Inhoudelijke verdieping tienerzwangerschappen in Den Haag

Transcriptie

1 Inhoudelijke verdieping tienerzwangerschappen in Den Haag Februari 2017 Inleiding Het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft in februari bekend gemaakt hoeveel tienermoeders er per gemeente zijn in 2016 (bron: CBS). Net als in de rest van Nederland daalde vorig jaar in Den Haag het aantal tienermoeders. De lichte stijging in 2015 daargelaten betreft het een dalende trend die al sinds de jaren 2000 is ingezet. Het geboortecijfer onder tieners in Nederland is een van de laagste ter wereld. 1. Landelijke trends en ontwikkelingen 2. Haagse trends en ontwikkelingen 3. Verklaringen relatief hoge cijfers Den Haag 4. Huidige aanpak preventie en ondersteuning van tienermoeders 1. Aantal tienermoeders landelijk Definitie Tienermoeders zijn meisjes die voor hun twintigste een kind krijgen. Aantal tienermoeders landelijk en per provincie/ regio Vergeleken met andere landen telt Nederland weinig tienermoeders. In 2015 kregen tienermeisjes een kind, opnieuw minder dan een jaar eerder. Bij meisjes van Antilliaanse en Surinaamse herkomst is het aantal tienermoeders relatief nog altijd wat hoger, maar bij meisjes van Turkse en Marokkaanse herkomst zijn dat er inmiddels ongeveer evenveel als bij autochtone meisjes. In 2015 kregen 3,2 op de duizend meisjes onder de twintig jaar een kind. Een jaar eerder waren dit er nog 3,7. Het aantal tienermoeders neemt al jaren af. Sinds 2011 worden jaarlijks minder dan 5 op de duizend meisjes tussen de vijftien en twintig jaar moeder. In de jaren zestig van de vorige eeuw waren het er nog ruim 20 op de duizend. Bijna 80 procent van de tienermoeders in 2015 was achttien of negentien jaar en 8 procent was jonger dan zestien. Het aantal tienermoeders is de laatste jaren in alle leeftijdsgroepen gedaald. 1

2 Hoewel in 2015 het aantal tienermeisjes dat een kind kreeg daalde, nam in 2015 het totaal aantal tienermoeders in Nederland toe. Dit is toe te schrijven aan het gebruik van een nieuwe, meer nauwkeurige meetmethode door het CBS. Bron: CBS, Bevolkingsstatistiek Het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft februari 2017 bekend gemaakt hoeveel tienermoeders er per gemeente zijn in 2016 (bron: CBS). Van de grote steden is Rotterdam een uitschieter. Daar waren vorig jaar 11.5 tienermoeders op de duizend meiden. Amsterdam heeft relatief minder tienermoeders dan Den Haag en Rotterdam. Opgemerkt dient te worden dat, gezien het geringe aantal tienermoeders in absolute zin, de relatieve cijfers al snel uiteen kunnen lopen. Aantal tienermoeders (op de duizend meisjes) Den Haag 128 (9,1) 133 (9,7) 108 (7,7) Landelijk 2429 (4,9) 2579 (5,2) 2214 (4,5) Amsterdam 139 (7,2) 147 (7,6) 111 (5,7) Rotterdam 187 (10,8) 220 (12,7) 196 (11,5) In Haaglanden is Zoetermeer na Den Haag de gemeente met de meeste tienermoeders: 6,1 op de duizend in Delft daalde van 6,8 naar 4,3. Alleen in Westland (van 1,6 per duizend in 2015 naar 2,5 vorige jaar) en Rijswijk (van 5 per duizend naar 5,6 per duizend) steeg het aantal tienermoeders. 2

3 Minder tienermoeders van Marokkaanse en Turkse herkomst Iets minder dan de helft van de tienermoeders in 2015 had een andere herkomst dan de Nederlandse; bijna 15 procent had een westerse en ruim 30 procent een niet-westerse achtergrond. In al deze groepen is het aantal tienermoeders per duizend meisjes afgenomen. Vooral bij meisjes van Turkse en Marokkaanse herkomst nam dit sterk af, en is het aandeel al enkele jaren vergelijkbaar met dat van autochtone meisjes. Kregen in 2005 nog 11 op de duizend meisjes van Turkse herkomst een kind; tien jaar later waren dat er minder dan twee (1,7). Bij meisjes van Marokkaanse herkomst daalde het van 9,1 naar 2,3, net zoveel als bij autochtone meisjes. Bron: CBS, Bevolkingsstatistiek Ook van de tienermeisjes met een Antilliaanse of Surinaamse herkomst worden er nu minder moeder dan in 2005, maar het percentage is nog altijd relatief hoog. In 2015 werden 16 op de duizend tieners met een Antilliaanse herkomst moeder, en 9 op de duizend Surinaamse. Tienergeboorten kwamen ook relatief vaak voor bij meisjes met een Somalische (22 op de duizend), Syrische (30 op de duizend), Poolse (18 op de duizend) of Bulgaarse (ruim 60 op de duizend) herkomst. Bron: CBS, Bevolkingsstatistiek Bijna de minste tienergeboorten ter wereld Het geboortecijfer onder tieners in Nederland behoort tot de laagste ter wereld. Binnen Europa is het alleen in Zwitserland en Denemarken nog iets lager dan in ons land. Bulgarije en Roemenië kennen de hoogste aantallen tienergeboorten. In 2014 werden in deze landen ongeveer 40 op de duizend tienermeisjes moeder. 3

