Zelf Doen?! Een onderzoek naar meer zelfregulering binnen het echtscheidingsrecht.

Transcriptie

1 Zelf Doen?! Een onderzoek naar meer zelfregulering binnen het echtscheidingsrecht. Afstudeerdatum: 23 juni 2009 Afstudeerdatum: Examencommissie: 23 Prof. juni 2008 mr. P. Vlaardingerbroek, mw. mr. C.C.H.A. van Examencommissie: der Kop, mr. J.P. van Prof. Roestel mr. P. Vlaardingerbroek, Student: Ingeborg mw. Marrit mr. ten C.C.H.A. Oever van ANR: der Universiteit: Kop, mr. J.P. Universiteit van Roestel. van Tilburg Student: Faculteit: Ingeborg Rechtsgeleerdheid Marrit ten Oever Studie: Nederlands Recht Universiteit: Afstudeerrichting: Universiteit Privaatrecht van Tilburg Faculteit: Personen- Rechtsgeleerdheid en Familierecht Studie: Nederlands Recht Afstudeerrichting: Privaatrecht, personenen familierecht

2 Inhoudsopgave Voorwoord... 5 Hoofdstuk 1 Inleiding Zelfregulering Zelfregulering in het echtscheidingsrecht? Het onderwerp Onderzoeksdoel en methode... 7 Hoofdstuk 2 Het nieuwe Nederlandse echtscheidingsrecht Een korte impressie van de geschiedenis van het echtscheidingsrecht Het wetsvoorstel Luchtenveld Het tegenvoorstel van minister Donner De val, de discussie en het huidige recht Conclusie Hoofdstuk 3 De details van de scheiding De scheidingsbeleving De scheidingsbeleving bij volwassenen De scheidingsbeleving bij kinderen De weg naar het scheidingsverzoek Het scheidingsverzoek en de nevenvoorzieningen Het ouderschapsplan Scheiden zonder rechter maar mét kinderen? Conclusie Hoofdstuk 4 een uitstapje naar het geregistreerd partnerschap Het aangaan van een geregistreerd partnerschap De beëindiging van het geregistreerd partnerschap Zoek de verschillen Hoofdstuk 5 De Administratieve scheiding in Europa Scheiden zonder rechter in Europa Landen waar administratief scheiden mogelijk is Oost vs. West Erkenning van de scheiding door andere lidstaten Scheiden in Noord-Europa en in het zuiden van de EU Het Noorse model

3 5.2.2 Het Portugese model Lessons to be learned? Hoofdstuk 6 Een Nederlandse administratieve scheiding Mediation bij de scheiding in Nederland De veel belovende experimenten Vrijwillig, verplicht, of vrijwillig verplichte mediation? Extra waarborg voor de minderjarige kinderen De noodzakelijheid van een extra waarborg De Raad voor de kinderbescherming Overige vereisten aan een verzoek tot administratieve echtscheiding De ambtenaar van de burgerlijke stand De grond en overige gevolgen van de scheiding Nederlandse administratieve echtscheiding in schematische weergave Hoofdstuk 7 conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen aan de wetgever Literatuurlijst

4 Voorwoord Na vier jaar studeren in Tilburg komt er met deze scriptie echt een eind aan mijn studietijd. In de afgelopen maanden heb ik met veel plezier gewerkt aan de scriptie die voor u ligt. De scriptie is geschreven in het pilotproject scriptiecircle personen- en familierecht. Het overkoepelende thema van de circle is zelfregulering binnen het personen- en familierecht. Mijn deelonderwerp is het echtscheidingsrecht. Vol overgave ben ik in de parlementaire geschiedenis, als ook in de literatuur gedoken om dit rechtsgebied te onderzoeken en er mijn scriptie over te schrijven. Het is een onderwerp waarover al het nodige geschreven is, maar waar men niet snel over uitgediscussieerd zal zijn en een materie bovendien die altijd aan verandering onderhevig is. Ik hoop dat ik met deze scriptie iets kan toevoegen aan de discussie. Graag wil ik van de gelegenheid gebruik maken om de circle begeleiders te bedanken voor hun tips en verbeteringen. Daarnaast wil ik mijn circle-genoten Fanny, Suzanne, Nikola en Rennee en een ieder die mij heeft voorzien van feedback daarvoor bedanken. En last maar zeker niet least wil ik Fokke en Veerle bedanken, omdat zij het mogelijk hebben gemaakt dat ik mijn master Nederlands Recht in 1 jaar heb kunnen afronden. 4

5 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1. Zelfregulering Wanneer partijen zelf komen tot een overeenkomst over hoe zij bepaalde zaken gaan regelen of hoe een conflict kan worden opgelost, zullen zij eerder geneigd zijn zich eraan te houden. 1 Bovendien voelen zij zich doorgaans beter bij het bereikte resultaat. 2 Ze hebben immers zelf inspraak in de uitkomst gehad en hebben invloed kunnen uitoefenen. Het belang van zelfregulering kan daarom behoorlijk zijn. In het privaatrecht zijn verschillende vormen van zelfregulering te vinden. Bovendien worden er diverse definities gehanteerd. Zo is er in het ondernemingsrecht de code Tabaksblad. Dit is een corporate governance code met best practice bepalingen voor beursgenoteerde ondernemingen waarmee meer transparantie, betere verantwoording en meer bescherming van aandeelhouders bereikt moet worden. 3 Het is een gedragscode voor deze bedrijven, maar als ze zich er niet aan houden dienen ze dit uit te leggen. De wetgever heeft deze zogenaamde pas-toe-of-leg-uit-regel met artikel 2:391 lid 4 in de wet vastgelegd. Het is dus voor een bedrijf geen verplichte code, maar als de voorschriften niet worden nageleefd moet het bedrijf daar wel een goede reden voor hebben. Verder is er de Gedragscode hypothecaire financieringen. De meeste grote banken hebben zich hieraan gecommitteerd. De gedragscode bevat eveneens een regeling met betrekking tot de afwikkeling van conflicten over hypotheekverstrekking door een speciale geschillencommissie. 4 Een zeer bekend en al ruim 40 jaar bestaand voorbeeld van een zelfregulerende organisatie is de Stichting Reclame Code met de Reclame Code Commissie. 5 Zelfregulering binnen de reclame sector houdt in dat de betrokken bedrijven zelf verantwoordelijkheid nemen voor de inhoudt en verspreiding van reclame uitingen. 6 Het is echter niet zo dat het bij deze eigen verantwoordelijkheid blijft. De stichting en in het bijzonder de commissie geeft artikel 6:194 BW, waarin misleidende reclame als onrechtmatig handelen wordt bestempeld, handen en voeten. Door de zelfregulatie binnen de sector wordt wel bewerkstelligd dat de overheid niet verstrekkende wetgeving hoeft te maken en kan de vrijheid ten aanzien van reclame uitingen goeddeels blijven bestaan. 7 De hiervoor genoemde voorbeelden zijn over het algemeen gedragscodes waar bedrijven zich al dan niet aan committeren. In het personen en familierecht zijn er ook van dit soort codes te vinden. Te denken valt bijvoorbeeld aan de alimentatienormen van de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak (NVvR) die wordt gehanteerd door rechters. 8 In het familierecht zijn echter ook voorbeelden van andere vormen van zelfregulering te vinden. Zelfregulering die niet vanuit een brancheorganisatie aan bedrijven wordt aanbevolen, maar waarbij de wetgever 1 De Hoog en De Jongh 2005, p De Hoog en De Jongh 2005, p De Nederlandse corporate governance code 2003, p Giessen 2007, p Giessen 2007, p De Nederlandse Reclame Code, p De Nederlandse Reclame Code, p Rapport alimentatienorm versie 2008, p. 4. 5

