Scriptie Master Nederlands Recht, Accent Privaatrecht. De Juridische Complicaties van het Tienermoederschap

Transcriptie

1 Scriptie Master Nederlands Recht, Accent Privaatrecht De Juridische Complicaties van het Tienermoederschap Auteur Kim Jaspers ANR Afstudeerbegeleider Professor mr. P. Vlaardingerbroek Afstudeerdatum 7 augustus 2009

2 De juridische complicaties van het tienermoederschap K.A.M. Jaspers augustus 2009 Departement privaatrecht Prof. Mr. P. Vlaardingerbroek (Mr. J.A.E. van Raak Kuiper) Faculteit der Rechtsgeleerdheid Juridische Complicaties van het tienermoederschap Pagina 1 van 68

3 Voorwoord Voor u ligt een scriptie welke het resultaat is van mijn onderzoek naar de juridische complicaties van het tienermoederschap. Ik heb deze scriptie geschreven ter afronding van mijn masteropleiding Nederlands Recht, Accent Privaat recht aan de Universiteit van Tilburg. Ik heb gekozen voor het onderwerp tienermoederschap, omdat het gaat om een kwetsbare groep jonge moeders die te maken krijgt met talrijke problemen, variërend van sociaal maatschappelijke en financiële moeilijkheden tot juridische complicaties. Voor deze groep vrouwen is het lastig een duidelijk inzicht te verkrijgen in hun rechtspositie, daarom is het belangrijk dat hier aandacht aan wordt besteed. Deze scriptie gaat echter verder dan het geven van een overzicht inzake de juridische complicaties van tienermoederschap en de rechtspositie van tienermoeders; er zal kritisch worden gekeken naar de huidige wetgeving en er zullen aanbevelingen gedaan worden om deze eventueel aan te passen. Mijn dank gaat uit naar allen die mij hebben ondersteund bij het schrijven van deze scriptie, met name naar mijn scriptiebegeleider professor mr. P. Vlaardingerbroek. Dankzij zijn inspirerende colleges op het gebied van het personen en familierecht heb ik gekozen voor een scriptie op dit vakgebied. Daarnaast wil ik Judith Martens en Andrea Ossenblok van Stichting de Bocht te Goirle bedanken voor het interview waaruit ik waardevolle informatie heb gehaald. Verder wil ik vrienden en familie bedanken voor het fungeren als proeflezers en het geven van pep talks welke mij er weer bovenop hielpen na uren achter mijn laptop te hebben doorgebracht. Tot slot hoop ik dat deze scriptie, voor tienermoeders en instanties die werken met tienermoeders, inzicht verschaft in de complicaties die op kunnen treden bij het tienermoederschap en mogelijke oplossingen/aanbevelingen biedt ten aanzien van de juridische complicaties. Kim Jaspers 16 juli 2009 Juridische Complicaties van het tienermoederschap Pagina 2 van 68

4 Inhoudsopgave Inleiding Algemeen Het begrip tienermoeder Cijfers met betrekking tot tienermoederschap Tussenconclusie Oorzaken van tienermoederschap Achtergronden tienerzwangerschappen Gebrek aan richting in het leven Geen effectieve seksuele voorlichting en vorming Traditionele seksopvattingen Achtergronden tienerzwangerschappen onder allochtone meisjes Tussenconclusie Complicaties met betrekking tot het tienermoederschap Stichting Ambulante Fiom De Bocht Sociaal maatschappelijke complicaties Het moederschap, het opgeven van vrijheid en het belang van de baby Geen afgeronde opleiding Huisvesting Vooroordelen vanuit de samenleving Godsdienst Geen contact of ruzie met de ouders Geen contact of ruzie met de biologische vader Psychische problemen Hulpverleningsinstanties Asielzoeksters: teruggestuurd worden Positieve aspecten Financiële complicaties Juridische Complicaties van het tienermoederschap Pagina 3 van 68

5 3.4.1 Algemeen: ontbreken voldoende financiële middelen Huurtoeslag Kosten opleiding Financiële bijdrage ouders Financiële bijdrage verwekker Juridische complicaties Geslachtsnaam van het kind Gezag Gezag door de tienermoeder over het kind Gezag door de (groot)ouders over de tienermoeder Vaderschap Erkenning Gerechtelijke vaststelling vaderschap Onderhoudsplicht Recht van vader op omgang/ informatie Erfrecht Tussenconclusie Juridische complicaties nader uitgediept Geslachtsnaam van het kind Gezag Gezag door de tienermoeder over het kind Gezag door de (groot)ouders over de tienermoeder Vaderschap Erkenning Gerechtelijke vaststelling vaderschap Onderhoudsplicht Recht van vader op omgang/ informatie Erfrecht Handelingsonbekwaamheid minderjarige tienermoeders Kinderbeschermingsmaatregelen Tussenconclusie Juridische Complicaties van het tienermoederschap Pagina 4 van 68

6 6. Conclusies en aanbevelingen Geslachtsnaam van het kind Gezag Gezag door de tienermoeder over het kind Gezag door de (groot)ouders over de tienermoeder Vaderschap Erkenning Gerechtelijke vaststelling van het vaderschap Onderhoudsplicht Recht van vader op omgang/ informatie Erfrecht Handelingsonbekwaamheid Kinderbeschermingsmaatregelen Algehele conclusie en aanbevelingen Nawoord Literatuurlijst Bijlagen Juridische Complicaties van het tienermoederschap Pagina 5 van 68

