Managementrapportage EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum

Transcriptie

1 Managementrapportage EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum Naam bedrijf: EnerDeCo BV Adres: Zuiderspoorstraat 11-13, 7512 AX Plaats Enschede Telefoon: adres: Documentstatus: Definitief Datum rapportage: juli 2013 Adviseur: ing. R. Moelard Adviseurnummer SKW /07 Software VABI EPA-U (VABI Software b.v.) Versie interface 3.01 (Kernel 4.10)

2 Managementsamenvatting EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum 2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Omschrijving huidige situatie en energieverbruik referentiejaar Energetische kwaliteit van de gebouwen Energieverbruikcijfers Energielabels Energieverbruik en emissie Energieverbruiksanalyse Energieverbruik per deelpost Energiekosten Inventarisatie besparingsmogelijkheden Maatregelpakketten Uitgangspunten Onderzochte maatregelpakketten Energieneutraal Maatregelpakket met maatregelen met terugverdientijd < 10 jaar Maatregelpakket met maatregelen met terugverdientijd < 10 jaar in combinatie met geplande maatregelen conform meerjarenonderhoudsplan (MJOP) Kosten en baten Aanbevelingen m.b.t. implementatie maatregelen Jaarlijkse kostenraming Pakket 1. Kansrijke maatregelen met terugverdientijd maximaal 10 jaar Pakket 2. Kansrijke maatregelen met terugverdientijd maximaal 10 jaar icm geplande maatregelen conform MJOP Pakket 3. Kansrijke maatregelen, welke leiden tot maximale benadering van CO2 neutrale gebouwen Implementatie tot Implementatie tot Vergelijking van de drie verschillende maatregelpakketten Implementatie Bijlage 1: Maatregelen voor CO2 neutrale gebouwen (met kosten) Bijlage 2: Maatregelen met TvT < 10 jaar (met kosten) Bijlage 3: Maatregelen met TvT < 10 jaar + uittevoeren conform MJOP (met kosten) Enerdeco BV 2

3 Managementsamenvatting EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum 3 1. Inleiding Hilversum is klimaatneutraal in Zo luidt het streven van de gemeenteraad van Hilversum na het unaniem aannemen van een initiatiefvoorstel van PvdA, GroenLinks en ChristenUnie (november 2010). Het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen staat hierbij centraal. Het initiatiefvoorstel dat eind 2010 door de raad is vastgesteld onderstreepte dit: Klimaatneutraliteit draagt in hoge mate bij aan het verminderen van de problemen van energietekorten en klimaatverandering, maar zeker ook aan de problemen van grondstoffen- en voedseltekorten. Klimaatneutraal in 2050 is een forse ambitie, omdat het beduidend verder gaat dan het nationale klimaatbeleid. Het vergt veel van de gemeente om het binnen haar eigen organisatie te realiseren. In de periode ligt de focus bij het investeren in de gemeentelijke organisatie. Hiervoor zijn vier redenen: 1. De gemeenteraad vindt dat de gemeentelijke organisatie in 2020 klimaatneutraal moet zijn (de eerste te bereiken mijlpaal). 2. Hoe eerder de gemeentelijke organisatie klimaatneutraal is, des te gemakkelijker is het om burgers en ondernemers te bewegen om óók energiemaatregelen te treffen. 3. De gemeente heeft maximale invloed in haar eigen organisatie. 4. Met de opgedane ervaring kan de gemeente een acceleratiefunctie vervullen in de samenleving. Een gebouw is klimaatneutraal wanneer over een jaar gemeten het fossiele energiegebruik (en de daaraan gerelateerde CO2-emissies) binnen haar gebouw nul is. Er wordt dus niet meer energie gebruikt dan er vanuit duurzame bronnen aan het systeem wordt toegeleverd. De grenzen van energieneutrale gebouwen beperken zich bij voorkeur tot het gebouw en de directe omgeving. Het streven is dan om door het ontwerp van het gebouw en door de interactie van het gebouw met de omgeving, gebouwen te realiseren en te beheren met een zeer efficiënte duurzame energiehuishouding, waarvan het energiegebruik (over een jaar genomen) op nul uitkomt of zelfs energie oplevert. Het is belangrijk om bij energieneutraal altijd de bredere duurzaamheidscontext in de gaten te houden: het streven naar een energieneutraal gebouw moet geen andere nadelige effecten met zich meebrengen zoals bijvoorbeeld achteruitgang in binnenmilieu of toepassing van niet duurzame materialen. Voordat we de gemeentelijke gebouwen energiecentraal kunnen maken, is het van belang te weten wat de huidige CO2 uitstoot en het huidige energieverbruik is. In dit document wordt de nulsituatie van de gemeentelijke gebouwen vastgelegd en worden diverse maatregelpakketten met kosten en baten gepresenteerd, welke mogelijk zijn om de doelstelling van energieneutrale scholen te behalen. Enerdeco BV 3

4 Managementsamenvatting EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum 4 2. Omschrijving huidige situatie en energieverbruik referentiejaar In dit hoofdstuk worden de energetische aspecten met betrekking tot de gebouwen van de gemeente Hilversum in hoofdlijnen omschreven. In bijlage 1 vindt u per gebouw een gedetailleerde omschrijving per gebouw. 2.1 Energetische kwaliteit van de gebouwen De energetische kwaliteit van de gebouwen is voor de thema s isolatie (dak, gevel, vloer en glas), verlichting en verwarming in kaart gebracht. Op individueel gebouwniveau is bijvoorbeeld bepaald welk glasoppervlak [in m 2 ] voorzien is van welk type beglazing of welke warmte opwekkers worden toegepast. Op basis hiervan is bepaald of het gebouw Slecht, Matig, Redelijk of Goed scoren. Een slechte score betekent in de praktijk ook vaak een hoog energieverbruik. Veelal wordt daarbij voldaan aan de volgende eigenschappen. Tabel 2.1: Beoordelingsgrondslag energetische kwaliteit Isolatie Verlichting Verwarming Slecht Ongeïsoleerd en enkelglas (veelal bouwjaar < 1980) Conventionele TL-verlichting veelal centraal geschakeld Matig Matig geïsoleerd met enkelglas Conventionele TL-verlichting per vertrek geschakeld Redelijk Goed Matig geïsoleerd met dubbelglas (veelal bouwjaar ) Rc > 2,5 en minimaal dubbelglas (veelal bouwjaar > 1990) Ventilatie Hoogfrequente TL-verlichting of conventioneel met aanwezigheiddetectie Hoogfrequente TL-verlichting met daglicht of aanwezigheiddetectie Instellingen klimaatinstallaties slechter dan VR-ketel VR-ketel HR107-ketel Warmtepomp of stadsverwarming Slecht Zonder warmteterugwinning en zonder Installatie(s) draaien continu op dagbedrijf tijdklokken Matig Zonder warmteterugwinning met Installaties draaien veel ruimer op dagbedrijf dan noodzakelijk tijdklokken Redelijk Met warmteterugwinning en tijdklokken Bedrijfsuren installaties komen overeen met gebruikstijden. Echter stooklijnen en optimalisering niet goed ingesteld Goed Met warmteterugwinning, met tijdklokken en vraaggestuurd Bedrijfsuren installaties komen overeen met gebruikstijden en stooklijnen en optimalisering goed ingesteld. Deze thema s zijn op alle locatie aan de orde. In de onderstaande grafiek wordt weergegeven hoeveel procent van de gebouwen een specifieke beoordeling hebben op de thema s isolatie, verlichting en verwarming. Grafiek 2.1: Beoordeling Energiehuishouding locaties gemeente Hilversum Enerdeco BV 4

