LOKALE ONDERSTEUNING BEROEPSGEHEIM 14/09/2010

Transcriptie

1 LOKALE ONDERSTEUNING BEROEPSGEHEIM 14/09/2010 Sofie Van den Bussche POC GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap Emile Jacqmainlaan Brussel

2 Doelstellingen Doelstellingen Informatie aanbieden over de basiswetgeving rond het beroepsgeheim Informatie aanbieden betreffende de specifieke aandachtspunten i.v.m. het beroepsgeheim Concrete voorbeelden aanbieden rond de toepassing van de wetgeving beroepsgeheim in de praktijk De groep casussen laten oplossen om de behandelde wetgeving te leren toepassen in de praktijk Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 1/ _BG_Doelen.doc

3 Agenda Agenda 9u30 11u 11u15 11u30 12u30 13u30 15u45 16u Basiswetgeving beroepsgeheim - Artikel 458 Sw. - Artikel 458bis Sw. - Artikel 422bis Sw. - Artikel 30 Sv. Pauze Rechtspraak: Principe-arresten Hof van Cassatie Voorbeelden Specifieke aandachtspunten Lunch Casussen Tevredenheidsonderzoek Einde Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 1/1 Emile Jacqmainlaan Brussel F AA Blanco Formulier _BG_Agenda_R0.doc

4 Artikel 458 Sw. Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekend maken buiten het geval dat ze worden opgeroepen om in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie getuigenis af te leggen en dat de wet hen verplicht die geheimen kenbaar te maken, worden gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en een boete van honderd tot vijfhonderd frank. Het misdrijf van schending van het beroepsgeheim werd ingevoerd bij artikel 378 van het strafwetboek van 1810 in Frankrijk en is sinds 1867 ook in de Belgische wetgeving opgenomen. De motivering was als volgt: Die bepaling is nieuw in onze wetgeving; het ware te hopen dat de kiesheid ze overbodig maakte. Maar hoe vaak ziet men geen dragers van een beroepsgeheim, deze verplichting opofferen aan hun bijtende kritiek, spotten met de meest ernstige onderwerpen, de kwaadaardigheid voeden door onkiese onthullingen, schandalige anekdotes, en op die manier schaamte uitstorten over de individuen, door verwoesting te brengen in de families. Dit reveleert wat de oorspronkelijke bedoeling en noodzaak van de strafbepaling was, namelijk de burger te beschermen tegen de loslippigheid van de drager van een beroepsgeheim en niet deze laatste te beschermen tegen wie of wat dan ook. Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 1/46

5 Artikel 458 Sw. Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekend maken buiten het geval dat ze worden opgeroepen om in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie getuigenis af te leggen en dat de wet hen verplicht die geheimen kenbaar te maken, worden gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en een boete van honderd tot vijfhonderd frank. Verwarrend? Op het eerste zicht is dit een beetje verwarrend: waarom vernoemt men geneesheren, heelkundigen, officieren, apothekers, vroedvrouwen bij naam, om daarna te spreken over alle andere personen? Waarmee dienen we rekening te houden bij het bepalen van wie begrepen is onder alle andere personen? Noodzakelijke confident (vertrouwenspersoon): personen die door hun beroep, functie of staat genoodzaakt zijn om geheimen te vernemen omdat mensen genoodzaakt zijn om zich tot hen te wenden. Wettelijke regeling van het beroep Maatschappelijke relevantie (wettelijke regeling van een bepaalde sector geldt als een soort erkenning van het maatschappelijk belang ervan dat dan bepalend is voor het al dan niet toekennen van een beroepsgeheim) Het beroepsgeheim is te beschouwen als de meest geprononceerde uitdrukking van maatschappelijke erkenning. Het hoeft dus niet te verwonderen dat zoveel beroepsgroepen streven naar de erkenning van een beroepsgeheim. In die zin dreigt het beroepsgeheim een prestigeattribuut te worden. Men dient zich er van bewust te zijn dat er ook nadelen verbonden zijn aan de erkenning van een beroepsgeheim zoals de beperking van informatiedoorstroming en de mogelijkheid van strafrechtelijke vervolging. De wetgever en de rechter moeten het beroepsgeheim voorbehouden aan die beroepen die een voldoende maatschappelijke relevantie hebben. Zo niet wordt het beroepsgeheim te grabbel gegooid en dreigt het aan betekenis in te boeten. 200 jaar oud! Dit artikel is momenteel 200 jaar oud. Destijds stond de relatie arts-patiënt (colloque singulier) centraal in de hulpverlening. Nu gaat het vaker om groepen hulpverleners van verschillende disciplines die samenwerken. De toenmalige wetgever wou de boodschap geven dat niemand boven de wet staat, ook de artsen niet. Zou evengoed kunnen beginnen met: alle personen die uit hoofde van hun staat of beroep Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 2/46

6 Artikel 458 Sw. Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekend maken buiten het geval dat zij worden opgeroepen om in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie getuigenis af te leggen en dat de wet hen verplicht die geheimen kenbaar te maken, worden gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en een boete van honderd tot vijfhonderd frank. Staat = dubbele betekenis Burgerlijke staat gehuwd zijn met Voorbeeld: Het beroepsgeheim toegepast op de situatie van een arts die een misdadiger ontvangt in zijn kabinet. Er zijn 3 mogelijke scenario s: Arts vertelt zijn echtgenote dat hij een misdadiger heeft ontvangen in zijn dokterskabinet. Zijn echtgenote heeft hier beroepsgeheim uit hoofde van haar staat. Hierover bestaat wel discussie, sommige literatuur kent inderdaad een beroepsgeheim toe uit hoofde van burgerlijke staat, andere niet. Wanneer men dit wel zou toekennen, schept dit wel een aantal problemen. Wat met samenwonenden, ouders, De echtgenote werkt als receptioniste bij haar man, en ziet zo zelf dat de misdadiger op consultatie gaat bij haar man. In dit geval heeft de vrouw beroepsgeheim uit hoofde van haar beroep. De situatie ligt anders wanneer de vrouw de misdadiger van op straat zag binnengaan bij haar man, dan is ze niet gehouden aan een beroepsgeheim, want de redenering in de rechtspraak is dan dat iedere vreemde het ook kon gezien hebben. Semiprofessionele staat Vb: vrijwilligerswerk, studenten, stagiairs, Er dient sprake te zijn van een hulpverlenende taak als vertrouwensfiguur. De vrijwilliger neemt een positie in of een taak op zich die zodanig vergelijkbaar is met die van de professionele hulpverlener dat het voor de cliënt bijzonder moeilijk wordt om de vrijwilliger te onderscheiden van een professioneel. Ook het georganiseerd verband is een voorwaarde, geen hulpverlening bij toevalligheid. Dus niet wanneer je vrijwillig iemand helpt op straat die bv. gevallen is. Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 3/46