6 een aantal minima aangeeft in de wet en het initiatief als het ware bij partijen laat. Geelhoed defineert deze vorm van zelfregulering als geconditioneerde zelfregulering. 9 Sinds 1 maart 2009 is het ouderschapsplan hier een voorbeeld van. Gehuwden en geregistreerd partners met kinderen zijn verplicht een ouderschapsplan op te stellen als ze uit elkaar gaan. Een aantal afspraken moet verplicht gemaakt worden, verder zijn partijen vrij het plan in te vullen naar eigen inzicht. Verderop in dit onderzoek komt dit uitgebreid aan de orde. In dit onderzoek wordt onder zelfregulering geconditioneerde zelfregulering verstaan. 1.2 Zelfregulering in het echtscheidingsrecht? Het onderwerp Trouwen is voor vele stellen nog steeds een bezegeling van hun relatie. De gehuwden wensen samen als een twee-eenheid door het leven te gaan en zij beloven elkaar eeuwige trouw, zorg, liefde en vriendschap. Hoewel de meeste mensen dit bij de sluiting van het huwelijk en het uitspreken van het jawoord ook daadwerkelijk van plan zijn, eindigt tegenwoordig zo ongeveer 1 op de 3 huwelijken in een echtscheiding. 10 Scheiden is niet meer een dergelijk taboe als dat het 25 jaar of langer geleden was. Mensen blijven niet meer bij elkaar voor de kinderen of omdat de maatschappij dit van ze verwacht. Zowel trouwen, als het krijgen van kinderen als ook het van elkaar scheiden is iets dat mensen in hun privéleven doen. Dat wil uiteraard niet zeggen dat dit niet aan regels en wetten gebonden is. De wetgever heeft diverse regels opgesteld met betrekking tot huwen, scheiden en het opvoeden van kinderen zoals bijvoorbeeld onderhoudsplicht jegens de partner en de rechten en plichten die met het ouderschap meekomen. Mensen die trouwen en kinderen krijgen doen dat in veel gevallen weloverwogen. Vaak is dit ook het geval als de gehuwden gaan scheiden. Dat doet men immers niet zomaar. Toch is het op geen enkele manier meer mogelijk om zonder rechterlijke tussenkomst te scheiden in Nederland sinds de afschaffing van de flitsscheiding per 1 maart Kunnen volwassen mensen hun scheiding niet zelf vormgeven en officieel laten maken zonder grote geldbedragen te moeten betalen aan advocaat- en proceskosten? Iets wat zo diep ingrijpt in het privéleven zou wellicht wat meer zelf gereguleerd kunnen worden dan momenteel het geval is. In dat geval proberen mensen er samen uit te komen en dingen te regelen, wat wellicht kan bijdragen om de kosten laag te houden en problemen ten tijde van de scheiding en daarna te voorkomen. In 2005 is er een initiatief wetsvoorstel ingediend waarmee scheiden zonder tussenkomst van de rechter mogelijk werd gemaakt. Het motto was: als je samen kunt trouwen en kinderen kunt verwekken, kun je ook samen scheiden en regelingen treffen voor de zorg voor de kinderen. 11 De scheiding kost mensen veel geld, tijd en energie en de indieners van het wetsvoorstel wilden dit op een andere manier vormgeven. Als er klemmende noodzaak toe was, dan stond de weg naar de rechter uiteraard nog open, maar het idee was dat partijen zelf hun zaken met betrekking tot de scheiding en het gezamenlijk 9 Geelhoed 1993, p Sprangers en N. Steenbrink, Bijna 33 duizend echtscheidingen afgehandeld in 2007, artikelen CBS, Kamerstukken II 2004/05, nr. 6, p. 1. 6

7 ouderlijk gezag over de kinderen konden afhandelen, zonder inmenging van de overheid en de rechter. De flitsscheiding werd in het voorstel afgeschaft. Daarvoor in de plaats kwam de administratieve scheiding. Dit was het wetsvoorstel Luchtenveld. De regering diende een tegenvoorstel in. Ook hierin werd de flitsscheiding afgeschaft, maar werd er geen mogelijkheid geschapen om zonder tussenkomst van de rechter te scheiden. 12 Kort gezegd kwamen er eigenlijk meer verplichtingen bij. 13 Zo is het verplicht voor gehuwden met kinderen om een ouderschapsplan op te stellen ten behoeve van het voortgezet ouderschap. Sinds 1 maart 2009 is het daadwerkelijk niet meer mogelijk om via een zogenaamde flitsscheiding te scheiden. Er is echter ook geen mogelijkheid in het leven geroepen om zonder tussenkomst van een rechter te scheiden. Ouders die een echtscheiding willen, moeten een ouderschapplan opstellen. Gezien het aantal flitsscheidingen dat is gedaan en de toename ervan in de loop van de tijd, kan worden geconcludeerd dat er een sterke behoefte is aan een scheidingsmogelijkheid zonder rechterlijke tussenkomst en dat die bovendien groeiende is Onderzoeksdoel en methode Het hoofddoel van dit onderzoek is na te gaan of het Nederlandse echtscheidingsrecht niet alsnog gewijzigd kan worden door middel van de invoering van een administratieve scheiding (of een andere manier van scheiden zonder overheidsbemoeienis of rechterlijke tussenkomst) hoe dit eventueel vorm gegeven zou kunnen worden en onder welke condities. Onderzocht wordt hoe zelfregulering binnen het echtscheidingsrecht meer vorm gegeven kan worden. In het onderzoek worden gehuwden met minderjarige kinderen vergeleken met gehuwden zonder minderjarigen. Bekeken wordt of er onderscheid gemaakt dient te worden, of dat er wellicht in beide situaties zonder rechterlijke tussenkomst gescheiden kan worden, en zo ja onder welke condities. Om dit doel te bereiken heb ik de volgende hoofdvraag en subvragen geformuleerd: Hoofdvraag Kan het echtscheidingsrecht zo worden ingericht dat gehuwde mensen middels een overeenkomst uit elkaar kunnen gaan zonder rechterlijke tussenkomst en geldt dat voor zowel gehuwden met als gehuwden zonder kinderen? Subvragen 1. Wat wordt verstaan onder zelfregulering in het personen- en familierecht? 2. Wat zijn de relevante ontwikkelingen voorafgaand aan de wetswijziging en wat is er veranderd op 1 maart 2009 met betrekking tot het echtscheidingsrecht in Nederland? 12 Kamerstukken II, 2004/05, , nr. 3, p Antokolskaia 2005, p Kabinet wil van flitsscheiding af, De Volkskrant, 11 maart