5 Managementsamenvatting EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum 5 Op basis van de grafiek is het volgende te concluderen: Isolatiegraad: De isolatiegraad van met name de oude panden is slecht of matig. Enkele hebben een monumentale status, waardoor de isolatiegraad in de jaren nauwelijks verbeterd is. Slechts de daken van deze panden zijn geïsoleerd. Rendement verwarming: Vrijwel alle panden worden verwarmd met een HR107-ketel. Deze vorm van warmteopwekking wordt als redelijk energiezuinig beschouwd. Verbetering is mogelijk door toepassing van warmtepompen of een pelletketel. Slechts in één pand is nog sprake van een VR-ketel. Bij sportcentrum Lieberg wordt gebruik gemaakt van een WKK. Ondanks dat het thermisch rendement ongeveer 65% bedraagt wordt deze vorm van warmteopwekking toch als goed beschouwd, omdat naast warmte tevens elektriciteit wordt opgewekt. Klimaatinstellingen: De grote gebouwen beschikken over een gebouwbeheersysteem. Dit zijn er echter slechts enkele. De meeste verwarmingsinstallaties in de gebouwen worden aangestuurd door eenvoudige regelingen met slechts beperkte instel mogelijkheden. Bij een groot deel van de gebouwen zijn de instellingen redelijk ingesteld. Dit wil zeggen dat de kloktijden redelijk overeenkomen met de gebruikstijden. Er is bij deze panden nog wel een besparingspotentie door andere instellingen te optimaliseren, zoals stooklijnen, nachttemperaturen, inblaastemperaturen, vakanties, enz. In enkel panden zijn de instellingen slecht of matig. Dit wil zeggen dat de kloktijden veel ruimer zijn dan de gebruikstijden. In enkele gevallen is de verwarming zelfs continu ingeschakeld. Energiezuinig Ventileren: De grotere gebouwen zijn voorzien van mechanische ventilatie. In de gebouwen waar daarbij sprake is van warmteterugwinning is sprake van een goede of redelijke beoordeling. Zonder warmteterugwinning is sprake van een slechte beoordeling. In veel panden is slechts sprake van natuurlijke ventilatie middels ramen en roosters. In de meeste gevallen is daarbij sprake van te weinig ventilatie. Het energiegebruik door ventilatie is hierdoor echter ook laag. Toch wordt de ventilatie in deze gebouwen beoordeeld als matig, omdat het energieverbruik wel hoog zou zijn geweest indien er geventileerd wordt conform huidig bouwbesluit. Efficiënte verlichting: De toegepaste verlichting is zeer divers. Er zijn gebouwen met conventionele TL-verlichting en gebouwen met energiezuinige hoogfrequente verlichting. Veelal wordt er geen gebruik gemaakt van aanwezigheiddetectie en daglichtregeling. Enerdeco BV 5

6 Managementsamenvatting EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum 6 In de onderstaande tabel wordt de beoordeling per gebouw weergegeven. Tabel 2.2: Beoordeling energetische kwaliteit per gebouw Isolatie- Rendement graad verwarming Instellingen klimaatinstallaties Energiezuinig ventileren Efficiëntie verlichting Arena Dudok Arena goed redelijk redelijk redelijk redelijk Augustinushof 61 - Kinderopvang De Speeldoos slecht redelijk redelijk matig redelijk Badhuislaan 10 - Kinder dagopvang slecht redelijk redelijk matig redelijk Badhuislaan 10b - Bedrijfsverzamelpand slecht redelijk redelijk matig slecht De Meent 4a - Peuterspeelzaal redelijk redelijk redelijk matig slecht De Meent 4b - t Web redelijk redelijk redelijk matig slecht De Meent 5 - De Kruisdam redelijk redelijk slecht slecht slecht De Meent 6 - Sportzaal De Meent matig redelijk redelijk matig matig Dudokpark 1 - Raadhuis Hilversum slecht redelijk matig matig redelijk Dudokpark 10 - Kindertuin slecht matig matig matig matig Edisonstraat 47 - Boboemba matig redelijk slecht slecht slecht Eemnesseweg 7a - Theater Achterom slecht redelijk matig slecht slecht Eikbosserweg Kinderopvang BSO Fransiscusweg 6a - Sporthal Kerkelanden slecht redelijk redelijk matig redelijk goed redelijk redelijk redelijk goed Geuzeweg 84 - De Geus slecht redelijk slecht redelijk slecht Goudenregenlaan 3 - Kinderdagverblijf Dribbel J. v.d. Heidenstraat Sporthal De Lieberg slecht redelijk matig matig matig goed goed redelijk matig matig J. v.d. Heidenstraat Zwembad matig goed redelijk matig redelijk K. Onnesweg 2 - Kinderopvang 't Zonnestraaltje slecht redelijk redelijk matig matig Kerkbrink 6 - Museum matig redelijk redelijk goed redelijk Kloosterlaan 5 - De Keet matig redelijk slecht matig matig Koninginneweg - De Vorstin, goed redelijk goed goed goed Noorderweg 96 - Globe/Tomin slecht redelijk redelijk slecht goed Oude Enghweg 21 - Villa Valuta slecht redelijk redelijk matig goed Oude Enghweg 23 - Stadskantoor goed redelijk matig goed goed Rembrandtlaan 32 - Woning slecht matig redelijk redelijk redelijk Rigelstraat 53 - Peuterspeelzaal slecht redelijk redelijk matig redelijk Sterrelaan 35 - Woning slecht redelijk redelijk matig redelijk Zoutmanlaan 3 - De Zoutkeet goed redelijk redelijk slecht redelijk Enerdeco BV 6

