12 in 2020, 0 in We kunnen zonder gas.
|
|
- René Claes
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Factsheet 12 in 2020, 0 in We kunnen zonder gas. Beschermen van het klimaat en voorkomen van aardbevingen door de gaswinning in Groningen, betekent dat we snel op een andere manier in onze behoefte aan warmte en andere energie moeten voorzien. In deze factsheet beantwoorden we de vraag Wat moet er gebeuren om die omslag voor 2030 te maken? Daarbij richten we ons op 12 miljard kubieke meter gaswinning in 2020 (het winningsniveau dat aardbevings-risico's minimaliseert) en bijna geen gasproductie en gebruik in 2030 (het veilige niveau voor het klimaat). De huidige situatie In het Groninger gasveld wordt laagcalorisch gas gewonnen. Dit gas bevat naast methaan ook veel stikstof en daarom brandt dit gas minder fel. Op dat laagcalorisch gas hebben we de CV-installaties en gasfornuizen aangepast in Nederland en onze buurlanden. Het hoogcalorisch gas dat de industrie meestal gebruikt, komt dus niet uit Groningen. Als er een te kort is aan Gronings gas wordt dit vervangen door hoogcalorisch gas te mengen met stikstof. Gas dat hiervoor wordt gebruikt komt uit kleine velden in Nederland, de Noordzee, Noorwegen of Rusland. Enkele cijfers De productie uit Groningen is dit jaar 27 miljard kubieke meter (2016, productielimiet) en de productie uit andere (kleine) velden onder de Noordzee en op land is 22 miljard kubieke meter (2015, behaalde productie 1 ). In Nederland wordt ca. 20 miljard m 3 (kubieke meter) aan laagcalorisch gas via regionale netbeheerders afgezet 2. Daarvan gaat ca. 10 miljard m 3 naar huishoudens (met name voor verwarming), ca. 5 miljard m 3 naar kantoren, instellingen en winkels (verwarming), de laatste 5 miljard m 3 gaat naar MKB bedrijven, zoals de glastuinbouw 3. Het grootste deel van dit gas wordt gebruikt voor verwarming en is dus in belangrijke mate afhankelijk van de temperatuur. Ook wordt tot 3 miljard m 3 laagcalorisch gas door Gasterra geleverd aan grootverbruikers zoals elektriciteitscentrales en enkele bedrijven. Daarnaast wordt er nog 10 miljard m 3 hoogcalorisch gas verbruikt door de industrie en elektriciteitscentrales (afzet via hoofdtransportnet 4 ). Dit is gas uit kleine velden en de import. 1 Jaarverslag Gasterra CBS Aardgasbalans 3 Energiebesparing in de gebouwde omgeving, CE Delft 2016 en Gaswinning in Groningen 2015, BuroBontenbal 2015 voor Milieudefensie 4 CBS Aardgasbalans
2 Gaswinning in Groningen, een dalende lijn De gaswinning in Groningen steeg begin deze eeuw naar boven de 40 miljard m 3 per jaar met een piek in 2013, het jaar na de zware aardbeving in Huizinge, in Om aardbevingen te dempen in aantal en kracht is de gasproductie ondertussen door de rechter teruggeschroefd naar 27 miljard m 3, maar dat is nog niet voldoende om de veiligheid te garanderen. Dat de gasproductie in Groningen binnen afzienbare tijd ophoudt is al lang bekend. De NAM geeft dat in het recente winningsplan met de volgende woorden aan: Vanaf 2020 zal de eindfase geleidelijk ingaan en de productie jaarlijks afnemen. Vanaf 2040 gaat het om de laatste winning en worden de winningsputten ontmanteld. Hoe lang de eindfase duurt is afhankelijk van het tempo waarmee de gasbel wordt opgebruikt. Nederland kan binnen 15 jaar vrijwel zonder (Gronings) gas. Minimaliseren van de gaswinning dempt de kracht en het aantal aardbevingen en past binnen de transitie naar een samenleving met een schone en veilige energievoorziening. De winning van Gronings gas kende pieken en dalen, daalt nu al enkele jaren en ligt nu weer onder het niveau van begin deze eeuw. In deze notitie laten we zien dat we die daling verder door kunnen zetten. Grafiek: productiehistorie Groningen gasveld (miljard m 3 ) 5 De context energieverbruik in Nederland en West-Europa Gasverbruik is niet los te zien van de rest van onze totale energiebehoefte. Het Energierapport 6 komt op een totale beschikbare hoeveelheid duurzame energie in Nederland in 2050 van 2100 Petajoule (exclusief kernenergie en biomassa-import). In 2014 was ons totaal binnenlands energieverbruik echter ruim 3000 petajoule 7. De conclusie is duidelijk: We moeten minstens 1/3 van ons huidige verbruik besparen. Voor de landen om ons heen, die ook gebruik maken van gas uit Groningen geldt grofweg hetzelfde april Energierapport tabel 5.3 ministerie van Economische Zaken CBS, Energiebalans,
3 Tabel: Afzet hoogcalorisch en laagcalorisch (Gronings) gas in miljoen m 3 in Nederland 8 Totaal Hoogcalorisch (via hoofdnet) Totaal Laagcalorisch Laagcalorisch via regionale netwerken Laagcalorisch (industrie en centrales) Binnenlandse gasvraag De volledige uitvoering van het Energieakkoord 9 zorgt voor een daling van de totale binnenlandse gasvraag van ruim 42 miljard m 3 in 2012 naar 35 miljard m 3 in 2023, het ijkjaar uit het klimaatakkoord. Daar bovenop is er nog een besparingspotentieel van 11 tot 16 miljard m 3 gas voor 2020 waarvoor extra beleid en extra afspraken nodig zijn 10. Er is vooral veel winst te halen in het gasvrij maken van de gebouwde omgeving, de glastuinbouw en energiebesparing in de industrie. 11 Dat besparingspotentieel bestaat grotendeels uit laagcalorisch Gronings gas. Tabel: Gas aanbod- en verbruikscijfers, totaal, hoog- plus laagcalorisch in miljoen m 3 per jaar 12 In het vervolg van de notitie gaan we uit van de gemiddelden uit de laatste kolom. 8 Afzet Gronings gas op basis van van Gasunie Transport Services Zie Greenpeace ECN Hoe beperken we de gasvraag in Nederland Zie Greenpeace ECN Hoe beperken we de gasvraag in Nederland Aardgasbalans CBS
