Onderzoeksrapportage

Transcriptie

1 Onderzoeksrapportage Voorbereiden op verschillen Weboriëntatie Primair Onderwijs gemeente Hoorn 2015 Alkmaar, oktober 2015 Femke Broeze, onderzoeker Art.1 NHN

2 Inhoud Samenvatting Inleiding Toegankelijkheid voor iedereen is de basis Welke competenties helpen daarbij? Hoe worden deze competenties ontwikkeld en gestimuleerd? Sociaal-emotionele ontwikkeling Kennis over de wereld om je heen De gebruikte programma's en methoden De Vreedzame School Humanistisch Vormend Onderwijs Trefwoord Kanjertraining Goed gedaan! Democratisch burgerschap Regenboog methode Uitgangspunten school bekend maken en bespreken Vragen die er nu nog liggen

3 Samenvatting De oriëntatie op de websites van de 26 basisscholen in de gemeente Hoorn laat zien dat scholen heel bewust bezig zijn met hun kinderen 'voorbereiden op de maatschappij'. Aan het feit dat die maatschappij ook 'divers' is wordt per school in meer of mindere mate aandacht besteed. De competenties en voorwaarden die hiervoor als wenselijk worden gezien zijn groot in aantal en heel divers: Nieuwsgierigheid, openheid, verbinding, inlevingsvermogen, respect voor verschillen en zelfvertrouwen zijn hiervan slechts enkele voorbeelden. Over de 26 scholen komen de genoemde wenselijke competenties en voorwaarden in grote mate overeen. Een groot deel van die competenties vallen onder de noemer sociaal emotionele ontwikkeling. Voor een ander belangrijk deel gaat het over kennisontwikkeling, over wereldoriëntatie, geschiedenis, mediawijsheid. Veel scholen maken gebruik van een programma om vorm en inhoud te geven aan het ontwikkelen van al die gewenste competenties. De Vreedzame School is het programma dat voor de sociaal emotionele ontwikkeling het vaakst wordt ingezet, door 13 van de 26 scholen. Het is een methode die in groep 1 t/m 8 een programma heeft, en die in grote mate aansluiten bij het voorbereiden op een diverse maatschappij. Voor kennis over andere culturen en godsdiensten en het leren van vaardigheden als debatteren, mediawijsheid, meningsvorming, worden de programma's Humanistisch Vormend Onderwijs en Trefwoord het vaakst genoemd. Scholen die geen gebruik maken van deze vaakst genoemde methoden hebben uiteraard wel op een andere manier invulling gegeven aan hun visie op sociaal emotionele ontwikkeling en kennis over de wereld. Vragen die door deze oriëntatie nog niet zijn beantwoord zijn: Hoe tevreden zijn de scholen, de leerkrachten met de resultaten van hun methoden? Wat zijn de problemen waar scholen, leerkrachten, ouders, in de praktijk tegen aanlopen? Zijn er methoden die ontzettend goed werken, en waarom doet niet iedereen dat dan? Kunnen leerlingen zich straks echt goed bewegen en leven in een diverse maatschappij? Daarnaast valt op dat de leerkracht als rolmodel niet vaak wordt genoemd op de websites. En als dit wel wordt genoemd, dan is dat niet in het kader van 'het omgaan met verschillen'. Dit is een mogelijke blinde vlek wat een potentieel onderwerp is voor vervolg onderzoek. 2

