Natriumbeperkte voeding

Transcriptie

1 Afdeling: Onderwerp: Diëtetiek

2 Wanneer is een natriumbeperkte voeding nodig? Natrium is een mineraal dat zowel in het lichaam als in voeding voorkomt. Het is onder andere een bestanddeel van keukenzout (natriumchloride). Natrium is nodig voor het evenwicht in de vochthuishouding van het lichaam. In combinatie met kalium is natrium ook belangrijk voor het doorgeven van prikkels door de zenuwen en het samentrekken van de spieren. Per dag gebruikt de gemiddelde Nederlander 3600 mg natrium. Dit komt neer op 9 gram keukenzout. De gemiddelde natriumbehoefte ligt echter maar op 500 mg per dag. Normaal gesproken scheiden de nieren een teveel aan natrium uit via de urine. Wanneer natrium onvoldoende wordt uitgescheiden, houdt het lichaam meer vocht vast. Dit verhoogt de bloeddruk en hierdoor moet het hart harder werken. Er kunnen verschillende redenen zijn waarom de arts u een natriumbeperkte voeding voorgeschreven heeft. Dit kan onder andere zijn vanwege een hoge bloeddruk, hartproblemen, een stoornis in de nierfunctie waardoor de nieren het natrium onvoldoende uitscheiden of een leverfunctiestoornis. Bij een natriumbeperkte voeding kunt u tussen de mg natrium per dag gebruiken. Door minder natrium in de voeding te gebruiken, zal het lichaam minder vocht vasthouden en kan de bloeddruk dalen. Het hart hoeft dan minder hard te pompen. Er zijn nog andere maatregelen die effect op de bloeddruk hebben zoals zorgen voor een goed gewicht, voldoende beweging, ontspanning nemen, vermijden van overmatig alcohol- en/of dropgebruik en niet (of minder) roken. Meer informatie over een gezonde voeding en een gezond gewicht kunt u vinden onder het kopje Schijf van Vijf in deze folder. 1

3 Het voedingsadvies In alle producten zit van nature zout. Een natriumvrije voeding bestaat dus niet; een natriumbeperkte (zoutarme) voeding wel. Het meeste zout komt in het eten door toevoeging bij de bereiding thuis en door de voedingsmiddelenindustrie. De belangrijkste adviezen zijn: Voeg geen zout toe tijdens de bereiding van de maaltijden In het begin zult u moeten wennen aan de smaak van eten zonder zout. U kunt geleidelijk aan de hoeveelheid zout verminderen (bijvoorbeeld eerst de groente en aardappelen zonder zout, daarna het vlees met steeds minder zout bereiden) of in één keer al het zout weglaten. Door kruiden en specerijen te gebruiken, kunt u het eten smakelijk maken. Beperk het gebruik van producten die veel zout bevatten Deze producten zijn: Smaakmakers zoals bouillonblokjes, bouillonpoeder, soeparoma (Maggi, Aromat), ketjap, Worcestershiresaus, kipof vleeskruiden, groente- en kruidenmixen, mosterd; Kant- en- klare pakjes soep en saus, kant- en- klare (diepvries)maaltijden; Vleeswaren zoals rookvlees, pekelvlees, rauwe ham, bacon, ontbijtspek en alle soorten worst, kant- en- klare vleesproducten zoals aangemaakt en /of gepaneerd vlees, rookworst, gehakt, kroketten, hamburgers, frikadellen, slavinken; Snacks, zoutjes, gistextract (Marmite), zuurkool, zure en zoute haring, augurken en uitjes uit pot; Knoflookzout, selderijzout, uienzout, sesamzout en zeezout. Deze soorten zout bevatten evenveel zout als gewoon keukenzout. 2