7 Inleiding De Britse Chantelle, 15 jaar oud, heeft een relatie met Alfie, 13 jaar oud. De tieners gaan reeds een poosje met elkaar om wanneer aan het licht komt dat Chantelle zwanger is geraakt van Alfie. Na overleg met hun ouders, besluit het jonge stel het kind te houden. Op 9 februari 2009 bevalt Chantelle van een dochtertje genaamd Maisie Roxanne. 1 De twee vertellen dat zij erg blij zijn met hun gezonde baby. Maar hoe zal de toekomst er straks echt uitzien voor Chantelle, Alfie en Maisie Roxanne? Alfie vertelt in diverse interviews met The Sun dat hij geen flauw idee heeft hoe hij een kind op moet voeden. 2 Hij is zich ook niet bewust van de hoge kosten die hierbij komen kijken. Zijn inkomsten bestaan uit 10 zakgeld per week. Chantelle heeft eveneens geen idee wat er allemaal bij het ouderschap komt kijken. Voorlopig woont Maisie Roxanne bij Chantelle, haar ouders en de vier broers van Chantelle. Alfie mag blijven slapen om met de verzorging te helpen. Het gezin leeft van een bijstandsuitkering. Alfie s vader is zelf vader van negen kinderen. Diverse instanties in Groot Brittannië hebben aangegeven zich, naar aanleiding van deze en andere gevallen, ernstige zorgen te maken over het huidige beleid omtrent seksuele voorlichting voor tieners. David Cameron, leider van de oppositie in Groot Brittannië, heeft aangegeven dat hij zich hierbij aansluit. It s a huge responsibility to bear on such small shoulders. 3 Hij geeft aan dat het meest tragische van alles is, dat het hier niet om een op zichzelf staan geval gaat. Per jaar bevallen namelijk tienduizenden Britse tieners van een baby. Een nog extremer geval betreft een zwanger meisje van negen jaar oud uit Brazilië. 4 Het blijkt dat de vader de stiefvader van het meisje is en dat het negenjarige kind niet één, maar twee kinderen verwacht. Volgens onderzoek werd het meisje al jarenlang verkracht door haar drieëntwintig jarige stiefvader. Voor ieder seksueel contact werd ze beloond met één real (33 eurocent). Na aanhoudende buikpijn en het daarop volgende onderzoek in het ziekenhuis, bleek het meisje reeds vier maanden zwanger te zijn van een tweeling. Volgens de Braziliaanse wetgeving is abortus in principe verboden. Na verkrachtingen of bij risicovolle zwangerschappen kan echter een uitzondering gemaakt worden. Op 5 maart 2009 is de tweeling geaborteerd. 5 De katholieke kerk is het hier echter niet mee eens en dreigt met een aanklacht tegen de moeder van het meisje wegens moord. Het kind had de tweeling gewoon ter wereld moeten brengen, stelde de advocaat van 1 L.Hagan, Baby faces boy Alfie Patten is father at 13, The Sun, 13 februari 2009 < 2 L.Hagan, Baby faces boy Alfie Patten is father at 13, The Sun, 13 februari 2009 < L.Hagan, Lad s sister blames their dad, The Sun, 14 februari 2009 < D. Cameron, I looked in his eyes.. it was so sad, The Sun, 14 februari 2009 < 3 D. Cameron, I looked in his eyes.. it was so sad, The Sun, 14 februari 2009 < 4 Negenjarige zwanger van tweeling, De Telegraaf, 28 februari 2009 < 5 Tweeling geaborteerd bij 9 jarige na verkrachting, De Telegraaf, 4 maart 2009 < Juridische Complicaties van het tienermoederschap Pagina 6 van 68

8 het aartsbisdom Olinda en Recife. De stiefvader heeft geprobeerd te ontvluchten, maar is enige tijd later gearresteerd. Bovenstaande voorbeelden geven aan dat tienermoederschap een universeel verschijnsel is. De redenen waarom tienermeisjes zwanger raken kunnen sterk uiteen lopen. Het kan gaan om onbeschermde seksuele contacten waarvan de tiener de gevolgen niet overziet door nalatigheid in seksuele voorlichting, maar er zijn tevens schrijnende gevallen, zoals het negenjarige meisje uit Brazilië. Zij raken zwanger door seksueel misbruik. In Nederland is tienermoederschap eveneens een bekend verschijnsel, alhoewel in de media weinig aandacht wordt besteed aan Nederlandse tienermoeders. Extreme gevallen, zoals hierboven beschreven, komen slechts sporadisch voor. Toch moeten tienermoederschap en de problemen die dit met zich meebrengt niet worden onderschat. In 2007 zijn in totaal tienermeisjes bevallen van een kind. 6 Onder tienermeisje verstaat het Centraal Bureau voor de Statistieken: meisjes die ten tijde van de van de geboorte van hun kind jonger waren dan 20 jaar. Het gaat hierbij om levendgeboren kinderen. Moederschap op jonge leeftijd leidt tot vele vragen en problemen. Een meisje dat zelf nog een kind is, dient zorg te dragen voor de opvoeding en verzorging van een baby. Is zij bekwaam om deze zware taak op zich te nemen? En hoe zit het eigenlijk met het gezag over het kind? Het belang van het kind kan in het geding komen indien de moeder over onvoldoende capaciteiten beschikt om voor het kind te zorgen. Hierbij kan men zich afvragen of er toezicht op jonge moeders wordt gehouden door bepaalde instanties. Eveneens zijn er problemen mogelijk met betrekking tot de financiën. Beschikt de jonge moeder over voldoende middelen om voor het kind te zorgen? Komt zij in aanmerking voor een bijstandsuitkering? Hoe kan het moederschap gecombineerd worden met bijvoorbeeld een opleiding of een baan? Dit zijn slechts enkele vragen met betrekking tot jong moederschap in het algemeen en tienermoederschap in het bijzonder. Uiteraard spelen er nog veel meer vragen van financiële, sociale en juridische aard mee. Juridische problemen treden met name op bij moeders die door de wet nog als minderjarig worden aanmerkt. Daarom staat het begrip tienermoeder centraal in deze scriptie. In dit onderzoek worden de juridische complicaties van het tienermoederschap uiteengezet en op basis hiervan wordt tot concrete conclusies en aanbevelingen gekomen. Hierbij ligt de focus op de Nederlandse situatie. Onderstaande onderzoeksvraag staat hierbij centraal: In hoeverre moeten er verbeteringen aangebracht worden in het huidige Nederlandse rechtssysteem teneinde de juridische complicaties van tienermoederschap weg te nemen? 6 J. Garssen, Steeds minder allochtone tienermoeders, Webmagazine Centraal Bureau voor de Statistiek 9 juni 2008, < Juridische Complicaties van het tienermoederschap Pagina 7 van 68

9 De juridische complicaties staan echter niet op zichzelf. Zij hangen samen met vragen van sociaalmaatschappelijke en financiële aard. Om een goed inzicht te krijgen in de juridische complicaties is het dan ook van groot belang inzicht te verkrijgen in de gehele situatie waarin een tienermoeder zich bevindt. Hierbij moet aandacht geschonken worden aan alle relevante problemen die er spelen. Alvorens tot een beschrijving van de problemen te komen, zal ten eerste inzicht verschaft moeten worden in het begrip tienermoederschap en de definitie waarmee binnen dit onderzoek gewerkt zal worden. Daarnaast is het van belang de omvang van de problematiek te beschrijven, aan de hand van onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Hierbij wordt tevens kort ingegaan op cijfers met betrekking tot tienermoeders in het buitenland in vergelijking met Nederland. Hierna wordt kort stilgestaan bij de oorzaken van tienermoederschap. Vervolgens wordt overgegaan op een beschrijving van alle relevante problemen die (kunnen) spelen bij tienermoederschap. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een interview met hulpverleningsinstantie De Bocht, gevestigd te Goirle. Nadat de problemen uiteengezet zijn, zal dieper ingegaan worden op de juridische complicaties met betrekking tot het tienermoederschap. Hierbij ligt de focus op problemen op het vlak van het personen en familierecht en het jeugdrecht. Uiteraard zal de relevante wetgeving en jurisprudentie hierbij aan bod komen. Tot slot zal in het laatste hoofdstuk een koppeling gemaakt worden tussen de bestaande juridische complicaties en de huidige wetgeving. Op basis hiervan zal tot conclusies en aanbevelingen worden gekomen. Juridische Complicaties van het tienermoederschap Pagina 8 van 68