4 Buitenlandse gasvraag Gronings gas wordt niet alleen gebruikt door Nederlanders. In Duitsland, België en Frankrijk wordt opgeteld evenveel Gronings gas gebruikt als in Nederland. De gasmarkt voor laagcalorisch gas kent in deze vier landen ongeveer 15 miljoen aansluitingen en is voor het overgrote deel gericht op de kleinverbruikersmarkt (huishoudens) en de kleine industrie 13 Er zijn in 2020 nog lopende exportcontracten voor 24 tot 29 miljard m 3 per jaar. In de periode worden deze afgebouwd naar nul. In alle drie de landen is het plan dat mogelijk te maken door apparatuur die nu alleen geschikt is voor laagcalorisch (Gronings) gas om te bouwen of te vervangen voor apparatuur die geschikt is voor hoogcalorisch gas. De mogelijkheden om aardgas in te ruilen voor duurzame warmte en besparing, zijn echter van een zelfde orde van grote als in Nederland. Focussen op ombouwen en dus besparing negeren zou een gemiste kans zijn. In Nederland staat die omschakeling gepland voor na Maar wat ons betreft wordt er dan nauwelijks nog gas gebruikt. Aanlengen en conversiecapaciteit De binnen- en buitenlandse vraag naar laagcalorisch gas wordt niet alleen voorzien door middel van gas uit de Groninger gasbel. Gronings gas wordt aangelengd met hoogcalorisch gas om het Groningenveld te sparen. Er kan zonder problemen ongeveer tien procent hoogcalorisch gas aan het Groningse gas worden toegevoegd. Daarnaast is het mogelijk om hoogcalorisch gas uit kleine velden in Nederland, de Noordzee en importgas, om te zetten in laagcalorisch, pseudo Gronings gas. Voor deze conversie hoeft er slechts stikstof te worden toegevoegd aan het gas. De conversiecapaciteit wordt momenteel uitgebreid met een extra fabriek in Zuidbroek. Tot en met 2019 is de conversiecapaciteit per jaar 20 miljard m 3 daarna miljard m 3. Overzicht te realiseren reducties In theorie is het mogelijk om de Groningse gaswinning in 2020 te reduceren tot de als veilig geziene 12 miljard m 3. De komende 15 jaar kan het gebruik van 'Gronings' gas in Nederland en omringende landen afgebouwd worden naar (bijna) nul. De winning vanuit de gasbel onder Groningen kan sterk worden afgebouwd als de maatregelen die we in het vervolg van deze notitie bespreken snel ter hand worden genomen. Als we dat als Nederland doen, zal de gasbel in 2040 niet leeg zijn, maar blijft er nog een kleine 'strategische reserve' achter de hand. 13 Notitie GTS (Gasunie Transport Services) november 2013
5 Tabel: Gemiddeld verbruik en reductie per sector per jaar. Sector Gem. Verbruik Reductie 2020 Verbruik 2020 Reductie 2030 A. Woningbouw B. Utiliteitsbouw 5 1,5 3,5 2,5 1 C. Glastuinbouw D. E-centrales /Industrie E. Subtotaal binnenlands verbruik (A t/m D) 23 13,5 3 F. Export G. Conversie capaciteit H. Totaal verbruik (E+F) 48 14,5 33,5 32,5 3 Verbruik 2030 Winning in Groningen (H G) 28 8,5-22 Opvallend is dat bij volledig inzetten van de beschikbare conversiecapaciteit er vanaf 2020 nog maar 8,5 miljard m 3 gas uit het Groningenveld nodig is. In de praktijk zal dat vermoedelijk wat meer zijn, indien besparingsoperaties minder daadkrachtig worden opgepakt dan wij voorstellen of als er technische tegenslagen zijn. Opties voor reductie van de gasvraag en gasproductie Zowel, winning, export als gebruik van aardgas zijn de afgelopen jaren gedaald. Het binnenlands verbruik daalde met 5,4 miljard m 3 van 43,5 naar 38,2. Als we het gebruik van (Gronings) gas willen minimaliseren moet in alle sectoren het gebruik fors naar beneden. Wat moet er gebeuren om de komende de 15 jaar een verdere substantiële besparingen in de gasvraag te realiseren? Woningen en gebouwen (huidig verbruik: 15 miljard m 3 ) Per jaar wordt er miljard m 3 aardgas verbruikt in woningen ten behoeve van het verwarmen van gebouwen en tapwater. De utiliteitsbouw verbruikt 5-6 miljard m 3. In totaal wordt ongeveer 15 tot 17 miljard m 3 verbruikt. De gebouwde omgeving verbruikt hiermee ongeveer drie kwart van al het aardgas dat wordt ingezet voor energetische doeleinden (exclusief de energiesector). In dit verbruik is een licht dalende trend zichtbaar 14. Het renoveren van alle huizen naar een A-label (gemiddeld) is een forse operatie die naar schatting 80 miljard euro kost, maar leidt volgens ECN 15 tot een besparing van (maximaal) 6 miljard m 3 gas. In utiliteitsgebouwen kan volgens ECN technisch gesproken anderhalf miljard m 3 worden bespaard. De kostenraming hiervoor is 18 miljard euro.. In totaal is verwarming in de gebouwde omgeving goed voor 20% van het totale Nederlandse energieverbruik. Omdat ruim 40% van die 20% wordt verbruikt in de utiliteitsbouw, moet hier ook veel gebeuren. 14 Op weg naar een klimaatneutrale gebouwde omgeving 2050 (cijfers 2012) CE Delft Greenpeace ECN 2015: Hoe beperken we de gasvraag in Nederland?