4 1. Inleiding Wat doen onze basisscholen om hun leerlingen voor te bereiden op een maatschappij die steeds diverser wordt? Dat is de vraag die de gemeente Hoorn stelde aan Art.1 Bureau Discriminatiezaken Noord-Holland Noord. Een eerste stap om hier inzicht in te krijgen ligt hier voor u. Het is een oriëntatie op de websites van alle 26 scholen in de gemeente Hoorn. Dat geeft een eerste beeld van hoe scholen bezig zijn met het 'groot brengen' van de kinderen die zij meestal acht jaar lang onder hun hoede krijgen. Deze eerste oriëntatie heeft zich beperkt tot websites van de basisscholen in Hoorn. Vaak staat er basis info op de website en kan er door worden gelinkt naar verdiepende documenten als een schoolgids, schoolplan, omgangsprotocol en pestprotocol. De rapportage van deze oriëntatie zegt dus alles over wat scholen hebben gecommuniceerd via dit kanaal. De beperking hierbij is uiteraard dat als scholen sommige dingen er niet op hebben gezet, dit ook niet is mee genomen in deze oriëntatie. Ook maakt de gebuikte bron niet helder of en hoe de papieren uitingen in de praktijk worden uitgevoerd en hoe goed ze werken. Wél geeft deze oriëntatie een overzicht van de intenties, doelen en wensen van het Hoorns primair onderwijs en van de verschillende methoden die worden ingezet door de scholen, om hen te ondersteunen bij het bereiken van hun intenties, doelen en wensen. In dit verslag proberen we allereerst helder te krijgen wat we vanuit het oogpunt van scholen kunnen verstaan onder 'voorbereiden op een diverse maatschappij'. Welke competenties zijn daarbij handig om te ontwikkelen en te stimuleren. De ondersteunende programma's en methoden die veel scholen hierbij gebruiken worden op een rijtje gezet en besproken. Omdat dit een eerste stap is in de oriëntatie, wordt dit rapport afgesloten met een de nog openstaande vragen en mogelijke vervolgstappen. 3

5 2. Toegankelijkheid voor iedereen is de basis Het uitgangspunt bij zowel openbaar als bij bijzonder onderwijs met een religieuze grondslag dat op de websites is terug te vinden, is dat ze er voor iedereen zijn. Deze laatste groep heeft aanvullend een zinsnede in de trant van 'voor iedereen die de normen en waarden van onze religieuze identiteit respecteert'. Daarbij wordt vaak benadrukt dan kinderen van alle soorten religies en ook kinderen die niet-kerkelijk zijn welkom zijn. Deze toegankelijkheid voor iedereen brengt in principe automatisch diversiteit met zich mee. Het 'omgaan met verschillen' is daarmee een uitspraak die dicht raakt aan de brede toegankelijkheid van de basisscholen. Bij de meeste openbare scholen wordt dit heel direct zichtbaar bij hun invulling van wat het betekent om een openbare school te zijn. Op de websites van de 12 openbare basisscholen die vallen onder de stichting Talent staat bijvoorbeeld de volgende tekst: "Onze school is een openbare school. Dat wil zeggen dat de school toegankelijk is voor alle kinderen,zonder onderscheid naar godsdienst of levensovertuiging. Openbaar onderwijs gaat uit van verschillen tussen mensen. We doen daar iets mee door samen met de leerlingen die verschillen aan de orde te stellen. Daardoor krijgen zij de kans zich een mening te vormen over opvattingen en gewoonten van anderen en over kinderen met een andere achtergrond dan zijzelf. De kinderen leren daardoor ook andere opvattingen en normen te waarderen en te respecteren. Openbaar onderwijs is ontmoetingsonderwijs: kinderen leren er mét, van en over elkaar, met respect voor de ander, als voorbereiding op hun latere deelname aan de samenleving, waarin zij zichzelf moeten kunnen redden, met en tussen andere mensen (net als u). Het openbaar onderwijs heeft een motto: 'Niet apart, maar samen. Wij onderschrijven dit motto van harte, omdat wij heel graag willen bereiken dat kinderen, ongeacht hun achtergrond, goed met elkaar leren omgaan." Respectvolle omgang en respect voor verschillen komen daarnaast terug in de uitgangspunten (op de websites) van vele scholen. Bij de bijzondere scholen met een religieuze grondslag wordt 'diversiteit' en 'respectvol omgaan met verschillen' daarbij vaak gekoppeld aan de religieuze waarden zoals 'naastenliefde', aan de bijbelse lessen en de aandacht voor alle wereldgodsdiensten, waarbij verschillen worden besproken, en waarvan wordt geleerd. Bijvoorbeeld : "Iedereen is anders en dat waarderen we" (oec. basisschool Ichtus) "Met behulp van de sociaal-emotionele ontwikkelingsmethode de Vreedzame school leren wij onze kinderen zich gedragen in de samenleving. Socrates biedt uw kind een veilige en gestructureerde omgeving waarin wij met respect met elkaar omgaan" (OBS Socrates) " Wij zorgen ervoor dat iedereen erbij hoort. Wij zijn allemaal belangrijk voor de groep en zullen meewerken aan een goede sfeer."(obs De Klipper) "In een samenleving is het van belang, dat je kunt samenwerken met anderen, vanuit respect voor die ander" (Oec. Dalton Basisschool Roald Dahl) "Ieder mag zijn wie hij/zij is in gelijkwaardigheid. Dit is ook wat wij als team met elkaar willen uitstralen." (Montessori Hoorn) De Jules Verne staat voor een leer- en opvoedingsklimaat dat zich kenmerkt door aandacht, respect en omgaan met verschillen.(obs Jules Verne) 4