4 Aan groente in blik of pot en bewerkte diepvriesgroente zoals spinazie à la crème is zout toegevoegd. Zij zijn dus minder geschikt om te gebruiken. Zorg voor een goed lichaamsgewicht Wanneer u te zwaar bent moet het hart harder werken om het bloed rond te pompen. De bloeddruk wordt hierdoor extra verhoogd. Elke kilo die u afvalt,verlaagt direct de bloeddruk. Om af te vallen is het van belang anders te gaan eten dan u tot nu toe gewend was. U zult minder moeten eten van producten die veel energie (uitgedrukt in kilocalorieën) leveren zoals vette voedingsmiddelen, hartige snacks, suiker, snoep, koek, gebak, frisdranken en alcoholische dranken. Naast aanpassingen in uw voeding kunt u ook zorgen voor meer lichaamsbeweging (zoals wandelen, fietsen, zwemmen, etc.). Kies een vorm van bewegen die u leuk vindt en regelmatig kunt doen (minimaal 3x in de week een half uur). Beperk het gebruik van drop Drop bevat een bloeddrukverhogende stof. Deze stof komt in alle soorten drop voor: zoute, zoete, laurier, Engelse drop en ook in suikervrije drop. Regelmatig drop eten kan de bloeddruk verhogen. Eet daarom liever geen drop indien u last heeft van een hoge bloeddruk. Beperk het gebruik van alcohol Alcohol heeft een bloeddrukverhogende werking. Drink daarom liever niet elke dag. Als u drinkt, beperk u dan tot 2-3 glazen per dag, mits u geen alcoholverbod heeft (bijvoorbeeld bij een leverfunctiestoornis). 3

5 Praktische tips Tips voor broodbeleg Kies bij voorkeur broodbeleg met weinig zout: Er bestaat kaas met minder zout (bijvoorbeeld 25% minder zout). Wanneer u ook moet afvallen,kunt u beter kiezen voor minder zoute èn minder vette kaas (zoals 30+ kaas met minder zout); Lichtgezouten, minder vette vleeswaren zijn: filet américain, fricandeau, gekookte lever, kalkoenfilet, kipfilet, rollade, lichtgezouten rookvlees, rosbief, tong; Ei zonder zout (maximaal drie eieren per week); Kwark (eventueel vermengd met kruiden en ui, jam of fruit); Jam, appelstroop, suiker, groentespread, pindakaas, hagelslag, fruit en rauwkost bevatten weinig of geen zout. Wees matig met pindakaas en chocoladepasta als u moet afvallen. In sandwichspread en gistextract zit veel zout. Tips voor het koken Voor de bereiding van gerechten zonder zout zijn diverse mogelijkheden: Ongezouten bouillon kunt u trekken van kruiden (zoals lavas, laurier en foelie), veel verse groenten en vlees. U kunt ook gebruik maken van een kruidenbuiltje of natriumarme bouillonpoeder; De smaak van groente blijft beter behouden wanneer u deze kort kookt in weinig water. Rauwkost heeft een sterker uitkomende smaak dan gekookte groente; Voor het bereiden van een maaltijd met bijvoorbeeld aardappelen, groente en vis zonder zout is de magnetron een uitkomst. Er gaat weinig smaak verloren; Vlees, vis of kip, bereid in aluminiumfolie of een braadzak in de oven, behoudt de smaak zonder dat vet en zout worden toegevoegd. Een braadzak is te koop in warenhuizen, winkels met huishoudelijke artikelen en in sommige supermarkten; 4

6 Grilleren of barbecuen is een goed alternatief voor het bakken van vlees, vis of kip. Door de hitte van de grill wordt het vlees snel dichtgeschroeid zodat maar weinig vocht en smaak verloren gaan; Vlees, vis en kip kunt u op smaak brengen door deze te kruiden, te marineren of in te wrijven met natriumarme mosterd. Naar wens kunt u ui, tomaat, champignons, paprika, peperkorrels, laurierblad of kruidnagel meestoven; Jus kunt u op smaak brengen met een gesnipperd uitje, knoflook, tomaat, paprika, champignons, scheutje wijn of natriumarme smaakmakers. Natriumarme smaakmakers In het algemeen zijn smaakmakers zoals vleeskruiden en juspoeder erg zout. Er zijn natriumarme soorten te koop die wel geschikt zijn: Natriumarme aroma en strooiaroma, natriumarme bouillonblokjes, -korrels, -poeders; Natriumarme juspoeder, natriumarme ketjap, natriumarme kruidenmengsels, natriumarme mix voor bami/nasi, natriumarme mosterd, natriumarme sambal, natriumarme tomatenpuree; Natriumarme sauspoeder, natriumarme kant en klare sauzen, natriumarme mayonaise; Tafelzoetzuur zoals atjar, augurken en uitjes. Deze natriumarme producten kunnen echter veel kalium bevatten waardoor deze producten niet geschikt zijn als u ook een kaliumbeperkt dieet moet gebruiken. Smaakmakers die geen zout bevatten zijn: Azijn; Suiker; Citroensap; 5