6 De resterende 7,5 miljard m 3 gas die wordt verbruikt in woningen en gebouwen, kan worden bespaard door gasverwarming te vervangen door warmtepompen, geothermie en restwarmte. CE Delft berekende dat bijna een miljoen woningen kunnen worden aangesloten op geothermische bronnen 16. Onderzoekers van de EU zien nog meer kansen en schatten dat 30% van de Nederlanders woont in gebieden waar geothermische verwarming mogelijk is. 17 Het realiseren van de besparing van 7,5 miljard m 3 via renovaties en alternatieve warmtebronnen in de periode , 12 jaar, betekent volgens de schatting van ECN dat er jaarlijks ruim 8 miljard euro moet worden geïnvesteerd door bezitters van (huur)huizen en kantoren. De bouw en installatiebranche moet voor dit bedrag werkzaamheden uitvoeren en installaties inkopen. Dat is 4 tot 5 keer meer dan er nu in deze branche wordt omgezet. Dit echter nog maar de helft van het gasverbruik in de gebouwde omgeving. Om naar nul in 2030 te komen, zal de hoeveelheid werk dus nog verder toenemen (8 tot 10 maal de huidige werkgelegenheid in de sector). Deels zal het gaan om werkzaamheden in de infrastructuur sfeer: aanpassen van het elektriciteitsnetwerk, aanleggen van warmtenetten en het slaan van geothermische bronnen. Het slaan van bronnen en het bouwen van de geothermische centrales zal al bijna drie miljard euro kosten 18. De investeringskosten zullen dan ook verdubbelen naar 16 miljard per jaar. Dat is een grote organisatorische uitdaging, die vraagt om heldere politieke keuzes. Onder de huidige marktomstandigheden zijn veel investeringen niet rendabel. Bovendien is voor woningeigenaren nog niet duidelijk hoe het energiesysteem waar op moet worden aangesloten er uit gaat zien. Ook de ontwikkeling van de energieprijs is onzeker. Aanpassingen aan het huis zijn bovendien niet populair door het gedoe er om heen. Er moet dus nog veel gebeuren om mensen te overtuigen en te motiveren. Wat moet er gebeuren: Gasprijs omhoog, belasting op energiebesparende renovaties omlaag; Belonen van installatiebedrijven die vakmensen opleiden en in dienst nemen; Opleiden bouwvakkers en installateurs; Het stimuleren van geothermie o.a. door het verstrekken van risicodragend kapitaal; Wijkenergiebestemmingsplannen opstellen in overleg met wijkbewoners. Glastuinbouw (huidig verbruik: 4 miljard m 3 ) De glastuinbouw kan volledig overschakelen op het gebruik van aardwarmte, restwarmte en warmte van de zon. Gebruik van zonnewarmte zal, zeker als geen gebruik wordt gemaakt van warmte-koude opslag wel betekent dat niet alle teelten het jaar rond mogelijk zijn. In het Westland en omgeving is aardwarmte beschikbaar en enkele tuinders maken hier al gebruik van. In andere tuinbouwgebieden is dit niet mogelijk. Deze tuinbouwgebieden moeten wellicht verhuizen naar gebieden waar wel aardwarmte beschikbaar is zoals in midden Noord-Holland 19. Tuinders maken ook gebruik van CO2. Vanuit het Rotterdamse industriegebied en IJmond is ruim voldoende CO2 beschikbaar voor tuinders in Zuid- en Noord-Holland. Dit vergt wel uitbreiding en aanleg van CO2-netten vanuit petrochemie en staalindustrie. Voor tuinders betekent dit dat er grote investeringen nodig zijn, zeker als er bedrijven verplaatst moeten worden. Een deel van de Nederlandse glastuinbouw is slechts mogelijk dankzij de beschikbaarheid van goedkope warmte (gas). Gas is in de toekomst niet meer beschikbaar. Het is de vraag of er voldoende rest- en geothermische warmte beschikbaar is voor grootschalige, exportgerichte, glastuinbouw. Geothermische bronnen zijn immers niet onuitputtelijk en ook nodig voor stadsverwarming. 16 Warmtenetten en Geothermie CE Delft Geothermal District Heating Potential in Europe, project Geodh 2014, pagina Warmtenetten en Geothermie CE Delft Warmtenetten en Geothermie CE Delft 2016
7 Wat er moet gebeuren: Afbouwen grootverbruikerstarief glastuinbouw; Herstructureren glassector, aanwijzen nieuwe concentratiegebieden op basis beschikbaarheid warmte en koolstofdioxide, meefinancieren bedrijfsverplaatsingen; Aanleggen en financieren van warmte- en CO2-netwerken. Energiecentrales en industrie (huidig verbruik: 10 miljard m 3, laagcalorisch gas) Een aantal gasgestookte elektriciteitscentrales in Nederland draait op Gronings gas. Vanaf 2012 t/m 2015 is respectievelijk 1,8; 2,2; 1,6 en 0,8 miljard m 3 laagcalorisch gas gebruikt voor elektriciteitsproductie via centrales. Deze waarden zijn relatief laag in vergelijking met eerdere jaren vanwege hoge inzet van kolen voor elektriciteitsproductie 20. Voor zover deze opwekkingscapaciteit nog nodig is kunnen de centrales gebruik maken van hoogcalorisch gas. De rest van het gas dat rechtstreeks aan grootverbruikers wordt geleverd, 1 tot 2 miljard m 3, wordt vooral gebruikt voor warmteproductie in onder andere de voedingsmiddelensector. Het vervangen van deze warmtevraag door geothermie, restwarmte en elektrische warmte is mogelijk als er warmte beschikbaar is en/of het elektriciteitsnet voldoende capaciteit heeft en er extra windturbines worden gebouwd. Wat moet er gebeuren: Zo nodig geschikt maken van enkele elektriciteitscentrales voor hoogcalorisch gas door het aanpassen van turbines of door het bijmengen van stikstof; Vervangen van gascentrales door duurzame energiebronnen. Elektriciteitsproductie (huidig verbruik: 5 tot 12 miljard m 3 hoogcalorisch gas) Hoewel in de meeste elektriciteitscentrales geen Gronings gas wordt gebruikt, bespreken we de sector toch, omdat een groot deel van de gasverwarming naar alle waarschijnlijkheid zal worden vervangen door verwarmingssystemen waarvoor elektriciteit nodig is (warmtepompen, warmtekoudeopslag (WKO), infraroodpanelen) De elektriciteitssector gebruikt onder de huidige marktomstandigheden 4,9 miljard m 3 aardgas. Als alle kolencentrales (met een vermogen van 7321MW) vervangen worden door gas 21 dan stijgt het verbruik naar maximaal 11, 7 miljard m 3 gas 22. Dit is (op 1 a 2 miljard m 3 na) geen gas uit Groningen, maar hoogcalorisch gas vanuit kleine velden, importpijpleidingen en LNG import door middel van tankschepen. De verwachting is echter dat de kolencentrales grotendeels door wind, zon en elektriciteits-import worden vervangen. Het bovenstaande is dus een maximaal scenario. Volgens het Energieakkoord gaat het opgesteld vermogen duurzame energie groeien van MW in 2016 naar MW in De prognose van netbeheerder Tennet is dat dit in 2030 doorgroeit naar meer dan MW. Steenkool inruilen voor gas is dus een tijdelijke zaak. En waar concurreren met steenkool bijna onmogelijk is, kon vooral windenergie het wel eens winnen van aardgas op de elektriciteitsmarkt vraag Uitgaande van 1000MW kolen = 1,6 miljoen m 3 gas 22 Greenpeace ECN 2015: Hoe beperken we de gasvraag in Nederland
