Het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter M. AYGÜN ANR:

Transcriptie

1 2015 Het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter M. AYGÜN ANR:

2 Het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter Biedt het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter voldoende rechtsbescherming aan de aanstaande ex-echtgenoten m.b.t. de nevenvoorzieningen in een administratieve echtscheidingsprocedure en welke elementen van de Deense, Noorse en Portugese administratieve echtscheidingsprocedure kunnen toegepast worden in het wetsvoorstel om de rechtspositie van exechtgenoten te verbeteren? Student : Murat Aygün ANR : Studentnummer : U Instelling : Universiteit van Tilburg Opleiding : Master Rechtsgeleerdheid, accent Privaatrecht Scriptiebegeleidster : mr. V.M. Smits Tweede beoordelaar : prof. mr. P. Vlaardingerbroek Afstudeerdatum : 14 april 2015 Plaats : Tilburg 1

3 Voorwoord Deze masterthesis vormt het sluitstuk van mijn opleiding Master Rechtsgeleerdheid, accent Privaatrecht aan de Universiteit van Tilburg. Ik heb mijn masteropleiding met veel motivatie, interesse en plezier gevolgd. Mijn interesse voor het Personen- en familierecht is door mijn bijbaan als buitengriffier bij de rechtbank Zeeland- West-Brabant, locatie Breda, afdeling familie vergroot. Het idee voor mijn scriptieonderwerp heeft zich ontwikkeld tijdens de colleges van prof. mr. P. Vlaardingerbroek en op voorstel van mr. T. Koens (rechter- plaatsvervanger rechtbank Breda). Tijdens mijn afstudeerperiode heb ik met veel motivatie en plezier gewerkt aan mijn masterthesis. Om tot dit eindresultaat te kunnen komen, heb ik literatuuronderzoek verricht binnen het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter en de Brussel II bis-verordening. Het laatste onderdeel van mijn masterthesis omvat een rechtsvergelijkend onderzoek naar het Deense, Noorse en Portugese administratieve echtscheidingsprocedure. Graag wil ik van deze gelegenheid gebruik maken om iedereen te bedanken die betrokken is geweest bij de totstandkoming van mijn masterthesis. Allereerst gaat mijn dank uit naar mijn scriptiebegeleidster mevr. mr. V.M. Smits voor haar begeleidende en adviserende rol. Verder wil ik dhr. W. F. Malcorps (Senior Consular Officer van de Nederlandse ambassade in Denemarken), mevr. N. Arumugasamy (medewerker van de Deense ambassade in Nederland) en prof. dr. jr. Ingrid Lund Andersen (van de Copenhagen University) bedanken voor de waardevolle informatie die ik heb gekregen over de Deense administratieve echtscheidingsprocedure. Daarnaast wil ik mevr. A.B. Saugerud - van Houwelingen (Consular Officer van de Noorse ambassade in Nederland) en dhr. A. Idehen (Trainee van de Noorse ambassade in Nederland) bedanken voor de waardevolle informatie die ik heb gekregen over de Noorse administratieve echtscheidingsprocedure. Verder wil ook mevr. A.M.S. Rodrigues (van de Portugese ambassade in Nederland), mevr. C. Sequeira (van de Nederlandse ambassade in Portugal) bedanken voor de waardevolle informatie die ik heb gekregen over de Portugese administratieve echtscheidingsprocedure. Tot slot gaat mijn speciale dank uit naar mijn familie, mijn verloofde en mijn vrienden voor hun morele steun en vertrouwen gedurende mijn afstudeerperiode. M. Aygün Bergen op Zoom, april

4 Inhoudsopgave Voorwoord... 2 Lijst van afkortingen... 5 Inleiding... 6 Hoofdstuk 1 De beoogde veranderingen van het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter Korte geschiedenis Aanleiding van het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter De beoogde veranderingen van het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter Geen verplichte tussenkomst van de rechter De rol van de ambtenaar van de burgerlijke stand Geen verplichte procesvertegenwoordiging Geen griffierecht Geen verplicht echtscheidingsconvenant Ontbinding gemeenschap van goederen De administratieve echtscheidingsprocedure volgens het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter Tussenconclusie Hoofdstuk 2 De voor- en nadelen van de beoogde veranderingen van het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter en de mogelijke gevolgen daarvan De voordelen van de beoogde veranderingen van het wetsvoorstel Wet scheiden... zonder rechter De nadelen van de beoogde veranderingen van het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter Reacties op het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter Eigen visie Tussenconclusie Hoofdstuk 3 Administratieve echtscheiding in Denemarken, Noorwegen en Portugal; in rechtsvergelijkend perspectief Administratieve echtscheiding in Denemarken De Statsforvaltning Administratieve echtscheidingsprocedure in Denemarken Administratieve echtscheiding in Noorwegen

5 De Fylkesmann De administratieve echtscheidingsprocedure in Noorwegen Administratieve echtscheiding in Portugal De administratieve echtscheidingsprocedure in Portugal Denemarken, Noorwegen en Portugal vergeleken Tussenconclusie Hoofdstuk 4 De elementen van de Deense, Noorse en Portugese administratieve echtscheidingsprocedure die toegepast kunnen worden in het Nederlandse wetsvoorstel Verplichte echtscheidingsovereenkomst Executoriale titel Geen echtscheidingsgrond Kosteloos scheiden Tussenconclusie Hoofdstuk 5 Conclusie en aanbevelingen Conclusie Aanbevelingen Literatuurlijst

6 Lijst van afkortingen AMvB BW CBS CDA EG EU FJR i.p.v. Jo KNB LBIO LPF m.b.t. MvT NOvA PvdA Rv SP vfas VMSN VVD WPNR Algemene Maatregel van Bestuur Burgerlijk Wetboek Centraal Bureau voor de Statistiek Christen-Democratisch Appèl Europese Gemeenschap Europese Unie Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht In plaats van Juncto Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdragen Lijst Pim Fortuyn Met betrekking tot Memorie van toelichting Nederlandse Orde van Advocaten Partij van de Arbeid Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Socialistische Partij Vereniging van Familierecht Advocaten en Scheidingsmediators Vereniging van Mediators en Scheidingsbemiddelaars in het Notariaat Volkspartij voor Vrijheid en Democratie Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie 5

