Dieet bij dialyse. Informatie voor patiënten. Medisch Centrum Haaglanden

Transcriptie

1 Dieet bij dialyse Informatie voor patiënten F november 2014 Medisch Centrum Haaglanden MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam MCH Westeinde, Lijnbaan 32, Postbus 432, 2501 CK Den Haag

2 Inleiding Vanwege een verminderde nierfunctie dialyseert u op dit moment. De diëtist begeleidt u tijdens deze behandeling omdat het volgen van een dieet bij dialyse gewenst is. Uw voeding heeft namelijk invloed op uw bloedwaarden. De voedingsstoffen eiwit, natrium, kalium, fosfaat en vocht spelen een belangrijke rol in het dieet bij dialyse. Daarnaast kan het zijn dat u minder goed plast en hierom een vochtbeperking voorgeschreven krijgt. In het persoonlijke dieetadvies dat u van uw diëtist heeft gekregen is hier rekening mee gehouden. In deze folder vindt u algemene informatie over voeding bij dialyse. Achterin de folder staat een lijst die inzicht geeft in hoe u voedingsmiddelen kunt afwisselen in uw dieet (de variatielijst). Eiwit Eiwit is een voedingsstof in onze voeding. Het lichaam gebruikt elke dag eiwit om onder anderen spieren, organen en huid op te bouwen en te onderhouden. Daarom hebben heeft u elke dag eiwit nodig. Dialyse is een intensieve therapie die veel onderhoud van het lichaam vraagt, vandaar dat het belangrijk is dat u voldoende eiwit uit voeding binnen krijgt. Een teveel aan eiwit in uw voeding kan schadelijk zijn, door de aanwezigheid van de voedingsstof fosfaat (zie hoofdstuk Fosfaat). Hieronder staat een overzicht van voedingsmiddelen die veel en weinig eiwit bevatten. Streef naar een gevarieerde voeding die de meeste van de eiwitrijkevoedingsmiddelen bevat, maar eet hier geen overdreven porties van. Uw diëtist kan u precies adviseren over de hoeveelheid eiwit die voor u gewenst is. Dieet bij dialyse F november

3 Eiwitrijk dierlijk vlees vis wild gevogelte ei kaas melk en melkproducten Eiwitrijk plantaardig noten pinda s peulvruchten (witte en bruine bonen kapucijners vleesvervangers enzovoort) tofu, tempé, sojabonen Minder eiwitrijk brood aardappelen groente Bevat geen eiwit margarine en boter olie suiker jam honing zuurtjes thee en koffie water frisdrank en limonadesiroop Natrium (zout) In de periode voor dialyse was het belangrijk om uw zout te beperken. Dit advies verandert niet tijdens de behandeling met dialyse. Natrium is een onderdeel van keukenzout. Natrium trekt vocht aan. Hoe meer natrium er in ons lichaam voorkomt, hoe meer vocht het lichaam zal gaan vasthouden. Als de nieren niet goed werken blijft er te veel natrium en vocht in het lichaam achter. Te veel vocht in het lichaam hebben is belastend voor het hart, daarom wordt er naar gestreefd weinig vocht vast te houden en weinig natrium met de voeding binnen te krijgen. Tijdens de dialysebehandeling kan het zijn dat er vocht onttrokken moet worden. Hoe meer zout u gebruikt des te groter de kans is dat er meer vocht onttrokken moet worden. Hierbij speelt ook mee de hoeveelheid die u per dag nog plast. Voeg daarom geen zout toe aan het eten. De producten aan de linkerkant van de onderstaande tabel bevatten veel natrium. Deze voedingsmiddelen mag u zo min mogelijk gebruiken. Om uw voeding toch smakelijk te maken, kunt u de smaakmakers gebruiken die genoemd worden aan de rechterkant van de tabel. Dieet bij dialyse F november