7 Alle verse en gedroogde tuinkruiden; Specerijen (zoals kaneel, kruidnagel, kerrie, nootmuskaat); Gember; Knoflook; Schijf van Vijf Het lichaam heeft verschillende voedingstoffen nodig om goed te kunnen functioneren. Voedingstoffen zijn eiwitten, vetten, koolhydraten, voedingsvezels, vitamines, mineralen en water. In de Schijf van Vijf worden deze voedingsstoffen in vijf groepen verdeelt. De kern van de Schijf van Vijf zijn de vijf regels. Deze geven in het kort aan waar het bij een gezonde voeding om gaat. Voor iemand die gezond wil eten, zijn dit de belangrijkste aandachtspunten. Deze punten zullen hierna behandeld worden. 1. Gevarieerd 2. Niet te veel & Beweeg 3. Minder verzadigd vet 4. Veel groente, fruit en brood 5. Veilig 6

8 1. Eet gevarieerd Variatie is gezond. Er is niet één voedingmiddel dat alle voedingsstoffen in voldoende mate bevat. Eet gevarieerd, zodat uw voeding alle nodige stoffen levert. Bovendien voorkomt u zo dat u te veel ongezonde stoffen in uw lichaam krijgt. In de Schijf van 5 staan de groepen voedingsmiddelen die samen de basis vormen voor een gezonde voeding. U eet gevarieerd als u dagelijks iets eet uit ieder vak. De producten die in de afbeelding zijn weergegeven, staan symbool voor productgroepen. Zo staat het stukje rundvlees symbool voor de hele productgroep vlees. De afgebeelde voedingsmiddelen zijn voorkeursproducten en zij zijn de veel gebruikte of meest herkenbare varianten van hun groep. Bij vetten is bijvoorbeeld een fles zonnebloemolie afgebeeld. Olie staat in de Schijf als bron van essentiële vetzuren. Alle oliesoorten staan in de voorkeursgroep omdat deze weinig verzadigde vetzuren bevatten. En zonnebloemolie is de meest gebruikte olie. Kies elke dag uit ieder vak: 1. Groente en fruit; 2. Brood, (ontbijt)granen, aardappelen, rijst, pasta of peulvruchten; 3. Zuivel, vlees(waren), vis, ei of vleesvervangers; 4. Vetten en olie; 5. Drinken (vocht). De hoeveelheden die worden aangeboden zijn afhankelijk van geslacht en leeftijd. 7

9 2. Eet niet te veel & Beweeg Let op een goede energiebalans. Dat wil zeggen dat de energie die het lichaam uit de voeding krijgt in evenwicht is met de energie die u verbruikt. Om een gezond gewicht te behouden, is het belangrijk om niet te veel te eten en wel veel te bewegen. Varieer met de voeding en gebruik niet te veel suiker- en vetrijke producten en alcohol. Beweeg zoveel mogelijk, ten minste 30 minuten per dag. Eet u volgens de Schijf van Vijf en beweegt u voldoende, dan is er ook wat ruimte voor iets extra s. Maar let goed op het aantal calorieën. Een goed dagmenu bestaat uit drie hoofdmaaltijden en niet meer dan drie à vier keer iets tussendoor (zoals fruit of een boterham). Sla geen ontbijt, lunch of warme maaltijd over, want daardoor is de kans groot dat u te veel extra s gaat eten. Vaak zijn dat dan calorierijkere producten (met veel vet en suiker) die minder voedingstoffen bevatten. Gebruik niet te veel suikerrijke en vetrijke producten, daardoor krijgt u al snel te veel calorieën binnen. Kies in plaats van producten met veel suiker (zoals snoep en frisdrank) of vet (zoals koek, gebak, roomijs, snacks) wat vaker voor brood, fruit, (vruchten) thee, (mineraal)water of frisdrank zonder energie. 3. Minder verzadigd vet Verzadigd = Verkeerd, Onverzadigd = Oké Het ezelsbruggetje Verzadigd = Verkeerd, Onverzadigd = Oké is een handig hulpmiddel voor een gezonder eetpatroon. Als u veel verzadigd vet eet, verhoogt dit de kans op het krijgen van hart- en vaatziekten. Met wat aanpassingen in het dagelijks 8