8 Wat kan de extra gasvraag in de energiesector door het uitfaseren van kolencentrales rechtstreeks compenseren? Die mogelijkheden zijn beperkt, er is binnen het energieakkoord al een redelijk ambitieuze opgave voor duurzame stroomproductie afgesproken. Maar met veel inzet zijn er wel mogelijkheden. 1.5 GW extra Wind op zee (scheelt 1.1 miljard m 3 aardgas ) 2.5 GW extra Wind op land (scheelt 1.1 miljard m 3 aardgas ) 10 GW extra zonne-energie door salderen door te zetten en uit te bereiden naar bedrijfsgebouwen (scheelt 1.8 miljard m 3 gas ) 23 Industrie (huidig verbruik: 10 miljard m 3, hoogcalorisch gas) De zware (petrochemische)industrie gebruikt veel gas, wel 10 miljard m 3 hoogcalorisch gas, afkomstig uit kleine gasvelden in Nederland, de Noordzee en import. Voor het minimaliseren van het gebruik van Gronings gas is de zware industrie daarom in eerste instantie slechts ten dele relevant. Omdat het mogelijk is om hoogcalorisch gas om te zetten naar laagcalorisch, kan vraagreductie wel ruimte bieden om Gronings gas voor andere sectoren te vervangen. Wat er moet gebeuren: Extra investeren in efficiency; Vergroten capaciteit elektriciteitsnetwerk en -opwekking duurzame energie; Stimuleren van het bij elkaar in de buurt vestigen van bedrijven die gebruik maken van elkaars warmte door warmtenetten (co-siting); Financieren bedrijfsverplaatsingen; Afbouwen grootverbruikerstarieven. Gasexport In Duitsland, België en Frankrijk zijn vergelijkbare maatregelen als in Nederland mogelijk om het verbruik van gas te reduceren. Ook in onze buurlanden wordt Gronings gas vooral gebruikt voor het verwarmen van huizen en (kantoor)gebouwen. Duitsland en België zijn begonnen met het ombouwen van gasinstallaties. Ze worden geschikt gemaakt voor het gebruik van hoogcalorisch gas, om de afhankelijkheid van gasimporten uit Nederland te beperken met het oog op het aflopen van exportcontracten 24. Deze operatie moet in 2030 voltooid zijn 25. De vraag is of deze dure ombouw operatie zinvol is, en ook hier niet beter ingezet kan worden op het versneld vervangen van laagcalorisch gas voor duurzame warmte en besparing. In deze analyse gaan we nog uit van de overschakeling naar hoogcalorisch gas. Hierdoor kan de export van gas sneller afnemen dan het binnenlands gebruik. Alternatieve energiebronnen en overige sectoren Het vergisten van mest kan volgens een quick-scan in opdracht van Greenpeace bijna 3 miljard m 3 gas opleveren. Dit gas kan worden gebruikt om het gasnet te voeden, voor gebruik in woningen. Het lijkt echter logisch om (groen) gas te reserveren voor de chemische industrie en het goederentransport. In deze sectoren is elektrificatie vooralsnog geen realistische optie. Wind- waterkracht- en zonne-energie kunnen in Europees verband een groot deel van de elektriciteitsproductie opvangen. Wel moeten er dan back-up systemen worden gebouwd zoals batterijen of energiecentrales die overtollige duurzame energie kunnen omzetten in een gas. De energiecentrales moeten dit gas dan kunnen inzetten als brandstof op momenten dat de duurzame energieproductie niet aan de vraag kan voldoen. 23 Greenpeace ECN 2015: Hoe beperken we de gasvraag in Nederland 24 Mogelijkheden kwaliteitsconversie en gevolgen voor de leveringszekerheid Update 2015 van resultaten onderzoek-7, GTS Website Gasunie Duitsland
9 Restwarmte en geothermische warmte kunnen via warmtenetten (stadsverwarming) worden gebruikt om huizen, kantoren en kassen te verwarmen. De vraag is hoeveel warmtenetten er voor 2030 zijn te realiseren. Als we kijken naar de reeds bestaande gebieden op restwarmte die boven of aangrenzend aan geothermiegebieden liggen gaat het om ruim woningen en ruim utiliteitsaansluitingen (16 van de 23 gebieden). Daarnaast zijn er nog woningen in gebieden waar nog geen warmtenetten liggen maar waar wel aardwarmte ingezet kan worden. Conclusie Om de gasvraag te verminderen en de winning in Groningen te minimaliseren moet er veel gebeuren, wat een grote maatschappelijke uitdaging is. Op termijn zijn alle vormen van energiebesparing en verbeterde efficiency echter rendabel ten opzichte van het importeren van duur gas. Omdat verandering van het energiesysteem een zaak van de lange adem is, kan dit niet zonder sturend en faciliterend overheidsbeleid: keuzes maken en investeren in de toekomst. De politieke vraag is hoe lang we de Groningers willen blijven belasten met gasbevingen en hoe lang we willen doorgaan met het opwarmen van het mondiale klimaat. Maken we vaart of maken we de gasbel helemaal leeg?
12 in 2020, 0 in We kunnen zonder gas.
Factsheet 12 in 2020, 0 in 2030. We kunnen zonder gas. Beschermen van het klimaat en voorkomen van aardbevingen door de gaswinning in Groningen, betekent dat we snel op een andere manier in onze behoefte
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2016 2017 Aanhangsel van de Handelingen Vragen gesteld door de leden der Kamer, met de daarop door de regering gegeven antwoorden 1930 Vragen van het lid
Nadere informatieDatum 22 mei 2017 Betreft Beantwoording vragen over de winning van hoog- en laagcalorisch gas
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres
Nadere informatieDe warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen.