10 1. Algemeen Zoals in de inleiding gesteld dient, voordat de juridische complicaties van het tienermoederschap besproken kunnen worden, eerst uiteengezet te worden wat wordt verstaan onder het begrip tienermoeder en dient de omvang van deze groep vastgesteld te worden. Daarna zal in hoofdstuk 2 aandacht besteed worden aan de achtergrond van tienerzwangerschappen. Dit dient als basis voor het verdere onderzoek naar de complicaties die komen kijken bij tienermoederschap en dan met name de juridische complicaties. 1.1 Het begrip tienermoeder In de praktijk worden verschillende definities gehanteerd ten aanzien van het begrip tienermoeder. In veel gemeentelijke statistieken wordt uitgegaan van de volgende definitie: een tienermoeder is een meisje dat vóór haar twintigste haar eerste kind heeft gekregen. 7 De meeste instellingen die hulp en steun bieden aan jonge moeders hanteren in de praktijk een andere grens: kwetsbare jonge moeders tot en met drieëntwintig jaar. 8 Aangezien dit onderzoek met name gaat over de juridische complicaties van het tienermoederschap en het begrip minderjarige hierbij een belangrijke rol speelt, definieer ik tienermoeders als meisjes die bevallen zijn van hun eerste kind vóór hun achttiende jaar. 1.2 Cijfers met betrekking tot tienermoederschap Het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft in juni 2008 een onderzoek gepubliceerd betreffende de omvang van tienermoederschap in Nederland. 9 Zij hanteren, zoals hiervoor besproken, een andere definitie van het begrip tienermoeder. 10 De cijfers geven dan ook een iets vertekend beeld met betrekking tot dit onderzoek, omdat het in het onderzoek met name gaat om meisjes die bevallen zijn van hun eerste kind vóór hun achttiende jaar. Toch is het zinvol de cijfers te noemen en toe te lichten; zo wordt inzicht verkregen in de omvang van de problematiek en hoe deze zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld. In bijlage 1 wordt weergegeven hoeveel tienermeisjes een kind hebben gekregen tussen 1990 en Hierbij wordt een onderscheid gemaakt in leeftijd. In 2007 hebben in totaal tienermeisjes een kind gekregen ten opzichte van ongeveer in Voor meisjes van 17 jaar en jonger geldt dat in 1990 ongeveer 1000 meisjes bevallen zijn van een kind. In 2007 waren dit er ongeveer 500. Sinds het midden van de jaren negentig heeft er een stijgende trend plaatsgevonden betreffende het geboortecijfer onder tieners. 11 Deze stijging is een 7 J. Garssen, Steeds minder allochtone tienermoeders, Webmagazine Centraal Bureau voor de Statistiek 9 juni 2008, < 8 < 9 J. Garssen, Steeds minder allochtone tienermoeders, Webmagazine Centraal Bureau voor de Statistiek 9 juni 2008, < 10 De leeftijd van de moeders is de leeftijd op de laatste verjaardag. Het gaat om meisjes die ten tijde van de geboorte jonger waren dan twintig jaar. Het aantal tienergeboorten betreft uitsluitend levend geboren kinderen. Bron: < 11 J. Garssen, Tienermoeders: recente trends en mogelijke verklaringen. Bevolkingstrends 2004, pag Te raadplegen via < Juridische Complicaties van het tienermoederschap Pagina 9 van 68

11 indirect gevolg van de verminderde aandacht voor de problematiek rond tienergeboorten in deze periode. Zo is het periodieke landelijke onderzoek Jeugd en Seks na 1995 niet meer uitgevoerd, omdat financiers geen reden zagen om te investeren in onderzoek naar een doelgroep die het zo geweldig goed deed. 12 Vanaf 1996 is het aantal tienergeboorten wederom toegenomen. 13 In 2002 heeft zicht voor het eerste weer een kleine daling voorgedaan van het aantal tienermoeders. Dit geheel tegen de prognoses van diverse onderzoekers in. 14 Deze daling komt volledig voor rekening van de allochtone meisjes en dan met name de Turkse en Marokkaanse meisjes van de tweede generatie. Het aantal tienermoeders onder autochtone meisjes is ook in 2002 verder gestegen. 15 In bijlage 2 wordt in een tabel weergegeven hoeveel kinderen er geboren worden per duizend meisjes tussen de 15 en 19 jaar oud. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt naar herkomst van de meisjes. Zoals te zien is in de tabel, kennen jonge Antilliaanse en Surinaamse vrouwen de hoogste geboortecijfers. In verreweg de meeste gevallen worden zij alleenstaande moeder. Slechts 4 procent van de kinderen van Antilliaanse en Surinaamse tienermoeders wordt binnen het huwelijk geboren. Onder autochtone tienermoeders is dit 15 procent. 16 Opvallend is dat het aantal tienermoeders in Nederland erg laag is ten opzichte van andere landen. De sterke daling van het aantal tienergeboorten die in Nederland in het begin van de jaren zeventig inzette en die medio jaren negentig resulteerde in een naar verhouding zeer laag geboortecijfer onder tienermeisjes, heeft dan ook wereldwijd de belangstelling getrokken van onderzoekers en beleidsmakers. 17 Nederland geldt, samen met Zweden waar zich een vergelijkbare ontwikkeling heeft voorgedaan, als voorbeeld van hetgeen met een open seksueel klimaat, een goede beschikbaarheid van voorbehoedsmiddelen, een brede seksuele voorlichting en een pragmatische, niet moraliserende houding van ouders, leerkrachten en hulpverleners kan worden bereikt. Deze condities, plus de mogelijkheid om abortus te laten uitvoeren, verklaren volgens onderzoek van Santow en Bracher 18 de ontwikkelingen die in Zweden hebben plaatsgevonden. Volgens Furstenberg 19 is de pragmatische aanpak van seksuele voorlichting aan tieners in landen als Zweden en Nederland de centrale factor die een snelle daling van het aantal tienergeboorten verklaart en die tevens verklaart waarom de 12 J. Rademakers, Abortus in Nederland , StiSAN, Heemstede J. Garssen en A. Sprangers, Aantal tienermoeders toch weer iets gestegen, Maandstatistiek van de bevolking, januari 2000, pag CBS, Voorburg/ Heerlen en J. Garssen en A. Sprangers, Aantal tienermoeders weer toegenomen, Maandstatistiek van de bevolking, februari 2001, pag CBS, Voorburg/ Heerlen. 14 W.J.J. Enk, W.H.M. Gorissen en A. van Enk, Teenage pregnancy and ethnicity in the Netherlands: frequency and obstetric outcome, Journal of Contraception and Reproductive Health Care 5, 2000, pag en T. Vogels, S.E. Buitendijk, J. Bruil, N.S. Dijkstra en T.G.W.M. Paulussen, Jongeren, seksualiteit, preventie en hulpverlening. Een verkenning van de situatie in 2002, TNO rapport Leiden: TNO W. van Berlo, C. Wijsen en I. Vanwesenbeeck, Gebrek aan regie: een kwalitatief onderzoek naar de achtergronden van tienerzwangerschappen, Utrecht: Rutgers Nisso Groep 2005, p J. Garssen, Steeds minder allochtone tienermoeders, Webmagazine Centraal Bureau voor de Statistiek 9 juni 2008, < 17 J. Garssen, Tienermoeders: recente trends en mogelijke verklaringen. Bevolkingstrends 2004, pag G. Santow en M. Bracher, Explaining trends in teenage childbearing in Sweden, Studies in Familiy Planning 30 (3), 1999, pag F.F. Furstenberg, When will teenage childbearing become a problem? The implications of western experience for developing countries, Studies in Family Planning 29 (2), 1998, pag Juridische Complicaties van het tienermoederschap Pagina 10 van 68