6 3. Welke competenties helpen daarbij? Het 'voorbereiden op de maatschappij' lijkt, afgaand op de websites, een vanzelfsprekendheid voor de meeste scholen. School wordt daarbij ook wel een mini maatschappij of -leefgemeenschap genoemd. Een plek waar je kunt oefenen voor de grotere wereld buiten school. De diversiteit in die wereld is één van meerdere onderdelen waar op voorbereid kan worden. De competenties die daarbij van pas komen hebben grote overlap met de competenties die van pas komen voor voorbereidingen op andere onderdelen zoals: een democratisch burger worden, een persoon worden die zelfstandige keuzes kan maken, een buurman/vrouw worden,etc.. In de 'wordcloud' hieronder zijn de vaakst genoemde competenties in relatie tot de voorbereiding op de maatschappij, en dan op de diversiteit daarvan in het bijzonder. Dit geeft in één keer een beeld waar scholen belang aan hechten met betrekking tot dit onderwerp. 4. Hoe worden deze competenties ontwikkeld en gestimuleerd? 4.1 Sociaal-emotionele ontwikkeling Het ontwikkelen van al deze competenties, of het stimuleren van deze reeds aanwezige eigenschappen, valt voor een groot deel onder de koepel van 'sociaal emotionele ontwikkeling'. Deze ontwikkeling speelt daarmee een belangrijk rol in het 'voorbereiden op de (diverse) maatschappij'. Door bijna alle scholen wordt sociaal emotionele ontwikkeling expliciet en uitgebreid besproken op hun website. Een groot deel van de scholen maakt hierbij gebruik van een ondersteunend programma. Deze programma's worden in onderdeel 5 uitgebreide besproken. 5

7 Ook scholen die hiervan geen gebruik maken hebben uiteraard een visie op de wijze waarop de sociaal emotionele ontwikkeling wordt ingebed in hun school. Bijzondere scholen hebben hun specifieke grondslag die daarbij nog kan inspireren. Bijvoorbeeld. Jenaplanschool St. Jozefschool Omdat wij een Jenaplanschool zijn, werken wij in stamgroepen. Dat houdt in dat kinderen van groep 1 en 2 bij elkaar zitten (de onderbouw), kinderen van groep 3, 4 en 5 (de middenbouw) en kinderen van groep 6, 7 en 8 (de bovenbouw). Wij hebben op school twee onderbouwgroepen en drie midden- en bovenbouwgroepen. De stamgroep is de centrale groep waarin het kind leert, werkt en speelt. De groep heeft één of twee stamgroepsleiders en een eigen lokaal. Doordat het kind meerdere jaren dezelfde stamgroepsleider heeft, kan deze de groei van het kind goed volgen. Bovendien kan een kind in een stamgroep op zijn eigen niveau werken zonder dat daarvan opgekeken wordt: vindt een kind iets moeilijk of juist te makkelijk, dan kan het kind de instructie van de groep lager of hoger volgen. Hierbij werken de verschillende bouwen ook met elkaar samen. Maar het mooiste van een stamgroep is toch wel dat elk kind een keer ervaart hoe het is om de jongste, de middelste en de oudste van een groep te zijn en de vaardigheden die daarbij horen leert: de oudsten leren verantwoordelijkheid te dragen tegenover de jongsten en de jongsten leren als vanzelf van de oudsten. Later op de werkvloer en in de rest van de maatschappij zullen de kinderen ook met mensen van verschillende leeftijden te maken krijgen. Aan het einde van een schooljaar gaat een deel van de stamgroep door naar de volgende stamgroep en komt er een nieuw deel bij. Hierdoor verandert toch steeds de samenstelling van de groep en kunnen sociale patronen doorbroken worden Kennis over de wereld om je heen Waar de sociaal emotionele ontwikkeling waardevolle kennis geeft over jezelf en over 'de ander', is kennis over onze maatschappij en over de wereld het andere belangrijke deel dat bijdraagt aan de voorbereiding op een diverse samenleving. Immers: als je meer kennis hebt over andere culturen, levensbeschouwingen, etc., dan zijn deze culturen en levensbeschouwingen je minder vreemd dan als je daar niets over weet. Het mooiste is het als er leerlingen of leerkrachten zijn die uit eigen ervaring over een cultuur of geloof kunnen vertellen. Ook kennis over hoe een democratie (idealiter) werkt is belangrijke kennis. Daaraan raakt het vormen van een eigen mening, maar ook het luisteren naar een andere mening. Leren hoe je vanuit twee standpunten toch dichter bij elkaar kunt komen, of in elk geval door één deur kan. Mediawijsheid wordt in dit verband ook genoemd op een aantal scholen: hoe interpreteer je een krantenkop, en op welke manier is iets opgeschreven? Inzicht en ervaring hiermee stimuleert om niet zomaar iets aan te nemen, zelf na te blijven denken, en dat kan bijdragen aan de bewustwording van en omgaan met de eigen vooroordelen. 6