7 Beroep De vertrouwelijke informatie moet de hulpverlener ter kennis komen in omstandigheden die tot de normale uitoefening van het beroep behoren. De cliënt die geheimen toevertrouwt, moet de hulverlener raadplegen met de bedoeling een beroep te doen op de specifieke diensten of hulpverlening die de hulpverlener aanbiedt. Voorbeeld: een goede buur vertelt u als vriend een geheim. Dit geheim is niet vernomen binnen de beroepsuitoefening dus dit valt niet onder het beroepsgeheim. Er is hier geen wettelijk beroepsgeheim, m.a.w. het is juridisch niet sanctioneerbaar wanneer je dit toch doorvertelt. Uiteraard geldt hier wel een ethische verplichting. Voorbeelden uit de rechtsspraak: De vervolgingen tegen een advocaat n.a.v. een melding door een confrater dat deze advocaat drugs bezorgde aan zijn cliënt in de gevangenis, zijn geldig, aangezien niet blijkt dat deze melding het gevolg is van een schending van het beroepsgeheim. Het ging hier immers niet om de cliënt van de aangever. Een arts of een apotheker doet aangifte aan de gerechtelijke autoriteiten m.b.t. een persoon die bij hem was gekomen met het enig doel drugs te verkrijgen aan de hand van vervalste voorschriften en niet als consultant of patiënt. In deze situatie is er geen sprake van schending van het beroepsgeheim, want de persoon was geen consultant, dus de informatie is niet verkregen binnen een vertrouwensrelatie. De strafvordering tegen een patiënt die gebaseerd was op een aangifte van de hoofdverpleegster die een overdosis heroïne had vastgesteld bij een heroïneverslaafde, was nietig omdat het ging om een flagrante schending van het beroepsgeheim. Het beroepsgeheim waartoe de beoefenaren van de geneeskunde krachtens art. 458 Strafwetboek gehouden zijn berust op de noodzaak om de volledige veiligheid te waarborgen van degenen die hen in vertrouwen moeten nemen en om een ieder in de mogelijkheid te stellen de verzorging te krijgen die uit hoofde van zijn toestand, ongeacht de oorzaak ervan, vereist is; derhalve wordt het beroepsgeheim niet geschonden door een beoefenaar van de geneeskunde die een misdrijf, gepleegd door een persoon die door hem niet is ontvangen als consultant of als patiënt, ter kennis brengt van het gerecht. (Hof van Cassatie 16 december 1992) Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 4/46

8 Artikel 458 Sw. Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekend maken buiten het geval dat ze worden opgeroepen om in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie getuigenis af te leggen en dat de wet hen verplicht die geheimen kenbaar te maken, worden gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en een boete van honderd tot vijfhonderd frank. Wat is een geheim? Dit wordt in de literatuur gedefinieerd als: Alle gegevens die uit de aard van de zaak geheim zijn, bijvoorbeeld omdat ze de goede naam en faam kunnen schaden, EN die zijn meegedeeld met de uitdrukkelijke of stilzwijgende verwachting dat ze niet worden doorverteld. Er zijn hier dus twee elementen, EN en niet OF. Het voorwerp of de inhoud van een geheim, is niet precies te vatten. Het wordt gekenmerkt door een grote mate van individuele, culturele en geografische relativiteit. Wat krachtens de in 1810 gangbare normen geheim moest worden gehouden, is niet noodzakelijk vandaag nog een geheim. Wat de ene angstvallig probeert af te schermen van anderen, maakt de ander zonder enig probleem publiek. Het afschermen van anderen is essentieel, dit komt duidelijk tot uiting in het Franse woord secret wat afgeleid is van het Latijnse woord secretum wat afgescheiden van betekent. In de rechtsfilosofie wordt een onderscheid gemaakt tussen het secretum naturale (natuurlijk geheim); het secretum promissum (het beloofd geheim) en het secretum commissum (het professionele of officiële geheim). Eerstgenoemd geheim moet door zijn aard zelf verborgen worden gehouden, het is van nature uit schadelijk voor de betrokkene. Het secretum promissum is het geheim dat door een persoon vrijwillig wordt toevertrouwd aan een ander met de uitdrukkelijke vraag of deze laatste het niet wil onthullen. Het secretum commissum vertoont gelijkenissen met de rechtsfiguur van het beroepsgeheim: het bestaan van het geheim houdt verband met het beroep of status van een persoon. Men weet al op voorhand wanneer men zich tot die persoon wendt, dat de vertrouwelijke informatie geheim wordt gehouden. Wie bepaalt wat geheim is? Wie bepaalt wat geheim is en wat niet? De cliënt? De hulpverlener? De maatschappij? Ook hier is de literatuur niet eenduidig. Sommige auteurs stellen dat de cliënt eigenaar blijft van het geheim, hij alleen beslist wat geheim is en wat niet.(1) Andere auteurs stellen dan weer dat omwille van het feit dat het beroepsgeheim van openbare orde is, het niet enkel de cliënt is die dit bepaalt maar ook en vooral de maatschappij. (2) Het feit dat de cliënt toestemming geeft om het beroepsgeheim te doorbreken, ontslaat ons NIET van het beroepsgeheim, de schending blijft strafbaar! De meeste auteurs echter zijn van mening dat eens de cliënt geheimen in vertrouwen meedeelt, Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 5/46