10 eetpatroon kunt u ervoor zorgen dat u minder verzadigd vet binnenkrijgt. Kies voor op brood halvarine en voor bakken, braden en frituren de zachte of vloeibare vetsoorten, zoals vloeibaar bak- en braadvet of olie. Hierin zit vooral onverzadigd (gezonder) vet. Harde margarine, roomboter en vet in een wikkel is het verkeerde (verzadigde) vet. Eet niet te veel voedsel waar verzadigde vetten in zitten 'verborgen' zoals koek, gebak, chocolade, snacks, volvette kaas, volle melk, vet vlees, worst en zoutjes. Kies magere (melk)producten, 20+ of 30+ kaas en mager vlees/ magere vleeswaren. Eet twee keer per week vette vis. Visvet is gezond omdat het beschermt tegen hart- en vaatziekten. Gebruik ook eens vis (sardines, haring, zalm) als broodbeleg. Dat kan ook vis uit blik zijn. Bij plantaardig vet gaat het niet altijd om onverzadigd (gezonder) vet. Harde plantaardige vetten bevatten juist veel verzadigd (minder gezond) vet. Kijk dus goed op de verpakking om te weten welk vet in het product zit. 4. Veel groente, fruit en brood Van groente, fruit en brood (en aardappelen, rijst, pasta en peulvruchten) kunt u ruime hoeveelheden eten. Ze bevatten in verhouding weinig calorieën, veel voedingsstoffen en ze geven een verzadigd gevoel. Dit is extra belangrijk voor mensen die letten op hun gewicht. Verder verlaagt een ruime consumptie van groente en fruit het risico op chronische ziekten. Daarom vormen zij de basis van een gezonde voeding. 9

11 Varieer met verschillende soorten groenten en fruit. Elke soort bevat weer andere voedingsstoffen die belangrijk zijn. Eet groente, bijvoorbeeld sla of tomaat, ook eens op brood of neem komkommer, wortels of radijsjes tussendoor. Nederlanders eten te weinig brood. Per dag één tot twee sneetjes (volkoren) brood méér eten is beter om voldoende vezels binnen te krijgen. Meer groente en fruit helpen daar ook bij. Eet liever volkorenbrood dan wit brood, dit bevat meer vezels. Dit geldt ook voor zilvervliesrijst en volkoren pasta. Vezels bevorderen de stoelgang en geven een verzadigd gevoel. Het eten van vezelrijke voeding helpt om uw gewicht op het juiste peil te houden. Ook aardappelen, rijst, pasta en peulvruchten zijn een ideale basis voor een gezonde voeding. Ze zijn rijk aan zetmeel en vezels en bevatten nauwelijks vet. Als brood, aardappelen, rijst, pasta en peulvruchten niet worden gecombineerd met extra vet, wordt u er niet snel dik van. Gebruik dus zo weinig mogelijk vette jus en romige sauzen. Gebakken aardappels en patat bevatten veel vet. 5. Veilig Jaarlijks lopen bijna een miljoen mensen een voedselinfectie op. Vaak gebeurt dit thuis en is het met een aantal eenvoudige maatregelen te voorkomen: - Volg de houdbaarheidsdata en bewaaradviezen op. - Vervoer gekoelde producten in een koeltas. - Zet de temperatuur van de koelkast tussen de 4 en 7 graden Celsius. - Was groente en fruit. - Vermijd tijdens het koken elk contact tussen rauw en bereid eten, om kruisbesmetting te voorkomen. 10