4 Natriumrijke producten Zo min mogelijk gebruiken - smaakmakers zoals: Maggi, Aromat, bouillonpoeder, bouillonblokjes, ketjap, sambal, kip- en vleeskruiden, groenteen kruidenmixen, mosterd, piccalilly, tabasco, Vetsin, Worcestershiresaus (zie ook Kruiden en specerijen voor de kruiden die u wel mag gebruiken, bladzijde 3) - knoflookzout, Lo Salt, selderijzout, uienzout, sesamzout, steenzout en zeezout - marmite (gistextract) - gezouten margarine, gezouten halvarine, gezouten roomboter en gezouten bak- en braadvet - kant-en-klare soepen, bouillon en sauzen - kant-en-klare (diepvries) maaltijden - kant-en-klare gerechten als: nasi, bami, pizza, kroket en loempia Natriumarme producten Bij voorkeur gebruiken - ongezouten margarine, ongezouten halvarine, ongezouten roomboter en ongezouten bak-en braadvet - azijn - citroen - kruiden en specerijen zoals verse en gedroogde tuinkruiden, peper, kerrie, nootmuskaat, knoflook, paprikapoeder, foelie, laurier en kruidnagel - kruidenbuiltjes - fruiten of bakken van ui met knoflook - natriumarme kruidenmengsels van de merken Verstegen en Silvo Dieet bij dialyse F november

5 Natriumrijke producten Zo min mogelijk gebruiken - groente en peulvruchten uit blik of glas * - aangemaakte diepvriesgroente zoals: groente à la crème of rode kool met appeltjes - gezouten groentesappen zoals: tomatensap en tomatengroentesap - te zoute vleessoorten, vleeswaren en vis (zie bladzijde 6 welke soorten vlees en vis zijn aan en af te raden) - hartige versnaperingen zoals chips, olijven, gezouten nootjes, kroepoek - vermijd alle soorten drop. Drop bevat namelijk een stof die de bloeddruk kan verhogen Natriumarme producten Bij voorkeur gebruiken - speciale natriumarme voedingsmiddelen zoals: natriumarme Maggi, natriumarme bouillonpoeder, natriumarme tomatenpuree en natriumarm dieetzout. Deze bevatten echter veel kalium. Vraag aan uw diëtist of u deze mag gebruiken * Er zijn natriumarme groente en natriumarme peulvruchten uit blik en glas verkrijgbaar. Kalium Kalium speelt een belangrijke rol bij een goede werking van het zenuwstelsel en zorgt net als natrium voor een goede vochtbalans in het lichaam. Omdat uw nieren niet goed werken, kan het zijn dat u kalium niet goed uitplast en kan het kaliumgehalte in uw lichaam te hoog worden. Een te hoog kaliumgehalte in uw bloed kan hartklachten geven. Als uw kaliumgehalte te hoog is, moet u zo min mogelijk kaliumrijke voedingsmiddelen gebruiken. Als uw kaliumgehalte normaal is mag u wel kaliumrijke voedingsmiddelen gebruiken. Daarnaast kan het zijn dat de arts u hier medicijnen bij voorschrijft om het kalium verder te kunnen verlagen. Dieet bij dialyse F november

6 Kaliumrijk aardappelen *, noten, groente*, peulvruchten (zoals bruine en witte bonen, kapucijners) rauwkost,melk en melkproducten, fruit en vruchtensap, dieetzout, koffie, natriumarme dieetproducten, cacao en chocolade Minder kaliumrijk thee, rijst, pasta (bijvoorbeeld macaroni en spaghetti), limonade en frisdrank * Omdat kalium in water oplost kunt u de hoeveelheid kalium in aardappelen en groente verminderen door deze ongeveer twee uur voor het koken in water te laten staan. Daarna afgieten en er opnieuw water bij doen voor het koken. Fosfaat Fosfaat is een stof die samen met kalk stevigheid geeft aan het skelet. Als uw nieren niet goed werken, kan het zijn dat u fosfaat te weinig uitplast en in het lichaam achterblijft. Dit kan op korte termijn jeukklachten geven. Op lange termijn kan het botproblemen en vaatproblemen veroorzaken. Eiwitrijke voedingsmiddelen bevatten fosfaat. Door minder eiwit te eten, krijgt u minder fosfaat binnen. Omdat eiwit een bouwstof is voor het lichaam blijft het belangrijk eiwit in uw voeding te gebruiken. Fosfaat wordt ook regelmatig toegevoegd aan kant- en klaarvoeding, vermijdt daarom sowieso het overmatige gebruik van cola, smeerkazen, snacks, kant- en- klaarproducten. Om overtollig fosfaat kwijt te raken krijgt u medicijnen, zogenaamde fosfaatbinders. Deze medicijnen zorgen ervoor dat het fosfaat niet in het lichaam wordt opgenomen. Neem deze medicijnen in bij eiwitrijke maaltijden en eiwitrijke tussendoortjes. De diëtist kan u hierover adviseren. Vocht Het is belangrijk dat u in de tijd tussen de dialysebehandelingen niet veel vocht vasthoudt. Het kan zijn dat u daarom van uw arts een vochtbeperking heeft gekregen. Er zijn verschillende redenen waarom uw arts u een vochtbeperking geeft: bijvoorbeeld bij hartklachten of wanneer u weinig plast. Het vocht blijft dan in het lichaam achter. Dit veroorzaakt vochtophoping (oedeem), hoge bloeddruk of benauwdheid. Bij een vochtbeperking zal u uw dranken Dieet bij dialyse F november