8 3. Wat moeten mensen die willen scheiden regelen volgens de wet en welk verschil is er tussen mensen met en zonder kinderen? 4. Kan datgene wat geregeld moet worden door partijen zelf middels een contract worden bewerkstelligd en zo ja, hoe kan dit vormgegeven worden? 5. Hoe verhoudt het huwelijk zich ten opzichte van het geregistreerd partnerschap? 6. Hoe wordt datgene wat partijen zijn overeengekomen/ hebben verklaard officieel en bindend en hoe wordt de scheidingsovereenkomst getoetst? 7. Zijn er landen waarin de administratieve scheiding gebruikelijk is en hoe is dat vormgegeven? 8. Wat kan Nederland leren van de buitenlandse ervaringen? Om de hoofd- en subvragen te kunnen beantwoorden is uitgebreid literatuuronderzoek noodzakelijk. Ook het analyseren van de parlementaire discussie inzake de wetsvoorstellen over het scheidingsrecht maakt deel uit van het onderzoek. Verder wordt er over de grens gekeken om te bezien of en hoe scheiden zonder rechter in andere landen is vormgegeven In hoofdstuk 2 wordt stilgestaan bij het nieuwe Nederlandse echtscheidingsrecht. Allereerst wordt een kort beeld van de geschiedenis van het echtscheidingsrecht geschetst waarna de wetsvoorstellen tot hervorming die recentelijk zijn behandeld worden besproken. Vervolgens wordt de discussie in de wetenschap en in de literatuur in beeld gebracht waarna de concrete veranderingen in kaart worden gebracht. In hoofdstuk 3 staan de details van de scheiding centraal. Niet alleen de formele details over wat partijen moeten regelen, maar ook de psychologische kant van de scheiding wordt in beeld gebracht. Uiteindelijk wordt gekeken of paren datgene dat zij moeten regelen ook zonder rechterlijke tussenkomst zouden kunnen regelen en of dit ook geldt voor mensen met minderjarige kinderen. In hoofdstuk 4 wordt het huwelijk met het geregistreerd partnerschap vergeleken. Gekeken wordt naar de overeenkomsten en verschillen tussen beide rechtsfiguren en of deze zo verschillend zijn dat zij op verschillende manieren ontbonden dienen te worden. In hoofdstuk 5 wordt een blik over de grens geworpen. Er wordt een globaal beeld geschetst van de administratieve echtscheidingsmogelijkheden in Europa en meer in het bijzonder van de systemen zoals die in Noorwegen en Portugal worden gehanteerd. Tevens wordt stilgestaan bij de Brussel II bis-verordening die de erkenning van scheidingen in de EU regelt. Naar aanleiding van deze rechtsvergelijking wordt vastgesteld welke elementen Nederland zou kunnen overnemen om tot een solide administratieve echtscheidingsmogelijkheid te komen. In hoofdstuk 6 worden deze elementen en andere voorwaarden voor een Nederlandse manier van administratief scheiden verder uitgewerkt. Besloten wordt met een schematische weergave van het Nederlandse administratieve scheidingsmodel. In hoofdstuk 7 staan de conclusies van het onderzoek centraal en worden concrete aanbevelingen aan de wetgever gedaan. 8

9 Hoofdstuk 2 Het nieuwe Nederlandse echtscheidingsrecht Al jaren wordt er geprobeerd het Nederlandse echtscheidingsrecht te hervormen. Afgelopen jaren zijn er diverse wetsvoorstellen ingediend met dit doel. In 1993 werd een van de eerste voorstellen gedaan om scheiden zonder rechter mogelijk te maken. Daarna deed de Commissie De Ruiter in haar rapport Anders scheiden een aantal voorstellen om de mogelijkheid te creëren om te scheiden zonder rechterlijke tussenkomst. 15 In de literatuur in de wetenschap, maar ook in de Tweede Kamer is er altijd een breed draagvlak geweest voor een dergelijke procedure. Toch is er nog geen voorstel met een administratieve scheiding aangenomen en wet geworden. Op 1 maart 2009 is in Nederland de wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding inwerking getreden. In dit hoofdstuk wordt uiteen gezet wat er per 1 maart 2009 gewijzigd is in het echtscheidingsrecht en hoe deze wetswijziging tot stand is gekomen. Allereerst zal kort stil worden gestaan bij de totstandkoming van de echtscheidingsprocedure door een blik te werpen op het verleden. Daarna wordt het initiatief wetsvoorstel van Luchtenveld, het tegenvoorstel van de regering en de discussie hierover in de wetenschap in beeld gebracht, waarna de concrete veranderingen ten aanzien van het echtscheidingsrecht besproken worden. 2.1 Een korte impressie van de geschiedenis van het echtscheidingsrecht Wanneer er diep in het verleden wordt gekeken, zal men tot de constatering komen dat scheiden met rechterlijke tussenkomst niet altijd standaard was. De Romeinen bijvoorbeeld hadden als bestaansgrond voor het huwelijk niet het aangaan daarvan, maar de voortdurende wilsovereenstemming. 16 Partners konden zelfstandig besluiten dat die wilsovereenstemming er niet meer was en daarmee onderling het huwelijk beëindigen. 17 Bij de Germanen kon de man zijn vrouw verstoten en daarmee het huwelijk beëindigen. Deed hij dit echter zonder geldige reden dan kreeg hij een geldstraf. 18 Het huwelijk werd van rechtswege ontbonden als de man vredeloos verklaard werd. Naarmate de kerk invloedrijker werd in de samenleving, werd het moeilijker om zelf te kunnen scheiden. Een eerste expliciet verbod van echtscheiding en van zelf ontbinden van het huwelijk is terug te vinden in een canon uit het jaar 506. Uiteindelijk was de kerk in de 10 e eeuw na Christus de enige instantie die over echtscheidingen ging en stond de wereldlijke overheid wat dat betreft buiten spel. 19 In de 12 eeuw werd scheiden eigenlijk onmogelijk geacht, maar er was toch een aantal gronden zoals overspel en kwaadwillige verlating waardoor het strenge echtscheidingsverbod van de kerk omzeild kon worden Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Lenters 1993, p Lenters 1993, p Lenters 1993, p Lenters 1993, p Lenters 1993, p. 5. 9