12 ontwikkelingen in de Verenigde Staten en Groot Brittannië een aanzienlijk minder gunstig verloop laten zien. Een aspect dat in het geval van Nederland bovendien de aandacht trekt is het feit dat het terugdringen van het aantal tienerzwangerschappen niet gepaard is gegaan met een sterke toename van het abortuscijfer. Ook dit cijfer behoorde medio jaren negentig tot de laagste ter wereld. 20 Als gekeken wordt naar het aandeel van tienermeisjes tot en met 17 jaar oud, kan geconcludeerd worden dat het totaal van de tienergeboorten onder deze meisjes in Denemarken en Zweden lager ligt dan in Nederland Tussenconclusie Op grond van bovenstaande kan geconcludeerd worden dat tienermoederschap in Nederland beduidend minder omvangrijk is dan tienermoederschap in Ango Amerikaanse landen. In landen als Denemarken en Zweden is tienermoederschap een nóg minder vaak voorkomend verschijnsel dan in Nederland. In Nederland zijn in het jaar tienermeisjes bevallen van een kind. In totaal zijn er in tieners van onder de 17 jaar bevallen van een kind. Deze cijfers geven aan dat tienermoederschap omvangrijk genoeg is om er vanuit de samenleving aandacht aan te besteden. Niet alleen moeten tienermoeders hierbij centraal staan, maar ook hun kinderen en de problemen waarmee zij te kampen krijgen. 20 Het gaat dit onderzoek te buiten uitgebreid in te gaan op de abortuscijfers. Meer inzicht in deze cijfers kan verkregen worden door het lezen van J. Rademakers, Abortus in Nederland , StiSAN, Heemstede De meest recente abortuscijfers kunnen geraadpleegd worden via < 21 J. Garssen, Tienermoeders: recente trends en mogelijke verklaringen. Bevolkingstrends 2004, pag. 13 en 18. Juridische Complicaties van het tienermoederschap Pagina 11 van 68

13 2. Oorzaken van tienermoederschap In 2005 heeft Rutgers Nisso Groep 22 een rapport gepubliceerd getiteld Gebrek aan regie. 23 Dit rapport bevat een kwalitatief onderzoek naar de achtergronden van tienerzwangerschappen. Het onderzoek bevat twee fasen. In de eerste fase heeft een expertmeeting plaatsgevonden. Hierdoor is een overzicht verkregen van de factoren die, volgens de deskundigen, verband houden met tienerzwangerschappen in Nederland. Op basis hiervan zijn vervolgens zesendertig kwalitatieve interviews gehouden met tienermoeders en tieners die een abortus hebben ondergaan. In dit hoofdstuk zal ingegaan worden op de, voor deze scriptie, relevante resultaten van het onderzoek van Rutgers Nisso Groep. Dit verschaft inzicht in de oorzaken van tienermoederschap. Abortus zal hierbij niet uitgediept worden, maar slechts beknopt aan bod komen. Het gaat dit onderzoek te buiten hier uitgebreid aandacht aan te schenken. Daarnaast wordt kort ingegaan op de positie van allochtone meisjes. In 2006 is door Rutgers Nisso Groep namelijk een vervolgonderzoek gedaan naar de achtergronden van zwangerschappen bij allochtone tieners Achtergronden tienerzwangerschappen Belangrijk is om in te zien waarom tienermoederschap eigenlijk een probleem is. Door de experts uit bovengenoemd onderzoek is geconstateerd dat tienermoederschap een probleem is, omdat tieners nog niet voldoende gelegenheid hebben gehad om zich volledig te ontwikkelen en te ontplooien. Dat maakt tienermoeders kwetsbaar. Niet alleen de tienermoeders bevinden zich echter in een kwetsbare positie. Hun kind(eren) kunnen met uiteenlopende problemen te kampen krijgen. Tienerzwangerschappen kunnen onderverdeeld worden in bewuste zwangerschappen, onbedoelde maar niet ongewenste zwangerschappen en beslist ongewenste zwangerschappen. De oorzaken van de zwangerschappen zijn een meer of minder bewuste kinderwens, inadequaat anticonceptiegebruik en domme pech (bijvoorbeeld wanneer de pil consequent wordt geslikt, maar niet voldoende bescherming tegen een zwangerschap blijkt te bieden). 25 Inadequaat anticonceptiegebruik komt voort uit bezwaren tegen voorbehoedsmiddelen en door vergaand nonchalance gepaard met onrealistisch optimisme en grenzeloze naïviteit. Er kunnen drie clusters onderscheiden worden die herkenbare patronen in de achtergronden van tienerzwangerschappen weergeven. Het eerste cluster wordt gekenmerkt door een gebrek aan richting in het leven van een tiener, het tweede cluster bevat falen van voorlichting in de kindertijd en de pubertijd en het 22 Rutgers Nisso Groep is een kenniscentrum op het gebied van seksualiteit. Voor meer informatie < 23 W. van Berlo, C. Wijsen en I. Vanwesenbeeck, Gebrek aan regie. Een kwalitatief onderzoek naar de achtergronden van tienerzwangerschappen, Utrecht: Rutgers Nisso Groep C. Wijsen en L. van Lee, Kind van twee werelden. Een kwalitatief onderzoek naar de achtergronden van zwangerschappen bij allochtone tieners, Utrecht: Rutgers Nisso Groep W. van Berlo, C. Wijsen en I. Vanwesenbeeck, Gebrek aan regie. Een kwalitatief onderzoek naar de achtergronden van tienerzwangerschappen, Utrecht: Rutgers Nisso Groep 2005, pag. 23. Juridische Complicaties van het tienermoederschap Pagina 12 van 68