7 Inleiding Op de trouwdag beloven de aanstaande echtgenoten elkaar een eeuwig en trouw huwelijk tot de dood hen scheidt. Niet alle echtgenoten kunnen zich aan die belofte houden. Uit de meest recente cijfers van het CBS blijkt dat in het jaar 2012 het aantal huwelijksontbindingen door echtscheiding maar liefst bedroeg. Bij bijna de helft van die echtscheidingen (14.459) waren er geen kinderen in het spel. 1 Het aantal huwelijkssluitingen bedroeg in datzelfde jaar Op grond van de huidige wetgeving wordt een echtscheiding ingeleid door indiening van een verzoekschrift bij de rechtbank en beëindigd door een rechterlijke beschikking. De tussenkomst van de rechter is verplicht bij de huidige echtscheidingsprocedure en de echtgenoten zijn verplicht om bijgestaan te worden door een advocaat. Een eenvoudige echtscheidingsprocedure op gemeenschappelijk verzoek duurt, vanaf het moment dat het echtscheidingsverzoek is ingediend, ten minste vier tot zes weken. 3 Daarnaast zijn aan de procedure kosten verbonden, zoals die van het griffierecht en het honorarium van een advocaat. Scheiden is voor alle betrokken partijen een ingrijpende gebeurtenis. Het afwikkelen van het vermogen van de scheidende partijen, de alimentatie en de regelingen met betrekking tot eventuele kinderen vergt veel tijd. 4 De afgelopen jaren is er in Nederland veel discussie geweest over de vraag of echtscheiding ook niet buiten de rechter om geregeld zou moeten kunnen worden. Op 1 juli 2004 heeft de heer Luchtenveld, Tweede Kamerlid (VVD), een initiatiefvoorstel ingediend om het Burgerlijk Wetboek en het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering zo te wijzigen dat de verantwoordelijkheid voor een echtscheiding en de zorg voor de kinderen bij de echtgenoten komt te liggen. 5 Met dit voorstel wilde Luchtenveld het mogelijk maken om zonder rechterlijke tussenkomst (al dan niet met behulp van een bemiddelaar) te scheiden. Het initiatiefvoorstel van Luchtenveld werd op 29 november 2005 aangenomen door de Tweede Kamer. 6 In de fracties SP, GroenLinks, PvdA, Groep Wilders, Groep Lazrak, D66, VVD, LPF en Groep Nawijn stemde een meerderheid voor het voorstel. Het voorstel werd echter op 20 juni 2006 verworpen door de Eerste Kamer. Binnen de fracties PvdA, SP en GroenLinks in de Eerste Kamer was men van mening dat het wetsvoorstel de toets van de juridische kwaliteit niet kon doorstaan. Binnen de fracties VVD en CDA werd het wetsvoorstel niet reparabel geacht. De fractie D66 steunde het wetsvoorstel. 7 Op 8 december 2013 heeft staatssecretaris Teeven van Veiligheid en Justitie bekendgemaakt dat hij een nieuw wetsvoorstel onder de titel Wet scheiden zonder rechter gaat indienen. 8 Volgens dit wetsvoorstel kunnen echtgenoten hun echtscheiding zelf regelen via de ambtenaar van de burgerlijke stand en zijn de tussenkomst van de rechter en bijstand van een advocaat niet langer verplicht. Het thans voorgestelde wetsvoorstel heeft ten doel om de echtscheidingsprocedure te vereenvoudigen voor echtgenoten (zonder minderjarige kinderen) die het onderling eens zijn over de echtscheiding. Daarnaast heeft het wetsvoorstel ten doel om de echtscheidingsprocedure 1 Echtscheiding; leeftijdsverschil, kinderen, geboorteland, huwelijksduur 2012 < geraadpleegd op 30 maart Huwen en partnerschapsregistraties; kerncijfers 2012 < geraadpleegd op 30 maart Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 2 (MvT). 4 L. Zwanenburg & M. Vonk, Echt Scheiden, Den Haag: Boom Juridische Uitgevers 2009, p Kamerstukken II 2003/04, 29676, 1, p.1. 6 Handelingen II 2005/06, 27, p Handelingen I 2005/06, 32, p Teeven: scheiding kinderloze stellen wordt eenvoudiger < > geraadpleegd op 30 maart

8 goedkoper en overzichtelijker te maken. 9 Indien het wetsvoorstel wordt aangenomen en in werking treedt, komen er in de echtscheidingsprocedure geen advocaat en rechter meer aan te pas. Hierdoor kunnen in de toekomst problemen ontstaan voor aanstaande ex-echtgenoten die hun echtscheiding (juridisch) niet goed afwikkelen. Zo kunnen bijvoorbeeld echtgenoten die leken zijn op het gebied van het Nederlands recht en geen juridische bijstand hebben snel tot een besluit komen, zonder dat zij alle gevolgen daarvan overzien. 10 Volgens het wetsvoorstel hoeft er, anders dan bij de flitsscheiding (in maart 2009 afgeschaft), geen echtscheidingsconvenant te worden opgesteld. Hierdoor kunnen zaken zoals alimentatie en de verdeling van de huwelijkse gemeenschapsgoederen niet goed geregeld zijn of kan er een verschil van mening ontstaan over de gemaakte afspraken. 11 Daarnaast kunnen er problemen ontstaan met betrekking tot de erkenning van de administratieve echtscheiding in het buitenland. Naar aanleiding van de voorgenoemde problemen rijst de vraag of het wetsvoorstel voldoende rechtsbescherming biedt aan aanstaande exechtgenoten die echtscheiden bij de ambtenaar van de burgerlijke stand als het gaat om nevenvoorzieningen bij een echtscheidingsprocedure. Een andere vraag is of de procedure die is voorgesteld in het wetsvoorstel überhaupt efficiënter is dan de huidige echtscheidingsprocedure. In dit onderzoek zal uitgebreid worden stilgestaan bij de gevolgen die het wetsvoorstel voor aanstaande ex-echtgenoten (zonder minderjarige kinderen) zal hebben, indien het in werking treedt. Daarbij zal het wetsvoorstel grondig en kritisch worden geanalyseerd. Ten eerste zal er een beschrijving worden gegeven van de beoogde veranderingen van het wetsvoorstel. Vervolgens zal op grond van het wetsvoorstel de beoogde administratieve echtscheidingsprocedure worden beschreven. Door de huidige echtscheidingsprocedure te vergelijken met de beoogde veranderingen die voortvloeien uit het wetsvoorstel tracht de onderzoeker kritisch te beoordelen wat de gevolgen hiervan zijn, wat de (mogelijke) knelpunten zijn en tot welke (mogelijke) problemen deze veranderingen kunnen leiden. Daarnaast zal worden bezien op welke manier de (mogelijke) problemen kunnen worden opgelost. Dit zal worden gedaan door een rechtsvergelijking te maken met de rechtssystemen van de landen Denemarken, Noorwegen en Portugal, die de administratieve echtscheidingsprocedure kennen. Tot slot zal bekeken worden of er elementen van de administratieve echtscheidingsprocedure van de voormelde landen toegepast kunnen worden in het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter. Dit zal gedaan worden om het wetsvoorstel te optimaliseren. De onderzoeksvraag die in dit onderzoek centraal staat luidt als volgt: Biedt het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter voldoende rechtsbescherming aan de aanstaande ex-echtgenoten m.b.t. de nevenvoorzieningen in een administratieve echtscheidingsprocedure en welke elementen van de Deense, Noorse en Portugese administratieve echtscheidingsprocedure kunnen toegepast worden in het wetsvoorstel om de rechtspositie van exechtgenoten te verbeteren? Voor dit onderzoek is voornamelijk gebruikgemaakt van literatuuronderzoek. Voor het beantwoorden van de eerste deelvraag zijn de parlementaire stukken van het wetsvoorstel Wet scheiden zonder 9 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 2 (MvT). 10 Risico s aan scheiden zonder rechter <hoboken.nl/nl/nieuws/ risicos-aan-scheiden-zonder-rechter> geraadpleegd op 14 juni Risico s aan scheiden zonder rechter <hoboken.nl/nl/nieuws/ risicos-aan-scheiden-zonder-rechter> geraadpleegd op 14 juni

