oncologie in PersPectief focus op KWaliteit

Transcriptie

1 oncologie in PersPectief focus op KWaliteit 20 ste symposium voor verpleegkundigen en paramedici Donderdag 5 juni 2014 Theater / Congrescentrum de Meervaart Amsterdam

2 Beste collega s, Het Antoni van Leeuwenhoek nodigt u van harte uit voor het 20 ste verpleegkundig en paramedisch symposium Oncologie in perspectief Focus op kwaliteit dat op donderdag 5 juni 2014 zal plaatsvinden in Theater / Congrescentrum de Meervaart in Amsterdam. Het symposium kenmerkt zich door het multidisciplinaire karakter en richt zich op nieuwe ontwikkelingen in de oncologie. Kwaliteit heeft voor de verschillende partijen in de gezondheidszorg een andere betekenis. De professional, de patiënt, de zorgverzekeraar, de overheid, de inspectie; een ieder handelt vanuit een ander perspectief. In de dagelijkse praktijk heeft iedere professional zijn/haar focus op kwaliteit. We hebben te maken met protocollen, richtlijnen, het veiligheidsmanagementsysteem, prestatie indicatoren, HKZ, de SONCOS normen, etc. Allemaal methodieken en interventies om de kwaliteit van zorg transparant, vergelijkbaar en toetsbaar te kunnen maken. Daarnaast heb je als professional de verantwoordelijkheid om deskundig en bekwaam te blijven en hier ook transparant in te zijn. Zorginstellingen, thuiszorgorganisaties en andere betrokken instanties worden middels audits en registratie van indicatoren verwacht transparant te zijn over de kwaliteit die geleverd wordt. Daarnaast zijn er vereisten vanuit de overheid, zorgverzekeraars en de beroepsgroepen. Wat is nu het effect van deze enorme registratie? Wanneer spreken we over kwaliteit? Als we transparant zijn? Voldoende data verzamelen? Wanneer we voldoen aan de richtlijnen van inspectie en normen vanuit de beroepsgroep? High volume en centralisatie? Wat is kwaliteit van zorg voor de zorgvrager? Is kwaliteit van zorg niet vooral een persoonlijke beleving? Wie bepaalt vanuit het perspectief van de zorgvrager wat kwaliteit van zorg is? Is dit uit te drukken in de effecten van behandelingen, het aantal behandelingen, de overleving, in maanden of jaren? Wat mag deze kwaliteit kosten? Kortom: veel gespreksstof rondom kwaliteit. Kwaliteit is dan ook het thema van ons symposium dit jaar. In een groot aanbod aan lezingen, sessies en workshops wordt ingegaan op de ontwikkelingen en de gevolgen voor de oncologische zorg. Ook dit jaar treft u weer een multidisciplinaire invulling van het programma. In het programma is er volop ruimte om uw eigen route te kiezen. De dag begint en eindigt met een plenaire sessie. In de ochtend kunt u van sessie wisselen en in de middag is er een grote keuze aan lezingen en workshops. Naast deze brochure kunt u via Twitter en Facebook op de hoogte blijven van al het nieuws rondom dit symposium. We hopen weer veel collega s uit het land op 5 juni a.s. te mogen begroeten. We wensen u alvast een inspirerende dag met nieuwe kennis, uitwisseling van ervaringen en boeiende ontmoetingen met collega s. Jacqueline Broekhuizen, voorzitter symposiumcommissie, Antoni van Leeuwenhoek 2

3 Programma Symposium Oncologie in perspectief Focus op kwaliteit uur Ontvangst en registratie uur Welkom en opening Jacqueline Broekhuizen, voorzitter van de symposiumcommissie uur Plenaire ochtendsessie Focus op kwaliteit: zorg verbeteren door audit en feedback dhr. dr. W.J.M.(Michel) Wouters, chirurg, Antoni van Leeuwenhoek uur Pauze uur WORKSHOPS EN SESSIES Eerste ronde van uur Tweede ronde van uur Let op: behalve workshop 10 worden deze presentaties slechts één keer gegeven. U bepaalt zelf uw route uur Lunchpauze uur WORKSHOPS EN SESSIES Korte workshops en sessies Eerste ronde van uur Pauze van uur Tweede ronde van uur Let op: behalve sessie 11 worden deze presentaties slechts één keer gegeven. U bepaalt zelf uw route uur Plenaire middagsessie Ethiek in de oncologie Gespreksleider Twan Huys uur Borrel 3

4 uur Ontvangst en registratie uur Opening uur Plenaire Ochtendsessie Focus op kwaliteit: zorg verbeteren door audit en feedback uur Pauze Sessie 1 Hersenen Sessie 2 Ethiek Sessie 3 Urologie Sessie 4 Mamma Sessie 5 Hoofd-hals uur Advanced De hippocampus Chemotherapie, wat weet u ervan? Advanced (Neo)adjuvante behandeling bij spierinvasief urotheelcelcarcinoom van de blaas. Wat is/wordt de standaard? Bestraling van de oksel klieren bij patiënten met borstkanker en een positieve schildwachtklier: resultaten van de AMAROS Photodynamische therapie bij tumoren hoofd-halsgebied anno uur Verlies van hersenfuncties door bestraling van de hersenen Participatie in studies: waar ligt de grens? Advanced Peniscarcinoom in Nederland, voorbeeld van gecentraliseerde zorg? Mammareconstructie en radiotherapie Stem, spraak & kwaliteit van leven bij patiënten met hoofd-halskanker uur Lunch uur Advanced Flattening Filter Free bestraling - Uitdagingen voor de Treatment Planning en in vivo dosis verificatie Sessie 1 SESSIE 3 Sessie 5 Sessie 7 Sessie 9 Aanbod-gerichte geestelijke verzorging: een nieuwe kans Advanced Medicamenteuze behandeling van testiscarcinoom uur Pauze 15 minuten uur Protonen radiotherapie Het gebruik van genexpressie profielen (MammaPrint) bij de risico inschatting en behandeling van borstkanker Beweeggedrag van hoofdhalskankersurvivors SESSIE 2 WORKSHOP 4 Sessie 6 Sessie 8 Sessie 10 Regie in eigen hand! Ondersteunend en creatief denken in veranderende zorgsamenleving uur Wissel Advanced Ervaringen met de polikliniek voor seksuele disfuncties bij mannen Adjuvante hormonale therapie bij mammacarcinoom: wie, wat, wanneer en hoe lang? Kanker en roken: een ongelukkige combinatie uur Plenaire MIDDAGsessie Ethiek in de oncologie uur Borrel 4