9 de cliënt en hulpverlener samen uitmaken wat geheim is en wat niet.(3) Op elk van deze stellingen is toch iets aan te merken: 1. de cliënt dient soms tegen zichzelf beschermd te worden. Voorbeeld: deel mee aan school dat ik besmet ben met het HIV-virus. 2. de 2de visie doet tekort aan het zelfbeschikkingsrecht van de cliënt. 3. de 3de visie lijkt moeilijk, heeft zowel de HV er als cliënt 50% beslissingsrecht? Hebben wij als HV er beslissingsrecht over het leven van anderen? Waarmee moeten we rekening houden? Men dient rekening te houden met het zelfbeschikkingsrecht en autonomie van de cliënt (zie deontologische code CLB) en met de rechten van het kind. De cliënt is eigenaar van het geheim, de hulpverlener is deelgenoot. De cliënt heeft het recht om te beslissen wat voor hem geheim is en wat niet. De HV er kan dit niet bepalen in plaats van de cliënt. De hulpverlener kan wel beïnvloeden, maar de cliënt kan het geheim ook zelf te allen tijde bekendmaken. De hulpverlener kan hierbij enkel proberen de onbezonnenheid in te dijken. (beseft de patiënt wel voldoende wat de gevolgen zijn van het vrijgeven van bepaalde informatie?) De cliënt heeft het recht om dit zo ruim mogelijk te houden. Zaken die anderen niet zouden afschermen, mogen door de cliënt toch als geheim aangeduid worden. Wat als de cliënt zich in een toestand bevindt waarin hij in de onmogelijkheid verkeert zelf te zeggen wat voor hem geheim is en wat niet? (vb: coma) De regel hier is dat men moet uitgaan van wat een redelijke, normale patiënt als geheim zou beschouwen. Voorbeelden: Een arts mag na een auto-ongeval wel de ernst van de kwetsuren meedelen aan de echtgenote van de patiënt, maar niet dat zijn minnares bij hem in de wagen zat. De buurman van een arts wordt opgenomen na een verkeersongeval, dit is geen geheim voor de omgeving. Wanneer hij echter wordt opgenomen in een psychiatrische instelling zal hij dit hoogstwaarschijnlijk wel als een geheim beschouwen. Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 6/46

10 Artikel 458 Sw. Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekend maken buiten het geval dat ze worden opgeroepen om in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie getuigenis af te leggen en dat de wet hen verplicht die geheimen kenbaar te maken, worden gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en een boete van honderd tot vijfhonderd frank. Zo ruim mogelijk Toevertrouwd dient zo ruim mogelijk te worden geïnterpreteerd. Dit omvat niet alleen wat is meegedeeld, gezegd, verteld, maar ook alles wat je vaststelt, ziet, hoort, aanvoelt, ontdekt, Het woord toevertrouwd wijst op de aanwezigheid van een vertrouwensrelatie als essentieel element bij het beroepsgeheim. De hulpverlener die in het kader van de hulpverlening aan een cliënt een gesprek heeft met familieleden of andere personen uit de omgeving van de cliënt, is gehouden door het beroepsgeheim met betrekking tot de vertrouwelijke informatie die hij hierbij verneemt. Dat de hulpverlener geen hulpverleningsrelatie heeft met die familieleden is van geen belang, het gesprek vindt immers plaats ten behoeve van de hulpverlening aan de cliënt. Dubbel belang Het beroepsgeheim beoogt de bescherming van een dubbel belang: Privaat belang Het belang van de geheimgerechtigde dat toevertrouwde geheimen geëerbiedigd moeten worden. De hulpvrager wordt genoodzaakt om de hulpverlener in vertrouwen te nemen. Doordat de hulpverlener kennis heeft over het privé-leven van de cliënt, ontstaat een asymmetrische relatie. De geheimhoudingsplicht is een middel om de hulpvrager te behoeden voor machtsmisbruik door de hulpverlener. (de hulpverlener zou de hulpvrager vb. kunnen chanteren met het vrijgeven van vertrouwelijke informatie) Maatschappelijk belang Er wordt ook een maatschappelijk belang beschermd, voor de maatschappelijke orde is het belangrijk dat die beroepen bestaan. Zonder waarborg van betrouwbaarheid zou de uitoefening van het beroep onmogelijk worden. Daardoor is de bescherming van het beroepsgeheim dus van openbare orde. Beeldt u in dat u bij een psycholoog over uw diepste gevoelens praat en hij dat daarna aan Jan en alleman gaat vertellen, dan zou u toch nooit meer gaan? Dit kan dan problemen opleveren voor de maatschappij. Voorbeeld: iemand met een drankprobleem gaat niet in therapie, doordat er geen garantie tot Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 7/46

11 geheimhouding is en hij veroorzaakt bijvoorbeeld een dodelijk verkeersongeval. De waarborg dat een hulpverlener gebonden is door het beroepsgeheim maakt dat we ons gemakkelijker tot een hulpverlener wenden en draagt dus bij tot de toegankelijkheid van de gezondheids- en welzijnszorg. (= maatschappelijk belang) Men zou kunnen stellen dat het beroepsgeheim primair het maatschappelijk belang dient en secundair het privaat belang. Om die reden is de schending van het beroepsgeheim opgenomen in het Strafwetboek en niet in het Burgerlijk Wetboek. Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 8/46

12 Artikel 458 Sw. Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekend maken buiten het geval dat ze worden opgeroepen om in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie getuigenis af te leggen en dat de wet hen verplicht die geheimen kenbaar te maken, worden gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en een boete van honderd tot vijfhonderd frank. Openbaar maken Openbaar maken van gegevens die beschermd zijn door het beroepsgeheim. Dit is zowel mondeling, schriftelijk als elektronisch. M.a.w. wanneer we spreken als we zwijgplicht hebben en er geen spreekrecht is. Het is niet van belang aan hoeveel personen de gegevens bekendgemaakt worden. Het meedelen van een geheim aan 1 persoon is ook bekendmaken. De bevestiging van een reeds bekend feit houdt evenzeer een schending van het beroepsgeheim in. Ingeval een geheimplichtige een reeds bekend feit prijsgeeft, bevestigt hij dit feit en verruimt hij de bekendmaking ervan. De bekendmaking van feiten die een louter gerucht leken, doet de geloofwaardigheid ervan toenemen. De bekendmaking van een publiek feit echter, maakt geen schending van het beroepsgeheim uit. Een publiek feit is een feit dat al dermate openbaar is gemaakt of voor het oog van zoveel getuigen is gebeurd, dat er van een geheim geen sprake meer kan zijn. Voorbeeld: er kan niet van een arts worden verlangd dat hij ontkent dat een bepaalde patiënt is overleden, ingeval die patiënt met een publieke plechtigheid is begraven. Tegenover de cliënt geldt de zwijgplicht niet. Het achterwege houden van bepaalde inlichtingen ten aanzien van de cliënt kan nooit worden gesteund op het beroepsgeheim. In sommige gevallen is dit nochtans gerechtvaardigd omwille van therapeutische redenen, dit noemt men de therapeutische exceptie. Bij therapeutische exceptie kan de beroepsbeoefenaar informatie betreffende de gezondheidstoestand onthouden aan de patiënt, voor zover het meedelen ervan klaarblijkelijk ernstig nadeel voor de gezondheid van de patiënt zou meebrengen en mits de beroepsbeoefenaar hierover een andere beroepsbeoefenaar heeft geraadpleegd. (Wet Patiëntenrechten) Het inroepen van de therapeutische exceptie wordt veelal gekoppeld aan de therapeutische vrijheid. Omdat die vrijheid enkel is erkend ten hoofde van artsen, reserveert de rechtsleer de therapeutische exceptie voor artsen. Binnen het decreet rechtspositie van de minderjarige heeft de wetgever ook de uitzondering van de agogische exceptie voorzien. Indien men kan aantonen dat het in het belang van de minderjarige is, kan een deel van de informatie niet worden meegedeeld. Wanneer men beslist een minderjarige niet te informeren over bepaalde zaken, dient deze beslissing opgenomen en gemotiveerd te worden in het dossier van de minderjarige. Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 9/46