8 Vertrouwde vakken als wereldoriëntatie, geschiedenis en aardrijkskunde worden vaak in verband met dit soort kennis genoemd. Ook zijn er programma's die aan de ontwikkeling van deze competenties bijdragen. 5. De gebruikte programma's en methoden Hier volgt een beschrijving van de genoemde programma's die door scholen op hun website zijn genoemd. Deze programma's leveren een belangrijke bijdrage aan de voorbereiding op de (diverse) maatschappij. Deze programma's zijn soms schoolbreed in te zetten, soms alleen in specifieke klassen. Bij schoolbrede programma's is er in alle klassen elk jaar weer een invulling. Docenten biedt het ondersteuning en richtlijnen. Andere programma's worden alleen in specifieke klassen gegeven, bijvoorbeeld alleen in de hogere klassen, of in een klas waar 'het nodig is'. Vaak is een docent speciaal opgeleid voor het geven van dat specifieke vak. 5.1 De Vreedzame School De helft van de 26 basisscholen in de gemeente Hoorn geeft op hun website aan een Vreedzame School te zijn. De Vreedzame School is een compleet programma voor basisscholen voor sociale competentie en democratisch burgerschap. Het beschouwt de klas en de school als een leefgemeenschap, waarin kinderen zich gehoord en gezien voelen, een stem krijgen, en waarin kinderen leren om samen beslissingen te nemen en conflicten op te lossen. Kinderen voelen zich verantwoordelijk voor elkaar en voor de gemeenschap, en staan open voor de verschillen tussen mensen 1. Zo maakt het de school tot een oefenplek voor omgaan met elkaar in een diverse maatschappij. De Vreedzame School streeft er naar om kinderen te leren: Op een positieve en zorgzame manier met elkaar om te gaan; op een democratische manier met elkaar beslissingen te nemen; constructief conflicten op te lossen; verantwoordelijkheid te nemen voor elkaar en voor de gemeenschap; open te staan voor verschillen tussen mensen. Naast deze sociale competenties leren, is het ook een streven van het programma om een positief sociaal en moreel klimaat in de school te creëren, waar een opvoedende en gedragsregulerende werking van uit gaat. De methode wordt schoolbreed ingezet. Voor groep 1 t/m 7 zijn lessen ontwikkeld, binnen elk jaar zes terugkerende thema s: 1) We horen bij elkaar groepsvorming ( 10 lessen) Hierbij staan de lessen in het teken van groepsvorming en het creëren van een positief klimaat in de klas. Samen met de leerlingen maken we afspraken over hoe we met elkaar omgaan in de klas. Leerlingen bedenken zelf taken en verantwoordelijkheden 1 7