12 - Verhit kip, ei en varkensvlees door en door. - Was regelmatig de handen met water en zeep. In elk geval voor u gaat koken, na aanraking met rauw vlees en als u naar het toilet bent geweest. - Gebruik steeds schone messen, lepels en snijplanken. - Zet bederfelijke producten meteen na gebruik terug in de koelkast. Wanneer producten, zoals melk, een uur buiten de koeling staan, zijn ze een dag minder lang houdbaar. - Bewaar kliekjes altijd in de koelkast en niet langer dan twee dagen. - Bewaar geen resten van afhaalmaaltijden. - Neem elke dag een schone vaatdoek. Wat heeft u dagelijks nodig? Als u dagelijks onderstaande voedingsmiddelen in de aangegeven hoeveelheden gebruikt, krijgt u voldoende voedingsstoffen binnen. Met de diëtist kunt u bespreken of deze hoeveelheden voor u voldoende zijn. Wat heeft u dagelijks nodig? Voor de groepen voedingsmiddelen uit de Schijf van Vijf zijn aanbevolen hoeveelheden opgesteld per leeftijdsgroep en per geslacht. Ofwel: wat heeft u nodig op een dag? De aanbevolen hoeveelheden geven aan hoeveel iemand gemiddeld per dag nodig heeft om voldoende eiwitten, vitamines en mineralen binnen te krijgen. Per leeftijdsgroep gelden de kleinste hoeveelheden voor de vrouwen en de grootste voor de mannen. Bij alle genoemde hoeveelheden gaat het om het gewicht van producten zoals ze worden gegeten. 11

13 Gemiddeld aanbevolen hoeveelheden voedingsmiddelen per dag Groente jaar jaar 70 jaar en ouder 200 g (4 opscheplepels) 200 g (4 opscheplepels) 150 g (3 opscheplepels) Fruit 2 stuks (200 g) 2 stuks (200 g) 2 stuks (200 g) Brood Aardappelen, rijst, pasta, peulvruchten 6-7 sneetjes ( g) g 4-5 aardappelen/ opscheplepels 5-6 sneetjes ( g) g 3-4 aardappelen/ opscheplepels 4-5 sneetjes ( g) g Melk(producten) 450 ml 500 ml 650 ml 2-4 aardappelen/ opscheplepels Kaas 1 ½ plak (30 g) 1 ½ plak (30 g) 1 plak (20 g) Vlees(waren), vis, kip, eieren, vleesvervangers Halvarine/ Margarine Bak-, braad- en frituurproductenolie Dranken (inclusief melk) g g g g 5 g/ sneetje g 5 g/ sneetje g 5 g/ sneetje 15 g (1 eetlepel) 15 g (1 eetlepel) 15 g (1 eetlepel) 1 ½ - 2 liter 1 ½ - 2 liter 1 ½ - 2 liter Voedingscentrum - eerlijk over eten Meer informatie Het Voedingscentrum geeft een groot aantal brochures uit. Er zijn voor diverse diëten brochures verkrijgbaar met uitgebreide, praktische informatie. Een gratis overzicht van de uitgaven kunt u aanvragen bij: Voedingscentrum Postbus CK Den Haag Telefoon: (070) (werkdagen van uur) 12

14 In dit overzicht vindt u alle informatie over de prijzen en de wijze van aanvragen. Tevens kunt u via dit telefoonnummer ook vragen over voeding stellen. Raadpleeg voor actuele informatie ook internet: De Nederlandse Hartstichting geeft ook diverse brochures uit op het terrein van hart- en vaatziekten. Nederlandse Hartstichting Postbus CH Den Haag Telefoon: ( ) Voor vragen over hart- en vaatziekten en het werk van de hartstichting bel de informatielijn: (lokaal tarief, ma. t/m vr. van ) Fax: (070) Raadpleeg voor actuele informatie ook internet: info@hartstichting.nl Voor vragen kunt u terecht bij de afdeling Diëtetiek: dietetiek@ikazia.nl Deze brochure is gemaakt door afdeling Diëtetiek van het Ikazia Ziekenhuis Rotterdam (juni 2007 en herzien in 2009) aan de hand van de volgende informatie: - uit het digitale dieet (1998) - Informatie van de website van het voedingscentrum - Een gezonde kijk op vitamines en mineralen, voedingscentrum (1997) 13