13 Verschilt van Wet tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens De Wet Verwerking Persoonsgegevens beschermt een bepaald aspect van het privé-leven van de burger, met name de informationele privacy van de cliënt. De wet beschermt niet het privéleven in zijn totaliteit, maar slechts een specifiek onderdeel ervan, de veelgebruikte benaming privacywet is dus niet correct. Bij het beroepsgeheim is enkel de output van gegevens strafbaar, bij deze wet is ook de input strafbaar. (het verzamelen en bewaren op zich) De verwerking van persoonsgegevens is een proces dat kan opgedeeld worden in 3 fases: het verzamelen, opslaan en uitvoeren van informatie. Het beroepsgeheim heeft voornamelijk betrekking op de laatste fase. De Wet Verwerking Persoonsgegevens concentreert zich voornamelijk op de eerste 2 fases. De Wet Verwerking Persoonsgegevens heeft een veel ruimer toepassingsgebied, nl. iedereen die met bestanden omgaat, waarin persoonsgegevens worden verwerkt, hetgeen niet altijd over echte geheimen gaat. De Wet Verwerking Persoonsgegevens buigt zich over volgende vragen: welke gegevens mogen ingezameld worden, hoelang mogen de gegevens verwerkt worden, Dit zijn vragen die niet aan de orde zijn voor iemand die zijn gedrag enkel aan het beroepsgeheim moet toetsen. Dit geldt wel in de Wet Verwerking Persoonsgegevens waar het finaliteits- en het proportionaliteitsbeginsel er uitdrukkelijk op wijzen dat er niet meer gegevens mogen ingezameld worden dan strikt noodzakelijk en dat deze gegevens terzake dienend, niet overmatig en correct moeten zijn. De geheimhoudingsplicht in het kader van beroepsgeheim slaat op elke overdracht van een geheim, daar waar de Wet Verwerking Persoonsgegevens enkel het hanteren van bestanden reglementeert. Voorbeeld: de inhoud doorvertellen van een mondeling gesprek dat in het bureel van een MW gevoerd is en niet schriftelijk geregistreerd werd, is duidelijk in strijd met beroepsgeheim maar valt niet onder de sanctionering van de Wet Verwerking Persoonsgegevens, omdat je dit gesprek niet als een bestand kunt beschouwen. Het beroepsgeheim en de Wet Verwerking Persoonsgegevens hebben dus beurteling een smaller en een ruimer juridische opzet. Na het overlijden van de cliënt? Ten aanzien van naastbestaanden dient de geheimhoudingsplicht in acht te worden genomen, ook na het overlijden van de cliënt. Het is wel gebruikelijk dat de arts, na het overlijden van de cliënt, de nodige uitleg verschaft aan de naaste verwanten van de cliënt, op voorwaarde dat er geen verzet was van deze laatste. In situaties waar het zwijgen van de hulpverlener gevaar kan opleveren voor de familieleden (vb: cliënt is seropositief), wordt in de rechtspraak aanvaard dat de hulpverlener zich beroept op de noodsituatie. Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 10/46

14 Artikel 458 Sw. Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekend maken buiten het geval dat ze worden opgeroepen om in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie getuigenis af te leggen en dat de wet hen verplicht die geheimen kenbaar te maken, worden gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en een boete van honderd tot vijfhonderd frank. In rechte getuigenis afleggen (Spreekrecht) Wie geroepen wordt om in rechte getuigenis af te leggen over feiten die door het beroepsgeheim gedekt zijn, mag die feiten bekendmaken indien hij oordeelt zulks te moeten doen, hij kan tot spreken niet gedwongen worden indien hij meent het beroepsgeheim te moeten bewaren. Hij beoordeelt zelf de opportuniteit van zijn beslissing, zelfs indien hij van zijn beroepsgeheim ontslagen wordt, mits de rechter oordeelt dat, in acht genomen de gegevens van de zaak, die getuige, door het stilzwijgen te bewaren, het beroepsgeheim niet afwendt van zijn doel. ( Hof van Cassatie 23/09/1986) Men is verplicht voor de rechter te verschijnen en de eed af te leggen. Wanneer men dit weigert, dan zal de rechter hem wettig veroordelen wegens weigering te getuigen (een geldboete van 100 tot Euro en een eventuele schadevergoeding aan de partij die om de getuigenis had verzocht). De reden is dat je slechts na de vraag gehoord te hebben kan uitmaken of het antwoord op deze vraag betrekking heeft op een tijdens de beroepsuitoefening toevertrouwd geheim. Na elke vraag afzonderlijk, dient men te beslissen het beroepsgeheim al dan niet in te roepen. De houder van het beroepsgeheim moet dus zelf oordelen over de opportuniteit van spreken of zwijgen en moet zich hierbij laten leiden door het belang van de cliënt. De rechter gaat wel onderzoeken of het beroepsgeheim niet wordt misbruikt om zichzelf aan vervolgingen te onttrekken of om schuldige handelingen te dekken. De rechter houdt toezicht op het inroepen van het beroepsgeheim. Hij kan oordelen dat het antwoord op de gestelde vraag er niet onder valt. De rechter moet de waarheid achterhalen en het beroepsgeheim betekent niet dat de waarheid niet aan het licht gebracht mag worden. Als de hulpverlener-getuige besluit tot spreken, komt het voor dat hij meer meedeelt dan wat strikt noodzakelijk is om de waarheid te achterhalen. Volgende oplossing is mogelijk: de hulpverlenergetuige kan vragen om een gerechtsdeskundige aan te stellen aan wie in vertrouwen gegevens kunnen worden meegedeeld. Deze gerechtsdeskundige is zelf ook gebonden door het beroepsgeheim. De gerechtsdeskundige distilleert dan uit deze gegevens wat strikt noodzakelijk is voor de beslissing van de rechter en het achterhalen van de waarheid. Het is de drager van het beroepsgeheim die beslist om al dan niet te spreken. Het feit of de cliënt al dan niet toestemming heeft gegeven verplicht de hulpverlener niet tot spreken of zwijgen. De omstandigheid dat een getuige tijdens het vooronderzoek verklaringen heeft afgelegd zonder zich alsdan op het beroepsgeheim te beroepen, ontneemt aan die getuige niet het recht om voor het vonnisgerecht het stilzwijgen te bewaren, wegens dat beroepsgeheim. (Hof van Cassatie 23/09/1986) Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 11/46