14 derde cluster betreft de traditionele seksopvattingen van meisjes. In alle clusters speelt het ontbreken van regie in het leven van een tiener die zwanger wordt een doorslaggevende rol. In bijlage 3 wordt een schematisch overzicht gegeven van de achtergronden van tienerzwangerschappen. In de volgende paragrafen zullen de drie clusters nader worden toegelicht Gebrek aan richting in het leven Veel levens van de geïnterviewde meisjes worden gekenmerkt door het ontbreken van ambities of een doel in het leven op de wat langere termijn. Dit wordt voor een deel bepaald door een problematisch of chaotisch opvoedingsklimaat met wisselend ouderlijk gezag. Hierdoor zijn ouders niet altijd in staat richting te geven aan het leven van hun dochters. Dit kan gepaard gaan met problemen op school. Wanneer een meisje geen duidelijk doel in het leven heeft kan de komst van een kind aangegrepen worden om het leven weer zin te geven. Naast deze functionele of instrumentele betekenis, kan een kind ook een emotionele behoefte vervullen. De gemiste warmte en stabiliteit in het opvoedingsklimaat wordt alsnog gezocht in een eigen kind. In laatstgenoemd geval gaat het voornamelijk om een bewuste kinderwens. In zowel functioneel als emotioneel opzicht vervult het moederschap dus een bepaald verlangen. Uit het onderzoek is gebleken dat meisjes met een concreet toekomstplan op het gebied van school en werk de zwangerschap vaker af laten breken dan meisjes waarbij een dergelijke ambitie ontbreekt. Een opvallende bevinding uit de interviews met de meisjes is dat meisjes die onbedoeld zwanger worden en kiezen voor een kind, over het algemeen gesteund worden door hun omgeving. Met name de ouders spelen hierin een belangrijke rol. Zij bieden hun dochter de mogelijkheid in te komen wonen met het kind en bieden haar aan op het kind te passen. In gevallen waarin het meisje twijfelt tussen het behouden van het kind en abortus helpen de ouders deze keuze te maken. Tevens is het opvallend dat de ouders van de tienermoeders niet hebben aangedrongen op een abortus, hoe overstuur sommige ouders ook waren over het feit dat hun dochter zwanger was. 26 Ouders van meisjes die het kind hebben laten aborteren waren over het algemeen voor abortus, al dan niet met een zeker aandringen. De partner speelt over het algemeen geen belangrijke rol bij de keuze voor het behouden van het kind of abortus Geen effectieve seksuele voorlichting en vorming Uit de interviews met de meisjes is naar voren gekomen dat de leeftijd waarop zij voor het eerst seks hadden varieerde van 12 tot 17 jaar. Hierbij ging het bij tweederde van de meisjes om seks met een vriendje met wie zij verkering hadden (variërend van een week tot een paar maanden), of een jongen op wie zij heel verliefd 26 W. van Berlo, C. Wijsen en I. Vanwesenbeeck, Gebrek aan regie. Een kwalitatief onderzoek naar de achtergronden van tienerzwangerschappen, Utrecht: Rutgers Nisso Groep 2005, pag W. van Berlo, C. Wijsen en I. Vanwesenbeeck, Gebrek aan regie. Een kwalitatief onderzoek naar de achtergronden van tienerzwangerschappen, Utrecht: Rutgers Nisso Groep 2005, pag. 26. Juridische Complicaties van het tienermoederschap Pagina 13 van 68

15 waren. Bij andere meisjes ging het om een los contact. Voor ten minste drie meisjes uit het onderzoek was de eerste keer in de context van seksueel misbruik. Een aantal meisjes heeft het kind bewust gekregen. 28 Seksuele voorlichting en seksuele vorming vinden over het algemeen plaats door ouders, op school en in de peergroup (leeftijdsgenoten). Opvallend is dat hierbij voornamelijk gesproken wordt over de techniek van anticonceptie waarbij het voorkomen van seksueel overdraagbare aandoeningen centraal staat, soms uitgebreid met de techniek van seks. In het algemeen komen de gevoelens behorend bij seks, de sociale vaardigheden die nodig zijn om seks en effectieve anticonceptie te bespreken en de gevolgen van zwangerschap op jonge leeftijd niet aan de orde. Het gevolg hiervan is dat veel tienermoeders niet goed zijn toegerust met de kennis en vaardigheden die zij nodig hebben om controle te krijgen over hun seksleven. Uit de interviews met de meisjes is naar voren gekomen dat zij inderdaad over te weinig kennis met betrekking tot anticonceptie beschikken. Tevens levert de communicatie met de partner over seks problemen op. Het problematische aan deze situatie is, dat de meisjes zelf hun kennisgebrek niet blijken te herkennen. Zij denken de regie te voeren door goed voorgelicht te zijn, terwijl dit niet het geval is. De Bocht is in 2007 gestart met een cursus sexualiteit. De cursus gaat om zelfbewustzijn en vaardigheden om te praten over seks. Daarmee wordt geprobeerd seksuele voorlichting uit te breiden en beter aan te laten sluiten bij de ontwikkelingsfase van de jongeren. De cursus wordt ook buiten De Bocht aangeboden; met name op scholen en in het Jeugd en Jongerenwerk. 29 De seksuele voorlichting van meisjes op school is daarnaast niet altijd goed afgestemd op de individuele behoeften. De voorlichting komt voor de hele klas op hetzelfde moment en de inhoud ervan is voor iedereen gelijk. Het nadeel hiervan is dat de voorlichting voor sommige meisjes veel te vroeg komt, namelijk op een moment dat zij nog helemaal geen interesse hebben in seks. Voor andere meisjes komt de voorlichting juist veel te laat. Met betrekking tot de inhoud van de voorlichting kan gesteld worden dat deze voor sommige meisjes te simpel is en voor anderen juist te ingewikkeld, waardoor de boodschap niet altijd goed aankomt. Hierdoor wordt de theoretische kennis niet toegepast op het eigen leven. Een oorzaak van het niet aansluiten van de voorlichting kan te maken hebben met de geseksualiseerde cultuur van tegenwoordig, welke nog niet aansluit bij de belevingswereld van de (jonge) meisjes. Verder is de voorlichting te versnipperd; die zou landelijk georganiseerd moeten zijn in de reguliere curricula. Volgens de experts is ook de hulpverlening te versnipperd. Er zou een structureel beleid moeten komen waardoor de krachten gebundeld worden, in de vorm van één loket. Dit verhoogt de herkenbaarheid en daardoor de toegankelijkheid. Op dit moment is het voor veel meisjes lastig met de juiste hulpverleningsinstantie in contact te komen. Hiernaast spelen culturele verschillen. Hier wordt in paragraaf 2.2. nader op ingegaan. 28 W. van Berlo, C. Wijsen en I. Vanwesenbeeck, Gebrek aan regie. Een kwalitatief onderzoek naar de achtergronden van tienerzwangerschappen, Utrecht: Rutgers Nisso Groep 2005, pag Jaarbericht 2007, De Bocht, pag. 2. Te raadplegen via < Juridische Complicaties van het tienermoederschap Pagina 14 van 68