7 en ander vocht moeten tellen. Ook soep, pap en fruit en ijsklontjes tellen mee als vocht. Gebruik bij een vochtbeperking ook weinig natrium, als u weinig natrium gebruikt ervaart u minder dorst. Zie voor meer informatie de folder Vochtbeperking bij Dialyse. Variatielijst Met deze variatielijst kunt u voedingsmiddelen die genoemd staan in uw persoonlijke dieetadvies vervangen, omdat genoeg variatie in uw eetpatroon belangrijk is. In onderstaand overzicht staat per onderdeel van de maaltijd wat u als alternatief kunt eten of drinken. Brood In plaats van 1 snee brood kunt u nemen: - 3 beschuiten - 3 sneetjes knäckebröd - 3 crackers - 3 plakken ontbijtkoek - 1 snee roggebrood - 1 snee krentenbrood - 1 broodje - 1 croissant - 1 eierkoek - 1 krentenbol Margarine en boter Besmeer het brood met ongezouten (dieet)margarine, (dieet)halvarine of ongezouten roomboter. Dieet bij dialyse F november

8 Vleeswaren Aan te raden fricandeau, gebraden gehakt, kalfsgehakt, kalkoenfilet, kipfilet, kalkoen- en kiprollade, lever, leverpastei, leverworst, paté, rosbief, smeerleverworst, tong, tongenworst. U kunt ongezouten gegaard vlees dat over is van de warme maaltijd gebruiken als broodbeleg. Eventueel kunt u speciaal natriumarm vleeswaren kopen zoals van Nistria of Lebouille Gebruik met mate bacon, boterhamworst, casselerrib, cervelaatworst, corned beef, gekookte (Gelderse) worst, alle soorten ham, katenspek, luncheonmeat, ontbijtspek, pekelvlees, palingworst, rookvlees, salami, snijworst, gerookte spek, theeworst Kaas Aan te raden Gebruik met mate kaassoorten met minder zout zijn jonge, belegen en oude kaas bevatten bijvoorbeeld Cantenaar, Maaslander, veel natrium Milner, Zwitserse strooikaas of hüttenkase, Kees In plaats van 1 plak kaas of vleeswaren kunt u nemen: - 1 portie pindakaas - 1 portie smeerkaas - 1 ei zonder zout In plaats van 2 plakken kaas of vleeswaren kunt u nemen: - 1 klein stukje vis Zoet Aan te raden jam, honing, suiker, vruchtenhagel, anijshagel, muisjes, Sandwich Spread of groentespread Gebruik met mate chocoladehagel en chocoladepasta, (chocolade bevat kalium) Dieet bij dialyse F november

9 Ongezouten soep Ongezouten bouillon kunt u trekken van vlees, visgroentekruiden of een zoutarm kruidenbuiltje. Ongezouten soep kunt u maken van bovengenoemde bouillon, gebonden met naar wens: vermicelli, rijst, bloem en als vulling enkele stukjes vlees, vis of groente. Voor de smaak kunt u kruiden toevoegen. Ongezouten vlees of vleesvervanging Van nature bevatten vlees en gevogelte niet veel natrium. Kant-en-klare vleesproducten bevatten echter wel veel zout. Vlees Aan te raden ongemengd en ongepaneerd vlees, bijvoorbeeld: kip, kalkoen, karbonade, poulet, rosbief, runderlappen, varkenslappen Gebruik met mate kant-en-klare vleesproducten zoals: braad- en rookworst, hamburgers, gepaneerd vlees, saucijzen, kanten-klare gehaktballen, cordon bleu, gemarineerd vlees, slavinken, rundervinken en aangemaakt gehakt Vis Aan te raden ongemengd en ongepaneerde verse vis en vis uit de diepvries Gebruik met mate gerookte of gestoomde vis zoals: gestoomde makreel en zalm, bokking, gerookte paling, vis in t zuur zoals rolmops, alle soorten haring kant-en-klaar gepaneerde vis zoals vissticks en zeeschnitzel vis uit blik of glas (tonijn, sardines, zalm) alle schaal- en schelpdieren zoals: garnalen, oesters, mosselen, kreeft en krab Dieet bij dialyse F november