7 Managementsamenvatting EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum Energieverbruikcijfers Om te kunnen beoordelen of uw gebouw (-cluster) veel of weinig energie verbruikt zijn er een tweetal mogelijkheden, te weten: 2. Het opstellen van een Energielabels op basis van gebouweigenschappen. Gebruikersafhankelijke zaken als gebruikstijden spelen geen rol. 3. Een vergelijken van het jaarlijkse energieverbruik met branche gemiddelden Energielabels Op basis van een inspectie op locatie en aangeleverde informatie, zoals tekeningen en (bouwkundige of installatietechnische) omschrijvingen zijn m.b.v. VABI EPA-U software versie 3.01 (Kernel 4.1) voor de locaties van de gemeente Hilversum energiecertificaten opgesteld. De resultaten worden weergegeven in de onderstaande tabel. Een gebouw met een A++ label is zeer energiezuinig en een gebouw met een G label zeer energie onzuinig Tabel 2.3 Energielabels gemeentelijke gebouwen gemeente Hilversum Gebouw bouwjaar oppervlak [m2] Label Energie- Index Arena Dudok Arena A 1,05 Augustinushof 61 - Kinderopvang De Speeldoos D 1,34 Badhuislaan 10 - Kinder dagopvang G 2,35 Badhuislaan 10b - Bedrijfsverzamelpand G 2,78 De Meent 4a - Peuterspeelzaal B 1,15 De Meent 4b - t Web A 1,04 De Meent 5 - De Kruisdam A 0,72 De Meent 6 - Sportzaal De Meent F 1,61 Dudokpark 1 - Raadhuis Hilversum G 2,13 Dudokpark 10 - Kindertuin G 1,86 Edisonstraat 47 - Boboemba begin jaren A 0,97 Eemnesseweg 7a - Theater Achterom G 1,78 Eikbosserweg Kinderopvang BSO F 1,66 Fransiscusweg 6a - Sporthal Kerkelanden A 0,91 Geuzeweg 84 - De Geus G 2,03 Goudenregenlaan 3 - Kinderdagverblijf Dribbel A 1,05 J. v.d. Heidenstraat Sporthal De Lieberg A 1,05 J. v.d. Heidenstraat Zwembad G 1,81 K. Onnesweg 2 - Kinderopvang 't Zonnestraaltje F 1,64 Kerkbrink 6 - Museum D 1,45 Kloosterlaan 5 - De Keet B 1,12 Koninginneweg - De Vorstin, A 0,79 Noorderweg 96 - Globe/Tomin B 1,15 Oude Enghweg 21 - Villa Valuta G 2,53 Oude Enghweg 23 - Stadskantoor A 0,8 Rembrandtlaan 32 - Woning G 3,5 Rigelstraat 53 - Peuterspeelzaal D 1,33 Sterrenlaan 35 - Woning G 3,26 Zoutmanlaan 3 - De Zoutkeet A 0,82 Enerdeco BV 7

8 Managementsamenvatting EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum 8 Grafiek 2.2 Energielabels gemeentelijke gebouwen gemeente Hilversum Label A Label B Label C Label D Label E Label F Label G Enerdeco BV 8

9 Managementsamenvatting EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum Energieverbruik en emissie In het kader van het onderzoek is m.b.t. het energieverbruik een branchevergelijking gemaakt. Daarbij dient de onderstaande tabel met kengetallen uit de branche als uitgangspunt. Tabel 2.4 Benchmark energieverbruik Elektriciteit (kwh/m 2 ) Gas (m 3 gas / m 2 ) hoog gemiddeld laag hoog gemiddeld laag Sporthallen* ,5 10 Kantoren m 2 ** Kantoren m 2 ** Peuterspeelzalen *** * De kengetallen zijn bepaald op basis van energieonderzoeken uitgevoerd door Enerdeco. ** De kengetallen zijn gebaseerd op basis van Cijfers en tabellen van SenterNovem (huidig AgentschapNL) *** De kengetallen zijn bepaald op basis van energieonderzoeken uitgevoerd door Enerdeco bij basisscholen. Deze zijn vergelijkbaar met peuterspeelzalen De kengetallen zijn gebaseerd op Per categorie worden drie waarden gegeven, de laagste 20%, het gemiddelde en de hoogste 20%. Dat wil zeggen, dat 20% van de gebouwen minder verbruiken dan het gegeven lage verbruik. 80% van de gebouwen verbruiken minder dan het gegeven hoge verbruik. Het opgegeven gemiddelde verdeelt de resultaten van de monitoring in 2 gelijke delen (50%). In de onderstaande tabel wordt per locatie het energieverbruik weergeven. Tevens is te zien hoe het verbruik zich verhoudt t.o.v. het landelijke gemiddelde energieverbruik volgens tabel 4.3. Om een vergelijk te kunnen maken wordt het warmteverbruik omgerekend naar een gasverbruik. Tabel 2.5 Overzicht verbruiken, kosten en benchmark energieverbruik Locatie Kengetallen Energie Verbruik t.o.v. landelijk gemiddelde gas [m3] Elektriciteit [kwh] Verbruik t.o.v. landelijk gemiddelde Elektra Gas Elektra Gas Arena Dudok Arena * * Hoog Laag* Augustinushof 61 - Kinderopvang De Speeldoos Hoog Hoog Badhuislaan 10 - Kinder dagopvang Laag Hoog Badhuislaan 10b - Bedrijfsverzamelpand Laag Hoog De Meent 4a - Peuterspeelzaal Hoog Hoog De Meent 4b - t Web n.b. n.b. De Meent 5 - De Kruisdam n.b. n.b. De Meent 6 - Sportzaal De Meent Laag Gemiddeld Dudokpark 1 - Raadhuis Hilversum Gemiddeld Hoog Dudokpark 10 - Kindertuin Hoog Hoog Edisonstraat 47 - Boboemba Hoog Gemiddeld Eemnesseweg 7a - Theater Achterom n.b. n.b. Eikbosserweg Kinderopvang BSO Gemiddeld Gemiddeld Fransiscusweg 6a - Sporthal Kerkelanden Gemiddeld Laag Geuzeweg 84 - De Geus n.b. n.b. *Warmte omgerekend naar gas (verbruik warmte is 574GJ) Enerdeco BV 9

10 Managementsamenvatting EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum 10 Tabel 2.6 Overzicht verbruiken, kosten en benchmark energieverbruik (vervolg) Locatie Kengetallen Energie Verbruik t.o.v. landelijk gemiddelde gas [m3] Elektriciteit [kwh] Verbruik t.o.v. landelijk gemiddelde Elektra Gas Elektra Gas Goudenregenlaan 3 - Kinderdagverblijf Dribbel J. v.d. Heidenstraat Sporthal De Lieberg Hoog Hoog Laag Gemiddeld J. v.d. Heidenstraat Zwembad n.b. n.b. K. Onnesweg 2 - Kinderopvang 't Zonnestraaltje Gemiddeld Hoog Kerkbrink 6 - Museum n.b. n.b. Kloosterlaan 5 - De Keet n.b. n.b. Koninginneweg - De Vorstin, n.b. n.b. Noorderweg 96 - Globe/Tomin Laag Gemiddeld Oude Enghweg 21 - Villa Valuta Laag Hoog Oude Enghweg 23 - Stadskantoor Hoog Laag Rembrandtlaan 32 - Woning n.b. n.b. Rigelstraat 53 - Peuterspeelzaal Gemiddeld Hoog Sterrenlaan 35 - Woning n.b. n.b. Zoutmanlaan 3 - De Zoutkeet n.b. n.b. In de onderstaande tabel vindt u een overzicht van het totale energieverbruik van de gemeentelijke gebouwen van de gemeente Hilversum en emissies in het referentiejaar. Tabel 2.7 Jaarlijks energieverbruik en CO2 emissie (gemiddeld klimaatjaar) Energiegebruik Primair [GJ/jaar] CO2 emissie [ton/jaar] Gasverbruik (m3/jaar) Warmteverbruik (GJ/jaar) Elektriciteitgebruik (kwh/jaar) * * De CO2 emissie is gebaseerd op grijze stroom. Totaal Totaal Enerdeco BV 10