15 De overlegging van stukken op vraag van een rechter wordt gelijkgesteld met een getuigenis in rechte. Wanneer men opgeroepen wordt om te getuigen voor politie, procureur des Konings of advocaten zijn dit géén getuigenissen in rechte! De hulpverlener is hier gebonden door het beroepsgeheim en heeft dus zwijgplicht. Enkel de getuigenis voor een onderzoeksrechter of vonnisrechter geldt als een getuigenis in rechte. Voor een parlementaire onderzoekscommissie (Spreekrecht) Recente toevoeging aan artikel 458 Sw. (30/06/1996). Wanneer de wet hen verplicht (Spreekplicht) Hier moet men spreken. Dit betreft een aantal wettelijke regels, zoals: de aangifte van een geboorte, de aangifte van besmettelijke ziekten, wet arbeidsovereenkomst (vaststelling werkelijke arbeidsongeschiktheid door aangestelde arts zonder de aard van de aandoening te vermelden), regelgeving betreffende het voorlopig bewind over een persoon (in het belang van de te beschermen persoon dient bij het verzoekschrift tot het aanstellen van een voorlopig bewindvoerder een omstandig geneeskundig verslag van maximum 15 dagen oud gevoegd te worden waarbij de gezondheidstoestand van de te beschermen persoon beschreven wordt, artikel 488bis Bw.), Het bekendmaken van deze gegevens wordt gerechtvaardigd op basis van de figuur van het wettelijk voorschrift. Dit houdt in dat de persoon die bij de uitvoering van een wettelijk voorschrift een strafbaar feit pleegt, geen misdrijf begaat. Gezag van strafrechterlijk gewijsde betreffende een getuigenis Wat een strafrechter definitief zeker en noodzakelijk heeft beslist, geldt als waarheid voor iedereen. Wanneer een strafrechter na betwisting desomtrent beslist dat een getuige zijn beroepsgeheim niet schendt en zijn getuigenis dus in rechte mag worden gebruikt of wanneer een strafrechter beslist dat een beklaagde door de bekendmaking van een vernomen of toevertrouwd geheim geen misdrijf heeft gepleegd, dan moet de tuchtoverheid zich bij deze beslissingen neerleggen. Dossier? Inbeslagname Bescheiden die door het beroepsgeheim gedekt zijn, kunnen niet in beslag genomen worden. Het recht op huiszoeking verleent de onderzoeksmagistraat de exorbitante bevoegdheid om alles in beslag te nemen wat hij nuttig acht om de waarheid aan het licht te brengen, onder voorbehoud van de zaken die gedekt zijn door het beroepsgeheim. Indien het om documenten of voorwerpen gaat, die hun ontstaan vinden in de betrekking tussen de hulpvrager en de hulpverlener zoals briefwisseling, verslagen, aantekeningen door de HV er, steekkaarten, bestanden, dan komen deze niet voor beslag in aanmerking, ook al bevatten ze bekentenissen of bewijzen van schuld. Indien ze toch in beslag genomen worden zullen ze uit de debatten moeten geweerd worden. Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 12/46

16 Als de hulpverlener zou besluiten de stukken vrijwillig en spontaan over te leggen, wordt dit gelijkgesteld met een getuigenis in rechte, de hulpverlener maakt dan dus als het ware gebruik van zijn spreekrecht. De stukken kunnen in dit geval dienstig zijn als bewijsmateriaal. Gaat het echter om overtuigingsstukken zoals het voorwerp van het misdrijf, hetgeen tot het plegen van het misdrijf heeft gediend of ertoe bestemd was, of wat uit het misdrijf voortkomt, dan kunnen deze documenten wel in beslag genomen worden.(valse documenten, moordwapen, gestolen goederen, ) Het behoort immers Beroepsmisdrijf Beroepsmisdrijf sluit beroepsgeheim uit. Wanneer iemand van een beroepsmisdrijf wordt verdacht, kan hij zijn beroepsgeheim niet inroepen om zich aan het onderzoek te onttrekken. Hij mag zwijgen als verdachte of als beklaagde. Stukken die voortspruiten uit de persoonlijke betrekkingen van de drager van het beroepsgeheim met een cliënt en als bewijs dienstig zijn, mogen in beslag genomen worden. Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 13/46

17 Artikel 458 Sw. Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekend maken buiten het geval dat ze worden opgeroepen om in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie getuigenis af te leggen en dat de wet hen verplicht die geheimen kenbaar te maken, worden gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en een boete van honderd tot vijfhonderd frank. Misdrijf De schending van het beroepsgeheim, dus het bekendmaken van gegevens die beschermd zijn door het beroepsgeheim = een misdrijf. D.w.z. de schending is ook strafbaar zelfs wanneer de persoon wiens geheim geschonden is GEEN klacht heeft ingediend. Gevolg van de schending = het bewijs verkregen door de schending wordt onrechtmatig verkregen bewijs, de bewijsstukken worden uit de debatten geweerd. Meer specifiek is de schending van het beroepsgeheim een wanbedrijf. Een misdrijf kan ingedeeld worden in: Wanbedrijf = correctionele straf, wordt uitgesproken door een correctionele rechtbank (vb: oplichting, fraude, onopzettelijke doding), hier wordt er maximum 5 jaar gevangenisstraf uitgesproken Misdaad= criminele straf, wordt uitgesproken door het hof van assisen (vb: moord, mishandeling), bij veroordeling is er een minimum van 5 jaar gevangenisstraf Overtreding = politionele straf, wordt uitgesproken door de politierechtbank (vb: rood licht negeren) Men kan veroordeeld worden tot een gevangenisstraf van maximum 7 dagen. Artikel 458 Sw. kan beschouwd worden als een eigen misdrijf, dit is een misdrijf dat veronderstelt dat de dader over een bepaalde hoedanigheid beschikt zonder welke hij het misdrijf niet kan plegen. Bij vervolging wegens schending van het beroepsgeheim zal het Openbaar Ministerie een drieledig materieel bewijs moeten leveren: De beklaagde maakte een geheim bekend Dit gebeurde opzettelijk Hij werd in kennis gesteld van dit geheim uit hoofde van zijn staat of beroep Opzet De rechtsliteratuur is verdeeld over het feit of de schending van het beroepsgeheim al dan niet met opzet dient te gebeuren om strafbaar gesteld te worden. Enerzijds vinden we voorbeelden waar er gesteld wordt: bij onachtzaamheid is er geen opzet, dus geen schuld, dus geen straf. Men moet dan wel goede trouw bewijzen. Voorbeeld: een dossier op het bureau laten liggen en vergeten af te sluiten. Anderzijds vinden we bepaalde auteurs terug die stellen: wet is wet, opzettelijk of niet, altijd strafbaar. Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 14/46