5 20 ste Antoni van Leeuwenhoek Symposium 5 juni 2014 Oncologie in perspectief Focus op kwaliteit Sessie 6 Diagnostiek PET-scan met radioactief glucose (FDG-PET) bij blaaskanker en andere tumoren: een goede voorbereiding is het halve werk Sessie 7 Melanomen Drie jaar zorgpad lieskliertoilet, de effecten Sessie 8 Therapie Behandeling van maagkanker in multidisciplinair verband (CRITICS studie) Sessie 9 Preventie/ Voeding Fabels en feiten over goede voeding Workshop 10 Lastpakken in de zorg uur De radioloog als behandelaar binnen de oncologie Targeted therapies en immunotherapie bij melanoom: stand van zaken en toekomst Chemo-immunotherapie bij baarmoederhalskanker Vermoeidheid tijdens de kankerbehandeling: wat te doen? Lastpakken in de zorg uur Sessie 11 Sessie 12 Sessie 14 WORKSHOP 16 Sessie 18 Skillsmarkt Langer leven door behandeling met TKI S, maar ook beter? De impact van hormonale therapie bij het mammacarcinoom Mindfulness en oncologie - Je bent NU hier Mijn AVL: implementatie van en onderzoek naar een patiëntenportaal uur Sessie 11 Sessie 13 WORKSHOP 15 WORKSHOP 17 Sessie 19 Skillsmarkt Beweging tijdens chemotherapie Hoe help ik problemen bij het kind van zieke ouders voorkomen? Angst en kanker; wanneer klopt er iets niet? OWise borstkanker: een mobiele app die patiënt, behandelaar en wetenschapper ondersteunt uur 5

6 Plenaire ochtendsessie Focus op kwaliteit: zorg verbeteren door audit en feedback Spreker: dhr. dr. W.J.M.(Michel) Wouters, chirurg, Antoni van Leeuwenhoek Kwaliteit en patiëntveiligheid staan hoog op de politieke agenda. De inspectie, zorgverzekeraars en patiëntenverenigingen vragen ons lijstjes in te vullen over de kwaliteit van de door ons geleverde zorg. Kwaliteitsindicatoren, kwaliteitsnormen en checklists zijn over ons uitgestort, maar wat doen we zelf met die kwaliteitsinformatie? Echte kwaliteitsverbetering is alleen mogelijk als diegenen die de zorg verlenen, zelf evalueren waar de knelpunten liggen en verbeteracties inzetten. Chirurgen zijn hier vijf jaar geleden mee begonnen en krijgen nu continu feedback over hun prestaties ten opzichte van collega s met een vergelijkbare patiëntengroep. Landelijk heeft dit systeem van audit en feedback opmerkelijke verbeteringen in de kwaliteit en de kosten van de zorg opgeleverd. Reden voor Gezondheidsraad en KWF Kankerbestrijding om een uitrol van clinical audits over de gehele gezondheidszorg aan te bevelen. Transparantie en focus op kwaliteit staan hierbij voorop! 6

7 Sessie 1 Hersenen I De hippocampus Advanced Sprekers: mw. dr. J.S.A.(José) Belderbos, radiotherapeut, Antoni van Leeuwenhoek; mw. E.A.(Emmy) Lamers, MSc, radiotherapeutisch laborant Treatment-Planning, Antoni van Leeuwenhoek Doelgroep radiotherapeutisch laboranten De hippocampus is een belangrijke kleine structuur centraal in de hersenen gelokaliseerd, waar na de geboorte zenuwcellen zich blijven ontwikkelen. De hippocampus is verantwoordelijk voor vele functies (onder andere het geheugen) en gevoelig voor de schadelijke werking van bestraling. Het is mogelijk de hippocampus tijdens de bestraling af te blokken. De dosis op de hippocampus blijft hierdoor tijdens een profylactische hersenbestraling laag en de neurocognitieve bijwerkingen zouden verminderd kunnen worden. Moderne bestralingstechnieken maken het mogelijk om de volledige hersenen te bestralen tot standaard doseringen, terwijl de dosis in de hippocampus laag blijft. Deze bescherming van de hippocampus is bedoeld om de negatieve neurocognitieve bijwerkingen te verminderen zonder een belangrijke toename op het risico van uitzaaiingen in deze gebieden. Momenteel zijn er twee studies in het Antoni van Leeuwenhoek geïnitieerd waarbij de hippocampus wordt gespaard. II Verlies van hersenfuncties door bestraling van de hersenen Spreker: dhr. dr. W.(Willem) Boogerd, neuroloog, Antoni van Leeuwenhoek Radiotherapie (RT) is essentieel voor behandeling van primaire hersentumoren en hersenmetastasen, en wordt ook toegepast ter voorkoming van (uitgroei van) hersenmetastasen (profylactische schedelbestraling). Daarbij treden tijdelijke, maar ook blijvende en progressieve neurologische complicaties op. Deze worden veroorzaakt door vaatschade, door een ontstekingsreactie en door een direct effect op gliacellen en zenuwcellen. Door RT worden ook deling en differentiatie van stamcellen in de hippocampus verstoord met geheugenproblemen als gevolg. De RT-bijwerkingen worden onderverdeeld in acuut, vroeg (1-4 maanden) en laat (vanaf 6 maanden), en zijn afhankelijk van fractiedosis, totale RT-dosis en RT-volume. Acute bijwerkingen met toename van intracraniële druk en neurologische uitval ontstaan door oedeem ten gevolge van vaatschade en zijn te behandelen met corticosteroïden. Vroege bijwerkingen met tijdelijke moeheid, concentratiestoornissen en slapte worden waarschijnlijk veroorzaakt door reversibele witte stofschade. Late schade met progressieve cognitieve achteruitgang en loopstoornissen is onbehandelbaar en treedt vooral op in de temporaalkwabben ( geheugen en leren ) en de frontaalkwabben ( planning en uitvoering ). De schade aan de hersenen door RT, preventieve en therapeutische aspecten worden besproken. 7