11 Managementsamenvatting EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum 11 3.Energieverbruiksanalyse 3.1 Energieverbruik per deelpost De benodigde energie wordt ten behoeve van de gemeentelijke gebouwen van de gemeente Hilversum ingekocht in de vorm van warmte, aardgas en elektriciteit. Het gebruik van primaire energie bestaat voor circa 1% uit warmte, 50 uit gas en voor 49% uit elektriciteit. In onderstaande tabel wordt het primaire energiegebruik gepresenteerd per deelpost van de gebouwen van de gemeente Hilversum. Dit geeft een goed beeld welke post het meeste energiegebruik omvat. De gebruiken worden tevens in het cirkeldiagram gepresenteerd. Opgemerkt dient te worden dat het primaire energieverbruik is gecorrigeerd naar een standaard klimaatjaar (TRY De Bilt). Hierdoor is het totale verbruik anders dan het totale jaarverbruik van Tabel 3.1: energiegebruik per deelpost (van deelnemende gebouwen) Deelpost Totaal Per m 2 GVO Eenheid Verwarming MJ/jaar Koeling MJ/jaar Tapwater MJ/jaar Verlichting MJ/jaar Apparatuur MJ/jaar Ventilatoren MJ/jaar Pompen MJ/jaar Verwarming bassin zwembad MJ/jaar WKK MJ/jaar TOTAAL ,76 MJ/jaar Enerdeco BV 11

12 Managementsamenvatting EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum Energiekosten In de besparingsberekeningen is uitgegaan van de energiekosten volgens tabel 3.2 (excl. energiebelasting). De kosten zijn gebaseerd op de energietarieven voor het 4 e kwartaal voor de gebouwen waar de gemeente Hilversum gebruik van maakt. Overige gebruikers van gemeentelijke gebouwen kopen zelf energie in. Zo betalen de peuterspeelzalen ongeveer 0,005 euro per kwh meer. Inclusief energiebelasting ontstaat er dan een afwijking van ongeveer 5%. De energiebelasting, welke afhankelijk is van het gebruik, dient hierbij nog opgeteld te worden. De energiebelasting is echter afhankelijk van het energieverbruik. Zo betaalt een kleine energieverbruiker relatief meer energiebelasting dan een grote energieverbruiker. In tabel 3.3 wordt de energiebelasting afhankelijk van het verbruik weergegeven. Tabel 3.2: Aangenomen energiekosten excl. energiebelasting en BTW Tarief Opmerking Elektriciteit (per kwh) 0,07 Gas (per m 3 ) 0,34 Tarief is gebaseerd op de leveringskosten geldend voor het laatste kwartaal van De kosten voor het hoge tarief worden gehanteerd, omdat de energiebesparende maatregelen over het algemeen in dit tarief vallen. Verder zijn de kosten voor de systeemdiensten (0,0013 euro/kwh) meegenomen. De overige kosten zijn niet afhankelijk van het verbruik. Tarief is gebaseerd op slechts de leveringskosten geldend voor de periode laatste kwartaal 2012 De overige kosten zijn niet afhankelijk van het verbruik. Tabel 3.3: Energiebelasting(excl. BTW) Tarief in 2013 Aardgas per m3 tot , , mln 0,0439 Elektriciteit per kwh tot , , mln 0,0113 Naast de genoemde kosten worden er door het netwerkbedrijf ook kosten in rekening gebracht voor het elektriciteit-, warmte of gastransport. M.u.v. enkele kosten (zie tabel 3.2) zijn deze niet afhankelijk van het verbruik, maar van de benodigde capaciteit en de aansluiting. In geval van elektriciteit zijn de kosten afhankelijk van het gecontracteerde vermogen in kw en het maximaal opgenomen vermogen in kw (afgerekend per maand). In geval van gas zijn de kosten afhankelijk van de aansluitcapaciteit in m 3 /uur en de maximaal afgenomen hoeveelheid in m 3 /uur. Voor de warmtelevering zijn de kosten afhankelijk van het aansluitvermogen (vastrechttarrief). Enerdeco BV 12

13 4. Inventarisatie besparingsmogelijkheden In deze paragraaf komen de mogelijke maatregelen aan bod. In de onderstaande tabel worden de maatregelen per locatie weergegeven. Tabel 4.1: Energiebesparende maatregelen per gebouw dakisolatie gevelisolatie beglazing vloerisolatie pelletketel warmtepomp zonnepanelen zonnecollector ventilatie alles verlichting overige Arena Dudok Arena x x x x Augustinushof 61 - Kinderopvang De Speeldoos x x x x x x Badhuislaan 10 - Kinder dagopvang x x x x x x Badhuislaan 10b - Bedrijfsverzamelpand x x x x x De Meent 4a - Peuterspeelzaal x x x x x De Meent 4b - t Web x x x x x x De Meent 5 - De Kruisdam x x x x De Meent 6 - Sportzaal De Meent x x x x x x x Dudokpark 1 - Raadhuis Hilversum x x x Dudokpark 10 - Kindertuin x x x x x Edisonstraat 47 - Boboemba x x x x x x x Eemnesseweg 7a - Theater Achterom x x x x x Eikbosserweg Kinderopvang BSO x x x x Fransiscusweg 6a - Sporthal Kerkelanden x x x x x Geuzeweg 84 - De Geus x x x x x x Goudenregenlaan 3 - Kinderdagverblijf Dribbel x x x x J. v.d. Heidenstraat Sporthal De Lieberg x x x x J. v.d. Heidenstraat Zwembad x x x x K. Onnesweg 2 - Kinderopvang 't Zonnestraaltje x x x x x Kerkbrink 6 - Museum x x x x x x x Kloosterlaan 5 - De Keet x x x x x Koninginneweg - De Vorstin, x x x Noorderweg 96 - Globe/Tomin x x x x x x Oude Enghweg 21 - Villa Valuta x x x x Oude Enghweg 23 - Stadskantoor x x x Rembrandtlaan 32 - Woning x x x x x x Rigelstraat 53 - Peuterspeelzaal x x x x x Sterrenlaan 35 - Woning x x x x x x Zoutmanlaan 3 - De Zoutkeet x x x x x x