De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. Inhoud De warmtemarkt Warmtevraag woningen Warmtemarkt voor woningen Gasdistributie en CV ketel Elektriciteitsdistributie
Nadere informatieSamen maken we Nederland aardgasvrij
Samen maken we Nederland aardgasvrij Martien Visser, Lector Energietransitie & Netwerken Hanzehogeschool, Groningen Donderdag, 28 september, Bakkeveen Achtergrond Klimaatverdrag van Parijs: well below
Nadere informatieNotitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland
Notitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland Samenvatting De totale investeringsomvang om de woningen en utiliteitsgebouwen in de provincie Noord-Holland in 2050 klimaatneutraal
Nadere informatieVeranderende gassamenstelling in Nederland: een lange traditie. Themamiddag Energiewacht 22 september 2011
Veranderende gassamenstelling in Nederland: een lange traditie Themamiddag Energiewacht 22 september 2011 Veranderende gaskwaliteit Fase 1. Introductie Groningen-gas Fase 2. Kleine velden beleid en inpassing
Nadere informatieAchtergrond leveringszekerheid L-gas en wettelijke taak GTS met betrekking tot kwaliteitsconversie
Achtergrond leveringszekerheid L-gas en wettelijke taak GTS met betrekking tot kwaliteitsconversie Afdeling Network Configuration Rapport Achtergrond leveringszekerheid L-gas en wettelijke taak GTS met
Nadere informatieUitstel investeringsbesluit stikstofinstallatie
33529 Gaswinning Nr. 283 Brief van de minister van Economische Zaken Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 12 september 2016 Veiligheid en leveringszekerheid staan bij de
Nadere informatieNet voor de Toekomst. Frans Rooijers
Net voor de Toekomst Frans Rooijers Net voor de Toekomst 1. Bepalende factoren voor energie-infrastructuur 2. Scenario s voor 2010 2050 3. Decentrale elektriciteitproductie 4. Noodzakelijke aanpassingen
Nadere informatieENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019
ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED Maart 2019 Inleiding De concentratie van industrie in de Rotterdamse haven is een goede uitgangspositie voor het doen slagen van de energietransitie:
Nadere informatieGaswinning in Groningen
NOTITIE Gaswinning in Groningen Buro Bontenbal T: 06 173 204 31 E: info@burobontenbal.nl I: www.burobontenbal.nl Is een productiebeperking tot 30 miljard m 3 mogelijk en wat zijn daarvan de consequenties?
Nadere informatie1 Nederland is nog altijd voor 92 procent afhankelijk van fossiele brandstoffen
achtergrond Afscheid van fossiel kan Klimaatverandering is een wereldwijd probleem. Energie(on)zekerheid ook. Dat betekent dat een transitie naar een veel duurzamere economie noodzakelijk is. Het recept
Nadere informatieWarmte in Nederland. Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk
Warmte in Nederland Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk Warmte kost veel energie Warmtevoorziening is verantwoordelijk voor bijna 40% van het energiegebruik in Nederland.
Nadere informatieWat vraagt de energietransitie in Nederland?
Wat vraagt de energietransitie in Nederland? Jan Ros Doel/ambitie klimaatbeleid: Vermindering broeikasgasemissies in 2050 met 80 tot 95% ten opzichte van 1990 Tussendoelen voor broeikasgasemissies Geen
Nadere informatieen uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018
Energie-infrastructuur: overzicht en uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018 Indeling De drie fasen van ordening en regulering infrastructuur Nederland doorvoerland Wat is de opgave? Investeringen
Nadere informatieSysteemintegratie - Infrastructuur Verkenning 2050 TenneT& Gasunie
Soest, 5 juli 2019 Systeemintegratie - Infrastructuur Verkenning 2050 TenneT& Gasunie René Schutte - Program Manager Hydrogen Soest, 5 juli 2019 #2 Energiesysteem in 2050: Elektronen & Moleculen Een slimme
Nadere informatieGrootschalige introductie van micro wkk systemen. Harm Jeeninga ECN Beleidsstudies
Grootschalige introductie van micro wkk systemen Harm Jeeninga ECN Beleidsstudies jeeninga@ecn.nl Micro wkk een controversieel onderwerp? De discussie rondom het nut van micro wkk wordt niet altijd niet
Nadere informatieEEN. De feiten op een rij! BEWUSTE KEUZE MAKEN VOOR UW NIEUWE HAARD
EEN De feiten op een rij! BEWUSTE KEUZE MAKEN VOOR UW NIEUWE HAARD De nieuwste generatie gashaarden zijn praktisch, mooi, duurzaam en klaar voor de toekomst! Met de huidige discussies kunt u zich afvragen
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Nadere informatieWie betaalt de rekening van de energietransitie?
Wie betaalt de rekening van de energietransitie? Symposium KVGN 17 november 2016 Ron Wit Ron.Wit@eneco.com Overzicht presentatie 1. Ontwikkeling broeikasgassen in Nederland 2. Ontwikkeling integrale kosten
Nadere informatieWarmtetransitie en het nieuwe kabinet. Nico Hoogervorst
Warmtetransitie en het nieuwe kabinet Nico Hoogervorst 24 november 2017 Regeerakkoord Rutte III (2017 - ) Opmerkelijk: Lange formatie Klimaat-minister op EZ Duurzaam = klimaatbescherming Milieubescherming
Nadere informatieBeersel wekt op. Klimaatneutraal Beersel 2040?
Klimaatneutraal Beersel 2040? 2013-2014: participatief traject 100 acties voor klimaatplan 2014-2015: inspelen op bestaande initiatieven en acties 2017-2018: Beersel wekt op De zon is van iedereen Zonnelaan
Nadere informatieWaterstof, het nieuwe gas. Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft
Waterstof, het nieuwe gas Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen Economische, technische
Nadere informatieWestvoorne CO 2 - uitstoot
Westvoorne CO 2 - uitstoot De grafiek geeft de CO 2-uitstoot verdeeld over de hoofdsectoren over de jaren 2010 tot en met 2013. Cijfers zijn afkomstig uit de Klimaatmonitor van RWS. Cijfers over 2014 zijn
Nadere informatieProvinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL
Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in
Nadere informatieExterne notitie. Petten, 8 juli Cees Volkers Wouter Wetzels. Afdeling Policy Studies ECN-N Van
Externe notitie Petten, 8 juli 2013 Afdeling Policy Studies ECN-N--13-028 Van Cees Volkers Wouter Wetzels Onderwerp Nieuwste inzichten Nederlands gasverbruik Inleiding ECN Policy Studies voert regelmatig
Nadere informatieTransitie naar een. CO -neutrale toekomst
Transitie naar een CO -neutrale toekomst 2 CO 2 reductie van bron tot gebruiker Steeds méér duurzame energie, maar niet minder CO 2 -uitstoot KLIMAATVERDRAG VAN PARIJS In het verdrag van Parijs werd afgesproken
Nadere informatieNationale Energieverkenning 2014
Nationale Energieverkenning 2014 Remko Ybema en Pieter Boot Den Haag 7 oktober 2014 www.ecn.nl Inhoud Opzet van de Nationale Energieverkenning (NEV) Omgevingsfactoren Resultaten Energieverbruik Hernieuwbare
Nadere informatieBasisles Energietransitie
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Energietransitie Werkblad Basisles Energietransitie Werkblad 1 Wat is energietransitie? 2 Waarom is energietransitie nodig? 3 Leg in je eigen woorden uit wat het Energietransitiemodel