8 Sessie 2 Ethiek I Chemotherapie, wat weet u er van? Een nationaal onderzoek naar kennis, perceptie van bijwerkingen en (onvervulde) informatiebehoeften bij chemotherapie Spreker: mw. dr. J.(Julia) van Weert, universitair hoofddocent gezondheidscommunicatie, afdeling Communicatiewetenschap, Universiteit van Amsterdam Mensen die nog nooit chemotherapie hebben ondergaan, schatten de meeste bijwerkingen erger in dan dat ze zijn ervaren door mensen die daadwerkelijk chemotherapie hebben gekregen. Haaruitval, vermoeidheid en misselijkheid en braken zijn de meest bekende bijwerkingen van chemotherapie. Bloedingen, koorts en infecties zijn minder bekende bijwerkingen die wel veelvoorkomend zijn en waar tijdige actie van de patiënt vereist is om complicaties te voorkomen. In deze lezing worden deze en andere resultaten uit het nationale onderzoek Chemotherapie, wat weet u ervan?, met meer dan 3000 respondenten, gepresenteerd. Zo wordt bijvoorbeeld ingegaan op de onvervulde informatie- en communicatiebehoeften van patiënten die chemotherapie hebben gehad. Er is vooral een duidelijke noodzaak tot verbetering gevonden wat betreft informatie over het omgaan met de bijwerkingen in het dagelijks leven, aandacht voor naasten en bespreken van de prognose. II Participatie in studies: waar ligt de grens? Sprekers: dhr. prof.dr. E.(Evert) van Leeuwen, ethicus, UMC St. Radboud, Nijmegen; mw. V.(Victoria) Skinner, MANP, verpleegkundig specialist mammachirurgie, Antoni van Leeuwenhoek Alleen wetenschappelijk onderzoek bij patiënten kan aantonen of een nieuwe behandeling daadwerkelijk een verbetering is in vergelijking met de standaard behandeling. Participatie van patiënten in studies blijft essentieel om vooruitgang te boeken. Uit onderzoek blijkt dat patiënten die meedoen aan een studie meer tevreden zijn over hun dokter, het behandelplan, de communicatie, informatie over hun ziekte en de behandeling dan patiënten die niet gevraagd zijn deel te nemen aan een studie. Het is belangrijk dat onderzoek gecontinueerd blijft. Deelname van patiënten in meerdere studies, die niet met elkaar interfereren, zou wenselijk zijn. Is dit echter wel haalbaar voor de praktijk? Is het juridisch en ethisch verantwoord? Wat zijn de patiëntenervaringen met betrekking tot deelname? Gedurende deze lezing komen deze vragen aan bod. 8

9 Sessie 3 Urologie I (Neo)adjuvante behandeling bij spierinvasief urotheelcelcarcinoom van de blaas. Wat is/wordt nu de standaard? Advanced Sprekers: dhr. W.(Willem) de Blok, MANP, verpleegkundig specialist urologie, Antoni van Leeuwenhoek; mw. E.(Elsbeth) van der Laan, MANP, verpleegkundig specialist medische oncologie, Antoni van Leeuwenhoek Doelgroep verpleegkundig specialisten en oncologieverpleegkundigen De standaard behandeling van spierinvasief blaascarcinoom is wereldwijd de radicale cystoprostatectomie met aanleg van een urine deviatie. Sinds 2012 wordt in het Antoni van Leeuwenhoek neo-adjuvante chemotherapie gegeven afhankelijk van stadiering. Vaak hebben patiënten met deze aandoening veel comorbiditeit en ziektegerelateerde complicaties. Het geven van twee majeure behandelingen is geen sinecure. Bovengenoemde vraagt veel zorg, (psychosociale) begeleiding en aandacht voor vroeg inzetten van revalidatie. Naast de nieuwe inzichten over chemotherapie en het urotheelcelcarcinoom, zijn er ook studies en onderzoeken naar nieuwe behandelingen gaande. Door gebruik te maken van casuïstiek zullen de sprekers ieder vanuit hun eigen deskundigheid de (nieuwe) behandelingen de revue laten passeren. In deze interactieve sessie worden de deelnemers geïnformeerd over wat de patiënt met het urotheelcelcarcinoom nu en in de toekomst te wachten staat. II Peniscarcinoom in Nederland, voorbeeld van gecentraliseerde zorg? Advanced Spreker: dhr. prof.dr. S.(Simon) Horenblas, uroloog, Antoni van Leeuwenhoek Doelgroep verpleegkundig specialisten en oncologieverpleegkundigen Het peniscarcinoom is een zeldzame uiting van het plaveiselcelcarcinoom van de huid, een relatief veel voorkomende vorm van huidkanker. Ontsteking en afweer zijn belangrijke factoren voor het ontstaan van deze tumor. Het betreft aspecifieke als ook specifieke vormen van ontsteking zoals het humane papilloma virus (HPV). Dit geeft goede aanknopingspunten voor preventie, zoals goede hygiëne, opheffen van een phimosis en vaccinatie tegen HPV. De laatste jaren zijn minder mutilerende behandelingen geïntroduceerd zonder nadelige effecten voor de overleving. Zo wordt het merendeel van de patiënten penissparend behandeld en wordt een grote lymfeklierdissectie voorkomen door de schildwachtklierprocedure. In Nederland is de behandeling meer gecentraliseerd dan waar ook. Behalve bovengenoemde veranderingen, die hier een gevolg van zijn, blijkt de overleving wereldwijd tot de beste te behoren. Hiermee wordt de waarde van centralisatie nogmaals onderstreept. De preventie, behandelingen en de effecten van een gecentraliseerde behandeling komen aan bod in deze sessie. 9