4 4

5 2. Aantal tienermoeders Den Haag Aantal tienermoeders Den Haag In 2016 waren er in Den Haag 108 tieners, onder de 20 jaar, moeder. Dit is 0,77% van het totaal aantal tieners tussen 15 en 20 jaar in Den Haag. Bijna 8 op de meisjes in Den Haag is dus moeder (Bron: CBS). Jaar Tienermoeders in Den Haag Tienermoeders in Nederland Voor nadere analyse van het aantal tienermoeders in Den Haag is de meest recente bron de Gezondheid van de Haagse Jeugd, de bijlage bij de gezondheidsmonitor 2014 van de GGD. Uit de monitor blijkt dat verreweg de meeste tienermoeders in Den Haag 18 of 19 jaar oud waren (79%); een zeer klein deel (1%) was jonger dan 15 jaar. Ongeveer 1 op de 10 tienermoeders was getrouwd en voor 7% ging het om een tweede of derde kind (Bron: gezondheidsmonitor Den Haag 2014). Aantal tienermoeders naar stadsdeel Het figuur hieronder laat zien dat relatief veel tienermeisjes uit het stadsdeel Escamp moeder werden: 13,5 per jarige meisjes ten opzichte van 8,9 per jarige meisjes in heel Den Haag. Ook in de stadsdelen Laak en Centrum waren er relatief veel tienermoeders. In Leidschenveen/Ypenburg werden relatief weinig meisjes tienermoeder. (Bron: gezondheidsmonitor Den Haag 2014). Aantal nieuwe Haagse tienermoeders per jarige meisjes naar stadsdeel (bron: GGD gezondheidsmonitor 2014) 5

6 Aantal tienermoeders naar wijken met achterstand en wijken zonder achterstand Tienermeisjes van 15 tot en met 19 jaar uit wijken met achterstand werden in de jaren ruim twee keer zo vaak moeder dan meisjes uit wijken zonder achterstand (13,1 versus 6,1 per jarige meisjes). Het aantal tienermoeders fluctueert over de jaren , maar de verhouding tussen het aantal tienermoeders in wijken met achterstand en in wijken zonder achterstand veranderde nauwelijks. (Bron: gezondheidsmonitor Den Haag 2014) Aantal tienermoeders in Den Haag naar etniciteit Bij meisjes van Antilliaanse afkomst komen relatief veel tienermoeders voor; 34,6 tienermoeders per jarige Antilliaanse meisjes (figuur 5.15). Bij meisjes van Turkse en Marokkaanse afkomst werden relatief weinig tienermeisjes moeder (4,8 meisjes per jarige Turkse of Marokkaanse meisjes). Bij tienermeisjes van niet-westers allochtone afkomst is er verschil in het aantal tienermoeders tussen de generaties. Bij meisjes van de eerste generatie kwamen tienermoeders twee keer zo vaak voor als bij meisjes van de tweede generatie. Landelijk wordt hetzelfde beeld gezien. (Bron: gezondheidsmonitor Den Haag 2014). Aantal nieuwe Haagse tienermoeders per jarige meisjes naar stadsdeel (bron : GGD gezondheidsmonitor 2014) 6