16 2.1.3 Traditionele seksopvattingen De geseksualiseerde jongerencultuur betekent niet dat de seksualiteitsopvattingen minder traditioneel zijn geworden. Het is opvallend dat meisjes hun eigen seksbeleving niet belangrijk lijken te vinden en ondergeschikt maken aan die van hun partner. Zij hebben seks om allerlei andere redenen dan plezier en genot. Zij doen het omdat de jongen het graag wil, of om de relatie goed te houden of om andere redenen die buiten hun zelf liggen. De sociale norm van de peergroup speelt daarbij een rol; het gedaan hebben is belangrijk. Dit alles komt erop neer dat de meisjes weinig controle hebben over de situatie en hierdoor nemen zij geen verantwoordelijkheid voor hun seksleven. Dit vergroot de kans op onbedoelde zwangerschappen. Een typerend voorbeeld hiervan is dat veel meisjes de verantwoordelijkheid voor het bij zich hebben van condooms bij de jongen leggen. 2.2 Achtergronden tienerzwangerschappen onder allochtone meisjes Tienerzwangerschappen onder allochtone meisjes verschillen van tienerzwangerschappen onder autochtone meisjes door culturele verschillen. Als voorbeeld kunnen Caraïbische en Afrikaanse culturen genoemd worden. Hier komen vooroordelen en gebrek aan kennis vaak voor. Dit komt doordat de kloof tussen thuis en school wat betreft seksuele voorlichting te groot is. 30 In deze paragraaf worden de achtergronden van tienerzwangerschappen onder allochtone meisjes nader, doch beknopt, toegelicht. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de resultaten van het rapport Kind van twee werelden. 31 Dit is een vervolgrapport op het kwalitatieve onderzoek naar de achtergronden van tienerzwangerschappen, zoals besproken in de voorgaande paragraaf. In het onderzoek Kind van twee werelden zijn vijftig interviews afgenomen onder meisjes met verschillende culturele achtergronden. De resultaten van deze interviews, in combinatie met de uitkomsten van de expertmeeting, worden in deze paragraaf kort besproken om zo een beeld te krijgen van de verschillen tussen allochtone en autochtone tienermoeders en de verschillende oorzaken die een rol spelen bij het ontstaan van tienerzwangerschappen onder beide groepen. Uit de interviews wordt duidelijk dat allochtone tienermoeders in een complexere wereld leven dan autochtone. Er is vaak sprake van een instabiele opvoedingssituatie en er is weinig ondersteuning vanuit het gezin. De seksuele ontwikkeling verloopt snel en wordt door ouders niet tot nauwelijks begeleid. Deze situatie heeft een directe invloed op ineffectief anticonceptiegebruik, doordat een meisje niet in de gelegenheid is om 30 W. van Berlo, C. Wijsen en I. Vanwesenbeeck, Gebrek aan regie. Een kwalitatief onderzoek naar de achtergronden van tienerzwangerschappen, Utrecht: Rutgers Nisso Groep 2005, pag C. Wijsen en L. van Lee, Kind van twee werelden. Een kwalitatief onderzoek naar de achtergronden van zwangerschappen bij allochtone tieners, Utrecht: Rutgers Nisso Groep Juridische Complicaties van het tienermoederschap Pagina 15 van 68

17 de gewenste psychologische en cognitieve vaardigheden te ontwikkelen en zelfredzaam te zijn op het gebied van seksualiteit. 32 Jongens spelen vaak een leidende rol voor wat betreft de seksuele handelingen en meisjes stellen zich emotioneel en seksueel afhankelijk op ten opzichte van hun partner. 33 Hiernaast zijn de meisjes vaak laag geschoold en hebben zij geen duidelijke toekomstverwachtingen op het gebied van school of werk, waardoor het hebben van een relatie en kinderen belangrijker wordt. De levenshouding van de meisjes is, als gevolg van de moeilijke situatie waarin zij zich bevinden, vaak ontwijkend en passief. Thuis wordt amper seksuele voorlichting gegeven en op school wordt geen rekening gehouden met verschillende culturen of met de seksuele ontwikkelingsfase van de tiener. Hierdoor is seksuele voorlichting niet effectief. Daarnaast is de dagelijkse leefwereld van de meisjes compleet anders dan in het land van herkomst, waardoor het moeilijk is op een goede manier om te gaan met (groeps)druk, verleidingen, onzekerheden en risico s. 34 Tevens speelt de houding ten opzichte van moederschap in de herkomstcultuur een belangrijke rol. Moederschap is vaak een bron van status en een belangrijk onderdeel van de vrouwelijke identiteit. Dit is terug te zien in de familie van de tieners en maakt de keus om een zwangerschap te voorkomen of een onbedoelde zwangerschap af te breken minder vanzelfsprekend. Ook het vaderschap heeft in andere culturen een positieve betekenis. Dit heeft grote invloed op de motivatie van meisjes om anticonceptie te gebruiken. Voor allochtone tieners geldt dat de culturele achtergrond van de opvoeders niet dezelfde is als die van de maatschappij waarin zij leven. Het combineren van de twee culturen levert moeilijkheden op. Zij zijn kind van twee werelden. Opvallend is dat vrijwel alle geïnterviewde allochtone meisjes benadrukken dat zij niet anders zijn dan elke andere (autochtone) tienermoeder. De tienermoeders voelen zich dus niet bewust heen en weer getrokken tussen twee culturen. Meisjes die de Nederlandse taal voldoende beheersen hebben meer mogelijkheden om kennis en vaardigheden op te doen om een zwangerschap te voorkomen en om zich te handhaven als tienermoeder. Tevens hebben zij makkelijker toegang tot voorzieningen en hulpverlening. 35 Een voorbeeld van een groep tienermoeders die al jaren in de belangstelling staat wegens de hoge cijfers ten aanzien van tienerzwangerschappen, zijn Antilliaanse en Surinaamse meisjes. Zij zijn al vaak onderwerp van studies 32 C. Wijsen en L. van Lee, Kind van twee werelden. Een kwalitatief onderzoek naar de achtergronden van zwangerschappen bij allochtone tieners, Utrecht: Rutgers Nisso Groep 2006, pag C. Wijsen en L. van Lee, Kind van twee werelden. Een kwalitatief onderzoek naar de achtergronden van zwangerschappen bij allochtone tieners, Utrecht: Rutgers Nisso Groep 2006, pag C. Wijsen en L. van Lee, Kind van twee werelden. Een kwalitatief onderzoek naar de achtergronden van zwangerschappen bij allochtone tieners, Utrecht: Rutgers Nisso Groep 2006, pag C. Wijsen en L. van Lee, Kind van twee werelden. Een kwalitatief onderzoek naar de achtergronden van zwangerschappen bij allochtone tieners, Utrecht: Rutgers Nisso Groep 2006, pag. 8. Juridische Complicaties van het tienermoederschap Pagina 16 van 68