10 Onder invloed van de reformatie kwam men in de 16 e eeuw tot het inzicht dat het huwelijk niet heilig was en werd de wereldlijke overheid bevoegd om in huwelijkszaken op te treden. De overheid was overigens wel gebonden aan de Bijbel en scheiden deed men nog steeds niet lichtvoetig. In principe was de gedachte nog steeds dat het huwelijk alleen dan werd beëindigd als een van de echtgenoten kwam te overlijden. 21 Ten tijde van de Franse overheersing werd in Nederland in 1811 de Franse Code Civil ingevoerd. Echtgenoten konden technisch gezien met onderling goedvinden van elkaar scheiden zoals dit in Frankrijk al langer mogelijk was, maar vanwege de vele beperkingen werd van deze grond bijna geen gebruik gemaakt. 22 In 1838 werd het Burgerlijk Wetboek ingevoerd en werd de scheiding op grond van onderlinge toestemming onmogelijk gemaakt. Men zag het huwelijk niet als een burgerlijke overeenkomst, maar als een verbintenis die betrekkingen en banden schept en die eigenlijk niet, dan wel alleen in zeer bijzondere gevallen en door tussenkomst van de rechter, verbroken kon worden. 23 Het huwelijk was een verbintenis die wanneer die aan de willekeur van partijen werd overgelaten ontheiligd werd. De Hoge Raad heeft echter in 1883 een uitspraak gedaan waardoor in feite de scheiding met onderlinge toestemming mogelijk werd ondanks het verbod daarop dat tot 1971 gold. 24 Vanaf toen werd namelijk niet meer onderzocht of een der echtgenoten daadwerkelijk overspel- een van de wettelijke gronden voor de echtscheiding- had gepleegd of dat het een samenspanning tussen de echtgenoten was om onder het huwelijk uit te komen. In 1971 werd het echtscheidingsrecht geheel herzien en konden echtgenoten gezamenlijk verzoeken tot een echtscheiding. Sindsdien is de rol van de rechter in deze zaken in principe een stuk kleiner geworden, aangezien hij niet meer een beslissing nam, maar er op toezag dat aan alle formaliteiten en procesregels werd voldaan. 25 In 1993 is er procestechnisch een aantal grote veranderingen doorgevoerd op het gebied van het scheidingsrecht. Zo werd de tot dan toe bestaande dagvaardingsprocedure een verzoekschriftprocedure. Daarnaast werd het hoger beroep voor voorlopige voorzieningen afgeschaft als ook het incidenteel beroep tegen de scheiding. Verder werd zowel het schuldverweer als het gemeenschappelijk voorstel geschrapt. De wachttermijn van een jaar die tot dan toe nodig was om een scheiding te verkrijgen werd eveneens afgeschaft. 26 De burger heeft op grond van artikel 6 EVRM het recht om geschillen voor te leggen aan een onpartijdige en onafhankelijke rechter. Er is bij een scheiding niet altijd sprake van een geschil, terwijl de wetgever partijen wel verplicht om middels een rechterlijke beslissing te scheiden. Of er sprake is van een geschil is in die zin dus niet aan partijen, maar aan de rechter om dat uit te maken. De reden voor de dwingende rechterlijke route met betrekking tot echtscheidingen is, dat de wetgever sommige belangen die bij bepaalde kwesties zijn betrokken heeft willen beschermen, waardoor rechterlijke interventie noodzakelijk is. De wetgever 21 Lenters 1993, p Lenters 1993, p Lenters 1993, p HR 22 juni 1883, W Lenters 1993, p Chin-A-Fat 2004, p

11 wilde duidelijk de zwakkere partij, te denken valt aan bijvoorbeeld minderjarige kinderen, beschermen. 27 Partijen zijn niet vrij om hierover afspraken te maken en er is sprake van dwingend recht. De meest recente wijziging in de geschiedenis van het echtscheidingsrecht is de wetswijziging van 1 maart In de volgende paragrafen wordt uiteengezet hoe deze wetswijziging tot stand is gekomen. 2.2 Het wetsvoorstel Luchtenveld Op 1 juli 2004 diende VVD Kamerlid Luchtenveld het initiatief wetsvoorstel Beëindiging huwelijk zonder rechterlijke tussenkomst en vormgeving voortgezet ouderschap bij de Tweede Kamer in. 28 De primaire doelstelling van het voorstel was om de verantwoordelijkheid van de echtscheiding en voor de zorg voor de kinderen bij de echtgenoten te laten. Het motto was: Als je samen kunt trouwen en kinderen verwekken, kun je ook samen scheiden en regelingen treffen voor de zorg voor de kinderen. Er werd door de indiener een bepaalde dejuridisering van het echtscheidingsrecht beoogd. 29 Volgens Luchtenveld is bij het aangaan van relaties de overheidsbemoeienis beperkt. 30 Het huwelijk en het geregistreerde partnerschap worden ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand, maar dit is een louter formele handeling zonder inhoudelijke toets. Bij het beëindigen van het huwelijk dienen echtelieden de door de wet voorgeschreven echtscheidingsprocedure te volgen. Een procedure waarbij provesvertegenwoordiging verplicht is en daarom tot hoge kosten kan leiden. De echtscheiding wordt vervolgens bij rechterlijke beschikking ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand. Voor een beëindiging van een geregistreerd partnerschap is in beginsel geen rechterlijke tussenkomst nodig, wel een juridische toetsing door een advocaat of notaris. In 1998 werd het voor paren van gelijk geslacht mogelijk om hun relatie wettelijk vast te leggen door middel van het geregistreerd partnerschap. Ook personen van ongelijk geslacht konden hun relatie wettelijk vastleggen zonder te huwen. Anders dan bij beëindiging van het huwelijk is het bij de beëindiging van het geregistreerd partnerschap mogelijk om zonder rechterlijke tussenkomst uit elkaar te gaan, mits dit met wederzijds goedvinden gebeurt. 31 De vereisten hiervoor zijn in de artikelen 1:80c sub c jo 1:80d BW vastgelegd. Sinds 2001, na de openstelling van het huwelijk voor paren van hetzelfde geslacht, was het mogelijk het huwelijk om te zetten in een geregistreerd partnerschap via art. 1:149 BW. Daardoor werd het voor gehuwden via deze route ook mogelijk om snel te scheiden zonder rechterlijke tussenkomst. Deze vorm van scheiden is beter bekend als de flitsscheiding. In het initiatiefwetsvoorstel van Luchtenveld zou deze vorm van huwelijksbeëindiging worden afgeschaft. Daarvoor in de plaats zou een andere manier van echtscheiding zonder rechterlijke tussenkomst komen. De voornaamste nadelen die de flitsscheiding met zich meebracht waren dat deze vorm van scheiden niet altijd in het buitenland werd geaccepteerd en dat hertrouwen daarom niet mogelijk was. Verder was 27 Ministerie van Financiën, heroverwegingsonderzoek verplichte procesvertegenwoordiging en procedurekosten, mei 1993, p Kamerstukken II, 2004/05, , nr. 3, p Kamerstukken II, 2004/05, , nr. 3, p Kamerstukken II 2004/05, , nr. 3, p Vlaardingerbroek e.a. 2008, p