14 5. Maatregelpakketten 5.1 Uitgangspunten De individuele maatregelen kunnen gebundeld worden in maatregelpakketten, welke samengesteld worden op basis van verschillende ambitieniveaus. In deze managementrapportage worden maatregelpakketten met de volgende ambitieniveau gepresenteerd: o Maatregelpakket CO2 neutraal o Maatregelpakket met maatregelen met terugverdientijd < 10 jaar o Maatregelpakket met maatregelen met terugverdientijd < 10 jaar in combinatie met geplande maatregelen conform meerjarenonderhoudsplan (MJOP) De implementatie van maatregelen uit een maatregelpakket kan gelijktijdig of uitgespreid over een langere periode plaats vinden. Het samenstellen van maatregelpakketten zal in de praktijk van diverse factoren afhangen, zoals: Terugverdientijd van maatregelen Ontwikkeling van energieprijzen Rente en inflatie Noodzakelijke of onmogelijke combinaties van maatregelen Samenhang met natuurlijke vervangingsmomenten Exploitatie (onderhoud en energie) Inpassing in het gebouw (uitstraling en toepasbaarheid) Vandalisme gevoeligheid Bij het samenstellen van de maatregelpakketten kan de Trias Energetica gehanteerd worden. De Trias Energetica is een drie-stappen-plan bedoeld voor bedrijven, huishoudens, overheden, om stap voor stap klimaatneutraal te worden. De stappen worden opeenvolgend genomen, zodanig dat eerst zoveel mogelijk maatregelen uit stap 1 worden genomen. Kan dit niet meer verantwoord gedaan worden, dan zoveel mogelijk maatregelen uit stap 2 en tenslotte een eventuele restvraag met stap 3: Stap 1. Beperk het energieverbruik door beperking van de vraag (goed isoleren) Stap 2. Gebruik duurzame energiebronnen (bodemwarmte, zonne-energie, wind, etc.) Stap 3. Gebruik eindige energiebronnen efficiënt (hoog rendement). Bij stap 1 is een belangrijke vraag wanneer iets nog verantwoord gedaan kan worden. Exacte uitgangspunten kunnen hierbij niet gehanteerd worden. Bij het samenstellingen van de pakketten worden de volgende uitgangspunten aangehouden: Wat is gezien de combinatie van maatregelen noodzakelijk. Zo vraagt de toepassing van een warmtepomp om een laagtemperatuursysteem, waarbij in veel gevallen tevens een goede isolatiegraad gewenst is. Indien de terugverdientijd van een maatregel uit stap 2 of 3 significant lager is dan een maatregel uit stap 1 en er zijn geen bijkomende comfortvoordelen dan de betreffende maatregel uit stap 1 niet toepassen.

15 Managementsamenvatting EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum Onderzochte maatregelpakketten Energieneutraal Wil men een energieneutraal gebouw realiseren dan dient zowel het elektriciteitsverbruik als het warmtegebruik energieneutraal opgewekt te worden. Elektriciteitsverbruik Wil men een Energieneutraal gebouw realiseren dan is het noodzakelijk om elektriciteit met wind of zon op te wekken. Voor gemeentelijke gebouwen is wind op locatie echter geen optie. Er zijn wel kleine windturbines voor in de gebouwde omgeving, maar deze kunnen slechts op hoge gebouwen geplaatst worden, de opbrengst is moeilijk te voorspellen en de terugverdientijd is zeer lang (langer dan zonnepanelen). Zonne-energie kan middels zonnepanelen eenvoudig gerealiseerd worden. Het beschikbare dakoppervlak is groot. Echter niet voldoende om het gehele elektriciteitsverbruik te dekken. Om energieneutraal te zijn kan de nog over gebleven electriciteitsbehoefte gedekt worden door inkoop van groene stroom. Per gebouw is het beschikbare dakoppervlak voor zonnepanelen indicatief bepaald rekening houdend met beschaduwing. Geen rekening is gehouden met de draagkracht van het dak. Inmiddels zijn er HRe ketels op de markt welke naast warmte tevens elektriciteit opwekken. Er zijn diverse pilots uitgevoerd in de woningbouw. Hieruit is gebleken dat de kosten nog niet opwegen tegen de baten. Men overweegt nu toepassing in de kleine utiliteit. Een belangrijke producent Remeha geeft vooralsnog aan dat de techniek nog niet geschikt is om daadwerkelijk over te gaan tot het uitvoeren van pilots. Aangezien er tevens gasverstookt zal worden en dus geen sprake is van een CO2 neutraal gebouw, wordt de maatregel niet opgenomen in het maatregelen pakket. Warmtegebruik Duurzame warmteopwekking kan doormiddel van Stadsverwarming op biomassa Elektrische warmtepompen, waarbij de elektriciteit duurzaam wordt opgewekt. Pelletketels Voor de warmteopwekking kan een elektrische warmtepomp in combinatie met een laagtemperatuursysteem toegepast worden. In de meeste gebouwen is nog geen sprake van een laagtemperatuursysteem. Naast de warmtepomp zal dan ook nog een aanzienlijke investering noodzakelijk zijn om een laagtemperatuur warmteafgifte systeem te realiseren. Aanvullend zullen met name gebouwen met slechte isolatiegraad ook bouwkundig verbeterd moeten worden om het comfort op een gewenst niveau te brengen. Een alternatief is het toepassen van een pelletketel. In verhouding met een warmtepomp is de maatregel eenvoudiger te realiseren en zijn geen aanvullende bouwkundige werkzaamheden noodzakelijk. Een uitzondering hierop is het realiseren van een ruimte voor opslag en buffer. Enerdeco BV 15

16 Managementsamenvatting EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum 16 Pelletketels worden nog niet op grote schaal in Nederland toegepast. Aanbevolen wordt een haalbaarheidstudie uit te voeren naar het gebruik van pelletketels in Hilversum. De volgende zaken dienen daarbij minimaal aan de orde te komen: Wat zijn de exacte kosten en in hoeverre zijn bouwkundige ingrepen noodzakelijk Wat is de verwachte prijsontwikkeling van de pellets in relatie tot de gaskosten In welke mate kan hinder verwacht worden door de emissie via de rookgassen Welke grondstoffen kan en wil men toepassen voor de productie van de pellets Wat is de verwachte levensduur van een pelletketel in relatie tot de levensduur van een aardgas gestookte ketel en een warmtepomp Wat zijn de verwachte onderhoudskosten Het toepassen van een pelletketel is met name een interessante optie voor het Raadhuis, omdat de isolatiegraad van het pand vanwege het monumentale karakter niet significant kan worden verbeterd. Een warmtepomp kan dan vanwege het noodzakelijke hoogtemperatuur afgifte systeem (radiatoren) niet toegepast worden. In bijlage 1 worden per gebouw de maatregelen welke leiden tot CO2 neutrale gebouwen weergegeven Maatregelpakket met maatregelen met terugverdientijd < 10 jaar Maatregelen met een enkelvoudige terugverdientijd van minder dan 10 jaar worden financieel haalbaar geacht, omdat de investering binnen 10 jaar terug verdiend kan worden. In bijlage 2 worden per gebouw de maatregelen met een terugverdientijd van minder dan 10 jaar weergegeven Maatregelpakket met maatregelen met terugverdientijd < 10 jaar in combinatie met geplande maatregelen conform meerjarenonderhoudsplan (MJOP) In de periode tot 2030 zal de gemeente op basis van hun huidige huisvestingsplan de gebouwen reeds energetisch verbeteren. Zo zullen oude ketels vervangen worden door hoogrendement ketels en zal enkelglas vervangen worden door hoogrendement glas. Deze maatregelen worden in dit pakket aangevuld met maatregelen, welke zich binnen tien jaar terugverdienen op basis van aanschafprijs of binnen tien jaar op basis van een meerprijs indien men deze op natuurlijke vervangingsmomenten toe past. In bijlage 3 worden per gebouw de maatregelen met een terugverdientijd van minder dan 10 jaar weergegeven. Enerdeco BV 16