18 geweest. 36 Seksualiteit speelt een grote rol in deze culturen, maar het is niet gebruikelijk openlijk over seks te praten. Tienermoederschap komt onder deze groepen vaak voor, omdat het moederschap in deze cultuur als een levensdoel van een meisje gezien wordt. Jongens hebben een zorgeloze houding omtrent het vaderschap en staan positief tegenover het vaderschap in het algemeen. Daarnaast is het anticonceptiegebruik onder Antilliaanse en Surinaamse meisjes vaak ineffectief. Tot slot nog iets over asielzoeksters. Het gebrek aan controle, zoals genoemd in voorgaande paragraaf, is hier uitermate van toepassing. In hun cultuur is seksualiteit onbespreekbaar. Tevens zien zij assertiviteit voor een vrouw als onwenselijk. Bovendien hebben zij weinig tot geen kennis omtrent seksualiteit en anticonceptie. Seksueel geweld speelt in deze groep nog steeds een belangrijke oorzaak van ongewenste zwangerschappen. Vooral deze meisjes zien het hebben van een kind als doel in het leven, met name om een emotionele behoefte te vervullen. 2.3 Tussenconclusie In dit hoofdstuk is gebleken dat er verschillende oorzaken met betrekking tot tienermoederschap zijn. Hierbij zijn de posities van autochtone meisjes, allochtone meisjes en asielzoeksters apart aan de orde gekomen. Er zijn drie groepen algemene oorzaken ten aanzien van tienermoederschap. Ten eerste gebrek aan richting in het leven. Dit wil zeggen dat meisjes zonder ambities of doel in het leven grotere kans hebben tienermoeder te worden. Het kind kan gezien worden als doel in het leven en het geeft de warmte die de moeder zelf gemist heeft in haar jeugd. Als tweede oorzaak is de ineffectieve seksuele voorlichting en vorming genoemd. De meisjes krijgen wel informatie over de technieken van anticonceptie en seks, maar er wordt niet gesproken over gevoelens die behoren bij seks en hoe afspraken gemaakt kunnen worden met de partner over gewenste en ongewenste seksuele handelingen. Tevens komen de gevolgen van zwangerschap op jonge leeftijd niet aan de orde tijdens de seksuele voorlichting. De school geeft zeer beperkte seksuele voorlichting die niet goed is afgestemd op de individuele leerlingen. Dit is problematisch, omdat iedere leerling zich in een andere ontwikkelingsfase bevindt en dus anders tegen seks aankijkt. Vervolgens is er het probleem van versnipperde hulpverlening waardoor meisjes de weg naar de juiste hulpverleningsinstantie moeilijk kunnen vinden. Een derde oorzaak betreft de traditionele seksopvattingen. Ondanks de geseksualiseerde samenleving blijft de kijk van meisjes en vrouwen op seks zeer traditioneel. Velen maken hun eigen seksbeleving ondergeschikt aan die van hun partner. De redenen om seks te hebben zijn niet gericht op genot en plezier, maar om erbij te horen en een jongen tevreden te stellen. 36 B. van Ginneken, Laat ze maar kletsen. Een exploratieve studie naar de invloed van het (Rooms) Katholieke geloof bij het ontstaan van onbedoelde/ ongewenste zwangerschappen bij jonge Surinaamse en Antilliaanse meiden in Nederland, Nijmegen: Afstudeerscriptie Radboud Universiteit Nijmegen 2005 en H. Lamur, B. Makhan, M. Morsink en H. Reubsaet, Caraibische vrouwen en anticonceptie in Nederland. Delft: Eburon Juridische Complicaties van het tienermoederschap Pagina 17 van 68

19 Bij allochtone meisjes kunnen, naast bovenstaande factoren, nog andere oorzaken van tienermoederschap spelen. Dit komt met name door culturele verschillen. Zo hebben allochtone meisjes vaak een gebrek aan seksuele kennis, omdat er in het gezin niet tot nauwelijks over seks gesproken wordt. Verder hebben jongens de leidende rol bij seks, waardoor meisjes niet zelfredzaam zijn. Daarnaast zijn relaties en het hebben van een kind in andere culturen belangrijker dan in de Nederlandse cultuur. Het moederschap wordt gezien als een vorm van status die zeer belangrijk is voor de vrouwelijke identiteit. Ook het vaderschap wordt als positief gezien. De gevaren worden alleen maar groter wanneer de meisjes de Nederlandse taal niet goed beheersen. Hierdoor kunnen zij bijvoorbeeld minder gemakkelijk in contact komen met hulpverleningsinstanties en begrijpen zij de seksuele voorlichting die hier wordt gegeven niet. Tot slot leven allochtonen in Nederland in een andere leefwereld dan het land van herkomst. Als het ware zijn zij kind van twee werelden en dit kan hun extra kwetsbaar maken. Bovenstaande problemen zijn bij asielzoeksters alleen maar groter. Zij hebben een gebrek aan controle. Vaak hebben asielzoeksters geen seksuele voorlichting gehad en beschouwen zij seksueel geweld als normaal. Een kind kan zorgen voor een doel in het leven. Juridische Complicaties van het tienermoederschap Pagina 18 van 68