12 er geen executoriale titel aan verbonden waardoor het eventueel ten uitvoer leggen van de gemaakte afspraken problematisch werd. 32 De maatschappelijke realiteit is volgens Luchtenveld dat het overgrote deel van de echtscheidingen door de echtgenoten zelf kan worden geregeld en dat dit ook de wens is van vele echtparen. 33 Omdat de flitsscheiding relatief weinig tijd en geld kost en er geen noemenswaardige overheidsbemoeienis bij komt kijken, heeft het aantal flitsscheidingen een grote vlucht genomen. In 2001 waren het er nog geen 1000, in 2004 waren het er Hoewel de populariteit van de flitsscheiding zijn hoogtepunt in 2004 had en de laatste jaren iets afnam, werd deze manier van scheiden in 2007 nog steeds vaak benut, ongeveer 3200 keer. De afgelopen jaren was 1 op de 9 scheidingen een flitsscheiding. 35 Volgens Luchtenveld bracht het voorstel een aantal belangrijke voordelen met zich mee. 36 Ten eerste kon de scheiding grotendeels door de echtgenoten zelf worden afgewikkeld. Zij zouden zelf verantwoordelijkheid nemen voor de echtscheiding. Zogenaamde vechtscheidingen zouden minder voorkomen, omdat partijen niet direct tegenover elkaar worden gepositioneerd, maar samen moeten proberen om tot een oplossing te komen. Scheidingsbemiddeling of mediation werd in het voorstel een belangrijke, maar niet verplichte rol toegeschreven. Hij noemt als voordeel dat vechtscheidingen kunnen worden voorkomen en in principe de gang naar de rechter eveneens. Ook kinderen zijn hierbij gebaat, aangezien zij niet (direct) tot speelbal van de ouders worden gemaakt en de scheiding harmonieuzer zou verlopen. Ten tweede zouden de gemaakte afspraken van hogere kwaliteit zijn en beter worden nagekomen omdat partijen ze zelf hebben gemaakt en ze niet opgelegd zijn door de rechter. Als laatste grote voordeel wordt genoemd dat de rechterlijke macht niet meer wordt belast met zaken waarin hij eigenlijk geen toegevoegde waarde meer heeft. De vrijgekomen capaciteit zou bijvoorbeeld kunnen worden ingezet op het gebied van de veiligheidshandhaving. Luchtenveld wilde met het nieuwe echtscheidingsrecht naast bovengenoemde voordelen bereiken dat ouders op basis van het uitgangspunt van gelijkwaardigheid voorzien in de verdere verzorging en opvoeding van hun minderjarige kinderen en gaat nadrukkelijk uit van het voortzetten van het gezamenlijk ouderlijk gezag na de scheiding. Ouders zouden samen overeenstemming moeten bereiken over een aantal bij wet voorgeschreven onderwerpen. Dit zogenaamde ouderschapsplan dienden zij verplicht te overleggen bij de scheiding. 37 Terwijl het initiatief-wetsvoorstel nog aanhangig was, werd door minister Donner een tegenvoorstel ingediend. 32 Kamerstukken II , , nr. 3, p Kamerstukken II , , nr. 6, p CBS, Minder flitsscheidingen in 2006, Webmagazine, 25 april A. Sprangers en N. Steenbrink 2007., Bijna 33 duizend echtscheidingen afgehandeld in 2007, artikelen CBS, Kamerstukken II 2004/ , nr. 6, p Kamerstukken II 2004/05, nr. 6, p

13 2.3 Het tegenvoorstel van minister Donner Op 9 juni 2005 diende minister Donner het wetsvoorstel Wet bevordering ouderschap en zorgvuldige scheiding bij de Tweede Kamer in. 38 De nadruk van het wetsvoorstel lag bij het voortgezet ouderschap en het belang van het kind ten tijde van en na de echtscheiding. In 92 procent van de gevallen behouden beide ouders na de scheiding het gezamenlijk ouderlijk gezag. 39 Volgens Donner is het voor de ontwikkeling en het welzijn van een kind belangrijk dat het na de scheiding met beide ouders contact houdt en dat zij bovendien samen verantwoordelijk zijn voor de opvoeding. 40 Het wetsvoorstel beoogt ouders door middel van het verplichte ouderschapsplan te dwingen tenminste na te denken over welke invulling zij aan het ouderlijk gezag willen geven na de scheiding. De invulling van het ouderschapsplan wordt in het wetsvoorstel deels aan de ouders over gelaten. Het ouderschapsplan dient minimaal de volgende afspraken te bevatten 41 : de wijze waarop de ouders de zorg- en opvoedingstaken verdelen of het recht en de verplichting tot omgang, de wijze waarop de ouders elkaar van informatie voorzien en elkaar raadplegen omtrent gewichtige aangelegenheden met betrekking tot de persoon of het vermogen van hun minderjarige kind en de kosten van de verzorging van het kind of de kinderen. Dit zijn de meest essentiële punten bij de uitoefening van het ouderlijk gezag. Verder kunnen de ouders afspraken maken die zij in het belang van het kind achten. Het ouderschapsplan wordt verplicht gesteld voor zowel mensen met gezamenlijk ouderlijk gezag als mensen met eenhoofdig ouderlijk gezag en dient door beide ouders te worden ondertekend. Het wetsvoorstel omvat twee normen die de bestaande normen ten aanzien van de ouderlijke verantwoordelijkheid verder expliciteren. Ten eerste wordt artikel 1:247 BW over de omvang van het ouderlijk gezag met een extra lid uitgebreid. Hierin zal de verplichting van beide ouders worden opgenomen dat zij de band van het minderjarige kind met de andere ouder moeten bevorderen. Dit geldt overigens voor zowel personen die het gezamenlijk ouderlijk gezag hebben als ook voor personen die het eenhoofdig ouderlijk gezag hebben. 42 Voor een kind is het immers belangrijk contact te hebben met beide ouders. De reden voor de invoering van deze plicht is allereerst dat ouders die gezamenlijk afspraken maken over de invulling van de zorgen opvoedingstaken zich moeten houden aan deze norm. Het is in beginsel niet mogelijk dat in het ouderschapsplan wordt opgenomen dat het kind geen contact heeft met een van zijn ouders. 43 Ten tweede zal in artikel 1:377a een omgangsplicht opgenomen worden. Omgang is in het belang van het kind. De ouder zonder ouderlijk gezag zal worden verplicht omgang met zijn kind te hebben. In de meeste gevallen wil deze ouder dit ook graag. 44 De nakoming van deze verplichting kan worden afgedwongen met een 38 Kamerstukken II, 2004/05, , nr. 3, p Kamerstukken II, 2004/05, , nr. 3, p Kamerstukken II, 2004/05, , nr. 3, p Kamerstukken II, 2004/05, , nr. 3, p Kamerstukken II, 2004/05, nr. 3, p Kamerstukken II, 2004/05, , nr. 3, p Kamerstukken II, 2004/05, , nr. 3, p