18 Beweegredenen van de schending De beweegreden van de hulpverlener die geheimen bekendmaakt, is niet relevant. Het feit dat de hulpverlener vertrouwelijke informatie prijsgeeft in het belang van de cliënt, legitimeert de bekendmaking niet. Er is schending van het beroepsgeheim zodra de bekendmaking van door dit geheim gedekte feiten opzettelijk en spontaan is, zelfs indien zij geschiedt bij de justitie. Geen enkel bijzonder opzet is vereist; de beweegreden van de dader is onverschillig. (Hof van Cassatie 26/09/1966) Informatisering In onze sterk geïnformatiseerde maatschappij waar voor het opslaan en verspreiden van gevoelige gegevens gebruik wordt gemaakt van , databanken, netwerken, houdt het beroepsgeheim geen verplichting in voor de hulpverlener om maatregelen te nemen tot beveiliging van deze gegevens. Een voorziening van wie de computer gekraakt wordt, kan niet vervolgd worden op basis van artikel 458 Sw. omdat ze nagelaten heeft voldoende veiligheidsmaatregelen te treffen. Wel kan er in voorkomend geval een vordering tot schadevergoeding worden ingesteld bij de burgerlijke rechtbank door de personen die schade hebben geleden doordat onbevoegde personen toegang kregen tot hun gegevens. De voorziening die heeft nagelaten om de nodige technische en organisatorische maatregelen te treffen ter beveiliging van de gegevens die ze verwerkt overtreedt wel de bepalingen van de Wet Verwerking Persoonsgegevens. Straf Om te weten of een bepaalde wet door de wetgever als heel belangrijk wordt geacht: wanneer er sprake is van gevangenisstraf EN geldboete, meestal gaat het om geldboete OF gevangenisstraf. Voor het omzetten van de vermelde bedragen in euro moet men de bedragen in euro lezen en vermenigvuldigen met 5,5 (multiplicator) voor de opdeciemen. Dus het gaat hier om boetes van respectievelijk 550 euro tot 2750 Euro. Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 15/46

19 Artikel 458bis Sw. Eenieder die, uit hoofde van zijn staat of beroep houder is van geheimen en die hierdoor kennis heeft van een misdrijf zoals omschreven in de artikelen 372 tot 377, 392 tot 394, 396 tot 405ter, 409, 423, 425 en 426, gepleegd op een minderjarige kan, onverminderd de verplichtingen hem opgelegd door art. 422bis, het misdrijf ter kennis brengen van de Procureur des Konings, op voorwaarde dat hij het slachtoffer heeft onderzocht of door het slachtoffer in vertrouwen werd genomen, er een ernstig of dreigend gevaar bestaat voor de psychische of fysieke integriteit van de betrokkene en hij deze integriteit zelf of met behulp van anderen niet kan beschermen. Dit recent artikel (B.S. 17/03/2001) voegt in bepaalde, gelimiteerde omstandigheden een spreekrecht/meldingsrecht in voor de dragers van een beroepsgeheim. Het gaat hier om een recht, geen plicht: het biedt de mogelijkheid aan wie het nodig acht om minderjarigen in gevaar te melden aan het parket, zonder hiermee strafrechtelijk een fout te begaan, bijvoorbeeld wanneer de vrijwillige hulpverlening geen veiligheid biedt of de mogelijkheden ervan uitgeput zijn. Het betreft dus een gelimiteerd spreekrecht, géén spreekplicht. 5 voorwaarden (moeten tegelijk vervuld zijn) Materieel toepassingsgebied Het dient te gaan om bepaalde misdrijven (met dreigend karakter), deze worden limitatief opgesomd: aanranding van de eerbaarheid en verkrachting (372 tot 377), doodslag (392 tot 394), opzettelijk doden en lichamelijk letsel toebrengen (396 tot 405ter), verminking van genitaliën (409), verlating (423), onthouden van voedsel of verzorging (425 en 426). Opgemerkt wordt dat het hierbij gaat om misdrijven met een dreigend karakter, wat noodzakelijk werd geacht om het beroepsgeheim niet volledig uit te hollen. Ten persoonlijken titel kennis gekregen hebben Dragers van het beroepsgeheim moeten er ten persoonlijken titel kennis gekregen hebben (onderzocht hebben of in vertrouwen genomen zijn), m.a.w. op de hoogte zijn door geruchten of door mededeling van derden is onvoldoende. Ernstig en dreigend gevaar Er dient sprake te zijn van een ernstig en dreigend gevaar voor de psychische of fysieke integriteit van de betrokkene EN de geheimhouder kan deze integriteit niet zelf of met behulp van anderen beschermen. Dit meldingsrecht heeft dus een ultimum-remedium karakter, dit beoordelen vereist een persoonlijke evaluatie van de drager van het beroepsgeheim. Het gevaar kan niet anders gevrijwaard worden dan door schending van het beroepsgeheim (subsidiariteitsbeginsel). Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 16/46

20 De bedoeling is vermijden dat dragers van het beroepsgeheim art. 458 bis gebruiken om elke verantwoordelijkheid van zich af te schuiven en automatisch aangifte te doen zonder bv. eerst de hulp van andere hulpverleners in te roepen. Het dreigend karakter heeft daarbij betrekking op het bestaan van een actuele nood om in de situatie in te grijpen. Vandaar ook de verwijzing: Onverminderd de verplichtingen opgelegd door Art. 422bis. Artikel 422bis heeft betrekking op de primaire plicht om hulp te verlenen aan personen in gevaar. Deze verwijzing wijst op het subsidiariteitsbeginsel en legt aan de geheimhouders de verantwoordelijkheid op om in eerste instantie zelf de hulp te verlenen die noodzakelijk is. Enkel tegenover de Procureur des Konings Het misdrijf mag enkel ter kennis gebracht worden aan de Procureur en niet aan de politie of de onderzoeksrechter, deze zijn niet de verantwoordelijken voor de uitoefening van de strafvordering. Minderjarige Er is nog een 5 de voorwaarde, namelijk dat het om een minderjarige dient te gaan. Rechtvaardigingsgrond versus verschoningsgrond Het gaat hier om een rechtvaardigingsgrond want wanneer de voorwaarden worden vervuld valt de wederrechtelijkheid weg, een rechtvaardigingsgrond rechtvaardigt het gedrag. Dit wil zeggen dat er een door de wet erkende omstandigheid is waardoor het wederrechtelijk of onwettig karakter van een gestelde daad opgeheven wordt. Door de rechtvaardigingsgronden is het gepleegde feit geen misdrijf meer, dus is er ook geen straf. Voorbeelden: een beul die de doodstraf uitvoert, een slotenmaker opgevorderd door de politie om een slot open te breken, een brandweerman die een ruit inslaat om mensen te bevrijden uit een brandende woning, Het delictstypische gedrag, het doorbreken van het beroepsgeheim, wordt geacht niet strijdig te zijn met het recht en is daardoor niet strafbaar. Dit in tegenstelling met een verschoningsgrond, die alleen strafvermindering oplevert. Een verschoningsgrond verschoont het misdrijf, maar rechtvaardigt het niet. De toepassing van een verschoningsgrond in het kader van de straftoemeting impliceert niet dat het misdrijf als dusdanig niet gepleegd werd, of dat er in hoofde van de veroordeelde geen schuld zou bestaan. Enkel de strafwaardigheid wordt beïnvloed in het geval de beklaagde in aanmerking komt voor de toepassing van een verschoningsgrond. Voorbeelden: uitlokking, mislukte aanslag op de koning, diefstal bij familieleden,... Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 17/46