20 3. Complicaties met betrekking tot het tienermoederschap Om de complicaties betreffende het tienermoederschap in kaart te brengen, heb ik ten eerste literatuuronderzoek verricht. Hierbij spelen de rapporten Gebrek aan Regie 37 en Kind van twee werelden 38 opnieuw een rol. Tevens is gebruik gemaakt van de informatiebrochure Jong en een kind 39 van de Stichting Ambulante Fiom. Hierin staat een overzicht van de belangrijkste zaken die komen kijken bij zwangerschap, geboorte en natuurlijk wat er na de geboorte geregeld moet worden. Ten tweede is een interview afgenomen bij De Bocht te Goirle. Tot slot is gebruik gemaakt van de website en van een tweetal documentaires. 40 Met behulp hiervan wordt getracht een zo helder en compleet mogelijk beeld te krijgen van de problematiek rondom het tienermoederschap. In dit hoofdstuk wordt in paragraaf 3.1. aandacht besteed aan Stichting Ambulante Fiom. In paragraaf 3.2. wordt een korte toelichting gegeven op De Bocht. Vervolgens wordt overgegaan op de verschillende complicaties met betrekking tot het tienermoederschap. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen sociaal maatschappelijke (paragraaf 3.3.), financiële (paragraaf 3.4.) en juridische complicaties (paragraaf 3.5.). Deze complicaties worden opgedeeld in subparagrafen. Alle mogelijke complicaties komen aan bod, wat niet wil zeggen dat iedere tienermoeder met het gehele scala van complicaties te maken krijgt. Er wordt in dit hoofdstuk geen onderscheid gemaakt tussen autochtone en allochtone tienermoeders. In bijlage 4 staan de sociaal maatschappelijke, financiële en juridische complicaties met betrekking tot het tienermoederschap overzichtelijk weergegeven. 3.1 Stichting Ambulante Fiom In 2008 bood de Fiom hulpverlening aan iedereen die problemen of vragen had op het gebied van onbedoelde zwangerschap, ongewenste kinderloosheid, zwangerschapsverlies, tienerouderschap, afstand ter adoptie, adoptienazorg en (inter)nationale zoekacties naar familieleden. Naast hulpverlenings en preventietaken heeft de Fiom strategische taken. In 2008 hebben er in totaal 737 tienermoeders deelgenomen aan hulpverlening via de Fiom (bijlage 5). 41 De Fiom heeft het thema tienerouderschap voor de periode speerpunt gemaakt met als doel extra te kunnen investeren om het aanbod van verschillende instellingen beter aan te laten sluiten op de behoeften van tienermoeder, vaders en ouders van deze tieners. De Fiom ziet het als haar taak handvatten aan te reiken, 37 W. van Berlo, C. Wijsen en I. Vanwesenbeeck, Gebrek aan regie. Een kwalitatief onderzoek naar de achtergronden van tienerzwangerschappen, Utrecht: Rutgers Nisso Groep C. Wijsen en L. van Lee, Kind van twee werelden. Een kwalitatief onderzoek naar de achtergronden van zwangerschappen bij allochtone tieners, Utrecht: Rutgers Nisso Groep Jong en een kind. Praktische informatie voor jonge ouders en aanstaande opa s en oma s, Stichting Ambulante Fiom, Schijndel: NPC Te raadplegen via de website < en < 40 Documentaire KRO Moeders, Aflevering: Student en moeder. Documentaire t zal je maar gebeuren, Kiezen en knokken voor je kind. EO 4 december Stichting Ambulante Fiom, Jaarverslag Te raadplegen via < Juridische Complicaties van het tienermoederschap Pagina 19 van 68

21 zodat de tienermoeders, vaders en ouders van deze tieners hun leven zelf vorm kunnen geven met kind, opleiding en/of werk. Dit gebeurt onder andere door het ontwikkelen van zelfvertrouwen en zelfstandigheid. De meeste tienermoeder en vaders komen uit multi problemsituaties. De hulpverlening probeert het sociale systeem rondom de tienermoeder te activeren. Door meer sociale steun neemt de kans op problemen af. In verschillende steden is de Fiom gestart met het opzetten van netwerken ten behoeve van de tienerproblematiek. Hierin participeren alle ketenpartners die met jonge moeders werken om zo hun samenwerking te bevorderen, zodat de tienermoeders niet van loket naar loket worden gestuurd. Vanuit regionale Fiom bureaus wordt gekeken of het mogelijk is tienermoedercoördinatie en ontmoetingspunten op te zetten. JEM & Kids in Eindhoven is het eerste voorbeeld van een dergelijk punt. De Fiom is voornemens het aantal punten uit te breiden. De website wordt sinds 2007 beheerd door de Fiom. Hierdoor wordt informatie verspreid over tienermoederschap voor tienermoeders, vaders en andere geïnteresseerden. De website bevat een goede sociale kaart, waardoor de tienermoeder gemakkelijk doorverwezen kan worden naar hulpverlening in de buurt De Bocht De Bocht biedt onderdak, veiligheid en een toekomstperspectief aan slachtoffers van huiselijk geweld en (jonge) vrouwen en kinderen met meervoudige hulpvragen. 43 De voorzieningen van De Bocht bestaan uit reguliere opvang, ambulante begeleiding (begeleiding aan huis, nazorg en cursussen), begeleid wonen, de pilotafdeling EVA (eergerelateerde problematiek) en crisisopnames. Daarnaast zijn korte, telefonische contacten met De Bocht mogelijk. De hulpvragen zijn onderverdeeld in vier categorieën, namelijk: veiligheid en huiselijk geweld (volwassenen), zwangerschap, relaties (volwassenen) en overige vragen. De provincie Noord Brabant heeft De Bocht in 2006 erkend als jeugdzorginstelling en vanaf juni 2007 liggen er zorgafspraken. Op basis van indicaties van Bureau Jeugdzorg kan er individuele hulp aan kinderen en tieners worden geboden. Onder andere de opvang van tienermoeders en zwangere meiden wordt verder geprofessionaliseerd. Op 1 december 2007 is de afdeling Lima van start gegaan, gericht op zeer jonge (aanstaande) moeders. Op deze afdeling komen tienermoeders terecht met ernstige gedragsproblemen. Volgens een specifiek behandelprotocol worden zij begeleid naar persoonlijke groei en zelfstandigheid, zelfstandig wonen, zelfstandig opvoeden en het volgen van onderwijs of het hebben van een baan. De methodiek van de vrouwenhulpverlening gaat uit van eigen verantwoordelijkheid. Hier zijn jonge meisjes echter nog niet aan toe. Zij zijn vooral gebaat bij duidelijkheid en structuur. Hierbij wordt specifiek aandacht gegeven aan de ontwikkeling van het kind en de 42 De website is een groot succes, zij is trendsetter in de sociale media. Dit volgt uit de actualiteiten van 13 juli 2009 op < 43 Website De Bocht, missie en visie < Juridische Complicaties van het tienermoederschap Pagina 20 van 68