9 2) We lossen conflicten zelf op conflict hantering (6 lessen) Hierbij leren de leerlingen het begrip conflict, en ze krijgen zicht op hoe je kunt reageren op een conflict. Er wordt verwacht dat leerlingen daarna zelf, met behulp van een heel eenvoudig stappenplan, hun conflicten zelf oplossen. 3) We hebben oor voor elkaar communicatie (6 lessen) Goede communicatie is de sleutel tot het oplossen en voorkomen van conflicten. Er wordt aandacht besteed aan de rol van misverstanden, het kunnen verplaatsen en inleven in een ander, actief luisteren en samenvatten. 4) We hebben hart voor elkaar gevoelens (6 lessen) Hier worden twee belangrijke vaardigheden voor conflictoplossing geleerd: je eigen gevoelens herkennen en erover kunnen vertellen, en het erkennen en accepteren van de gevoelens van een ander. 5) We dragen allemaal een steentje bij verantwoordelijkheid (4 lessen) Hierbij gaat het over mediatie en leerlingparticipatie: hoe kun je bijdragen aan het oplossen van een conflict, hoe kun je bijdragen in de klas/school/gezin/maatschappij 6) We zijn allemaal anders diversiteit (6 lessen) Hier worden kinderen uitgedaagd en gestimuleerd om open te staan voor verschillen. Kinderen onderzoeken in deze lessen de overeenkomsten en verschillen in hun familie, hun klas, hun school, de omgeving van de school en de wereld. Aanvullend De vreedzame Wijk 2 Scholen kunnen naast een vreedzame school, ook onderdeel van een vreedzame wijk zijn. In samenwerking met alle instellingen in de wijk, de speeltuin, de buurthuizen, de bibliotheek, etc., wordt de methode nog breder ingezet, en kunnen leerlingen niet alleen op school in praktijk brengen wat zij leren, maar ook in de omgeving daarom heen. Hoewel op staat Risdam-Zuid aangegeven als vreedzame wijk, is dit officieel (nog) niet het geval. Wel bestaat er al een samenwerking tussen OBS de Troubadour, Stichting Netwerk (welzijn), Jeugdzorg, Politie, Schoolmaatschappelijk werk, woningcorporatie Intermares, en Stichting Kinderopvang Hoorn. 5.2 Humanistisch Vormend Onderwijs Humanistisch Vormend Onderwijs (HVO) is teruggevonden op de websites van 8 (openbare) basisscholen. Deze scholen bieden dit levensbeschouwelijke vak aan, vaak als keuzevak, in de groepen 7 en 8. Het is vormend onderwijs voor op openbare basisscholen met de bedoeling om die kinderen al op jonge leeftijd te leren respect te hebben voor andere geloven, levensovertuigingen en culturen. De lessen helpen kinderen om hun eigen kijk op het leven te ontwikkelen. Om oog te hebben voor wat geloof voor mensen kan betekenen. En om respect te hebben voor mensen die anders in het leven staan dan zij zelf. Het stimuleert leerlingen om kritisch en creatief na te denken over waarden en normen. Het maakt ze bewust dat zij zelf medebepalend zijn voor de vorm en inhoud van hun leven