21 Artikel 422bis Sw. (schuldig verzuim) Met gevangenisstraf van acht dagen tot één jaar en met een geldboete van vijftig frank tot vijfhonderd frank of met een van die straffen alleen wordt gestraft hij die verzuimt hulp te verlenen of te verschaffen aan iemand die in groot gevaar verkeert, hetzij hij zelf diens toestand heeft vastgesteld, hetzij die toestand hem is beschreven door degenen die zijn hulp inroepen. Voor het misdrijf is vereist dat de verzuimer kon helpen zonder ernstig gevaar voor zichzelf of voor anderen. Heeft de verzuimer niet persoonlijk het gevaar vastgesteld waarin de hulpbehoevende verkeert dan kan hij niet worden gestraft, indien hij op grond van de omstandigheden waarin hij werd verzocht te helpen, kon geloven dat het verzoek niet ernstig was of dat er gevaar aan verbonden was. (De straf bedoeld in het eerste lid wordt op twee jaar gebracht indien de persoon die in groot gevaar verkeert, minderjarig is) 4 voorwaarden (dienen tegelijk vervuld te zijn) Gevaar moet groot, reëel en actueel zijn GROOT = dit is een persoonlijke inschatting. REËEL = een mogelijk of eventueel gevaar volstaat niet, er dient een feitelijke toestand van reëel groot gevaar te bestaan. ACTUEEL = het moet vandaag zijn. Voorbeeld: een leerkracht krijgt kennis van feiten die zich in het verleden hebben afgespeeld, hij schenkt daar geen aandacht aan = geen schuldig verzuim. Men moet het gevaar hebben waargenomen en de ernst ervan hebben beseft Ofwel dient men persoonlijk het gevaar waar te nemen, het hulpgeroep te horen of de gevolgen ervan zien, ofwel verneemt men het gevaar via derden. Bij vernemen van het gevaar via derden is het soms onduidelijk te bepalen of de persoon voldoende kennis had van het gevaar. Ernstig: de persoon in gevaar zal aangetast worden in zijn persoonlijke integriteit, zijn vrijheid of zijn eerbaarheid. Men moet bewust geweigerd hebben hulp te verlenen Bij onachtzaamheid is er geen sprake van schuldig verzuim. OPZETTELIJK = de bedoeling om een handeling te stellen waarvan men weet dat ze wederrechtelijk is, of de bedoeling om een strafrechtelijk geboden verplichting niet te stellen, wetende dat dit nalaten wederrechtelijk is. Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 18/46

22 Het hulp verlenen mag geen ernstig gevaar opleveren voor zichzelf Artikel 422bis Sw. vereist een minimum aan altruïsme, maar geen heldenmoed. Voorbeeld: iemand verdrinkt, maar je kunt zelf niet zwemmen. Oorzaak van het gevaar De oorzaak van het gevaar is onverschillig, het kan teweeggebracht zijn door het slachtoffer zelf (bv: een zelfmoordpoging), door een derde (vb: slagen, verkeersongeval), door omstandigheden onafhankelijk van de persoon (vb: blikseminslag, brand) of door de dader van het verzuimsdelict zelf (vluchtmisdrijf). Verplichting ontstaat ogenblikkelijk De verplichting om hulp te verlenen ontstaat ogenblikkelijk. Het misdrijf is dan ook voltrokken op het ogenblik zelf waarop de hulp moest worden verleend. De verzuimer kan zich niet meer bedenken en terugkomen op zijn voornemen om geen hulp te verlenen. Voorbeeld: iemand pleegt vluchtmisdrijf maar bedenkt zich en keert na 10 minuten terug naar de plaats van het ongeval om hulp te verlenen, deze persoon pleegt toch schuldig verzuim. Subjectief aanvoelen of objectieve normen? Het subjectieve aanvoelen van de persoon die de hulp moet verlenen is niet doorslaggevend. Voorbeeld: het is niet van belang dat iemand fysieke mishandeling niet zo erg vindt en dat hij bijvoorbeeld vindt dat er enkel sprake is van een harde opvoeding die sterker maakt. Het gevaar moet dus naar objectieve normen worden beoordeeld. De maatschappelijke sfeer speelt hierbij dus een belangrijke rol. Hulp doeltreffend? Het feit dat de geboden hulp achteraf beschouwd niet geslaagd, niet doelmatig, niet oordeelkundig of onhandig was, doet daarom niet het misdrijf schuldig verzuim ontstaan. Er wordt alleen verwacht dat men een ernstige poging tot hulpverlening onderneemt. Men moet niet noodzakelijk een klacht bij de gerechtelijke instanties neerleggen, ook luisteren, in contact brengen met een gespecialiseerde dienst, is hulp verlenen. De rechtspraak is duidelijk strenger ten aanzien van wie er, gelet op hun beroep, meer kan worden geëist op het gebied van de verplichte hulpverlening. Vb.: brandweer, leerkrachten, De betrokkene moet hetzij persoonlijk hulp verlenen, hetzij door tussenkomst van een derde hulp verschaffen. Omissiedelict Schuldig verzuim is een omissiedelict of onthoudingsmisdrijf = een door de wet GEBODEN daad niet stellen. Voorbeeld: het opzettelijk niet indienen van een belastingsaangifte. Dit is het tegenovergestelde van een handelingsmisdrijf = een door de wet VERBODEN daad stellen. Voorbeeld: diefstal, moord, De plicht blijft bestaan ten aanzien van stervenden, zelfs wanneer de hoop om de persoon in gevaar te redden uiterst klein of zelfs onbestaande is. Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 19/46