17 Managementsamenvatting EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum Kosten en baten Investering Een deel van de noodzakelijke investering is reeds begroot en opgenomen in het MeerJarenOnderhoudsplan. Aangenomen wordt dat er een financiering gevonden moet worden voor de noodzakelijke investering minus de reeds begrote kosten. De terugverdientijd van de maatregelen zouden op deze natuurlijke vervangingsmomenten gebaseerd moeten worden op basis van de meerprijs ten opzichte van het energetisch slechter alternatief welke nu in de begroting is opgenomen. Zo kan men van een pakket aan maatregelen een terugverdientijd berekenen op basis van de aanschafprijs minus de begrote kosten. Onderhoudskosten Het toepassen van energiezuinige installaties zal leiden tot extra onderhoudskosten. Zo zullen ook zonnepanelen onderhouden moeten worden en zullen de onderhoudskosten voor warmtepompen hoger zijn dan voor ketels. Deze geschatte aanvullende onderhoudskosten zijn meegenomen in de jaarlijkse kostenraming welke gepresenteerd wordt in hoofdstuk 8. Verlaging energielasten Naar verloop van tijd kan een deel van de investering terugverdient worden door de lagere energiekosten. Op basis van de huidige energiekosten is de besparing over een periode van 10 jaar bepaald. Een periode van 10 jaar is aangehouden omdat veronderstelt wordt dat de gemeente maatregelen, welke zich binnen tien jaar terugverdienen zelf kunnen bekostigen. Wel is dan waarschijnlijk voorfinanciering door een derde partij noodzakelijk. Bij de 68 gebouwen zal op basis van deze uitgangspunten over een periode van 10 jaar ,- euro (incl. BTW) worden bespaard indien de gebouwen energieneutraal worden uitgevoerd. De huidig aangehouden energiekosten (exclusief BTW en energiebelasting) zijn: aardgas: 34,0 eurocent / m 3 elektriciteit: 7,0 eurocent / kwh Overige Baten Naast verlaging van de energielasten zullen de volgende voordelen (baten) worden gerealiseerd: een waardeverbetering en verhoging van de huisvestingskwaliteit van het gebouw; de realisatie van een prettiger leefklimaat met als gevolg ook betere prestaties en een minder hoog ziekteverzuim; een verlenging van de levensduur van het gebouw; een imago- of identiteitsverbetering van de gebouwen. De in hoofdstuk 5 samengestelde maatregelpakketten hebben energiebesparing tot gevolg. Een deel van de investering wordt dan ook terugverdiend door een lagere energierekening. Kostenverlaging als gevolg van een beter comfort (minder ziekteverzuim) wordt niet gekwantificeerd. Er is naar mening van Enerdeco nog onvoldoende bewezen dat er sprake zal zijn van een significant lager ziekteverzuim. Tevens is het moeilijk om vast te stellen welke besparing hier dan mee gemoeid gaat. Duidelijk mag zijn dat verbetering van de gebouwen een positieve bijdrage zal leveren. Als uitgangspunt dient daarbij wel een in de basis goed concept op de juiste wijze geïmplementeerd te worden. Bij verkeerde installatie kan een ventilatiesysteem bijvoorbeeld de comfortbeleving verslechteren in plaats van verbeteren. Bij de comfortbeleving spelen dan aspecten een rol als: geluid, tocht, droge lucht, enz. Enerdeco BV 17

18 Managementsamenvatting EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum 18 De kosten en baten van de verschillende maatregelpakketten voor de gemeentelijke gebouwen worden in tabel 6.1 weergegeven. In de tabel wordt tevens het effect van energiebeheer weergegeven. Hieronder wordt verstaan het op afstand uitlezen en beheren van de klimaatinstallaties. Energiebeheer is niet opgenomen in de overige maatregelpakketten. Het besparingspotentieel van de pakketten kan dan ook na een kleine correctie aangevuld worden met de besparing door energiebeheer. Voor de pakketten energieneutraal is energiebeheer een basis voorwaarde. Zonder energiebeheer zullen meer zonnepanelen noodzakelijk zijn. In Pakket 3 (CO2 neutraal) is alleen het maximaal te plaatsen oppervlak aan zonnepanelen ( m 2 ) opgenomen. In de tabel worden de investeringen gepresenteerd inclusief kosten voor aanvullend advies (2000 euro per gebouw), bouwmanagement (7%), onvoorziene kosten (10%). Er is geen rekening gehouden met een desinvestering door versnelde afschrijving vanwege eerder dan geplande vervangen van technieken. De desinvestering wordt geschat op euro (excl. BTW). Tabel 6.1: Kosten- en baten diverse maatregelpakketten (excl. BTW) Verwachte Verwachte investering meer Pakketsamenstelling [euro] investering t.o.v. MJOP Gas [%] Electra [%] besparing Terugverdientijd Onrendabele top** CO2 [kg] [euro] Kosten [euro] CO2 [%] Inv. / besp. minus reeds begrote kosten* Onrendabel top (minus begroot*) [euro] Energiebeheer ,1 5, ,3 1,8 n.v.t. n.v.t. n.v.t. Pakket 1: Maatregelen met terugverdientijd < ,7 4,0** ,0 4,6 n.v.t. n.v.t. n.v.t. jaar Pakket 2: Maatregelen met terugverdientijd < ,2-8,0** ,6 16,4 6, n.v.t. jaar + maatregelen conform MJOP Pakket 3: CO2 neutraal op basis van maximaal te plaatsen zonnepanelen ,1 11,1** ,8 25,4 19, * De onrendabele top betreft het deel van de investering, welke door energiebesparing niet binnen 10 jaar wordt terugverdiend. ** De elektriciteitsbesparing is laag, doordat de warmtebesparende maatregelen bij sportcentrum Lieberg (sporthal en zwembad) leiden tot een hoger electraverbruik door de toepassing van een WKK Middels pakket 3 is sprake van 39,8% CO2 reductie. Er is sprake van 100% CO2 reductie indien ongeveer kwh groen stroom wordt ingekocht of door ter compensatie elders m 2 zonnepanelen te plaatsen. De verwachte kosten voor deze zonnepanelen bedragen euro (excl. BTW) inclusief bouwmanagement (7%), onvoorziene kosten (10%). Enerdeco BV 18