9 rechter bestudeerd en geanalyseerd. Dit is gedaan om te onderzoeken wat de beoogde veranderingen zijn ten aanzien van de echtscheidingsprocedure voor aanstaande ex-echtgenoten zonder minderjarige kinderen. Op grond van de analyse is tevens de administratieve echtscheidingsprocedure volgens het wetsvoorstel beschreven. Naast van de parlementaire stukken is er ook gebruikgemaakt van schriftelijke/elektronische literatuur met betrekking tot het wetsvoorstel. Voor het beantwoorden van de tweede deelvraag is het wetsvoorstel vergeleken met de huidige echtscheidingsprocedure. Daarvoor is er onderzoek verricht binnen de huidige wetgeving, in het bijzonder in Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek en het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering. Verder is er gebruikgemaakt van recente schriftelijke literatuur, zoals rechtswetenschappelijke boeken, tijdschriften en elektronische publicaties. Deze bronnen zijn geraadpleegd om de voor- en nadelen van het wetsvoorstel te beschrijven en om de mogelijke knelpunten op te sporen. Om relevante wetenschappelijke schriftelijke/elektronische literatuur te vinden, is er gebruikgemaakt van de sneeuwbalmethode. Op grond van de sneeuwbalmethode is er gezocht naar een recent en relevant wetenschappelijk artikel waarmee de deelvraag beantwoord kan worden. Vervolgens is er bekeken naar welke literatuur de auteur van het artikel verwijst. Deze bronnen zijn opgezocht om te kijken of deze bruikbaar/relevant zijn voor het onderzoek. De gevonden bronnen zijn gecontroleerd op betrouwbaarheid. Naast literatuuronderzoek is er theoretisch onderzoek uitgevoerd. Het theoretisch onderzoek vereist ook literatuuronderzoek; niet om de stand van zaken te beschrijven, maar om in de literatuur argumenten te vinden voor een oplossing, een verklaring of een standpunt. 12 De onderzoeker zet daarbij zijn eigen denkkracht in. Tot slot zijn de derde en de vierde deelvraag beantwoord aan de hand van een rechtsvergelijking. In dit onderzoek is het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter vergeleken met de rechtssystemen van Denemarken, Noorwegen en Portugal, omdat deze landen de administratieve echtscheidingsprocedure kennen. Aan de hand van een rechtsvergelijking tussen de verschillende landen is er bekeken of de administratieve echtscheidingsprocedures van deze landen als voorbeeld kunnen dienen, om het wetsvoorstel te optimaliseren. Voor het rechtsvergelijkend onderzoek zijn de wettelijke bepalingen en de vakliteratuur, aangaande de administratieve echtscheiding, van de betreffende landen bestudeerd. Er is informatie opgevraagd bij de ambassades en universiteiten van de betreffende landen. De onderzoeker was echter de talen van de voormelde landen niet machtig. Gelet hierop heeft de onderzoeker gebruikgemaakt van betrouwbare vertaalmachines en zo mogelijk van vertaalde documenten die betrouwbaar waren. De verkregen informatie van de ambassades en universiteiten van de betreffende landen zijn eerst vergeleken met de Nederlandse bronnen. Hierbij is er gekeken of de Nederlandse bronnen up-to-date zijn. Waar nodig zijn de bronnen van de ambassades en universiteiten als aanvulling in deze scriptie verwerkt. Maatschappelijke relevantie Een echtscheiding is een ingrijpende gebeurtenis voor aanstaande ex-echtgenoten. Om een echtscheidingsprocedure te kunnen starten, moet men eerst voldoen aan verschillende formaliteiten. Daarnaast is op grond van de huidige echtscheidingsprocedure de tussenkomst van de rechter verplicht. Dit alles kan ingewikkeld en onoverzichtelijk zijn voor de aanstaande ex-echtgenoten die geen verstand van zaken hebben, waardoor ze juridische bijstand van een advocaat nodig hebben. Dit laatste zal kosten met zich meebrengen. Het voorgestelde wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter heeft ten doel om de echtscheidingsprocedure te vereenvoudigen en kostenbesparender te maken voor echtgenoten (zonder minderjarige kinderen). Het wetsvoorstel Wet scheiden zonder 12 M.G. IJzermans & G.A.F.M. van Schaaijk, Onderzoeken in Oefening baart kunst, Den Haag: Boom Juridische Uitgevers 2007, p. 8. 8

10 rechter zal meerdere wijzigingen met zich meebrengen voor de echtscheidingsprocedure. Daarom is het voor de maatschappij, met name voor de aanstaande ex-echtgenoten (zonder minderjarige kinderen), van belang om te weten hoe de echtscheidingsprocedure eruit zal zien en wanneer het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter in werking treedt. Tevens is het van belang om te weten of de echtscheiding zonder tussenkomst van de rechter voldoende rechtsbescherming biedt aan aanstaande ex-echtgenoten, opdat zij in de toekomst een weloverwogen keuze kunnen maken. Wetenschappelijke relevantie De wetenschappelijke relevantie van dit onderzoek is de juridische beoordeling van het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter. Het wetsvoorstel brengt veranderingen met zich mee voor aanstaande ex-echtgenoten (zonder minderjarige kinderen) met betrekking tot de echtscheidingsprocedure en heeft ten doel om deze procedure te vereenvoudigen. Gelet hierop moet worden onderzocht welke gevolgen het wetsvoorstel met zich mee zal brengen, indien het in werking treedt. Tevens moet worden bezien of het wetsvoorstel voldoende rechtsbescherming biedt aan de aanstaande exechtgenoten (zonder minderjarige kinderen) voor de mogelijke knelpunten/geschillen met betrekking tot nevenvoorzieningen in een echtscheidingsprocedure. Door het wetsvoorstel te vergelijken met de huidige echtscheidingsprocedure zal er worden bekeken of de beoogde veranderingen van het wetsvoorstel de toets van de juridische kwaliteit kunnen doorstaan en/of reparabel zijn. Door middel van een rechtsvergelijkend onderzoek tussen de verschillende rechtssystemen van Denemarken, Noorwegen en Portugal zal er worden bekeken of de administratieve echtscheidingsprocedures van deze landen als voorbeeld kunnen dienen om het wetsvoorstel te optimaliseren. Zo kunnen bijvoorbeeld de administratieve echtscheidingsprocedures van de voormelde landen oplossingen bieden voor de mogelijke knelpunten van het Nederlandse wetsvoorstel. Door het wetsvoorstel te vergelijken met de verschillende rechtssystemen van andere landen zal er nieuwe kennis ontstaan ten aanzien van de administratieve echtscheidingsmogelijkheid in Nederland. Het onderzoek is onderverdeeld in de volgende hoofdstukken. In hoofdstuk één komen de beoogde veranderingen van het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter aan bod. In hoofdstuk twee worden de voor- en nadelen van het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter beschreven. Daarnaast worden de verschillende reacties op het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter beschreven. In hoofdstuk drie wordt een rechtsvergelijkend onderzoek gedaan. In dit hoofdstuk komen de administratieve echtscheidingsprocedures van Denemarken, Noorwegen en Portugal aan bod. In hoofdstuk vier worden die elementen van Deense, Noorse en Portugese administratieve echtscheidingsprocedure beschreven, die toegepast kunnen worden in het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter. Tot slot wordt er in hoofdstuk vijf een conclusie getrokken die antwoord zal geven op de centrale vraagstelling. Daarnaast zullen er aanbevelingen gedaan worden. 9