7 3. Verklaringen relatief hoge cijfers Den Haag Den Haag kent verhoudingsgewijs met andere gemeenten (iets) meer vrouwen die op jonge leeftijd moeder worden, namelijk 108 in 2016 (8 op de100). We hebben gekeken welke verklaringen hiervoor te geven zijn. In 2011 is een uitvoerig onderzoek gedaan naar tienermoeders en jonge moeders door Onderzoekscentrum Drechtsteden. Uit dit onderzoek, gebaseerd op landelijke cijfers vanuit het CBS en het databoek Kind in Tel, blijken de volgende omstandigheden veel bij te dragen aan waarom meisjes op jonge leeftijd gepland of ongepland moeder worden 1. ze kennen een problematische thuissituatie (zoals een echtscheiding of huiselijk geweld); 2. verlaten geregeld voortijdig de middelbare school; 3. weten niet goed wat ze in het leven willen bereiken; 4. kennen hun eigen lichaam onvoldoende of passen de anti-conceptie verkeerd toe; 5. hechten veel waarde, en ontlenen status, aan het moederschap. In het onderzoek is ook landelijk bekeken welke verklaringen het aantal tienermoeders in een gemeente beïnvloeden. Zo zijn er meer tienermoeders als: er relatief veel vrouwen tussen de 15 en 20 jaar getrouwd zijn (duurzame relatie); Er relatief veel vrouwen een beroepsopleidende of beroepsbegeleidende leerweg volgen (gebrek aan regie); er relatief veel eenoudergezinnen zijn (problematische thuissituatie); er relatief veel vrouwen van de Antillen of Aruba afkomstig zijn (etniciteit); het gemiddeld besteedbaar inkomen per huishouden laag is (meer risico op een problematische situatie). Situatie Den Haag Den Haag scoort relatief hoog op de bovenstaande factoren Met name onder eerste generatie immigranten zijn er traditionele opvattingen ten aanzien van het huwelijk. Dit maakt de kans groter dat op jonge leeftijden huwelijken worden afgesloten. Landelijk hebben 15,1% van de 15 tot 20 jarigen vrouwen een beroepsopleidende of beroepsbegeleidende leerweg afgerond. In Den Haag is dat 16,4% (bron: CBS schooljaar 2014/2015). In Den Haag groeien 20% van de jeugdigen tot 25 jaar op in een eenoudergezin in eenoudergezinnen (bron: Den Haag in cijfers). In Den Haag is 2,4% van de vrouwen afkomstig van de Antillen of Aruba. Dit is in vergelijking met het Nederlands gemiddelde, te weten 0,8%, hoog (bron: Integratiemonitor gemeente Den Haag 2016). 22% van de kinderen groeien op in een huishouden met een minimuminkomen. Van alle kinderen die opgroeien in een eenoudergezin, leeft 43 procent van een minimuminkomen (bron: Armoedemonitor 2016). 7

8 4. Huidige aanpak Den Haag preventie en ondersteuning tienermoeders Gelet op de verklaringen in hoofdstuk 3 zijn meisjes gebaat bij een succesvol beleid op integratie en het tegengaan van armoede en voortijdig schoolverlaten. Daarnaast is een specifieke aanpak nodig langs 2 lijnen. Enerzijds op preventie om zwangerschappen onder meisjes zoveel mogelijk te voorkomen. Anderzijds is het van belang dat daar waar meisjes wel op jonge leeftijd moeder worden zij voldoende toegerust zijn voor het moederschap en alles wat erbij komt kijken. In de meeste gevallen kunnen de meisjes hiervoor terugvallen op hun eigen netwerk. Daar waar dit netwerk ontbreekt of niet voldoende ondersteuning kan bieden zet de gemeente een aantal instrumenten in. In dit hoofdstuk geven we een toelichting op de aanpak in Den Haag. Preventie tienerzwangerschappen Op jonge leeftijd bevallen van een kind brengt gezondheidsrisico s mee voor de baby. Baby s van tienermoeders hebben meer risico op vroeggeboorte, een laag geboortegewicht, perinatale sterfte en zuigelingensterfte. Ook voor de tienermoeder zelf kan het krijgen van een kind op jonge leeftijd nadelige gevolgen hebben. Tienermoeders hebben vaker dan gemiddeld een slechte startkwalificatie. Daarnaast blijkt dat tienermoeders relatief vaak langdurig alleenstaand zijn. (Bron: gezondheidsmonitor Den Haag 2014, bijlage Gezondheid van de Haagse Jeugd) Het is daarom belangrijk dat er een gedegen aanpak is om (problematische) tienerzwangerschappen te voorkomen..er is in Den Haag een aanbod van meerdere voorzieningen waar voorlichting, en preventie, plaatsvindt. De GGD geeft in samenwerking met Centrum en het Jongeren Informatie Punt (JIP) voorlichting op PO en VO scholen over onderwerpen als weerbaarheid, pubertijd en seksueel overschrijdend gedrag. Binnen het Centrum voor Jeugd en Gezin bestaat een jongerencontactmoment. Jongeren tussen de 14 en 16 jaar worden door de Jeugdgezondheidszorg uitgenodigd voor het jongerenconsult. Door het jongerenconsult komen jongeren te weten hoe gezond zij zijn en leven. Voor het jongerenconsult krijgen jongeren een digitale vragenlijst die tijdens een les op school wordt ingevoerd. De vragenlijst is een check op de gezondheid en de leefstijl van de jongeren en behandelt thema's als: gewicht, alcohol, drugs en ook seksualiteit. Het Jongeren Informatie Punt (JIP) en het Jeugd Interventie Team (JIT) bieden informatie, advies en hulp aan op het gebied van veilige seks. Ook worden gratis condooms verstrekt. Het JIP heeft het Sense spreekuur. Dat is een gratis en vertrouwelijk spreekuur voor jongeren van 12 tot en met 24 jaar. Meisjes kunnen er terecht voor alle vragen over seksualiteit, vrijen en voorbehoedsmiddelen. Je kunt er ook terecht voor een gratis soa- en zwangerschapstest, de morning-afterpil of een anoniem recept voor de pil. Ondersteuning tienermoeders Zoals gezegd zal een groot deel van de tienermoeders via het eigen netwerk ondersteund worden. Er is echter een groep voor wie dat niet geldt en die extra ondersteuning nodig hebben. Hiervoor 8