Nadere informatieBeleid dat warmte uitstraalt. Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties
Beleid dat warmte uitstraalt Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties Doelen rijksoverheid voor 2020 Tempo energiebesparing 2 % per jaar Aandeel duurzaam in totale
Nadere informatieKRAAN KÁN DICHT Tweede Kamerfractie februari 2015
DE KRAAN KÁN DICHT Tweede Kamerfractie februari 2015 Er gaat niets boven Groningen. En niets mag boven de veiligheid van de Groningers gaan. Daarom moet de gaskraan dit jaar nog fors dicht. Naar maximaal
Nadere informatieInzichten uit een regio:
Er is een brede duurzaamheidsscope nodig voor afwegingen rond de bodem; de energietransitie staat daarin centraal. Inzichten uit een regio: Sneller afbouwen van fossiele energie De bodem is onmisbaar bij
Nadere informatieWindenergie in Wijk bij Duurstede
Windenergie in Wijk bij Duurstede J.H. Fred Jansen Nationaal Kritisch Platform Windenergie (NKPW) www.nkpw.nl Bruto opbrengst windenergie in Nederland en Wijk bij Duurstede Netto opbrengst Geluid windturbines
Nadere informatieAardgasloze toekomst, waarom? ecn.nl
Aardgasloze toekomst, waarom? Stroomversnelling Energy Up 2018 Casper Tigchelaar Inhoud presentatie 2 belangrijkste redenen voor aardgasvrije gebouwde omgeving Hoe heeft het energiegebruik in huishoudens
Nadere informatieNet voor de Toekomst: samenvatting
Net voor de Toekomst: samenvatting Om in 2050 een CO2-neutrale samenleving te bereiken, zal de energievoorziening de komende decennia een ingrijpende transitie moeten doormaken. Maar hoe precies, is nu
Nadere informatieWarmte in Nederland. Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk
Nationaal Expertisecentrum Warmte maakt duurzame warmte en koude mogelijk Warmte in Nederland Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk In opdracht van 1 Warmte kost veel energie
Nadere informatieRol van WKK in een toekomstige Nederlandse energievoorziening:
Rol van WKK in een toekomstige Nederlandse energievoorziening: Betaalbaar & betrouwbaar? Robert Harmsen ECN Beleidsstudies COGEN Symposium Zeist 22 oktober 2004 Een blik naar de toekomst (1) Four Futures
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Datum Betreft Betreft Tussentijdse
Nadere informatieDoorrekening gebouwde omgeving met het Energietransitiemodel
Doorrekening gebouwde omgeving met het Energietransitiemodel Mogelijke transitiepaden naar 235 en 25: tempo en soort van elektrificatie Brede bijeenkomst transitiepad lage temperatuurwarmte, 27 september
Nadere informatieGemeente Ede energieneutraal 2050
De gemeente Ede wil uiterlijk in 2050 energieneutraal zijn. Dit betekent dat we alle energie die in onze gemeente wordt gebruikt op een schone (hernieuwbare) manier willen opwekken. Dat doen we het liefst
Nadere informatieEfficiEncy Duurzaam. EnErgiEbEsparing. Warmte en koude. KEnnis industrie. energie financiering. instrumenten. GebouwDe omgeving
Warmte en koude Kennis, advies, instrumenten en financiële steun EfficiEncy Duurzaam GebouwDe omgeving energie financiering KEnnis industrie instrumenten EnErgiEbEsparing De Nederlandse overheid streeft
Nadere informatieDUTCH SMART THERMAL GRID. Het volledige rapport (eindconcept) en de samenvatting kunnen hier worden gedownload
DUTCH SMART THERMAL GRID Het volledige rapport (eindconcept) en de samenvatting kunnen hier worden gedownload NEDERLAND 2016 Strategie voor de verduurzaming van de warmtevoorziening De Nederlandse energievraag
Nadere informatieDatum: 26 juni 2015 Onderwerp: debat over de gaswinning in Groningen (1 juli) en verzamel AO energie en SDE+ (2 juli)
Datum: 26 juni 2015 Onderwerp: debat over de gaswinning in Groningen (1 juli) en verzamel AO energie en SDE+ (2 juli) Geacht Kamerlid, Deze week maakte minister Kamp bekend dat de gaswinning uit het Groningenveld
Nadere informatieDe helft van de elektriciteit duurzaam in 2025? En
1 van 14 10-1-2019 16:38 Energieblog van Jasper Vis Ik hou van feiten over onze energievoorziening. Ik schrijf deze blog op persoonlijke titel. Tot 1 oktober 2018 was ik directeur Nederland bij Ørsted
Nadere informatieEnergie voor morgen, vandaag bij GTI
Energie voor morgen, vandaag bij GTI Jet-Net docentendag 5 juni 2008 GTI. SMART & INVOLVED GTI is in 2009 van naam veranderd: GTI heet nu Cofely SLIMME ENERGIENETWERKEN, NU EN MORGEN 2008 2010 Centrale
Nadere informatieNet voor de toekomst. Frans Rooijers directeur CE Delft rooijers@ce.nl
Net voor de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft rooijers@ce.nl CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige expertise
Nadere informatieBetekenis Energieakkoord voor Duurzame Groei voor de Installatiebranche. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 3 februari 2014 / VSK beurs
Betekenis Energieakkoord voor Duurzame Groei voor de Installatiebranche Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 3 februari 2014 / VSK beurs Inhoud Introductie Duurzame Energie Koepel en Sector beschrijving
Nadere informatieMondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN
Mondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN Referentiescenario De WETO-studie (World Energy, Technology and climate policy Outlook 2030) bevat een referentiescenario
Nadere informatieGeothermie als Energiebron
Geothermie als Energiebron Even voorstellen: Paul Mast -- Geoloog Johan de Bie --Technical Sales manager ESPs Ynze Salverda -- BD Analist Er zijn verschillende vormen van duurzame energie. Daarvan is geothermie
Nadere informatieEnergie in de provincie Utrecht. Een inventarisatie van het energiegebruik en het duurzaam energie potentieel
Energie in de provincie Utrecht Een inventarisatie van het energiegebruik en het duurzaam energie potentieel Doel van Onderzoek Dit onderzoek dient om: 1. Een nieuw overzicht samen te stellen van het energiegebruik
Nadere informatieAanbod en verbruik van elektriciteit,
Indicator 14 november 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2016 bedroeg het totale
Nadere informatieDoorrekening gebouwde omgeving met het Energietransitiemodel
Doorrekening gebouwde omgeving met het Energietransitiemodel Mogelijke transitiepaden naar 235 en 25: tempo en soort van elektrificatie Brede bijeenkomst transitiepad lage temperatuurwarmte, 27 september
Nadere informatieDe energietransitie: kansen grijpen kansen creëren
De energietransitie: kansen grijpen kansen creëren Inspiratie voor de avond Marc Londo, ECN Beleidsstudies Alkmaar 1 april 2015 www.ecn.nl Boodschappen 1. De energiehuishouding verandert, en daar zijn
Nadere informatieKrachtig. Klimaatbeleid. Klimaatbegroting 2016 2020
Krachtig Klimaatbeleid Klimaatbegroting 2016 2020 De krachten bundelen voor een krachtig klimaatbeleid Deze begroting gaat niet, zoals gebruikelijk, over miljarden euro s, maar over megatonnen CO2. Ze
Nadere informatie3 Wat vindt u ervan dat de NAM stelt dat code rood onterecht is afgegeven en dat de aardbeving binnen de bestaande risicomodellen past?