11 Hoofdstuk 1 De beoogde veranderingen van het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter 1.1. Korte geschiedenis Het huidige echtscheidingsprocesrecht is in werking getreden op 1 januari Al jaren wordt in Nederland geprobeerd het huidige echtscheidingsprocesrecht te hervormen. Lenters heeft in haar proefschrift uit 1993 over de rol van de rechter in de echtscheidingsprocedure verklaard dat betrokkenheid van de rechter alleen op zijn plaats is waar er iets te berechten valt. 14 Waar dat niet het geval is, is volgens Lenters voor verplichte rechterlijke tussenkomst geen plaats. Dit argument en het streven om het huidige echtscheidingsprocesrecht te verbeteren, te vereenvoudigen, goedkoper te maken en de rechter te ontlasten hebben geleid tot steeds terugkomende discussies. 15 Er zijn verschillende voorstellen gedaan om dit allemaal te realiseren. Zo is op 22 februari 1994 het wetsvoorstel procureurloze scheiding ingediend bij de Tweede Kamer. 16 In dit wetsvoorstel werd voorgesteld dat zonder tussenkomst van een procureur een gemeenschappelijk verzoek tot echtscheiding bij de rechter moet kunnen worden ingediend, mits tussen de echtgenoten overeenstemming bestaat over de echtscheiding en de daarbij behorende nevenvoorzieningen. 17 Dit wetsvoorstel heeft stevige kritiek ondervonden en is op 19 maart 1998 door mevrouw Schmitz (PvdA-staatssecretaris van Justitie in het kabinet-kok I) ingetrokken. 18 Vervolgens heeft de heer Luchtenveld (Tweede Kamerlid voor de VVD) op 1 juli 2004 het initiatiefwetsvoorstel Beëindiging huwelijk zonder rechterlijke tussenkomst en vormgeving voortgezet ouderschap ingediend bij de Tweede Kamer. 19 Met dit initiatiefwetsvoorstel wilde Luchtenveld het Burgerlijk Wetboek en het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering zo wijzigen dat de verantwoordelijkheid voor een echtscheiding en voor de zorg voor de kinderen bij de aanstaande ex-echtgenoten kwam te liggen. 20 Het initiatiefwetsvoorstel beoogde een administratieve echtscheiding en een verplicht ouderschapsplan. Op 29 november 2005 werd het initiatiefwetsvoorstel van Luchtenveld, na vele aanpassingen, aangenomen door de Tweede Kamer. 21 Bij de behandeling in de Eerste Kamer betwijfelden de leden van de VVD-fractie en de CDA-fractie of het initiatiefwetsvoorstel van Luchtenveld daadwerkelijk tijds- en/of kostenvoordeel voor de burgers en minder werkbelasting voor de gerechten zou opleveren. Ook betwijfelden de leden of de administratieve echtscheiding buiten de EU zou worden erkend. 22 Het voorstel werd op 20 juni 2006 verworpen door de Eerste Kamer. 23 De fractieleden van de PvdA, SP en GroenLinks in de Eerste Kamer waren van mening dat het wetsvoorstel de toets van de juridische kwaliteit niet kon doorstaan. Binnen de fracties van de VVD en het CDA achtte men het wetsvoorstel niet reparabel. 24 Terwijl het initiatiefwetsvoorstel van Luchtenveld nog aanhangig was, diende de heer Donner (CDA-minister van Justitie in het kabinet- Balkenende II) op 9 juni 2005 het tegenvoorstel Wet bevordering voortgezet ouderschap en 13 Wet van 1 juli 1992 tot herziening van het scheidingsprocesrecht, Stb. 1992, H. Lenters, De rol van de rechter in de echtscheidingsprocedure, Arnhem: Gouda Quint BV M.V. Antokolskaia, De administratieve echtscheiding: symbolische versus praktische bezwaren, WPNR 2009/140, afl. 6806, p Kamerstukken II 1993/94, Kamerstukken II 1997/98, 23616, Kamerstukken II 1997/98, 23616, Kamerstukken II 2003/04, 29676, Kamerstukken II 2003/04, 29676, 3, p. 1 (MvT). 21 Handelingen II 2005/06, 27, p Kamerstukken I 2005/06, 29676, C, p Handelingen I 2005/06, 32, p Handelingen I 2005/06, 32, p

12 zorgvuldige scheiding in bij de Tweede Kamer. 25 Het wetsvoorstel van Donner beoogde een verplicht ouderschapsplan en afschaffing van de mogelijkheid tot omzetting van een huwelijk in een geregistreerd partnerschap (flitsscheiding). Het wetsvoorstel van Donner voorzag niet in een administratieve procedure voor echtscheiding, omdat er naar zijn mening te veel bezwaren waren tegen deze procedure. 26 Volgens Donner zou een administratie echtscheiding, die een zuiver consensueel karakter heeft, hoogstwaarschijnlijk niet in het buitenland erkend worden wegens het ontbreken van een constitutieve beslissing door de rechter of een andere autoriteit. 27 Daarnaast zou een administratieve echtscheiding volgens Donner weinig voordelen (tijd en kosten) opleveren ten opzichte van de huidige procedure. Het wetsvoorstel van Donner is wet geworden en is op 1 maart 2009 in werking getreden. 28 Met de inwerkingtreding van het wetsvoorstel van Donner is de flitsscheiding afgeschaft en de mogelijkheid voor een administratieve echtscheiding niet gecreëerd Aanleiding van het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter Na vele mislukte pogingen om de administratieve echtscheiding in te voeren, heeft staatssecretaris Teeven van Veiligheid en Justitie op 8 december 2013 bekendgemaakt dat hij een nieuw wetsvoorstel onder de titel Wet scheiden zonder rechter gaat indienen. 29 Het wetsvoorstel lag tot 9 februari 2014 ter consultatie. Aanleiding van het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter was de passage in het regeerakkoord Bruggen slaan van de coalitiepartijen VVD en PvdA van 29 oktober 2012; 30 Echtscheiding zonder tussenkomst van de rechter wordt mogelijk gemaakt als er geen kinderen betrokken zijn en partners overeenstemming over de scheiding hebben bereikt. 31 Het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter biedt aanstaande ex-echtgenoten de mogelijkheid om bij de ambtenaar van de burgerlijke stand te gaan scheiden als ze het met elkaar eens zijn en geen minderjarige kinderen hebben voor wie een ouderschapsplan moet worden opgesteld. 32 Het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter heeft tot doel om de echtscheidingsprocedure te vereenvoudigen voor echtgenoten die het onderling eens zijn over de echtscheiding en die geen minderjarige kinderen hebben en de procedure tevens goedkoper te maken voor de burgers. 33 Op 18 december 2014 heeft staatssecretaris Teeven het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter ingediend bij de Tweede Kamer. Op 29 december 2014 is deze officieel gepubliceerd De beoogde veranderingen van het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter Indien het wetsvoorstel in werking treedt, brengt dit wijzigingen met zich mee voor de huidige echtscheidingsprocedure. In deze paragraaf komen de beoogde veranderingen van het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter aan bod. 25 Kamerstukken II 2004/05, 30145, Kamerstukken II 2004/05, 30145, 3, p. 9 (MvT). 27 Kamerstukken II 2004/05, 30145, 3, p. 9 (MvT). 28 Wet van 27 november 2008, Stb. 2008, Teeven: scheiding kinderloze stellen wordt eenvoudiger < > geraadpleegd op 3 juli E.C.C. Punselie, Concept-wetsvoorstel Scheiden zonder rechter, FJR 2014/11, afl. 2, p Kamerstukken II 2012/13, 33410,15, bijlage, p E.C.C. Punselie, Concept-wetsvoorstel Scheiden zonder rechter, FJR 2014/11, afl. 2, p Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 2 (MvT). 34 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 1, p.1. 11