10 Sessie 4 Mamma I Bestraling van de okselklieren bij patiënten met borstkanker en een positieve schildwachtklier: resultaten van de AMAROS-studie Spreker: mw. M.(Mila) Donker, radiotherapeut-in-opleiding, Antoni van Leeuwenhoek Bij patiënten met borstkanker die zich voor de operatie presenteren zonder aanwijzingen voor uitzaaiingen, wordt behalve de tumor in de borst ook de schildwachtklier operatief verwijderd. Als in deze schildwachtklier een metastase wordt gevonden, volgt er meestal standaard een okselklierdissectie. Deze ingreep kan gepaard gaan met veel korte- en lange termijn complicaties. In deze presentatie zullen de resultaten van de AMAROS-studie (After Mapping of the Axilla: Radiotherapy Or Surgery) besproken worden. Uit deze studie is gebleken dat wanneer er geen okselklierdissectie wordt verricht, maar de okselklieren worden bestraald, het risico op een recidief in de oksel vergelijkbaar laag is. De kans op korte- en lange termijn complicaties is echter lager na bestraling van de okselklieren ten opzichte van een okselklierdissectie. Verder zal aan bod komen wat deze uitkomsten voor effect hebben op de kwaliteit van leven voor borstkankerpatiënten. II Mammareconstructie en radiotherapie Spreker: mw. dr. L.A.E.(Leonie) Woerdeman, plastisch chirurg, Antoni van Leeuwenhoek Mammareconstructie na behandeling van het mammacarcinoom herstelt naast de borstvorm vooral het lichaamsbeeld en het gevoel van vrouwelijkheid van de vrouw. Radiotherapie op de thoraxwand heeft echter een negatief effect op de mammareconstructie. Radiotherapie geeft fibrosering en veroorzaakt daardoor een grotere kans op kapselvorming rondom een implantaat of vetnecrose bij een reconstructie met eigen weefsel. Dit heeft ertoe geleid dat er geen directe reconstructie werd geadviseerd, indien de kans op postoperatieve radiotherapie groot was. Echter na analyse was de kwaliteit van leven van deze patiëntengroep, die toch is bestraald na de reconstructie, opvallend beter dan verwacht. In deze lezing zal getoond worden wat de effecten van radiotherapie kunnen zijn op een mammareconstructie en dat, mits goed gewaarschuwd en voorgelicht, de vrouwen met een radiotherapiekans vijftig procent óók in aanmerking kunnen komen voor een directe mammareconstructie. 10

11 Sessie 5 Hoofd-hals I Photodynamische therapie bij tumoren hoofd-halsgebied anno 2014 Spreker: mw. H.(Hannah) Tefsen, MANP, verpleegkundig specialist hoofd-hals, Antoni van Leeuwenhoek Photodynamische therapie (PDT) is een behandelingsmodaliteit die wordt toegepast in de oncologie. Bij deze techniek wordt een lichtgevoelige stof ingespoten en met een laser geactiveerd. De activatie leidt tot celdood en uiteindelijk tot necrose van het doelweefsel. In de hoofd-halsoncologie wordt PDT gebruikt ter palliatie van incurabele carcinomen en bij de primaire behandeling van kleine oppervlakkige T1 mondholtetumoren. Bij beperkte tumordiepte, wordt er gekozen voor oppervlakte belichting. Bij tumoren, groter dan vijf mm tumordiepte, is het implanteren van doorzichtige, flexibele buisjes in de tumor nodig om het gewenste resultaat te behalen. Deze techniek wordt interstitiële belichting genoemd en is afgeleid van brachytherapie en nog experimenteel. Naast de oppervlakte en de interstitiële belichting bestaat er de interluminale belichting. Voor het nasopharynx-carcinoom is dit een veelbelovende techniek. In deze lezing wordt het werkingsmechanisme van PDT toegelicht en enkele voorbeelden van een PDT behandeling gegeven. De verpleegkundige zorgaspecten zullen aan bod komen, alsook de multidisciplinaire samenwerking. Tenslotte worden de resultaten van een studie naar effecten van de behandeling naar kwaliteit van leven gepresenteerd. II Stem, spraak en kwaliteit van leven bij patiënten met hoofd-halskanker Spreker: mw. dr. I.(Irene) Jacobi, foneticus Antoni van Leeuwenhoek Stem en spraak zijn essentieel voor de dagelijkse communicatie en weerspiegelen de persoonlijkheid en identiteit van een spreker. Een slechte stem, onduidelijke spraak, of veel moeite moeten doen om verstaanbaar te blijven voor, na, of tijdens de behandeling van hoofd-halskanker kan een groot effect hebben op het sociale leven van de patiënt. Voor het stemgeluid en het articuleren zijn dezelfde structuren in het hoofd-halsgebied bepalend die ook bij het slikken worden gebruikt. In deze lezing zal uitgelegd worden hoe het stemgeluid ontstaat, wat spreken inhoudt, en hoe je veranderingen in kaart kan brengen. Naast aspecten en gevolgen van verschillende behandelingen op de articulatie en stem zal ook de relatie met slikken aan bod komen en de kwaliteit van leven. 11