10 Vegetarische vleesvervangers Aan te raden Gebruik met mate sojaproducten zoals tahoe en tempé kant-en-klare sojaproducten zoals peulvruchten vegetarische burgers en vegetarische schijven Let op: peulvruchten zoals bruine bonen en kapucijners bevatten veel kalium. Gebruik deze bij uitzondering. Er zijn natriumarme peulvruchten uit blik of glas verkrijgbaar. Ongezouten jus of saus Ongezouten saus kunt u maken van ongezouten gebonden bouillon die op smaak is gebracht met kruiden, citroen, ui. Ongezouten groenten U kunt verse en diepvriesgroente eten of ongezouten glasgroente. Verder kunt u de groente met azijn, citroen, kruiden en specerijen of zelfgemaakte jus of saus op smaak brengen. Ongezouten aardappels, rijst en dergelijke In aardappelen zit veel kalium. Rijst, macaroni, spaghetti en andere pasta s bevatten bijna geen kalium. Wissel aardappelen hierom een paar maal per week af met rijst of pasta. In plaats van 4 ongezouten aardappelen kunt u nemen: - 1 grote opscheplepel ongezouten (zilvervlies)rijst - 2 opscheplepels ongezouten macaroni, spaghetti, mie, mihoen en dergelijke Patat en stamppot Stamppot en patat bevat veel kalium. Neem dit met mate afhankelijk van uw bloeduitslagen. Overleg hierover met uw diëtist. Dieet bij dialyse F november

11 Nagerecht In plaats van een schaaltje vla kunt u nemen: - 1 schaaltje yoghurt, pap of pudding - 1 glas melk of karnemelk of drinkyoghurt - 1 schaaltje ijs Let op: een schaaltje magere naturel kwark bevat 3 keer zoveel eiwit als een schaaltje vla. Dranken De volgende dranken bevatten geen eiwit, weinig zout en weinig kalium: - thee eventueel met suiker - frisdrank/limonade - mineraalwater Koffie Koffie bevat veel kalium. Drink niet meer dan in uw persoonlijk dieetadvies staat. Mineraalwater Gebruik geen mineraalwater van de merken Appolinaris en Vichy. Deze bevatten veel natrium. Vruchtensap In fruit en vruchtensap zit veel kalium. Neem niet meer fruit dan in uw persoonlijk dieetadvies staat. Een stuk fruit mag u vervangen door 1 glas vruchtensap en andersom. Melk In plaats van 1 glas melk kunt u nemen: 1 glas karnemelk, chocolademelk of drinkyoghurt, 1 schaaltje vla, pudding of pap. Dieet bij dialyse F november

12 Fruit Fruit bevat veel kalium. Neem niet meer fruit dan in uw persoonlijk dieetadvies staat. In plaats van 1 portie fruit kunt u 1 glas vruchtensap of een schaaltje compote of vruchtenmoes zoals appelmoes nemen. In gedroogde vruchten zoals dadels, krenten, pruimen, rozijnen, tutti-frutti en vijgen zit heel veel kalium. Tussendoortjes In biscuits en koekjes zit niet zoveel eiwit, zout en kalium. U kunt ze daarom wel eens extra nemen. Hartige tussendoortjes kun u bij uitzondering nemen: - handje ongezouten noten of pinda s - 1 chocoladereep zoals Mars, Bounty of Twix - 2 Evergreens - ½ zakje ongezouten popcorn - 1 punt/stuk taart - 1 amandelbroodje - blokje kaas of een plakje worst Zoete tussendoortjes mag u in principe onbeperkt gebruiken waaronder: borstplaat, boterbabbelaars, fruitcaramels zoals Fruitella s, fondant, gomballen, hopjes, kauwgom, lolly, mentos, marshmellows, pepermunt, spekkies, Stophoest, vruchtensnoepjes, waterijs, winegums en zuurtjes. Vragen Heeft u na het lezen van de folder nog vragen, dan kunt u telefonisch contact opnemen met een van de diëtisten van het ziekenhuis of een sturen naar dietetiek@mchaaglanden.nl. Dieet bij dialyse F november