13 Geen verplichte tussenkomst van de rechter Echtscheiding kan op grond van artikel 1:150 BW worden uitgesproken op verzoek van één der echtgenoten of op hun gemeenschappelijk verzoek. Echtscheiding wordt op grond van artikel 1:151 jo. 1:154 BW op verzoek van één der echtgenoten of op gemeenschappelijk verzoek uitgesproken, indien het huwelijk duurzaam is ontwricht. De echtgenoten kunnen op grond van de huidige echtscheidingsprocedure hun echtscheiding alleen verzoeken aan de rechter. 35 De rechter beslist over de echtscheiding of ontbinding van het huwelijk. De rechterlijke tussenkomst bij het beëindigen van het huwelijk bestaat op grond van de huidige echtscheidingsprocedure van dwingend recht. Indien het wetsvoorstel in werking treedt, is de verplichte tussenkomst van de rechter bij de ontbinding van het huwelijk niet langer verplicht. Teeven wil met zijn wetsvoorstel meer verantwoordelijkheid geven aan de echtgenoten met betrekking tot de afwikkeling van de echtscheiding als zij het eens zijn over het feit dat zij van echt willen scheiden. 36 Volgens Teeven past een verplichte gang naar de rechter niet goed bij het laatstgenoemde uitgangspunt. 37 Om dit te realiseren, is voorgesteld om de inrichting van een echtscheidingsregeling zonder verplichte tussenkomst van de rechter aan te laten sluiten bij de regeling betreffende het voltrekken van het huwelijk. De kern van de wetswijziging van het wetsvoorstel is artikel 1:150 BW (nieuw) en 1:150a BW (nieuw). Op grond van het wetsvoorstel wordt naast de rechter ook de ambtenaar van de burgerlijke stand bevoegd om de echtscheiding uit te spreken. Indien het wetsvoorstel in werking treedt, zal er in artikel 1:150 BW (nieuw) onderscheid worden gemaakt tussen enerzijds echtscheiding op eenzijdig verzoek en anderzijds echtscheiding op gemeenschappelijk verzoek. Echtscheiding op eenzijdig verzoek zal bij de ambtenaar van de burgerlijke stand niet tot de mogelijkheden behoren, omdat voor scheiden bij de ambtenaar van de burgerlijke stand wilsovereenstemming is vereist tussen de aanstaande ex-echtgenoten. 38 De twee woorden wordt uitgesproken uit artikel 1:150 BW zullen door artikel 1:150 lid 1 BW (nieuw) worden vervangen door de woorden wordt door de rechter uitgesproken en dit artikel zal dan als volgt luiden: Echtscheiding tussen echtgenoten die niet van tafel en bed gescheiden zijn, wordt door de rechter uitgesproken op verzoek van één der echtgenoten of op hun gemeenschappelijk verzoek. 39 Vervolgens zal artikel 1:150 BW aangevuld worden met een tweede en een derde lid. Artikel 1:150 lid 2 BW (nieuw) zal bepalen dat onverminderd artikel 1:150 lid 1 BW (nieuw) de echtscheiding op gemeenschappelijk verzoek tevens wordt uitgesproken door de ambtenaar van de burgerlijke stand. 40 Artikel 1:150 lid 2 BW (nieuw) zal beperkt worden door artikel 1:150 lid 3 BW (nieuw). Op grond van artikel 1:150 lid 3 BW (nieuw) zal artikel 1:150 lid 2 BW (nieuw) niet van toepassing zijn indien de echtgenoten: A. al dan niet gezamenlijk het gezag uitoefenen over een of meer van hun gezamenlijke kinderen; B. ingevolge artikel 1:253sa BW of 1:253t BW het gezag gezamenlijk uitoefenen over een of meer kinderen P. Vlaardingerbroek e.a., Het hedendaagse personen- en familierecht, Deventer: Kluwer 2014, p Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 4 (MvT). 37 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 4 (MvT). 38 A.J.M. Nuytinck, Scheiden zonder rechter anno 2014, WPNR 2014, afl.7013, p Kamerstukken II 2014/15, 34118, 2, p Kamerstukken II 2014/15, 34118, 2, p Kamerstukken II 2014/15, 34118, 2, p

14 Op grond van artikel 1:150 lid 1 BW (nieuw) jo. artikel 1:150 lid 2 BW (nieuw) blijkt dat de echtgenoten altijd kunnen terugvallen op de echtscheidingsprocedure via de rechter, indien ze het niet eens zijn met elkaar over de echtscheiding of de gevolgen daarvan. Volgens het wetsvoorstel zal de rechterlijke route openstaan voor zowel echtgenoten die een gemeenschappelijk verzoek indienen als voor echtgenoten die een echtscheidingsprocedure op tegenspraak voeren. 42 Deze mogelijkheid is in het wetsvoorstel opgenomen omdat de echtgenoten volgens het wetsvoorstel behoefte kunnen hebben aan een rechterlijke beslissing over de nevenvoorzieningen (bijvoorbeeld alimentatie) of aan de vaststelling van een echtscheidingsconvenant in de beschikking, om eventuele executieproblemen en erkenningsproblemen in het buitenland te voorkomen De rol van de ambtenaar van de burgerlijke stand De ambtenaar van de burgerlijke stand is een ambtenaar in de gemeentedienst die door het college van burgemeesters en wethouders wordt benoemd om alle in de wet aan hem opgedragen taken te vervullen. 44 De ambtenaar van de burgerlijke stand kan door het college van burgemeesters en wethouders worden geschorst en ontslagen. 45 In elke gemeente dienen minimaal twee ambtenaren te zijn benoemd, omdat de ambtenaar geen akte mag verlijden die hemzelf betreft. 46 De taken van de ambtenaar van de burgerlijke stand liggen niet op het terrein van het gemeentebelang. De werkzaamheden die de ambtenaar van de burgerlijke stand verricht, hebben betrekking op familierechtelijke aangelegenheden. 47 Op grond van artikel 1:16a BW is de ambtenaar van de burgerlijke stand belast met het opnemen van akten en de daaraan toe te voegen latere vermeldingen in de onder hem berustende registers van de burgerlijke stand, alsmede al datgene wat de instandhouding van de registers en de zorg voor de toegankelijkheid van de daarin neergelegde gegevens betreft. De ambtenaar van de burgerlijke stand is zelfstandig en onafhankelijk. Gelet hierop is de ambtenaar van de burgerlijke stand geen verantwoording verschuldigd en kan hij of zij geen opdrachten tot het verrichten van bepaalde werkzaamheden krijgen. 48 Naast de in artikel 1:16a BW genoemde taken vervult de ambtenaar van de burgerlijke stand een belangrijke rol bij de vaststelling van het huwelijk en bij de totstandkoming van de ontbinding van het huwelijk. Op grond van artikel 1:63 jo. 1:67 lid 1 BW moeten de aanstaande echtgenoten in het openbaar in het gemeentehuis, ten overstaan van de ambtenaar van de burgerlijke stand en in tegenwoordigheid van getuigen, het huwelijk voltrekken door elkaar aan te nemen tot echtgenoten. De ambtenaar van de burgerlijke stand moet toetsen of aan alle huwelijksformaliteiten is voldaan. Indien het wetsvoorstel in werking treedt, zal de ambtenaar van de burgerlijke stand er, zoals vermeld in de vorige paragraaf, een nieuwe taak bij krijgen. Op grond van artikel 1:150 lid 2 BW (nieuw) wordt de ambtenaar van de burgerlijke stand bevoegd echtscheidingen op gemeenschappelijk verzoek uit te spreken. Op grond van artikel 1:152 lid 1 BW (nieuw) zal de ambtenaar van de burgerlijke stand van de woonplaats van beide echtgenoten of van één van hen bevoegd zijn het echtscheidingsverzoek in behandeling te nemen. 49 Als de aanstaande ex-echtgenoten niet woonachtig zijn in Nederland, dan is de ambtenaar van de burgerlijke stand in s-gravenhage bevoegd. De ambtenaar van de burgerlijke stand moet net als de rechter toetsen of 42 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 11 (MvT). 43 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 11 (MvT). 44 H. Vat, Personen- en Familierecht, artikel 16 boek 1 BW, aant. A, Groene Serie, Deventer: Kluwer (geraadpleegd via databank Kluwer Navigator), bijwerkt tot 1 oktober P. Vlaardingerbroek e.a., Het hedendaagse personen- en familierecht, Deventer: Kluwer 2014, p P. Vlaardingerbroek e.a., Het hedendaagse personen- en familierecht, Deventer: Kluwer 2014, p P. Vlaardingerbroek e.a., Het hedendaagse personen- en familierecht, Deventer: Kluwer 2014, p P. Vlaardingerbroek e.a., Het hedendaagse personen- en familierecht, Deventer: Kluwer 2014, p Kamerstukken II 2014/15, 34118, 2, p