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres
Nadere informatieVol gas op weg naar een duurzame energietoekomst
Vol gas op weg naar een duurzame energietoekomst Innovaties op gasgebied Hans Overdiep en Henk Ensing GasTerra B.V. VSK 2014 Onderwerpen - Verleden, heden en toekomst (aard)gas - Wikipedia, Gas en Energie
Nadere informatieGas als zonnebrandstof. Verkenning rol gas als energiedrager voor hernieuwbare energie na 2030
Gas als zonnebrandstof Verkenning rol gas als energiedrager voor hernieuwbare energie na 2030 1 Inhoudsopgave 1 2 3 4 5 Introductie Meer hernieuwbare energie Extra hernieuwbare energie in Nederland? Verkennen
Nadere informatieGeothemie. Nieuwe kansen voor het warmtenet
Geothemie Nieuwe kansen voor het warmtenet 06 54268181 1 Accelerate energy innovation Drs. Ronald den Boogert Ronald@inimpact.nl By the implementation of innovative technologies and a close cooperation
Nadere informatieMonitor energie en emissies Drenthe
Monitor energie en emissies Drenthe 2012-2015 - november 2017 www.ecn.nl Monitor energie en emissies Drenthe 2012-2015 Deze monitor sluit aan op de notitie Energie en emissies Drenthe 2020, 2023 en 2030
Nadere informatieDe Energietransitie van de Elektriciteitsproductie
De Energietransitie van de Elektriciteitsproductie door Adriaan Wondergem 6 october 2010 De Energietransitie van de Elektriciteitsproductie van 2008 tot 2050. De kernvragen zijn: Hoe ziet een (bijna) CO2-loze
Nadere informatieGeothermie. traditioneel energiebedrijf?
31 maart 2010 T&A Survey Congres Geothermie Duurzame bron voor een traditioneel energiebedrijf? Hugo Buis Agenda Duurzame visie & ambities Waarom kiest Eneco voor Geothermie? Stand van zaken Markten Pro
Nadere informatieKLIMAATAKKOORD NETBEHEER NEDERLAND 11 JULI 2018
KLIMAATAKKOORD NETBEHEER NEDERLAND 11 JULI 2018 DE OPDRACHT. Meer dan 100 partijen verlagen CO 2 -uitstoot van Nederland met 49% ten opzichte van 1990 via het klimaatakkoord. Maatschappelijke organisaties,
Nadere informatieWKK en decentrale energie systemen, in Nederland
WKK en decentrale energie systemen, in Nederland Warmte Kracht Koppeling (WKK, in het engels CHP) is een verzamelnaam voor een aantal verschillende manieren om de restwarmte die bij elektriciteitsproductie
Nadere informatieKlimaatneutrale gemeenten. Frans Rooijers - directeur CE Delft
Klimaatneutrale gemeenten Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige expertise
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 33 529 Gaswinning Groningen-veld Nr. 1 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den
Nadere informatieBijlage 2 Potentieelberekening energiestrategie 1/5
Bijlage 2 Potentieelberekening energiestrategie 1/5 Bijlage 2 Potentieelberekening energiestrategie 2/5 Toelichting bij scenario-analyse energiebeleid Beesel Venlo Venray Deze toelichting beschrijft wat
Nadere informatieDe noodzaak voor geïntegreerd ontwerpen en plannen van de energietransitie in de stad
De noodzaak voor geïntegreerd ontwerpen en plannen van de energietransitie in de stad Delft, 9 maart 2018 Sander Fijn van Draat, Mark Jurjus, Hans Schneider Beheert het netwerk voor gas en stroom Inhoudsopgave
Nadere informatieBestaande huizen van het aardgas af? Hans van Wolferen 18 april 2018 KIVI
Bestaande huizen van het aardgas af? Hans van Wolferen 18 april 2018 KIVI Van Wolferen Research Ervaring Verwarming, warmtapwater, koeling Rapporteur EPG en EMG (NEN 7120 / 7125) Betrokken bij CEN normen
Nadere informatie6 Pijler 4: Het energietransportnetwerk gereedmaken
6 Pijler 4: Het energietransportnetwerk gereedmaken 6.1 Aanpassingen van de infrastructuur in Nederland De energietransitie kan ingrijpende gevolgen hebben voor vraag en aanbod van energie en voor de netwerken
Nadere informatieRoute naar een Duurzame Energievoorziening
Route naar een Duurzame Energievoorziening Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel Bijeenkomst: 25 november 2013, Power Lab 5 / USI & KIVI-NIRIA Inhoud Energie-transitie Energieakkoord voor duurzame groei
Nadere informatieDE ROL VAN GAS EN GASINFRASTRUCTUUR IN EEN DUURZAME LEEFOMGEVING. Samen naar een duurzame, betrouwbare en competitieve energiemix
DE ROL VAN GAS EN GASINFRASTRUCTUUR IN EEN DUURZAME LEEFOMGEVING Samen naar een duurzame, betrouwbare en competitieve energiemix DE BELGISCHE ENERGIE- UITDAGING 2 De doelstellingen van het interfederale
Nadere informatieInsights Energiebranche
Insights Energiebranche Naar aanleiding van de nucleaire ramp in Fukushima heeft de Duitse politiek besloten vaart te zetten achter het afbouwen van kernenergie. Een transitie naar duurzame energie is
Nadere informatieDe kosten van de energietransitie, en: kansen voor de gasindustrie. Martien Visser Lector Energietransitie & Netwerken. Hanzehogeschool Groningen
De kosten van de energietransitie, en: kansen voor de gasindustrie Martien Visser Lector Energietransitie & Netwerken Hanzehogeschool Groningen Hanzehogeschool Groningen (circa 30.000 studenten) Energy
Nadere informatieHoe ziet de stroommarkt er straks uit?