23 Voorbeelden Een persoon heeft zware slagen gekregen en wordt in stervensgevaar op straat gegooid zonder verdere hulp. Een persoon is zwaar gekwetst ten gevolge van een verkeersongeval. Een pasgeboren kind dreigt wegens ademhalingsmoeilijkheden te stikken. Een persoon staat op het punt zelfmoord te plegen. Een bevalling. Een verkrachting. Een dokter met wachtdienst heeft de plicht s nachts te antwoorden op de bel aan zijn woning. Een geneesheer die om 6 uur s ochtends wordt gecontacteerd door ouders over hun zieke kind, heeft niet het recht om te geloven dat het om een onbenullige kwaal en ten onrechte verontruste ouders gaat. Het bestaan van een wachtdienst voor geneesheren vormt geen rechtvaardiging voor een weigering van een dokter, die niet van wacht is om hulp te verlenen. Voorbeelden uit de rechtspraak Een leerling van 8 jaar, valt tijdens de speeltijd op de speelplaats op een betonnen rand. Hij uit onmiddellijk duidelijke pijnklachten. Terug in de klas beklaagt de leerling zich opnieuw bij de leerkracht. De leerkracht verwittigt niemand. De leerkracht werd veroordeeld voor schuldig verzuim: te oppervlakkig onderzoek van de nog jonge leerling, onverschilligheid t.o.v. de symptomen van het kind, het niet inlichten van de directie van de school. Een leerkracht stelt blauwe plekken en striemen in het gezicht van een kind vast, de leerkracht denkt aan mishandeling, niettegenstaande de tante en een neef van het kind dit onmiddellijk weerleggen. Ze verwittigt de verpleegkundige (PMS) en later verwittigt ze ook de arts waarbij ze vraagt bijzondere aandacht te schenken aan het kind bij het eerstvolgende medisch onderzoek. Arts onderzocht het kind (+/- 1 maand later) en vond niets dat op kindermishandeling zou wijzen. Toch bracht de arts de vermelding kindermishandeling??? aan in het dossier. Arts beweert dit enkel gebaseerd te hebben op de melding van de schooldirectie en niet op eigen vaststellingen. Een tijd later doet de schooldirectie een volgende vaststelling. De directie contacteert de arts met een zeer nauwkeurige beschrijving van de vaststelling en om raad te vragen. De beschrijving van de enorme uitgebreidheid van de hematomen op de rug en in de bilstreek alsook het verschil in kleur ervan, variërend van paars-blauw tot andere kleuren, wijst er duidelijk op dat de fysieke integriteit van het kind, meermaals, op verschillende tijdstippen en tot zeer kort voor de telefonische melding, ernstig werd aangetast. Dit kan men automatisch beschouwen als een verzoek tot hulpverlening of hulpverschaffing vermits het een toestand van groot gevaar betrof die ter kennis werd gebracht van een arts. De schooldirectie vroeg met aandrang om de huisarts te verwittigen. De arts heeft wetens en willens hulp geweigerd, heeft geweigerd een diagnose te stellen en heeft er zich van onthouden, niettegenstaande uitdrukkelijk verzoek van schooldirectie, de huisarts van de feiten in kennis te stellen. De arts gaf de raad aan de directie om de situatie nauwlettend te observeren en hem onmiddellijk van nieuwe feiten in kennis te stellen. Dit kan echter niet worden aangemerkt als een hulpverlening of hulpverschaffing, maar als een terugkaatsen van de bal naar de persoon die om hulp heeft verzocht. De houding van de arts kan in geen enkel opzicht worden gerechtvaardigd door dringender beroepsverplichtingen of andere redenen van uitzonderlijk ernstige aard. Het routineonderzoek waarmee de arts bezig zou zijn geweest kan geen rechtvaardiging opleveren voor het verzuim hulp te verlenen. De preventieve opdracht als arts verbonden aan het medisch schooltoezicht en de afwezigheid van duidelijke richtlijnen inzake kindermishandeling ontslaan de arts niet van zijn wettelijke plicht hulp te verlenen aan personen die in groot gevaar verkeren. Dit verzuim kan evenmin Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 20/46

24 gerechtvaardigd worden door de verklaring van de arts dat het beter is dat er zich niet te veel personen ontfermen over een slachtoffer van ouderlijk geweld. Het kind werd diezelfde avond zo zwaar mishandeld dat dit de dood tot gevolg had. De beklaagde arts werd schuldig bevonden aan schuldig verzuim. Een veelbesproken beslissing van het Hof van Beroep te Antwerpen: de weigering tot opname door een welzijnsvoorziening werd gelijkgesteld met schuldig verzuim. Artikel 30 Sv. private aangifteplicht Ieder die getuige was van een aanslag, het zij tegen de openbare veiligheid, het zij op iemands leven of eigendom, is verplicht daarvan bericht te geven aan de procureur des Konings, het zij van de plaats van de misdaad, het zij van de plaats waar de verdachte kan gevonden worden. Vaststelling: er is geen strafmaat bepaald = Morele verplichting. Het niet-nakomen wordt niet strafrechterlijk gesanctioneerd, tenzij de niet-aangifte een geval van schuldig verzuim uitmaakt. Geldt enkel voor geweldsdelicten en vermogensdelicten Geweldsdelicten: vechtpartij, familiaal geweld, slagen & verwondingen, terroristische aanslag, Vermogensdelicten: diefstal, inbraak, Het beroepsgeheim primeert Geen enkele wet verplicht de hulpverlener aangifte te doen, op voorwaarde dat het misdrijf hem als een geheim wordt toevertrouwd en hij het geheim verneemt in het kader van zijn beroepsuitoefening. Men dient getuige te zijn = Betrapping op heterdaad, men heeft het misdrijf de visu vastgesteld. Ambtelijke aangifteplicht Er is ook een bijzondere aangifteplicht, artikel 29 Sv., de ambtelijke aangifteplicht. Het artikel luidt als volgt: Iedere gestelde overheid, iedere openbare officier of ambtenaar die in de uitoefening van zijn ambt kennis krijgt van een misdaad of van een wanbedrijf, de verplichting om daarvan kennis te geven aan de procureur des Konings. Bijzondere plicht tot aangifte van misdrijven door geneesheren (art. 20 KB 31/05/1885): geneesheren die geroepen worden in gevallen die tot een strafrechterlijk Permanente Ondersteuningscel Centra voor Leerlingenbegeleiding 21/46