14 dwangmiddel. 45 Ook de respectering van eerder genoemde norm tot bevordering van contact met beide ouders kan door middel van een dwangmiddel of wijziging van gezag worden afgedwongen. 46 Omdat het kind meer dan eens onderwerp in de strijd van zijn ouders bij de scheiding is, beoogt het wetsvoorstel verder het gemakkelijker te maken om een bijzonder curator te benoemen. Deze maatregel wordt opgenomen om de positie van het kind in de procedure te verbeteren. 47 Tot nu toe was alleen de kantonrechter daartoe bevoegd, maar door de wetswijziging heeft vanaf 1 maart 2009 iedere rechter deze bevoegdheid. De bijzonder curator zal de belangen van het kind in en buiten rechte vertegenwoordigen en kan bovendien de ouders meehelpen het ouderschapsplan op te stellen door de belangen van het kind te verwoorden. 48 Evenals in het initiatief-wetsvoorstel werd in het regeringsvoorstel de mogelijkheid van de flitsscheiding afgeschaft. Deze mogelijkheid was door de wetgever bewust geschapen en de reden hiervoor was dat de wetgever iedereen in de gelegenheid wilde stellen om of voor het huwelijk of voor het geregistreerd partnerschap te kiezen. Intussen heeft iedereen die keuze kunnen maken en kan de mogelijkheid weer worden afgeschaft. Het wetsvoorstel voorziet - in tegenstelling tot het voorstel van Luchtenveld - niet in een vorm van echtscheiding zonder rechterlijke tussenkomst. Aan de administratieve echtscheiding die zuiver consensueel van aard is, kleven volgens Donner te veel bezwaren. Zo wordt deze vorm van scheiden in het buitenland hoogstwaarschijnlijk niet erkend wegens het ontbreken van een constitutieve beslissing van een rechter of een andere autoriteit. 49 De indiener geeft aan dat het overigens wel mogelijk is om een administratieve echtscheiding te ontwerpen die in het buitenland wordt erkend, maar dat daarvoor een administratieve autoriteit moet worden aangewezen die een beslissing over de echtscheiding neemt die vergelijkbaar is met de huidige rechterlijke beslissing. 50 Naast bovengenoemde bezwaren vindt de minister het huwelijk ook geen gewone overeenkomst, omdat er gewichtige belangen en juridische gevolgen aan verbonden zijn zoals onder andere het huwelijksvermogensrecht, het erfrecht en de belangen van het kind. 51 Ten aanzien van de huidige situatie zal er weinig veranderen. In 52 procent van de verzoeken tot echtscheiding wordt dit door de echtgenoten gezamenlijk gedaan. 52 Deze verzoeken worden doorgaans schriftelijk behandeld omdat men het over de gevolgen in principe eens is en men niet ter terechtzitting hoeft te verschijnen. Volgens de indiener van dit voorstel worden bovendien de vaak hoge kosten van een echtscheidingsprocedure niet zozeer door de rechterlijke tussenkomst als wel door de advocaat- en of notariskosten bepaald. Het is daarom ook de vraag of er door middel van een administratieve echtscheidingsprocedure veel geld en tijd zal worden bespaard Kamerstukken II, 2004/05, , nr. 3, p Kamerstukken II, 2004/05, , nr. 3, p Kamerstukken II, 2004/05, , nr. 3, p Kamerstukken II, 2004/05, , nr. 3, p Kamerstukken II, 2004/05, , nr. 3, p Kamerstukken II, 2004/05, , nr. 3, p Jeppesen-De Boer 2005, p Kamerstukken II, 2004/05, , nr. 3, p Kamerstukken II, 2004/05, , nr. 3, p

15 2.4 De val, de discussie en het huidige recht Het initiatief wetsvoorstel van Luchtenveld was volop in behandeling in het parlement toen minister Donner zijn tegenvoorstel indiende. Het initiatief-voorstel werd een aantal keren aangepast. Zo werd het ouderschapsplan verplicht gesteld en werd de administratieve scheiding vooralsnog alleen opengesteld voor gehuwden zonder kinderen. De mogelijkheid voor gehuwden met kinderen om zonder rechterlijke tussenkomst te scheiden is onder druk van de Kamer geschrapt. Alle aanpassingen en toevoegingen ten spijt verwierp de Eerste Kamer op 20 juni 2006 het initiatiefwetsvoorstel van Luchtenveld. De Eerste Kamer was van mening dat de nieuwe manier van scheiden niet sneller, eenvoudiger of flexibeler zou zijn dan de echtscheidingsprocedure die tot 1 maart 2009 gold. In het tot dan toe geldende recht mochten partijen zelf bepalen wat zij al dan niet overeen kwamen met betrekking tot de scheiding. In het initiatiefvoorstel moest een veelomvattende overeenkomst worden opgesteld over nagenoeg alle facetten van de scheiding. De Eerste Kamer vond het voorstel juridisch niet goed onderbouwd en zelfs niet reparabel. 54 Het was niet zozeer de administratieve echtscheiding die voor de Eerste Kamer onoverkomelijk was, als wel de mogelijkheid om de rechter direct zonder procureur te benaderen bij niet-nakoming van het ouderschapsplan of de omgangsregeling. Daar kwam nog bij dat er tegen deze rechterlijke beslissing geen hoger beroep open stond, behoudens in het geval van lijfsdwang. 55 Wat overbleef ter wijziging van het echtscheidingsrecht was het voorstel van minister Donner. In de literatuur werden beide wetsvoorstellen al sinds de indiening ervan onder de loep genomen. Verscheidene auteurs pleitten voor een samenvoeging van beide voorstellen. Zo pleitten Nuytink en Antokolskaia voor de administratieve scheidingsmogelijkheid voor echtparen zonder minderjarige kinderen en een scheiding via de rechter als er wel minderjarige kinderen in het spel zijn. 56 Dit was uiteindelijk ook middels het amendement van Kamerlid Kalsbeek opgenomen in het voorstel Luchtenveld. 57 Chin-A-Fat stelt dat er zeker een mogelijkheid en bovendien een maatschappelijke behoefte is aan een eenvoudige wijze van scheiden en dat het voorstel Luchtenveld daarin tegemoet wil komen. 58 Zij is van mening dat het voorstel van Luchtenveld voor wat betreft de administratieve ontbinding na een paar verduidelijkingen over het scheidingsproces en de waarborgen voor de zwakkere partijen kan worden ingevoerd. Antokolskaia vindt verder dat beide voorstellen in principe een stap terug voor wat betreft de eenvoud van het echtscheidingsrecht. 59 Zij stelt dat scheiden niet sneller en eenvoudiger wordt in beide voorstellen. De echtparen dienen immers voorafgaand aan de indiening van het verzoek of inschrijving een overeenkomst over de gevolgen van de scheiding te overhandigen en te ondertekenen. Het recht dat tot 1 maart 2009 gold, stelde deze eis niet aan echtparen die voornemens waren te gaan scheiden. Zij konden hun verzoek indienen zonder ook maar iets te zijn overeengekomen over de gevolgen van de scheiding. In principe wordt de 54 Quispel 2006, p Heida 2006, p Nuytink 2005, p en Antokolskaia 2005, p Kamerstukken II 2004/05, , nr. 11, p Chin-A-Fat 2005, p Antokolskaia 2005, p