Hoe ziet de stroommarkt er straks uit? Projectgroep BioWKK 5 juli 2016 Stijn Schlatmann Directeur/senior adviseur www.energymatters.nl Wat doet Energy Matters Technische inpassing & economische haalbaarheid:
Nadere informatieDuorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie
Duorsume enerzjy yn Fryslân Energiegebruik en productie van duurzame energie 1 15 11 oktober 1 Inhoud Management Essay...3 1 Management Essay De conclusies op één A4 De provincie Fryslân heeft hoge ambities
Nadere informatieEffecten en kosten van een kolenexit versus schone kolencentrales Bezinningsgroep energie 28 juni 2016
Effecten en kosten van een kolenexit versus schone kolencentrales Bezinningsgroep energie 28 juni 2016 Ron.wit@eneco.com Overzicht presentatie 1. Ontwikkeling aandeel kolenstroom in Nederland 2. Effecten
Nadere informatieBiomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie
Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!
Nadere informatieFactsheet: Dong Energy
Factsheet: Dong Energy Holding/bestuurder Type bedrijf Actief in Markt Bedrijfsprofiel Dong Energy Producent/leverancier elektriciteit (en aardgas) Europa Consumenten/zakelijk - Omzet 900 miljoen (NL)/9
Nadere informatieRoute naar een aardgasvrije wijk. Marjo Kroese, Procesbegeleider aardgasvrije wijken, Klimaatverbond Nederland
Route naar een aardgasvrije wijk Marjo Kroese, Procesbegeleider aardgasvrije wijken, Klimaatverbond Nederland Waarom aardgasvrij? Klimaat / broeikasproblematiek Groningse aardbevingen Onafhankelijkheid
Nadere informatieYpenburg 100% duurzame warmte
Ypenburg 100% duurzame warmte Verkenning van de mogelijkheden Rotterdam, 13 november 2018 Edward.pfeiffer@rhdhv.com 06-52 01 86 58 Doelstelling van de verkenning Eneco en de Stichting Hernieuwbare Warmte
Nadere informatieHernieuwbaar gas. Energiedrager van de toekomst. Wat is de rol van (hernieuwbaar) gas in de energietransitie
Hernieuwbaar gas Energiedrager van de toekomst Wat is de rol van (hernieuwbaar) gas in de energietransitie New Energy Coalition Sector Grondstoffen Kracht en licht Vervoer Warmte Eindverbruik 567 PJ 362
Nadere informatieKosten en baten van warmtenetten. Presentatie op seminar De toekomst van warmte Jeroen Roos, 30 januari 2016
Kosten en baten van warmtenetten Presentatie op seminar De toekomst van warmte Jeroen Roos, 30 januari 2016 Warmtenetten: vele soorten en maten Van zeer lage tot zeer hoge temperatuur Van zeer klein tot
Nadere informatieGas op Maat. Postbus 250, 3190 AG Hoogvliet Rotterdam Telefoon +31(0)
Gas op Maat De maatschappij is op weg naar een CO 2 -neutraal energiesysteem. De gassector wil graag bijdragen aan het behalen van deze doelstelling. In de transitieperiode is de rol van aardgas maatwerk:
Nadere informatieOpschalen en Opschieten Marjan Minnesma 19 oktober 2018
Opzij opzij opzij - maak plaats, maak plaats, maak plaats. Wij hebben ongelofelijke haast. Opschalen en Opschieten Marjan Minnesma 19 oktober 2018 Zeespiegel stijgt versneld 2,5 mm/jaar in 90 s 3,4
Nadere informatieStartnotitie Energietransitie. November 2018
Startnotitie Energietransitie November 2018 Startnotitie Energietransitie Een klimaatneutrale stad. Dat is wat Rotterdam wil zijn. Een groene en gezonde stad met schone lucht voor iedereen. Met een economie
Nadere informatieInventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2014
1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2014, Vito, januari 2016 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2014 bedraagt 5,7 % Figuur 1 groene stroom uit bio-energie
Nadere informatieDE REKENING VOORBIJ ons energieverbruik voor 85 % onzichtbaar
DE REKENING VOORBIJ ons energieverbruik voor 85 % onzichtbaar Drie scenario s bestaande technologie Netgebonden Infrastructuur: elektriciteit en warmte (gas) Actuele gegevens van 2012 vertaald naar 2035
Nadere informatieRol energiedragers binnen de Nederlandse energievoorziening
Indicator 12 februari 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Energie speelt een cruciale
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 Ek Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Nadere informatieDomineren kosten infrastructuur de factuur van de toekomst? Martien Visser Lector Energietransitie Hanzehogeschool - Entrance
Domineren kosten infrastructuur de factuur van de toekomst? Martien Visser Lector Energietransitie Hanzehogeschool - Entrance Energie infrastructuur (deze lezing) Verband tussen benutting, kosten en marktprijzen
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten Generaal Binnenhof 4 2513 AA 's-gravenhage. Datum 25 januari 2013 Betreft Gaswinning Groningen-veld
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten Generaal Binnenhof 4 2513 AA 's-gravenhage Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag
Nadere informatieDuurzame energie Fryslân Quickscan 2020 & 2025
Duurzame energie Fryslân Quickscan 2020 & 2025 Willemien Veele Cor Kamminga 08-04-16 www.rijksmonumenten.nl Achtergrond en aanleiding Ambitie om in 2020 16% van de energie duurzaam op te wekken in Fryslân
Nadere informatieMANAGEMENT SAMENVATTING ENERGIERAPPORT 2008
MANAGEMENT SAMENVATTING ENERGIERAPPORT 2008 Er is de komende jaren een fundamentele verandering van onze energievoorziening nodig om het hoofd te bieden aan de mondiale uitdagingen op energiegebied: de
Nadere informatieKernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)
Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere
Nadere informatieBruto elektriciteitsproductie en inzet energiedragers,
Bruto elektriciteitsproductie en inzet energiedragers, 1998-2016 Indicator 6 juli 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt
Nadere informatieLes Biomassa. Werkblad
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Biomassa Werkblad Les Biomassa Werkblad Niet windenergie, niet zonne-energie maar biomassa is de belangrijkste bron van hernieuwbare energie in Nederland. Meer dan 50%
Nadere informatieDat kan beter vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 25 August 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/82623 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatieMark Frequin. Voormalig Directeur-Generaal Energie en Telecom Ministerie van Economische Zaken
Mark Frequin Voormalig Directeur-Generaal Energie en Telecom Ministerie van Economische Zaken Energiebeleid: van context tot acties. Mark Frequin Rijks Universiteit Groningen Inhoud 1. Context 2. Richting
Nadere informatie