12 Sessie 6 Diagnostiek I PET-scan met radioactief glucose (FDG-PET) bij blaaskanker en andere tumoren: een goede voorbereiding is het halve werk Spreker: dhr. dr. E.(Erik) Vegt, nucleair geneeskundige, Antoni van Leeuwenhoek Om kanker optimaal te kunnen behandelen is het belangrijk om te weten hoe uitgebreid de ziekte is: hoe groot is de tumor? Zijn er uitzaaiingen in lymfeklieren of in andere organen? Met moderne beeldvorming, zoals MRI-, CTen PET-scans, kan de uitbreiding steeds beter worden vastgesteld, waardoor de behandeling optimaal kan worden afgestemd op de individuele patiënt (personalised medicine). Bij een FDG-PETscan krijgt de patiënt radioactief glucose (FDG) toegediend, waardoor tumoren en metastasen oplichten op de scan. In de afgelopen tien jaar is bewezen dat FDG-PET/CT een grote impact heeft op de behandeling van allerlei verschillende tumoren. Omdat de opname van FDG sterk wordt beïnvloed door de bloedspiegels van suiker en insuline, is het zeer belangrijk dat de patiënt goed wordt voorbereid; hij/ zij moet onder andere nuchter zijn. Het afbeelden van blaaskanker vergt extra voorbereidingen, omdat FDG via de urine wordt uitgescheiden. Deze sessie geeft een overzicht van de werking, het nut, de patiëntenvoorbereiding en nieuwe ontwikkelingen op het gebied van de FDG-PET/CT-scan, in het bijzonder bij blaaskanker. II De radioloog als behandelaar binnen de oncologie Spreker: dhr. drs. W.(Warner) Prevoo, interventieradioloog, Antoni van Leeuwenhoek Vroeger bestond het werk van de radioloog vooral uit het verslaan van foto s. Door de ontwikkeling van nieuwe radiologische technieken vindt steeds meer radiologisch werk plaats buiten de verslagplek. Zo heeft echografisch onderzoek gezorgd voor een toename van contact met patiënten (en familieleden). De intrede van beeldgestuurde oncologische interventies (Radiofrequente Ablatie (RFA), embolisaties, vertebroplastiek) heeft geleid tot een arts-patiënt relatie die vergelijkbaar is met die van de reguliere poortspecialisten. Patiënten worden meestal na een multidisciplinair overleg door de poortspecialist naar de interventieradioloog verwezen voor behandeling. Consequentie van deze nieuw ontstane situatie is dat er op de afdeling Radiologie een poli is geopend om de patiënten voor de ingreep te zien en ook na de ingreep te vervolgen. Logistiek en ervaringen zullen worden besproken, als ook welk verbetertraject kan worden ingeslagen om de radiologische poli nog beter af te stemmen op de wensen van de patiënt en verwijzers. 12

13 Sessie 7 Melanomen I Drie jaar zorgpad lieskliertoilet, de effecten Spreker: mw. S.(Sylvia) ter Meulen, MANP, verpleegkundig specialist dermato-oncologie, Antoni van Leeuwenhoek Het lieskliertoilet staat bekend als een operatie waarbij veel wondproblematiek voorkomt. Deze problemen bestaan vooral uit wondinfectie, seroomvorming, wondnecrose en dehiscentie. Lange termijn complicaties zijn met name lymfoedeem en risico op erysipelas. Vanaf 1 maart 2011 wordt in het Antoni van Leeuwenhoek gewerkt met het zorgpad lieskliertoilet. Dit is een multidisciplinair zorgpad, waarbij onder andere de fysiotherapie, oncologie- en wondverpleegkundigen een belangrijke rol hebben. Complicaties en data van alle melanoompatiënten die een lieskliertoilet ondergingen zijn prospectief geregistreerd. In deze lezing worden de interventies binnen het zorgpad besproken en toegelicht. Vervolgens wordt een overzicht gegeven van de resultaten van de invoering van het zorgpad en de gevolgen voor de kwaliteit van zorg. II Targeted therapies en immunotherapie bij melanoom: stand van zaken en toekomst Spreker: dhr. H.(Henk) Mallo, MANP, verpleegkundig specialist immunotherapie, Antoni van Leeuwenhoek De standaard behandeling van het melanoom was decennia lang dacarbazine (DTIC): weinig bijwerkingen, maar ook weinig werkzaam. De laatste jaren zijn de behandelingsmogelijkheden uitgebreid met Ipilimumab en de BRAF-remmers Vemurafenib en recent Dabrafenib. Deze remmers zijn zeer werkzaam bij melanomen met een BRAF-mutatie, maar het effect houdt helaas niet zo lang aan. Er wordt gezocht naar manieren om een respons langer aan te houden en hierbij zijn de toevoegingen van MEKremmers veelbelovend. De believers in de immunotherapie als behandeling van het melanoom zagen eindelijk hun overtuigingen beloond met de komst van Ipilimumab en in klinische trials werd bij twintig procent een duidelijke verlenging van overleving aangetoond. Ook bij deze aanpak wordt gezocht naar verbetering van resultaten en lijkt een tweede immunotherapeuticum, wat zich richt op PD-1, veelbelovend. Er zijn klinische trials gaande waarin deze twee middelen worden gecombineerd. Tijdens deze sessie wordt aandacht besteed aan bovenstaande middelen: hoe zij werken, de resultaten, welke bijwerkingen staan op de voorgrond en hoe hier mee om te gaan. Er wordt stil gestaan bij de consequenties voor de verpleegkundige praktijk, maar tevens komt het belang van een multidisciplinair team aan de orde. 13