16 overheidsbemoeienis groter en de partijautonomie eigenlijk kleiner, hoewel anders beoogd werd. Antokolskaia is van mening dat een administratieve scheiding sneller, goedkoper en eenvoudiger dan de huidige echtscheiding kan zijn en dat de rechterlijke macht ontlast kan worden. Volgens haar is een administratieve scheiding zeker mogelijk in Nederland. Zij benadrukt dat er in de Tweede Kamer een brede steun voor een administratieve scheiding is. Heida sluit zich voor wat betreft de stap terug aan bij Antokolskaia. Heida noemt het voorstel van de minister zelfs een grote stap terug in het echtscheidingsrecht nu in het voorstel de flitsscheiding wordt afgeschaft en er geen administratieve mogelijkheid om te scheiden wordt gecreëerd. 60 Dit vindt hij in principe een gemiste kans voor al die paren die het over alles met betrekking tot de scheiding eens zijn en nu toch weer verplicht worden met een advocaat de gang naar de rechter te maken. Quispel is van mening dat de administratieve scheiding ook mogelijk kan zijn wanneer er minderjarige kinderen in het spel zijn. 61 Hij ziet de rol van de rechter bij echtparen met minderjarige kinderen eerder bij daarvoor speciaal opgeleide scheidingsbemiddelaars die uit elkaar gevallen gezinnen helpen tijdens de scheiding. Over de rol van de deskundigen bij de bemiddeling zijn alle auteurs het min of meer eens in de zin dat deze deskundige een speciaal daarvoor opgeleide persoon moet zijn. Hierbij wordt vooral gepleit voor advocaten die zich hebben geschoold in scheidingsbemiddeling. Het voornaamste is dat deze personen zowel het echtscheidingsrecht, het kunnen communiceren met jonge kinderen als het waarborgen van rechten van alle partijen goed in de vingers hebben. Over de vraag of dit alleen door advocaten of ook door notarissen en bijvoorbeeld psychologen kan worden gedaan is men het minder eens. Ook over de invoering van het ouderschapsplan liepen de meningen sterk uiteen. De Raad voor de Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) ziet de meerwaarde van het ouderschapsplan in en onderschrijft het voorstel van harte. 62 De Raad van de Rechtspraak ziet de voordelen van een ouderschapsplan op zich wel in, maar betwijfelt of het voorschrift de ouders echt aanzet de belangen van het kind beter in ogenschouw te nemen dan zonder het voorschrift het geval is. 63 Ook de Algemene Raad van de orde van advocaten twijfelt sterk aan de effectiviteit van het verplichte ouderschapsplan. 64 De Nederlandse Vereniging voor de Rechtspraak (NVvR) ziet de meerwaarde van het verplichte ouderschap alleen in voor mensen die zich voor de scheiding laten informeren over de gevolgen. Voor de mensen die zelf overeenstemming kunnen bereiken noemt de vereniging het een checklist en voor mensen die er in ieder geval niet samen uit zullen komen een extra barrière om tot een echtscheiding te geraken. 65 De Hoog en De Jongh vinden het ouderschapsplan op zich een goed initiatief, maar zij wijzen op het probleem van mensen die niet willen overleggen en dat mediation met betrekking tot het opstellen van een ouderschapsplan alleen nuttig is als partijen vrijwillig daaraan meedoen Heida 2006, p Quispel 2006, p Bijlage advies RSJ bij Kamerstukken II 2004/05, , nr 3, p Bijlage advies Raad voor de Rechtspraak bij Kamerstukken II 2004/05, , nr 3, p Bijlage advies van de Algemene Raad van de orde van advocaten bij Kamerstukken II 2004/05, , nr 3, p Bijlage advies van de NVvR bij Kamerstukken II 2004/05, , nr 3, p De Hoog en De Jongh 2005, p

17 Intussen ligt 1 maart 2009 in het verleden en is het wetsvoorstel van minister Donner wet geworden (wet van 27 november 2008, Stb.500). De flitsscheiding is afgeschaft en er is geen mogelijkheid voor een administratieve echtscheiding gecreëerd. In principe is er procestechnisch niet veel veranderd. Het enige grote verschil is dat mensen die willen scheiden van te voren dienen na te denken over de gevolgen van de scheiding en hierover afspraken moeten (proberen) te maken. Dit in het kader van de zorgvuldige scheiding. Het enige dat echt verplicht dient te worden overlegd bij het verzoek tot scheiding, is het ouderschapsplan. Dit geldt zowel voor gezamenlijke verzoeken als voor eenzijdige verzoeken. Ouders die willen scheiden zijn verplicht een ouderschapsplan op te stellen, bovendien zijn zij verplicht de band met de andere ouder te bevorderen. Indien er geen gezamenlijk ouderlijk gezag is, dan is de ouder zonder gezag verplicht tot omgang met zijn kind, het kind heeft het recht tot omgang. Het opstellen van een ouderschapsplan is verplicht voor zowel mensen met gezamenlijk ouderlijk gezag als voor echtgenoten die gezamenlijk gezag hebben over de minderjarige kinderen op grond van de artikelen 1:253sa of 1:253t. 67 Het plan dient door beide partijen te worden ondertekend. Voorafgaande deskundige bijstand of mediation is niet verplicht. In dit opzicht gaat het regeringsvoorstel minder ver dan het initiatiefvoorstel van Luchtenveld waarin partijen een overeenkomst met betrekking tot nagenoeg alle gevolgen van de scheiding moesten tekenen, alvorens een scheidingsverzoek kon worden ingediend. 2.4 Conclusie De echtscheiding kent een lange geschiedenis. Niet altijd kwam de rechter hier aan te pas, dit kwam pas in de middeleeuwen op. Ook in de huidige tijd is het echtscheidingsrecht geen statisch gegeven en af en toe worden er voorstellen gedaan om het te veranderen. Zo ook in de afgelopen jaren. Luchtenveld stelde een echtscheidingsrecht zonder rechter voor en met ouderschapsplan, minister Donner stelde net als Luchtenveld voor om de flitsscheiding af te schaffen, maar voorzag niet in een administratieve echtscheidingsvorm. In de literatuur liepen de meningen uiteen. Uiteindelijk is het voorstel van Luchtenveld gesneuveld in de Eerste kamer en is het voorstel van Donner sinds 1 maart 2009 geldend recht. In het volgende hoofdstuk wordt ingegaan op wat er zowel technisch als psychologisch bij een scheiding komt kijken. Hoofdstuk 3 De details van de scheiding In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op de juridische details van de scheiding. Allereerst wordt kort ingegaan op de psychologische kant van de scheiding. De schade die gezinsleden kunnen oplopen is enorm en dient mee te worden genomen in de afweging hoe scheiden meer aan de mensen zelf kan worden overgelaten. Het zijn belangen die meegenomen dienen te worden en waarmee niet lichtvaardig om mag worden gesprongen. Om goede aanbevelingen te doen ten aanzien van een andere scheidingsprocedure is het van belang om iets meer inzicht te hebben in hoe partijen een scheiding doorgaans beleven. Daarnaast zal worden gekeken naar 67 Kamerstukken I 2008/09, , nr. E, p

