleid; weinig vertrouwen in instanties en overheid; problemen op meerderen gebieden; schulden en armoede; neiging om oorzaak van problemen buiten zichzelf te zoeken; beperkt bereid in zichzelf te investeren; opvoedingsproblematiek; overlastgevend in de wijk. 18

19 1.7 Registratie, monitoring en evaluatie Registratie, monitoring en evaluatie staan onder meer in het teken van het doelgericht werken met de bewoner, het zicht houden op de resultaten en doorontwikkelen van de werkwijze. Een belangrijk uitgangspunt bij de opzet hiervan is dat de frontlijnwerkers en buurtcoaches hun werk zo goed mogelijk kunnen doen en dat de administratieve last waar mogelijk wordt beperkt. Het frontlijnteam en de buurtcoaches gebruiken het Registratie en informatiesysteem Achter de Voordeur (RIS AdV). Dit registratiesysteem ondersteunt tevens de werkprocessen en geeft informatie voor managementrapportages. Gedurende de uitvoering van het IPW-project Participatie door Empowerment voert TNO een effectenonderzoek uit. Daarnaast verzorgt het Kennisnetwerk Achter de Voordeur de methodiekbeschrijving en de procesevaluatie (in samenwerking met TNO) van het project. 19

20 2 Projectorganisatie Frontlijnteam Heechterp- Schieringen 2.1 Opstart van het project Na het verschijnen van het wijkactieplan (zomer 2007) start in het najaar van 2007 de concretisering van het plan. Er worden 4 kwartiermakers benoemd die zich moeten bezig houden met het voorbereiden van de vier onderdelen van het wijkactieplan: het werkdeel, de identiteit, de energie en het frontlijnteam. De kwartiermaker van het frontlijnteam gaat tijdens de voorbereiding ondermeer met een aantal managers van instellingen in Leeuwarden brainstormen over hoe het team eruit zou moeten zien en wat de werkwijze zou moeten zijn in het licht van de doelgroep die ze kunnen verwachten. De contouren van het frontlijnteam worden beschreven in een notitie die is goedgekeurd door de partijen die direct betrokken zijn bij het wijkactieplan: bewoners, woningbouwcorporaties en gemeente. Ondertussen lopen de onderhandelingen over de financiering van het frontlijnteam stroef. De inloting van gemeente Leeuwarden bij het IPW project is de financiële oplossing. De gemeente besluit om het IPW project in Heechterp- Schieringen uit te laten voeren door het frontlijnteam. Doelstelling en aanpak komen goed met elkaar overeen en het frontlijnteam kan van start. Vanaf dat moment gaat het snel. Er komt een teamleider en het doel wordt om zo snel mogelijk een team te formeren. Er is veel bestuurlijke druk, liever vandaag dan morgen starten. De bewoners in de wijk wachten immers al ¾ jaar op uitvoering van het wijkactieplan. Er worden mensen gevraagd die het team gaan ondersteunen: een stafmedewerker van sociale zaken en de kwartiermaker. Er is niet voldoende financiering voor het oprichten van twee teams (zoals in het wijkactieplan vermeld staat), er is maximaal 2 fte beschikbaar. Eind april 2008 worden de frontlijnwerkers geselecteerd. Drie frontlijnwerkers uit de werkhoek (CWI UWV; zij leveren hun medewerkers om niet), één casemanager van sociale zaken, één maatschappelijk werker (16 uur), een medewerker van verslavingszorg (voor 16 uur) en een medewerker van het ROC / taalonderwijs (ook kosteloos beschikbaar gesteld). De opbouwwerker en jongerenwerker die al in de wijk werkzaam zijn, worden aan het team gekoppeld en nemen deel aan het overleg. Er komt een, door een externe trainer samengesteld, tweedaags startprogramma en eind mei 2008 gaan de frontlijnwerkers van start. Eind augustus 2008 bepaalt de gemeente dat de betrokken kwartiermaker de manager van het team wordt en dat een sectormanager van de gemeente programmaleider wordt van het themagebied Sociaal van het wijkactieplan. 20