15 aan de gestelde voorwaarden is voldaan en of het huwelijk duurzaam is ontwricht. Indien aan de voorwaarden is voldaan en het huwelijk duurzaam is ontwricht, moet de ambtenaar van de burgerlijke stand de echtscheiding uitspreken en de echtscheidingsakte opmaken. 50 De ambtenaar van de burgerlijke stand kan ook weigeren om de echtscheiding uit te spreken, indien hij van oordeel is dat niet aan de voorwaarden is voldaan. Volgens de memorie van toelichting van het wetsvoorstel bestaat dan op grond van artikel 1:27 BW een beroepsmogelijkheid bij de rechter. 51 Het vervullen van deze functie door de ambtenaar van de burgerlijke stand vereist volgens Antokolskaia geen verruiming van zijn bevoegdheid noch extra opleiding, en leidt niet tot verzwaring van de functie van de ambtenaar van de burgerlijke stand, omdat de ambtenaar van de burgerlijke stand op grond van artikel 1:80c lid 1 sub c BW reeds een soortgelijke functie uitoefent bij de ontbinding van een geregistreerd partnerschap. 52 De formele toetsing die de ambtenaar van de burgerlijke stand volgens het wetsvoorstel moet verrichten zoals het verifiëren van de identiteit en handelingsbekwaamheid van de aanstaande ex-echtgenoten, de naleving van de door de wet voorgeschreven procedures en de wettelijke termijnen, en het controleren van de geldigheid van de vereiste documenten past volgens Antokolskaia goed bij zijn competentie. De ambtenaar van de burgerlijke stand vervult deze formele toetsing ook bij het sluiten van een huwelijk of de ontbinding van een geregistreerd partnerschap. 53 Materieel gezien verricht de ambtenaar van de burgerlijke stand in alle drie de gevallen dezelfde handeling; slechts met een andere formele status Geen verplichte procesvertegenwoordiging In Nederland kennen we het stelsel van verplichte procesvertegenwoordiging bij de echtscheidingsprocedures. 55 Aanstaande ex-echtgenoten dienen op grond van artikel 79 lid 2 Rv verplicht een procesvertegenwoordiger (hierna: advocaat) in de arm te nemen in een echtscheidingszaak. Op grond van artikel 261 jo. 815 Rv wordt een echtscheiding ingeleid door indiening van een verzoekschrift bij de rechtbank, dat op grond van artikel 278 lid 3 Rv ondertekend moet zijn door een advocaat. De advocaat treedt in een echtscheidingsprocedure op als belangenbehartiger/vertrouwenspersoon voor één of beide echtgenoten. De advocaat geeft daarbij juridisch advies en verleent juridische bijstand in ruil voor een vergoeding voor de verrichte diensten en kosten. Met de invoering van het wetvoorstel wil Teeven bereiken dat procesvertegenwoordiging bij de nieuwe echtscheidingsprocedure via de ambtenaar van de burgerlijke stand niet verplicht is. Teeven verwacht met deze regeling dat de echtscheidingsprocedure goedkoper wordt voor aanstaande ex-echtgenoten, omdat ze geen honorarium aan de advocaat hoeven te betalen. 56 Het verplicht stellen van juridisch advies bij een echtscheidingsprocedure bij de ambtenaar van de burgerlijke stand zou volgens Teeven een zwaardere eis betekenen dan de huidige eenvoudige procedure op gemeenschappelijk verzoek bij de rechter. Volgens Teeven zal de administratieve echtscheiding daarmee niet of nauwelijks eenvoudiger of goedkoper worden Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 24 (MvT). 51 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 5 (MvT). 52 M.V. Antokolskaia, De administratieve echtscheiding: symbolische versus praktische bezwaren, WPNR 2009/140, afl. 6806, p M.V. Antokolskaia, De administratieve echtscheiding: symbolische versus praktische bezwaren, WPNR 2009/140, afl. 6806, p M.V. Antokolskaia, De voorstellen tot hervorming van het echtscheidingsrecht: naar de vorm modern, naar de inhoud een stap terug, WPNR 2005/136, afl. 6636, p A. Heida e.a., Echtscheidingsrecht, Den Haag: Boom Juridische Uitgevers 2010, p Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 6 (MvT). 57 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 6 (MvT). 14

16 Geen griffierecht Indien een echtscheidingsprocedure wordt gestart bij de rechter is de verzoeker griffierecht verschuldigd. Griffierecht is een geldbedrag dat aan de griffie (het secretariaat) van de desbetreffende rechtbank betaald moet worden. Het griffierecht is geregeld in de Wet griffierechten burgerlijke zaken. Volgens het Procesreglement Scheiding moet het griffierecht binnen vier weken na indiening van het verzoekschrift zijn bijgeschreven op de rekening van het gerecht waar de behandeling plaatsvindt of ter griffie zijn gestort. 58 Indien de verzoeker het verschuldigde griffierecht niet tijdig voldoet, dan zal de rechter verzoeker in beginsel niet-ontvankelijk verklaren in zijn verzoek. Het griffierecht wordt jaarlijks geïndexeerd. Voor echtscheidingszaken bedraagt het griffierecht per 1 januari ,-. 59 Indien het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter in werking treedt, zullen de aanstaande ex-echtgenoten geen griffierecht verschuldigd zijn voor een echtscheidingsprocedure via de ambtenaar van de burgerlijke stand. 60 Volgens het wetsvoorstel zullen wel leges verschuldigd zijn voor de afhandeling van de echtscheiding, om door de overheid verstrekte diensten in beginsel kostendekkend te maken. De hoogte van het legesbedrag was tot de officiële bekendmaking van het wetsvoorstel op 29 december 2014 nog niet begroot. Volgens de memorie van toelichting van het wetsvoorstel zijn de legeskosten begroot op 185,- voor echtscheidingen wanneer ten minste een van de echtgenoten in Nederland woont en het huwelijk in Nederland is gesloten. De legeskosten zijn begroot op 237,- indien niet beide echtgenoten niet in Nederland wonen of het huwelijk niet in Nederland is gesloten. 61 Het doel is om de echtscheiding goedkoper te maken voor aanstaande exechtgenoten zonder minderjarige kinderen Geen verplichte echtscheidingsconvenant Een echtscheidingsconvenant is een schriftelijke overeenkomst waarin aanstaande ex-echtgenoten tijdens hun huwelijk de gevolgen van hun voorgenomen echtscheiding regelen. De aanstaande exechtgenoten maken in een echtscheidingsconvenant afspraken omtrent partneralimentatie, verdeling van de inboedel, echtelijke woning, spaargeld en afwikkeling van een verrekenbeding. 63 Het echtscheidingsconvenant wordt meestal opgesteld door een advocaat. Echtgenoten zijn door de ondertekening van het echtscheidingsconvenant gehouden de gemaakte afspraken na te komen. Indien een echtscheidingsconvenant is gesloten, verloopt de echtscheidingsprocedure over het algemeen soepeler. Op grond van de huidige echtscheidingsprocedure is in geval van een echtscheiding bij de rechter geen echtscheidingsconvenant verplicht. Staatssecretaris Teeven heeft in het wetsvoorstel veel aandacht besteed aan het al dan niet verplicht stellen van een echtscheidingsconvenant. In de memorie van toelichting van het wetsvoorstel komen de voor- en nadelen van een verplicht echtscheidingsconvenant aan de orde. De staatssecretaris komt uiteindelijk tot de conclusie dat een echtscheidingsconvenant niet verplicht moet worden bij een echtscheidingsprocedure via de ambtenaar van de burgerlijke stand. 64 Een verplicht echtscheidingsconvenant heeft volgens Teeven als voordeel dat de aanstaande ex-echtgenoten verplicht worden na te denken over de gevolgen van hun voorgenomen echtscheiding en daarover afspraken te maken. Het nadeel van een verplicht echtscheidingsconvenant is dat het zonder deskundige juridische bijstand sluiten van een echtscheidingsconvenant risico s met zich meebrengt 58 Procesreglement scheiding, 13 e druk (april 2014), p. 14, geraadpleegd via 59 Griffierecht bij de rechtbanken < geraadpleegd op 5 juli Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 2 (MvT). 61 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 17 (MvT). 62 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 2 (MvT). 63 J. de Boer, Asser/De Boer 1* Personen- en Familierecht 2010/597, Asserserie, Deventer: Kluwer (geraadpleegd via databank Kluwer Navigator), bijgewerkt tot 1 maart Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 6 (MvT). 15