18 wat partijen moeten regelen voordat de scheiding officieel is naar het huidige recht. In dit hoofdstuk wordt tevens onderzocht of er een onderscheid moet worden gemaakt tussen echtgenoten met en echtgenoten zonder kinderen. Een vraag waar in de literatuur verschillend over gedacht wordt. 3.1 De scheidingsbeleving De scheidingsbeleving bij volwassenen Wanneer twee geliefden elkaar het jawoord geven, doen zij dit doorgaans met de intentie langdurig, zo niet altijd, bij elkaar te blijven. Zij hebben verwachtingen ten aanzien van elkaar, ten aanzien van de relatie en ten aanzien van het huwelijk dat zij met elkaar aangaan. Schijn- en verstandshuwelijken blijven in dit opzicht buiten beschouwing. Die verwachtingen stroken helaas niet altijd met de werkelijkheid. Het komt steeds vaker voor dat partijen na verloop van tijd genoeg van elkaar hebben en besluiten dat het beter is om van elkaar te scheiden. 68 In sommige gevallen zullen beide partners daar min of meer tegelijker tijd aan toe zijn, in andere gevallen is een van de partners van mening dat het zo niet verder kan en dat het huwelijk in principe duurzaam is ontwricht, terwijl de andere partner nog niet zover is. 69 Het huwelijk kan anders zijn dan wat partners ervan hadden verwacht, partners kunnen uit elkaar gegroeid zijn of een van tweeën is verliefd geworden op een ander. Allemaal redenen die een scheiding kunnen veroorzaken. In de periode die volgt bevinden de echtgenoten zich vaak in een emotionele en onzekere tijd die gekenmerkt wordt door het uitwisselen van primaire emoties. De feitelijke scheiding en niet de officiële scheiding is het meest traumatische moment van het hele scheidingsproces, zo blijkt uit onderzoek 70. In veel gevallen voelen beide echtgenoten zich afgewezen en verworpen, bovendien is een droom uiteen gespat. In het kort zijn er zeven psychologische fasen bij een scheiding te onderscheiden. 71 De eerste fase is de fase van shock, vervolgens komt de ontkenningsfase. Na deze perioden begint de bewustwordingsfase en de acceptatiefase. Wanneer die fasen voorbij zijn richt men zich voorzichtig op de toekomst door het stellen van doelen en het opnieuw leren te vertrouwen in de testfase. Men is gericht op zichzelf in de volgende fase waarin met nieuwe betekenis zoekt en men ziet de positieve kanten van het leven weer in. Uiteindelijk belandt men in de integratiefase waarin men probeert samen te werken en, soms opgelucht, aan een nieuwe toekomst gaat werken. De scheiding kan grote emotionele gevolgen hebben voor de gewezen echtgenoten en ook voor eventuele kinderen. Uit verschillende onderzoeken waaronder Amerikaans onderzoek van Bahr blijkt dat gescheiden personen minder geluk, meer gezondheidsproblemen en economisch moeilijke tijden tegemoet gaan. Vooral vrouwen krijgen te maken met een verminderd economisch welzijn. 72 Uit dit onderzoek blijkt dat vrouwen er 27% in levenstandaard op achteruit gaan, terwijl mannen er soms juist 10% op vooruit gaan. Een scheiding kan daarnaast ook zorgen voor een verminderd psychologisch welzijn. 68 A. Sprangers en N. Steenbrink 2007, tabel 2 Aantal echtscheidingen en flitsscheidingen. 69 Hoefnagels 2006, p Lenters 1993, p Hoefnagels 2006, p. 49 e.v. 72 Bahr 2001, p

19 3.1.2 De scheidingsbeleving bij kinderen Kinderen scheiden met hun ouders mee. De invloed van de gedragingen en de zorg van ouders is vooral tijdens de eerste jaren van het jonge kind groot en die invloed is bovendien levenslang. 73 Een kind kan als geen ander aanvoelen, zeker in zijn jongste jaren, dat er iets niet goed zit tussen de ouders. De kinderen zijn bij de ruzies aanwezig of horen hun ouders s avonds ruziën als zij al in bed liggen. Zij gaan gebukt onder de oplopende spanning en zij hebben bovendien het feilloze vermogen om zichzelf de schuld te geven van de problemen. Vaak trekken kinderen zich ten tijde van de scheiding en daarna terug, zijn stil en ongelukkig. 74 Andere kinderen worden juist recalcitrant of onhandelbaar. Er zijn vele onderzoeken gedaan naar de effecten van een scheiding op kinderen. 75 Uit de onderzoeken komt vrij consequent naar voren dat kinderen van gescheiden ouders het minder goed doen dan kinderen van gelukkig getrouwde ouders op het gebied van bijvoorbeeld de gezondheid of op school. Bovendien dreigen zij eerder gedragsproblemen te krijgen of op het verkeerde pad te raken. 76 Op latere leeftijd staan zij vaak sceptisch tegenover het huwelijk en relaties in het algemeen en zij hebben tevens een grotere kans om zelf te gaan scheiden. Deze kans wordt vergroot als beide partners uit een gescheiden gezin komen. Kinderen waarvan de ouders verwikkeld zijn in een langdurige vechtscheiding komen er het slechtst vanaf. Naast de psychologische problemen die kinderen kunnen oplopen door de scheiding van hun ouders, verandert er praktisch gezien enorm veel. Wellicht moeten zij verhuizen, naar een andere school, zien zij een deel van de familie niet meer en het gezin, hun veilige basis, bestaat niet meer en is opgedeeld in twee huizen. Tenzij er sprake is van co-ouderschap, dat praktisch gezien van de kinderen het meeste aanpassingsvermogen eist, zien deze kinderen een van de twee ouders vaak nog maar één weekend in de twee weken. De schade, met andere woorden, die kinderen en ook hun ouders oplopen en de veranderingen die kinderen moeten ondergaan tijdens een scheiding kunnen enorm zijn. Des te meer reden om deze belangen secuur af te wegen en te waarborgen bij het hervormen van het echtscheidingsrecht en het eventueel introduceren van een administratieve scheiding. 3.2 De weg naar het scheidingsverzoek Het scheidingsverzoek en de nevenvoorzieningen Wanneer echtgenoten willen scheiden dienen zij een verzoekschrift bij de rechter in. Dit kunnen zij in een gemeenschappelijk verzoek doen op basis van artikel 1:150 BW of op verzoek van een van de echtgenoten wanneer het huwelijk duurzaam is ontwricht ex. art. 1:151 BW. In dit verzoekschrift vragen zij de rechter een echtscheiding voor hun huwelijk uit te spreken. Het hoofdverzoek is de echtscheiding. Verder kunnen partijen om nevenvoorzieningen verzoeken. Nevenvoorzieningen kunnen betrekking hebben de onderhoudsgerechtigde partner in de vorm van alimentatie, de verdeling van de gemeenschap, de echtelijke woning of bijvoorbeeld de afwikkeling van de 73 Hoefnagels 2006, p Hoefnagels 2006, p Bahr 2001, p. 8 e.v. en De Hoog en De Jongh 2005, p.1 76 Bahr 2001, p.7. 19