14 Sessie 8 Therapie I Behandeling van maagkanker in multidisciplinair verband (CRITICS studie) Spreker: mw. dr. J.W.(Johanna) van Sandick, chirurg, Antoni van Leeuwenhoek De behandeling van maagkanker vraagt om een multidisciplinair team waarin tenminste de medische oncologie, chirurgie, radiotherapie, MDL en diëtetiek vertegenwoordigd zijn. Wanneer de patiënt met een maagcarcinoom in aanmerking komt voor een in-opzetcuratieve behandeling zal deze bij voorkeur bestaan uit een multimodale behandeling. Redenen om toch te kiezen voor alleen een operatie zullen in de presentatie worden genoemd. Volgens de landelijke richtlijn is de standaard behandeling van een patiënt met een resectabel maagcarcinoom chirurgie, met perioperatieve chemotherapie. Een andere strategie is chirurgie gevolgd door adjuvante chemoradiotherapie gebaseerd op Amerikaans onderzoek. Deze twee strategieën zijn de basis geweest voor het ontwerp van de CRITIC studie (ChemoRadiotherapy after Induction chemotherapy in Cancer of the Stomach). In de presentatie zal ingegaan worden op de achtergrond van deze studie, aangevuld met actuele informatie over inclusieverloop en kwaliteitscontroles. II Chemo-immunotherapie bij baarmoederhalskanker Sprekers: mw. prof.dr. G.(Gemma) Kenter, gynaecoloog en hoofd CGOA, Antoni van Leeuwenhoek; mw. drs. S.(Sanne) Samuels, arts-onderzoeker heelkundige oncologische discipline, Antoni van Leeuwenhoek Het cervixcarcinoom is een gevolg van een infectie met een oncogeen type van het Humaan Papilloma Virus (HPV). Infecties met HPV komen heel veel voor, worden overgedragen door seksueel contact en zijn meestal van voorbijgaande aard. Bij een klein percentage van vrouwen wordt de infectie niet herkend door het immuunsysteem en kan deze niet worden geklaard. In dat geval kunnen (pre)maligne afwijkingen aan de baarmoederhals ontstaan. Een cervixcarcinoom wordt vaak in een vroeg stadium ontdekt en kan dan goed worden behandeld. Echter, in vijftien procent van de vroege stadia en vaker bij hogere stadia treden recidieven op. Het verder gevorderd en recidief cervixcarcinoom wordt behandeld met chemotherapie met matig resultaat. Uit fase 1 en 2 studies evenals dierexperimentele studies is gebleken dat toevoeging van HPVspecifieke immunotherapie een gunstig bijkomend effect heeft op de overleving. In deze lezing worden de stand van zaken van lopende en toekomstige studies toegelicht. 14

15 Sessie 9 Preventie / Voeding I Fabels en feiten over goede voeding Spreker: mw. prof.dr.ir. E.(Ellen) Kampman, hoogleraar voeding & kanker, Wageningen Universiteit, VU Amsterdam, RadboudUMC Nijmegen Dat gezonde voeding en meer lichaamsbeweging een belangrijke rol spelen bij het verlagen van het kankerrisico is duidelijk. Maar voor wie is dat duidelijk? Is dat alleen zo voor de wetenschapper die dagelijks met voeding en kanker bezig is? Wat leeft bij de patiënt die kanker heeft of heeft gehad? Wat leeft er onder de bevolking als het gaat om voeding en kanker? En wat leeft bij de hulpverlener die kanker probeert te voorkomen of behandelt? Wat zijn fabels en wat zijn de feiten? Op basis van meer dan studies zijn leefstijl richtlijnen opgesteld om het risico op kanker te verlagen. Helaas zijn nog te weinig goede studies uitgevoerd om kankerpatiënten goed te kunnen adviseren. Het groeiend aantal kankerpatiënten in onze vergrijzende samenleving en de vragen die patiënten hebben, maakt dit onderzoek extra urgent. In deze sessie wordt ingegaan op de resultaten van de studies: de fabels en de feiten! II Vermoeidheid tijdens de kankerbehandeling: wat te doen? Sprekers: mw. drs. W.(Wanda) de Kanter, longarts, Antoni van Leeuwenhoek; dhr. dr. J.P.(Jan-Paul) van den Berg, revalidatiearts, Antoni van Leeuwenhoek en Reade Bijna alle patiënten ervaren vermoeidheid tijdens de behandeling van kanker. Hiervoor zijn verschillende oorzaken aan te wijzen, zoals de maligniteit zelf, de oncologische behandeling en de gevolgen hiervan en ook de spanning over de behandeling. Het verloop van de vermoeidheid is wisselend. Tijdens radiotherapie lijkt er een stapeling van vermoeidheid op te treden en bij patiënten die met chemotherapie worden behandeld, ziet men vaak een snelle stijging in vermoeidheid. Er werd altijd gedacht dat vermoeidheid er bij hoorde en er werd niet veel aan gedaan. Tegenwoordig weten we dat vermoeidheid behandeld kan worden. Kennis over het multifactoriële karakter van vermoeidheid is van belang om een patiënt tijdens de behandeling zo goed mogelijk te kunnen adviseren om de vermoeidheid te doen verminderen. Tijdens deze workshop krijgt u als deelnemer inzicht in de oorzaken van vermoeidheid tijdens kanker, hoe u deze klachten goed kunt signaleren en welke behandelmogelijkheden er zijn. Met de kennis die u vergaart, kunt u in uw eigen praktijk aan de slag. 15

16 WORKSHOP 10 I & II Lastpakken in de zorg Workshopleider: mw. drs. C.(Christien) de Jong, vrijgevestigd psychotherapeut en trainer, Amsterdams Instituut voor Gezins- en Relatietherapie Wie kent ze niet? Patiënten of naasten, die moeilijk te benaderen, dwingend, klagend, eisend, of zelfs bedreigend zijn? In deze workshop worden een aantal extreme reacties, die patiënten of familieleden onder de druk van de ziekte en de behandeling kunnen vertonen in relatie met hun behandelteam gedeeld. Vanuit het concept van het Window of Tolerance en de hechtingstheorie kunnen we deze reacties beter begrijpen. Vaak zien we hoe dergelijke patiënten door hun hechtingsachtergrond veel moeite hebben met de noodgedwongen afhankelijkheid, die de behandeling van kanker met zich meebrengt. In deze workshop maakt u op een interactieve wijze kennis met de hechtingstheorie en worden een aantal handvatten aangereikt, die zonder dat het behandelteam opgebrand raakt - kunnen helpen om een voldoende veilige omgeving te creëren, waarin deze mensen de kankerbehandeling kunnen doorstaan. 16