17 voor aanstaande ex-echtgenoten. 65 Als het echtscheidingsconvenant verplicht wordt, moet ook juridische bijstand verplicht worden gesteld. Het verplicht stellen van een echtscheidingsconvenant na juridische bijstand bij het ontbinden van een echtscheiding via de ambtenaar van de burgerlijke stand, zou volgens Teeven feitelijk een zwaardere verplichting betreffen dan de huidige echtscheidingsprocedure op gemeenschappelijk verzoek. Volgens Teeven zal de nieuwe procedure daarmee niet of nauwelijks eenvoudiger of goedkoper worden. 66 Teeven acht het verantwoord om scheiden zonder tussenkomst van de rechter en zonder verplichte juridische bijstand of juridisch advies mogelijk te maken, omdat het een ieder vrijstaat zonder voorafgaand deskundig advies in het huwelijk treden. Het feit dat sommige toekomstige echtgenoten nalaten van de gevolgen van het huwelijk kennis te nemen, betekent volgens Teeven niet dat de overheid aan alle toekomstige echtgenoten moet voorschrijven dat zij voorafgaand aan de huwelijkssluiting verplicht zijn juridisch advies in te winnen Ontbinding gemeenschap van goederen Op grond van artikel 1:99 lid 1 sub b BW wordt de wettelijke gemeenschap van goederen van rechtswege ontbonden in geval van beëindiging van het huwelijk door echtscheiding door de rechter op het tijdstip van het verzoek tot echtscheiding. Indien het wetsvoorstel in werking treedt, wordt artikel 1:99 lid 1 sub b BW (nieuw) aangevuld met de woorden of de ambtenaar van de burgerlijke stand. 68 Op grond van artikel 1:99 lid 1 sub b BW (nieuw) zal de gemeenschap van rechtswege ontbonden worden op het moment dat het verzoekschrift tot echtscheiding bij de rechtbank of de ambtenaar van de burgerlijke stand wordt ingediend De administratieve echtscheidingsprocedure volgens het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter De administratieve echtscheidingsprocedure bij de ambtenaar van de burgerlijke stand zal op grond van het wetsvoorstel uitgewerkt worden in artikel 1:150a BW (nieuw). Op grond van artikel 1:150a lid 1 BW (nieuw) moeten de aanstaande ex-echtgenoten die hun huwelijk door de ambtenaar van de burgerlijke stand willen laten ontbinden, het verzoek daartoe indienen bij de ambtenaar van de burgerlijke stand van de woonplaats van één der echtgenoten. Wanneer beide aanstaande exechtgenoten geen woonplaats in Nederland hebben, dan moet het verzoek ingediend worden bij de ambtenaar van de burgerlijke stand in s-gravenhage. Voorts blijkt uit de memorie van toelichting van het wetsvoorstel dat de ambtenaar die het verzoek heeft ontvangen, dit verzoek verder dient te behandelen. Indien aan de voorwaarden is voldaan, dient de desbetreffende ambtenaar de echtscheiding uit te spreken en de akte op te maken. Bij het verzoek tot echtscheiding zullen op grond van artikel 1:152 lid 2 BW (nieuw) enkele bescheiden dienen te worden overgelegd. 69 Gelet op de digitalisering van de dienstverlening, is volgens de memorie van toelichting van het wetsvoorstel voorgesteld de opsomming van deze bescheiden neer te leggen in een ministeriële regeling, zodat deze indien nodig snel en eenvoudig gewijzigd kan worden. 70 Op grond van artikel 1:152 lid 2 BW (nieuw) zullen deze bescheiden voorgeschreven worden door de minister van Veiligheid en Justitie. Volgens de memorie van toelichting van het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter behoort bij de over te leggen bescheiden niet een eventuele door de aanstaande ex- 65 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 6 (MvT). 66 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 6 (MvT). 67 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 8 (MvT). 68 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 2, p Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 23 (MvT). 70 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 23 (MvT). 16

18 echtgenoten opgestelde echtscheidingsovereenkomst. 71 Als de aanstaande ex-echtgenoten een echtscheidingsovereenkomst sluiten, kan deze overeenkomst niet in de echtscheidingsakte van de ambtenaar van de burgerlijke stand worden opgenomen. 72 De beslissing tot het uitspreken van de echtscheiding wordt op grond van artikel 1:152 lid 3 BW (nieuw) genomen door de ambtenaar van de burgerlijke stand bij wie het verzoek is ingediend. De ambtenaar van de burgerlijke stand mag op grond van artikel 1:152 lid 3 BW (nieuw) de echtscheiding niet uitspreken voor de veertiende dag na de datum waarop het verzoek tot echtscheiding bij hem is ingediend. De termijn van ten minste veertien dagen is bepaald om de ambtenaar van de burgerlijke stand in de gelegenheid te stellen om na te gaan of de aanstaande ex-echtgenoten aan de wettelijke voorwaarden hebben voldaan, bijvoorbeeld om te controleren of de over te leggen bescheiden compleet zijn en of de aanstaande echtgenoten geen minderjarige kinderen hebben. 73 Na de termijn van veertien dagen moeten de aanstaande ex-echtgenoten een afspraak maken en in persoon verschijnen om te verklaren dat hun huwelijk duurzaam is ontwricht en dat zij wensen het huwelijk te beëindigen. Voor de termijn van ten minste veertien dagen is volgens de memorie van toelichting van het wetsvoorstel aansluiting gezocht bij de termijn die wettelijk is bepaald tussen het moment van huwelijksaangifte en de huwelijksvoltrekking, zoals bepaald in artikel 1:62 lid 1 BW. 74 Dit laatste zal volgens de memorie van toelichting de echtscheidingsprocedure vereenvoudigen en overzichtelijker maken voor de aanstaande ex-echtgenoten. Voordat de ambtenaar van de burgerlijke stand een beslissing neemt, moeten de aanstaande ex-echtgenoten samen (in persoon) op grond van artikel 1:152 lid 4 BW (nieuw) ten overstaan van de ambtenaar van de burgerlijke stand verklaren dat hun huwelijk duurzaam is ontwricht en dat zij hun huwelijk wensen te beëindigen. 75 Nadat de ambtenaar van de burgerlijke stand heeft vastgesteld dat aan de wettelijke voorwaarden voor echtscheiding is voldaan, spreekt hij op grond van artikel 1:152 lid 4 BW (nieuw) de echtscheiding uit en maakt daarvan een akte op. Wanneer de echtscheiding niet binnen een jaar, te rekenen vanaf de datum waarop het echtscheidingsverzoek bij de ambtenaar van de burgerlijke stand is ingediend, tot stand is gekomen, dan wordt de echtscheiding op grond van artikel 1:152 lid 6 BW (nieuw) niet eerder door de ambtenaar van de burgerlijke stand uitgesproken dan nadat een nieuw verzoek is ingediend. 76 Ten aanzien van de ontbinding van de eventuele gemeenschap geldt volgens de memorie van toelichting dat alle gevolgen van de gemeenschap geacht worden steeds te hebben bestaan alsof er geen verzoek was ingediend, tenzij zich een andere grond voor de ontbinding van het huwelijk heeft voorgedaan. 77 Na indiening van een nieuw echtscheidingsverzoek, geldt volgens de memorie van toelichting dat de gemeenschap vanaf dat tijdstip is ontbonden. 78 Op grond van artikel 1:152 lid 4 BW (nieuw) komt de echtscheiding tot stand door inschrijving van de echtscheidingsakte in de registers van de burgerlijke stand en dit geschiedt door een latere vermelding toe te voegen aan de huwelijksakte, zoals genoemd in artikel 1:20a lid 2 BW (nieuw). Volgens het wetsvoorstel vervalt in het huidige artikel 1:20a lid 2 BW de passage bedoelde beëindiging van een geregistreerd partnerschap en de daar. 79 Indien de huwelijksakte in een andere gemeente berust dan de gemeente waarin de echtscheidingsakte is ingeschreven, dan moet de ambtenaar van de burgerlijke stand op grond van artikel 1:152 lid 5 BW (nieuw) een kennisgeving zoals bedoeld in artikel Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 23 (MvT). 72 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 23 (MvT). 73 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 24 (MvT). 74 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 24 (MvT). 75 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 24 (MvT). 76 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 25 (MvT). 77 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 25 (MvT). 78 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 25 (MvT). 79 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 2, p