10 Hier wordt mee gewerkt op verschillende manieren: praten, schrijven, tekenen, rollenspellen doen, uitbeelden, knutselen en spelletjes. Op die manier krijg iedereen de kans om zich te laten zien en zijn mening te laten horen. Je zelf laten zien en luisteren naar een ander zijn belangrijke vaardigheden bij HVO en die zullen door alle lessen heen aan bod komen. Aandacht voor hoe je zelf bent, mar ook voor wat een ander belangrijk vindt. 5.3 Trefwoord Vijf van de speciale scholen geven op hun website aan gebruik te maken van de levensbeschouwelijke methode Trefwoord. Het heeft tot doel kinderen te begeleiden en ondersteunen bij het verkennen, bewustmaken en verrijken van hun wereld. Levensvragen als 'wat betekent God voor mensen', 'waarom pesten mensen elkaar', 'waarom heeft niet iedereen genoeg te eten', worden besproken aan de hand van allerlei bronnen: bijbelverhalen, maar ook verhalen uit andere geloven dan de joodse en de christelijke, en uit eigentijdse bronnen 3. In deze uitwerking wordt ook aandacht besteed aan het omgaan met elkaar en respect hebben voor elkaar. 5.4 Kanjertraining "Voor vertrouwen, veiligheid, rust en wederzijds respect" Verschillen tussen kinderen (tussen mensen) uiten zich ook in gedrag. De kanjertraining geeft inzicht in de verschillende gedragingen in verschillende situaties. Door de bewustwording wordt het gedrag ook meer een keuze. De kanjertraining heeft de volgende doelen 4 : Het bevorderen van vertrouwen en veiligheid in de klas; Het versterken van de sociale vaardigheden bij leerlingen; Beheersing van verschillende oplossingsstrategieën bij pesten en andere conflicten; Bewustwording van de eigenheid bij leerlingen; Leren om verantwoordelijkheid te nemen; Het bevorderen van actief burgerschap en sociale integratie. Vier basisscholen in Hoorn zetten de kanjertraining in op hun school. De training wordt schoolbreed ingezet. 5.5 Goed gedaan! Op KBS Bernhardus van Bockxmeer is gekozen voor het programma 'Goed Gedaan!'. Dit is, net als bij Hoe ga je respectvol met elkaar om? Dat is voor kinderen niet zo makkelijk. Er zijn namelijk heel veel vormen van voorbeeldgedrag en reacties op het eigen gedrag. Doe eens gewoon is niet meer voldoende. Want wat is gewoon? Goed gedaan! is een lesmethode waarmee kinderen van groep 1 t/m 8 geleerd kan worden om respectvol met elkaar om te gaan. De methode geeft op een eigentijdse en positieve manier uitleg over gevoelens en gedrag. Goed gedaan! Gebruikt preventieve methodes uit de professionele hulpverlening. Ingewikkelde inzichten zijn vertaald naar eenvoudige begrippen en concreet gedrag

11 De competenties die aan bod komen zijn bijvoorbeeld 6 : IK zelfkennis, relativeren, zelfvertrouwen, zelfbeheersing, bewust keuzes maken. JIJ verplaatsen in anderen WIJ omgaan met verschillen, rekening houden met anderen, weerbaarheid, samen spelen en werken, samen op internet ZIJ omgaan met media-informatie Deze lessen worden om de twee weken gegeven. In elk jaar komen dezelfde thema's weer aan bod, per jaar afgestemd op de leeftijd. De thema s van de lessen vindt u in onderstaand rijtje: Les 1: Wennen Les 2: Samen één groep Les 3: grapje, plagen, pesten Les 4: opkomen voor jezelf Les 5: Blij met jezelf Les 6: Samen spelen samen delen Les 7: Druk druk druk Les 8: wat voel ik? Les 9: Allemaal anders Les 10: Wat denk ik? Les 11: Kiezen Les 12: Jezelf de baas Les 13: Eerlijk waar? Les 14: Vrienden Les 15: Ken jezelf Les 16: Wensen en dromen 5.6 Democratisch burgerschap OBS De Troubadour doet mee met een pilot voor de nieuwe methode 'Democratisch Burgerschap'. Dit programma ontwikkeld door de Universiteit van Utrecht. Het sluit aan bij, en is een aanvulling op de Vreedzame school. De methode geeft kennis over de democratie, en leert daarnaast kinderen vooral samen te leven in een pluriforme samenleving, een samenleving vol verschillen. Door kennis, vaardigheden en houding en de wil om op een democratische manier met elkaar om te gaan. Dit wordt ook al veel geoefend in de vreedzame school. 7 Vanaf groep 1 wordt gewerkt aan de volgende aspecten: Overleg, mening- en besluitvorming : een standpunt hebben, luisteren naar anderen, compromissen sluiten, loyaal zijn aan genomen besluit enz. Omgaan met conflicten: verplaatsen in positie van de ander. onderhandelen, winwinoplossing, afzien van verbaal en lichamelijk geweld. Verantwoordelijkheid voor gemeenschap: verantwoordelijk voor klas, voor elkaar, de buurt, zorgzaamheid, aan regels houden enz. Uitgaan van diversiteit: respect, tolerantie, inleven in 6 meerschool_ pdf