17 workshops en sessies I Flattening Filter Free bestraling Uitdagingen voor de Treatment Planning en in vivo dosis verificatie Sprekers: mw. dr. A.L.(Anne Lisa) Wolf, post-doc fysicus, Antoni van Leeuwenhoek; dhr. R.A.(Roel) Rozendaal, MSc., post-doc fysicus, Antoni van Leeuwenhoek Advanced Doelgroep radiotherapeutisch laboranten Bij uitwendige bestraling, worden patiënten doorgaans behandeld met bundels met een Flattening Filter. Dit filter zorgt ervoor dat de bundels uit de lineaire versneller een homogene fluentie over het bundelprofiel hebben. Met geavanceerde planningstechnieken zoals IMRT en VMAT, is de noodzaak voor deze homogene bundelprofielen weggevallen. Het is daarom mogelijk om een goede bestraling te leveren zonder het Flattening Filter. Het verwijderen van dit filter uit de bundel heeft het grote voordeel dat de behandeling tot vier keer sneller gegeven kan worden. De verandering van het bundelprofiel en de gewijzigde dose rate leveren echter wel nieuwe uitdagingen op. In deze lezing wordt de huidige stand van zaken rondom het gebruik van Flattening Filter Free -bundels behandeld, met de nadruk op de uitdagingen en oplossingen op het gebied van Treatment Planning en in vivo dosis verificatie. 2 Protonen radiotherapie Spreker: dhr. prof.dr. M. (Marcel) Verheij, radiotherapeut-oncoloog, Antoni van Leeuwenhoek Protonen radiotherapie is een vorm van bestraling waarbij gebruik wordt gemaakt van positief geladen deeltjes met massa. Door deze eigenschappen gedragen protonen zich fundamenteel anders in het lichaam dan fotonen of elektronen. De energie die protonen afgeven beperkt zich tot een gedefinieerde plek in het lichaam, de zogenaamde Bragg piek. Wanneer we deze Bragg piek laten samenvallen met de tumor, ontstaat voor een deel van de patiënten een dosisverdeling die gunstiger is dan met de huidige technieken kan worden bereikt. Hierdoor kunnen normale weefsels en kritieke organen nog beter worden gespaard en de kans op bijwerkingen verkleind. Niet alle patiënten zullen evenveel baat hebben van protonen radiotherapie; vergelijkende planningstudies suggereren een klinisch relevant voordeel bij 8-10% van de bestralingspatiënten. Aangezien protonen radiotherapie gepaard gaat met hoge investeringskosten, heeft de overheid gekozen voor een begeleide introductie van deze behandeling. In deze lezing zal worden ingegaan op de achtergrond en (toekomstige) rol van protonen radiotherapie in Nederland. 17

18 workshops en sessies 3 Aanbodgerichte geestelijke verzorging: een nieuwe kans Spreker: dhr. drs. F.M.B.T.(Francesco) Kortekaas, geestelijk verzorger, Antoni van Leeuwenhoek Het signaleren van de behoefte aan geestelijke zorg bij de patiënt blijkt in de praktijk altijd weer lastig. Dit komt omdat de patiënt deze behoefte maar zelden zelf in een concrete hulpvraag uit. Ook voor de verpleegkundige is het complex. Hoe leg je de patiënt uit wat je van een geestelijk verzorger kunt verwachten en wat juist niet? Het gevolg van dit alles kan zijn dat er een zekere mate van onderzorg ontstaat. Hoe dit dilemma op te lossen? In deze lezing wordt stil gestaan bij een nieuw model van aanbod gerichte geestelijke verzorging dat in het Antoni van Leeuwenhoek is ontwikkeld. Hoe werkt het in de praktijk? Welke belangrijke signalerende rol is er voor de verpleegkundige weggelegd? Hoe wordt voorkomen dat voorbij gegaan wordt aan de autonomie van de patiënt? Welke criteria worden gehanteerd om tot een selectie van patiënten te komen die bezocht gaan worden? Hoe zit het met de registratie van deze zorg in het EPD? Naar aanleiding van praktijkvoorbeelden wordt vervolgens inzichtelijk gemaakt wat er gebeurt in het contact tussen de geestelijk verzorger en de patiënt en naaste(n) en wat de bijdrage van geestelijke verzorging aan het zorgproces is. Als conclusie worden de vruchten van dit model belicht aan de hand van feedback van de verpleegkundige teams en cijfers. Aansluitend zal er gelegenheid zijn voor gesprek en vragen. 4 Regie in eigen hand! Ondersteunend en creatief denken in veranderende zorgsamenleving Workshopleiders: mw. I.(Irma) Baars, transferverpleegkundige, Antoni van Leeuwenhoek; mw. N.(Nancy) Otte-Krijnen, transferverpleegkundige, Antoni van Leeuwenhoek Vanuit de overheid wordt steeds meer verwacht ten aanzien van de eigen verantwoordelijkheid van patiënten en hun netwerk. Maar wat als patiënten geen of nauwelijks een netwerk hebben die hen kan helpen, of wanneer patiënten zich niet bewust zijn van hun eigen verantwoordelijkheid in hun ziekteproces? Welke rol kun je als (huis)arts, verpleegkundige of andere betrokken hulpverlener hebben om de patiënt zich bewust te laten worden wat een operatie of behandeling voor gevolgen kan hebben voor zijn zelfredzaamheid en zijn naaste omgeving? Wat kan de patiënt hier in het voortraject zelf al in doen? Bijvoorbeeld: realiseert een patiënt zich wat de (on) mogelijkheden zijn van zorg na een ziekenhuisopname en welke kosten hieraan verbonden zijn? Wij willen tijdens deze workshop samen met u creatieve ideeën vormen door praktijkvoorbeelden uit te werken. We kijken hoe wij in de veranderende samenleving de patiënt de weg kunnen wijzen en zich bewust te laten worden van zijn eigen kracht om naar (gedeeltelijke) oplossingen te zoeken en beslissingen te nemen. 18