19 Besluit burgerlijke stand 1994 verzenden aan de ambtenaar van de burgerlijke stand van de gemeente waar de huwelijksakte berust. De laatstgenoemde ambtenaar vermeldt op de huwelijksakte de echtscheiding. 80 Het kan ook zijn dat de echtscheiding wordt uitgesproken in de gemeente waar de echtgenoten destijds zijn getrouwd. In dat geval draagt de ambtenaar van de burgerlijke stand die de echtscheiding uitspreekt zelf zorg voor de inschrijving van de echtscheidingsakte. 81 De ambtenaar van de burgerlijke stand die de echtscheidingsakte opmaakt, moet volgens het wetsvoorstel deze akte in tweevoud in beheer houden Tussenconclusie In Nederland wordt al jaren geprobeerd om het huidige echtscheidingsprocesrecht te hervormen. Men wil de administratieve echtscheidingsprocedure invoeren. Er zijn verschillende voorstellen gedaan om dit te realiseren. Na vele mislukte pogingen heeft staatssecretaris Teeven een nieuw wetsvoorstel ingediend: de Wet scheiden zonder rechter. Met de inwerkingtreding van het wetsvoorstel zijn de aanstaande ex-echtgenoten niet langer verplicht om naar de rechter te gaan om hun huwelijk te ontbinden. Op grond van het wetsvoorstel kunnen aanstaande ex-echtgenoten ook naar de ambtenaar van de burgerlijke stand gaan om het huwelijk te ontbinden. Echter zal de rechterlijke route altijd openstaan. Met de inwerkingtreding van het wetsvoorstel krijgt de ambtenaar van de burgerlijke stand de bevoegdheid om echtscheidingen op gemeenschappelijk verzoek uit te spreken. Daarnaast zijn aanstaande ex-echtgenoten bij de administratieve echtscheidingsprocedure niet verplicht om een procesvertegenwoordiger in te schakelen. Op grond van het wetsvoorstel zijn de aanstaande ex-echtgenoten bij de administratieve echtscheidingsprocedure geen griffierecht verschuldigd. Ze moeten wel legeskosten betalen. Met de inwerkingtreding van het wetsvoorstel zijn de aanstaande ex-echtgenoten niet verplicht om een echtscheidingsconvenant op te stellen bij een administratieve echtscheidingsprocedure. De gemeenschap van goederen wordt ontbonden zodra het verzoekschrift bij de ambtenaar van de burgerlijke stand is ingediend. Indien het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter in werking treedt, dan zal de administratieve echtscheidingsprocedure uit de volgende stappen bestaan: 1. Een echtscheidingsverzoekschrift indienen bij de ambtenaar van de burgerlijke stand; 2. Ten minste veertien dagen later samen (in persoon) voor de ambtenaar van de burgerlijke stand verschijnen, om te verklaren dat het huwelijk duurzaam is ontwricht en dat zij het huwelijk willen beëindigen; 3. De ambtenaar van de burgerlijke stand spreekt de echtscheiding uit en schrijft vervolgens de echtscheidingsakte in, in de registers van de burgerlijke stand. 80 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 2, p Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 24 (MvT). 82 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 24 (MvT). 18

20 Hoofdstuk 2 De voor- en nadelen van de beoogde veranderingen van het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter en de mogelijke gevolgen daarvan Indien het wetsvoorstel in werking treedt, brengt dit wijzigingen met zich mee voor de huidige echtscheidingsprocedure. Deze wijzigingen hebben voor- en nadelen voor de partijen in een echtscheidingsprocedure. In dit hoofdstuk komen de voor- en nadelen van de beoogde veranderingen van het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter en de mogelijke gevolgen daarvan aan bod De voordelen van de beoogde veranderingen van het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter Het wetsvoorstel Wet scheiden zonder rechter brengt met zijn beoogde veranderingen voordelen met zich mee ten opzichte van de huidige echtscheidingsprocedure. Een van de voordelen van het wetsvoorstel is dat de aanstaande ex-echtgenoten meer zelfregulering krijgen met betrekking tot hun echtscheiding. Indien het wetsvoorstel in werking treedt zijn de aanstaande ex-echtgenoten (zonder minderjarige kinderen) niet meer verplicht om naar de rechter te gaan als zij willen scheiden. Aanstaande ex-echtgenoten die geen minderjarige kinderen hebben en die het eens zijn over de echtscheiding kunnen zelf bepalen aan wie zij hun echtscheiding willen voorleggen: aan de rechter of aan de ambtenaar van de burgerlijke stand. 83 Een voordeel van het voorleggen van het echtscheidingsverzoek aan de ambtenaar van de burgerlijke stand, in plaats van aan de rechter, is dat de aanstaande ex-echtgenoten geen griffierecht meer verschuldigd zijn. 84 Het griffierecht wordt jaarlijks geïndexeerd. Voor echtscheidingszaken bedraagt het griffierecht per 1 januari ,-. 85 Verder is op grond van het wetsvoorstel geen verplichte procesvertegenwoordiging voorgeschreven bij de echtscheidingsprocedure via de ambtenaar van de burgerlijke stand. Het gevolg hiervan is dat de aanstaande ex-echtgenoten geen honorarium aan een advocaat hoeven te betalen. De beoogde veranderingen van het wetsvoorstel zullen mogelijk leiden tot lastenvermindering voor aanstaande ex-echtgenoten in een echtscheidingsprocedure. Ook zullen de kosten van de overheid dalen, omdat er dan minder gebruik zal worden gemaakt van de door de overheid gefinancierde rechtsbijstand. Een ander voordeel van het voorleggen van het echtscheidingsverzoek aan de ambtenaar van de burgerlijke stand is dat de echtscheiding bij de ambtenaar van de burgerlijke stand veertien dagen nadat het echtscheidingsverzoek is ingediend kan worden uitgesproken. 86 De huidige eenvoudige echtscheidingsprocedure op gemeenschappelijk verzoek duurt, vanaf het moment dat het echtscheidingsverzoek is ingediend, volgens de memorie van toelichting ten minste vier tot zes weken. 87 Het gevolg van deze verandering is dat de echtscheidingsprocedure sneller afgewikkeld kan worden. Dit zal mogelijk leiden tot tijdsbesparing voor aanstaande ex-echtgenoten (zonder minderjarige kinderen) in een echtscheidingsprocedure. 83 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 2 (MvT). 84 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 2 (MvT). 85 Griffierecht bij de rechtbanken < geraadpleegd op 2 oktober Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 5 (MvT). 87 Kamerstukken II 2014/15, 34118, 3, p. 2 (MvT). 19