12 de ander, onderscheid vooroordeel/oordeel, kennis van levensbeschouwelijke stromingen enz. Democratische geletterdheid: kennis van democratie, spelregels, instituten zoals 1e kamer en 2e kamer enz. 5.7 Regenboog methode De Vrije School Parcival maakt gebruik van de Regenboog methode. Hier is voor gekozen van uit hun visie op de Sociaal-emotionele opvoeding. Zij zeggen hierover het volgende: Wij vinden het belangrijk dat kinderen zich op school veilig en gezien voelen. De sfeer en omgangsvormen in de school en in de klas zijn de basis voor een goed leerklimaat. Daarnaast zijn we ons ervan bewust dat school ook een oefenterrein is waar kinderen vaardigheden moeten ontwikkelen in het omgaan met zichzelf en de ander. Dat gebeurt met vallen en opstaan. Elkaar respectvol benaderen, met oog en ruimte voor ieders eigenheid is het doel. Bij iedere ontwikkelingsfase hoort een passende aanpak van sociaal vaardig worden. De Begeleidingsdienst voor Vrije scholen heeft een kader geschetst van waaruit gekeken kan worden naar de sociale opvoeding/sociaal-emotionele ontwikkeling. Vanuit die visie is een aanpak ontwikkeld om gericht met de kinderen aspecten te oefenen, de zgn. Regenboogtraining. Centraal staan: begrip krijgen voor sociale situaties; kunnen handelen in een sociale situatie en je leren gedragen in het hier en nu. Aan de hand van spel en verhaalsituaties werkt de leerkracht hieraan met de kinderen. 5.8 Uitgangspunten school bekend maken en bespreken Wat ook op veel websites is terug te vinden, is dat scholen aandacht besteden aan het uitlichten van omgangsregels. Een gezamenlijk uitgangspunt in gedrag, dat voor iedereen geldt en waar iedereen mee bekend is, kan zorgen voor heldere structuur. Als iemand over een grens gaat, kan er (door iedereen, leerlingen, ouders, docenten) worden verwezen naar deze uitgangspunten. Een dergelijke 'lijst' wordt ook vaak aangegrepen voor uitgangspunten als 'jezelf mogen zijn' en 'respectvol met elkaar omgaan'. De officiële programma's maken vaak gebruik van 'gedeelde regels, gedeelde verantwoordelijkheid'. Maar ook de scholen die niet zijn aangesloten bij een programma werken er vaak mee. Er worden posters opgehangen in de school, in de klas. De regels worden besproken in de klas, en soms bedenkt een klas ook zijn eigen omgang- en gedragsregels. Dit kan allemaal op heel positieve wijze worden gedaan, zie ook onderstaande voorbeelden. 11

13 (OBS Jules Verne) (RKB De Ceder) 12

14 6. Vragen die er nu nog liggen Deze oriëntatie laat geen twijfel bestaan over de passie waarmee scholen bezig zijn met 'hun' kinderen in een sfeervolle en veilige omgeving hun voorbereidingen op de maatschappij te treffen. Het geeft inzicht in welke competenties en voorwaarden (op zijn minst op papier) belangrijk worden gevonden hierbij, en op welke verschillende manieren er aan de ontwikkeling daarvan wordt gewerkt. Vragen die blijven liggen in dit eerste gedeelte van het geven van het antwoord op de vraag waarmee dit allemaal begon zijn bijvoorbeeld: Hoe tevreden zijn de scholen, de leerkrachten, de ouders, de leerlingen met de praktijk en de resultaten van hun methoden? Wat zijn de problemen waar scholen, leerkrachten, ouders, in de praktijk tegen aanlopen? Zijn er methoden die ontzettend goed werken, en waarom doet niet iedereen dat dan? Daarnaast willen we wijzen op een mogelijke blinde vlek: de leerkracht als rolmodel. Wat redelijk vaak wordt genoemd is de (borging van de) kwaliteit van de docent. Een enkele school benoemd het belang van de sociale rol die een leerkracht speelt. Toch is dat dan niet in het kader van 'omgaan met verschillen'. Dit is een mogelijke blinde vlek bij scholen en een potentieel onderwerp het vervolg op deze oriëntatie. 13