19 De gepresenteerde kosten en baten in de tabel 6.1 zijn tot stand gekomen door de kosten en baten van de individuele gebouwen bij elkaar op te tellen. De kosten en baten zijn bepaald op basis van de voor ieder gebouw opgestelde EnergiePrestatieAdviezen. In deze EnergiePrestatieAdviezen worden kansrijke en op basis van een korte inspectie haalbare maatregelen gepresenteerd. Het is mogelijk dat door niet voorziene technische belemmeringen niet alle maatregelen, welke opgenomen zijn in de totaalkosten, uitgevoerd kunnen worden. Zo kan het voorkomen dat bij nader onderzoek blijkt dat een dak de zonnepanelen niet kan dragen. Tabel 6.1 geeft dan ook de maximale potentie weer. In de gepresenteerde investering zijn de volgende kosten niet opgenomen: BTW Desinvestering, indien techniek versneld wordt vervangen door een efficiëntere techniek. Desinvestering kan geminimaliseerd worden indien men de maatregelen implementeert conform het MeerJarenOnderhoudsplan. Implementatie vindt dan plaats tot Jaarlijkse kosten voor energiebeheer Haalbaarheidstudie naar technieken als pelletketel. Verder is met name bij het CO2 neutrale pakket sprake van: Jaarlijks aanvullende onderhoudskosten ten opzichte van de huidige onderhoudskosten. Aanvullende en complexere installaties leiden tot meer onderhoud Extra kosten door sneller afschrijving. Zo zal de levensduur van een warmtepomp korter zijn dan dat van een HR-ketel Constructieberekeningen voor bepaling draagkracht daken i.v.m toepassing zonnepanelen. Hogere vervangingskosten na afschrijving van de nieuwe technieken (Een warmtepomp is na afschrijving weer duurder dan een HR+ ketel) 19

20 7. Aanbevelingen m.b.t. implementatie maatregelen De gemeentelijke gebouwen kunnen op diverse wijze (met verschillende maatregelen) energieneutraal uitgevoerd worden. De definitieve keuze van de maatregelen voor een individuele gebouw zal afhangen van omstandigheden, welke nog niet geheel te overzien zijn. Zo zal bijvoorbeeld bij het ene gebouw gekozen worden voor een warmtepomp en bij een ander gebouw voor een pelletketel. Gebouwbeheersysteem Aanbevolen wordt om een gebouwbeheersysteem (GBS), welke op afstand beheert wordt standaard onder deel te laten zijn van ieder pakket van maatregelen, welke men op een gebouw toepast. Middels het GBS kan energieverspilling in kaart worden gebracht en kunnen de instellingen in de klimaatregeling geoptimaliseerd worden. Met een relatief geringe investering kan op deze wijze aanzienlijk bespaard worden op het energieverbruik. Indien de elektriciteit, warmte- en/of gasmeter gekoppeld wordt aan het GBS systeem kan realtime het energieverbruik bijgehouden worden door alle betrokkenen. Zo kan de huismeester op een direct zien of er s nachts, in het weekend of in de vakanties sprake is geweest van energieverspilling. Zowel de gasmeter als de elektriciteitsmeters kunnen in ieder gebouw vervangen worden door slimme meters. Verwacht wordt dat de slimme elektriciteitsmeters kostenneutraal geplaatst kunnen worden, omdat men nu reeds de reeds verouderde meters huurt en de meters vervangen kunnen worden tegen gelijkwaardige huurkosten. De kosten voor het vervangen van de gasmeters kan men deels terugverdienen door daar waar mogelijk een kleinere gasmeter te plaatsen. Een kleinere meter leidt tot lagere kosten. In veel gebouwen zijn de gasmeters te groot uitgevoerd, omdat de noodzakelijke ketel capaciteit door reeds uitgevoerde energiebesparende maatregelen is teruggebracht. Isolatie In het kader van het Energieneutraal uitvoeren van de gemeentelijke gebouwen, adviseert Enerdeco niet om alle gebouwen maximaal te isoleren, omdat de kosten niet opwegen tegen de baten (energiebesparing en comfortverbetering). Tevens is aanvullende isolatie in enkele monumentale panden niet mogelijk. Dit betekent dat reeds matig geïsoleerde gebouwen met uitzondering van het dak en de enkele beglazing niet verbeterd worden. Zijn gebouwdelen nog niet geïsoleerd dan wordt aanbevolen om de isolatiegraad te verbeteren conform de huidige stand der techniek of beter. Verlichting Het elektriciteitsverbruik van verlichting kan geminimaliseerd worden door de meest efficiënte techniek toe te passen in combinatie van slim schakelen van de verlichting met behulp van aanwezigheiddetectie en daglichtregeling. Het vervangen van de armaturen wordt aanbevolen op natuurlijke momenten. In de praktijk wordt bij vervanging reeds gekozen voor energiezuinige hoogfrequente TL-verlichting, maar vaak niet voor daglichtregeling en/of aanwezigheiddetectie. LED verlichting is op het moment nog niet efficiënter dan hoogfrequente TL-verlichting. 20

21 Warmteopwekking Bij energieneutrale gebouwen kan in de warmtebehoefte worden voorzien door toepassing van een warmtepomp of een pelletketel. Pelletketels worden nog niet op grote schaal in nederland toegepast. Aanbevolen wordt een haalbaarheidstudie uit te voeren naar het gebruik van pelletketels in Hilversum. De volgende zaken dienen daarbij minimaal aan de orde te komen: Wat zijn de exacte kosten en in hoeverre zijn bouwkundige ingrepen noodzakelijk Wat is de verwachte prijsontwikkeling van de pellets in relatie tot de gaskosten In welke mate kan hinder verwacht worden door de emissie via de rookgassen Welke grondstoffen kan en wil men toepassen voor de productie van de pellets Wat is de verwachte levensduur van een pelletketel in relatie tot de levensduur van een aardgas gestookte ketel en een warmtepomp Wat zijn de verwachte onderhoudskosten 21