19 5 Medicamenteuze behandeling van testiscarcinoom Advanced Spreker: dhr. dr. J.M.(Martijn) Kerst, internist, Antoni van Leeuwenhoek Doelgroep verpleegkundig specialisten en oncologieverpleegkundigen Testiscarcinomen zijn zeldzame tumoren. Ruim 600 maal per jaar wordt de diagnose gesteld. De behandeling vindt in centra, in een gespecialiseerd multidisciplinair team, plaats. Er zijn grof gezegd twee subtypes, namelijk seminomen en non-seminomen, die op verschillende wijze worden benaderd. Wanneer er na radicale inguinale orchidectomie geen teken is van metastasering, wordt in de regel een afwachtende houding aangenomen (stadium I ziekte; active surveillance). In specifieke gevallen wordt adjuvante behandeling overwogen. Pas wanneer er in de loop van tijd ziekteactiviteit wordt waargenomen, is curatieve therapie geïndiceerd. Als de ziekte zich presenteert in een gevorderd stadium is curatieve platinum-bevattende chemotherapie aangewezen. Eventuele restlaesies worden op indicatie chirurgisch verwijderd. In deze presentatie wordt aan de hand van voorbeelden nader ingegaan op prognostische factoren, acute- en late toxiciteit van de behandeling en mogelijkheden voor salvage therapie. 6 Ervaringen met de polikliniek voor seksuele disfuncties bij mannen Advanced Sprekers: mw. B.(Det) Jetten, verpleegkundige wond en stoma zorg, Antoni van Leeuwenhoek; dhr. dr. W.(Wim) Meinhardt, uroloog, Antoni van Leeuwenhoek Doelgroep verpleegkundig specialisten, oncologieverpleegkundigen en maatschappelijk werkers Sinds 15 jaar heeft het Antoni van Leeuwenhoek een speciale polikliniek voor seksuele disfuncties bij mannen, ten gevolge van de tumor of de gevolgen van de behandeling. De intake wordt gedaan door een verpleegkundige en uroloog. Er wordt op aangedrongen dat de partner bij de intake aanwezig is. Wij hebben de ambitie om praktische hulp te geven en eventueel behulpzaam te zijn ten aanzien van de coping door patiënt en de partner. Indien wij menen dat er echt verandering gewenst is, dan verwijzen wij naar een seksuoloog of een relatietherapeut. De eerste sessie met vier personen is ons inziens van belang om een goed gesprek op gang te krijgen, welke de partners thuis kunnen voortzetten. Vijftig procent van de patiënten is geholpen met een hulpmiddel. Tien procent wordt verwezen en veertig procent accepteert de disfunctie, maar voelt zich veelal toch verder geholpen door de communicatie over het probleem en de exploratie van de opties. Tijdens deze presentatie zullen we dieper ingaan op bovenstaande. 19

20 workshops en sessies 7 Het gebruik van genexpressie profielen (MammaPrint) bij de risico-inschatting en behandeling van borstkanker Spreker: mw. C.A.(Caroline) Drukker, arts-onderzoeker, Antoni van Leeuwenhoek of dhr. M.V.(Matthijs) Nijenhuis, arts-onderzoeker, Antoni van Leeuwenhoek De overleving van patiënten met borstkanker is de afgelopen jaren sterk verbeterd, onder andere door invoering van de borstkankerscreening en verbetering van adjuvante chemotherapie en hormonale therapie. Desondanks wordt op dit moment een groep vrouwen met chemotherapie behandeld, terwijl zij hier geen baat bij hebben. Chirurgische behandeling zou voor deze groep voldoende zijn. Op basis van klinisch-pathologische factoren is deze groep echter moeilijk te identificeren. Genexpressieprofielen kunnen helpen om een betere risico-inschatting te maken en deze groep wel te identificeren. Een genexpressieprofiel, zoals de MammaPrint, bepaalt de activiteit van bepaalde genen en geeft op basis daarvan een risico-inschatting voor het ontwikkelen van uitzaaiingen. De MammaPrint wordt steeds meer in de dagelijkse klinische praktijk gebruikt. Deze lezing zal meer inzicht geven in genexpressie, de wetenschappelijke achtergrond van de MammaPrint en de groep patiënten bij wie deze test kan worden ingezet. 8 Adjuvante hormonale therapie bij mammacarcinoom: wie, wat, wanneer en hoe lang? Spreker: mw. dr. C.H.(Carolien) Smorenburg, internist-oncoloog, Antoni van Leeuwenhoek Bij de behandeling van een hormoongevoelig mammacarcinoom is de toevoeging van hormonale therapie aan de primaire locoregionale behandeling van grote waarde gebleken in het voorkómen van latere uitzaaiingen. Inmiddels is deze behandeling een stuk complexer geworden dan de oude standaard van vijf jaar elke dag een tablet tamoxifen. We hebben nu de keuze uit verschillende aromataseremmers, de toevoeging van een LHRHagonist, verschillende behandelsequenties en verlengde behandeling gedurende meer dan vijf jaar. Factoren als pre- of postmenopauzale status, comedicatie, bijwerkingen en therapietrouw spelen een rol in de besluitvorming en hormonale therapie wordt steeds meer een therapie op maat. Om beter in te kunnen spelen op vragen van de patiënt, gaan we in deze lezing in op de verschillende studies naar adjuvante hormonale therapie en de diverse middelen met hun specifieke bijwerkingen. 20