9 hebben we in Den Haag een divers aanbod aan informatie; ambulante hulp en begeleiding; en opvang en huisvesting. Informatie Er is een loket Jonge moeders in de stad gevestigd waar alle (aanstaande) ouders t/m 26 jaar met vragen heen kunnen (onderdeel Xtra Welzijn). Vanuit het algemeen maatschappelijk Werk wordt ook ingezet d.m.v. FIOM Den Haag (Federatie van Instellingen voor de Ongehuwde Moeder en haar kind). Het betreft hulpverlening rondom zwangerschap, abortus, kinderwens, vruchtbaarheidsproblemen en ongewenste kinderloosheid. In 2017 wordt het Jonge Moederloket in samenhang met de voorzieningen van het JIP en het JIT gebundeld onder XtraPlus. (Ambulante) hulp en begeleiding voor tienermoeders Verschillende partijen zoals Siriz, het JIT, Melius Zorg, Leger des Heils, en het Jonge moeder loket bieden, hulp en begeleiding aan tienermoeders. De in Den Haag voorradige hulp en begeleiding is gevarieerd: kort- danwel langdurig; met vrijwilligers of door professionals; tijdens en/of na de zwangerschap. De hulp en begeleiding is laagdrempelig beschikbaar: vrij toegankelijk (JIT) of via verwijzing CJG (18-) of WMO(18+). Opvang en huisvesting tienermoeders Wanneer tienermoeders problemen hebben met het vinden van eigen woonruimte zijn er verschillende woonvormen; van noodopvang tot tijdelijk begeleid wonen. In sommige projecten mogen de jonge moeders blijven wonen. Het beleid van de gemeente is dat er geen kinderen op straat mogen wonen en dat kinderen recht hebben op een stabiele woonomgeving. Daarom zijn er diverse opvangplekken specifiek voor jonge moeders. Het Leger des Heils (Zij aan Zij) biedt tien opvangplaatsen voor minderjarige jonge moeders. Deze plekken zijn bedoeld voor jonge moeders die jeugdhulp nodig hebben. Stichting Wende biedt 10 opvangplaatsen voor volwassen jonge moeders die volwassenhulp nodig hebben (18-27 jaar). Opvang in een noodopvang is per definitie een tijdelijke voorziening. Vanuit deze opvang kunnen tienermoeders doorstromen naar een zelfstandige woning via de reguliere inschrijving als woningzoekende. Bovendien hebben jonge moeders recht op een urgentieverklaring als ze minimaal drie maanden in een opvang hebben gewoond. Een huishouden dat hiervoor in aanmerking komt moet wel voldoen aan een aantal zogeheten voorliggende voorwaarden ten aanzien van bijvoorbeeld gezag over kinderen en schuldhulpverlening. Wij monitoren of het werken met een urgentieverklaring voldoende is om te voorkomen dat jonge moeders hierdoor in de problemen komen. 9

10 Tabel 1: Overzicht specifiek en algemeen aanbod aandachtspunten tienermoeders Versterken aanpak Gelet op de verklarende factoren en de dalende trend van het aantal tienermoeders in Den Haag kan geconcludeerd worden dat de aanpak in grote lijnen effectief is. We continueren onze inzet op de preventie van tienerzwangerschappen. Ook is er voldoende aanbod om tienermoeders te begeleiden en ondersteunen. De verwachting is ook dat de doelgroep tienermoeders profiteert van de in februari vastgestelde agenda kwetsbare jongeren waarin betere ondersteuning en doorgaande lijnen van hulp bij 18 jaar worden mogelijk gemaakt (zie RIS296202). Ten aanzien van de doorstroming naar woonruimte ga ik goed monitoren hoe dit zich ontwikkelt in De bevindingen neem ik mee in de gesprekken met woningcorporaties. 10