22 8. Jaarlijkse kostenraming Voor de gemeente Hilversum is het van belang om te bepalen welke aanvullende bekostiging jaarlijks noodzakelijk is. Het is daarbij wenselijk om de kosten gelijkmatig over verschillende jaren te verdelen. In samenwerking met Enerdeco heeft de gemeente Hilversum een raming van de jaarlijkse aanvullende bekostiging t.o.v. het huidige MeerJarenOnderhoudsplan opgesteld rekening houdend met: Jaarlijkse kosten voor energiebeheer Bouwmanagement (offerteaanvraag en bouwbegeleiding) (vast percentage van 7%) Jaarlijks aanvullende onderhoudskosten ten opzichte van de huidige onderhoudskosten. Aanvullende en complexere installaties leiden tot meer onderhoud De kosten voor constructieberekeningen voor bepaling draagkracht daken i.v.m. toepassing zonnepanelen. Onvoorziene kosten door technische belemmeringen (vast percentage van 10%) Verder is in de kostenraming niet opgenomen: De desinvestering, indien techniek versneld wordt vervangen door een efficiëntere techniek. Desinvestering kan geminimaliseerd worden indien men de maatregelen implementeert conform het MeerJarenOnderhoudsplan. Implementatie vindt dan plaats tot Indien men alle maatregelen voor 2020 wenst uit te voeren is de geschatte desinvestering euro. De kosten voor een haalbaarheidstudie naar technieken als pelletketel. Hogere vervangingskosten (na 2037) na afschrijving van de nieuwe technieken (Een warmtepomp is na afschrijving duurder dan een HR+ ketel) Voor de drie verschillende maatregelpakketten wordt over een uitvoeringsperiode tot 2020 en een uitvoeringsperiode tot 2030 een raming opgesteld van de jaarlijkse aanvullende bekostiging. 8.1 Pakket 1. Kansrijke maatregelen met terugverdientijd maximaal 10 jaar. In grafiek 8.1 worden de kosten en baten gepresenteerd van de maatregelen, welke zich binnen 10 jaar terugverdienen. Hierin is als maatregel tevens opgenomen het toepassen van gebouwbeheer op afstand. Dit wil zeggen dat alle panden centraal voor wat betreft de instellingen in de klimaatregeling (kloktijden,temperaturen, vakanties, enz.) uitgelezen kunnen worden. In combinatie met het toepassen van slimme gas en electriciteitsmeters geeft dit inzicht in de huidige energiehuishouding. Op basis van de aangetroffen instellingen en ervaringen vanuit de praktijk kan aanzienlijk bespaart worden op het energieverbruik. Wel zal tijd vrijgemaakt moeten worden voor beheer en zal eventueel een deskundige ingehuurd moeten worden. De jaarlijkse externe kosten voor het energiebeheer worden geschat op euro (excl. BTW). 22

23 Grafiek 8.1: Jaarlijkse kosten en baten (excl. BTW) m.b.t. implementatie maatregelpakket TvT < 10 jaar Toelichting: De totale investering betreft de kostenraming voor implementatie van de maatregelen plus bijkomende kosten, zoals genoemd in hoofdstuk 8 op blz. 11. De totale investering kan deels gedekt worden vanuit het onderhoud. In de grafiek worden de begrote kosten voor duurzaamheidsmaatregelen, zoals deze zijn opgenomen in het MeerJarenOnderHoudsPlan (MJOP) gepresenteerd. De noodzakelijke aanvullende bekostiging betreft de investering minus de begrote kosten uit het MJOP. De som van de begrote kosten plus de noodzakelijke aanvullende bekostiging betreft de totale jaarlijkse investering. In grafiek 8.1 wordt een investeringsbegroting gepresenteerd. Tevens is van belang om de jaarlijks exploitatiekosten in kaart te brengen, waarbij rekening gehouden wordt met: Jaarlijkse energiebesparing (incl. 4% energieprijsstijging) Aanvullende onderhoudskosten (inclusief energiebeheer) Financiering van noodzakelijke aanvullende bekostiging (deel dat niet vanuit MJOP gedekt kan worden). In de exploitatie komt deze terug in de vorm van: Aflossing (gemiddeld jaarlijks 7,1% van financiering) Rentelasten financiering (aangehouden 4%) In grafiek 8.2 wordt het jaarlijkse exploitatievoordeel gepresenteerd en tevens de factoren, welke deze bepalen. 23

24 Grafiek 8.2: Jaarlijkse exploitatievoordeel afhankelijk van aanvullende onderhoudskosten, rente en energiebesparing (excl. BTW) m.b.t. implementatie maatregelpakket TvT < 10 jaar 24

25 8.2 Pakket 2. Kansrijke maatregelen met terugverdientijd maximaal 10 jaar icm geplande maatregelen conform MJOP. In grafiek 8.3 worden de kosten en baten gepresenteerd van de maatregelen, welke zich binnen 10 jaar terugverdienen en in combinatie met gepland onderhoud uitgevoerd kunnen worden en dan op basis van een meerprijs een terugverdientijd hebben van maximaal 10 jaar. De maatregelen uit pakket 1 zijn dan ook tevens opgenomen. Grafiek 8.3: Jaarlijkse kosten en baten (excl. BTW) m.b.t. implementatie maatregelpakket TvT < 10 jaar + aansluiting met MJOP Toelichting: De totale investering betreft de kostenraming voor implementatie van de maatregelen plus bijkomende kosten, zoals genoemd in hoofdstuk 8 op blz. 11. De totale investering kan deels gedekt worden vanuit het onderhoud. In de grafiek worden de begrote kosten voor duurzaamheidsmaatregelen, zoals deze zijn opgenomen in het MeerJarenOnderHoudsPlan (MJOP) gepresenteerd. De noodzakelijke aanvullende bekostiging betreft de investering minus de begrote kosten uit het MJOP. De som van de begrote kosten plus de noodzakelijke aanvullende bekostiging betreft de totale jaarlijkse investering. In grafiek 8.3 wordt een investeringsbegroting gepresenteerd. Tevens is van belang om de jaarlijks exploitatiekosten in kaart te brengen, waarbij rekening gehouden wordt met: Jaarlijkse energiebesparing (incl. 4% energieprijsstijging) Aanvullende onderhoudskosten (inclusief energiebeheer) Financiering van noodzakelijke aanvullende bekostiging (deel dat niet vanuit MJOP gedekt kan worden). In de exploitatie komt deze terug in de vorm van: o Aflossing (gemiddeld jaarlijks 7,1% van financiering) o Rentelasten financiering (aangehouden 4%) In grafiek 8.4 wordt het jaarlijkse exploitatievoordeel gepresenteerd en tevens de factoren, welke deze bepalen. 25

26 Grafiek 8.4: Jaarlijkse exploitatievoordeel afhankelijk van aanvullende onderhoudskosten, rente en energiebesparing (excl. BTW) m.b.t. implementatie maatregelpakket TvT < 10 jaar 26

27 8.3 Pakket 3. Kansrijke maatregelen, welke leiden tot maximale benadering van CO2 neutrale gebouwen Implementatie tot 2020 In de onderstaande grafiek worden de kosten en baten gepresenteerd indien men in 2020 de gemeentelijke gebouwen CO2-neutraal uitgevoerd heeft. Uit de grafiek is te herleiden dat er maximaal een CO2-reductie zal zijn behaald van 58%. Verdere reductie is niet mogelijk, omdat het elektriciteitsverbruik niet gecompenseerd kan worden door toepassing van zonnepanelen, omdat onvoldoende geschikt dakoppervlak beschikbaar is. Grafiek 8.5: Jaarlijkse kosten en baten (excl. BTW) m.b.t. implementatie maatregelpakket CO2-neutraal in 2020 Toelichting: De totale investering betreft de kostenraming voor implementatie van de maatregelen plus bijkomende kosten, zoals genoemd in hoofdstuk 8 op blz. 11. De totale investering kan deels gedekt worden vanuit het onderhoud. In de grafiek worden de begrote kosten voor duurzaamheidsmaatregelen, zoals deze zijn opgenomen in het MeerJarenOnderHoudsPlan (MJOP) gepresenteerd. De noodzakelijke aanvullende bekostiging betreft de investering minus de begrote kosten uit het MJOP. De som van de begrote kosten plus de noodzakelijke aanvullende bekostiging betreft de totale jaarlijkse investering. 27