Efficiënte auteurs en softwarecontracten in de informatiemaatschappij

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar Efficiënte auteurs en softwarecontracten in de informatiemaatschappij Tendensen in een digitale wereld Masterproef van de opleiding Master in de rechten Ingediend door Donck Maxim studentennr Promotor: Prof. Dr. I. Claeys Co-promotor: Prof. dr. M. Maresceau Commissaris: Mevr. I D haese 1

2 Tussen de sterke en de zwakke is het de vrijheid die onderdrukt en de wet die bevrijdt, Henri Lacordaire 2

3 Dankwoord Het dateert al van het begin van de middelbare school dat ik de droom had om ooit als advocaat voor de rechtbank te staan. Mannen en vrouwen in lange gewaden gingen een statig marmeren gebouw binnen. Ik zag mensen met overtuigingskracht. Ik zag mensen met visie. Ik zag mensen met passie. Het voelt letterlijk alsof dit een leven geleden is. Mijn doel was duidelijk: Ik ging terug keren naar die plaats. Op een dag ging ik zelf daar staan, ik ging daar deel vanuit maken. Sommige dromen vergaan gedurende de tijd maar deze niet. Deze masterproef is het sluitstuk van de opleiding tot Master in de Rechtsgeleerdheid. Ik denk dat het een understatement is om vast te stellen hoe snel en hoe veel een persoon verandert gedurende zijn hele academische periode maar voor mij geldt dit misschien wel dubbel. Deze opleiding heeft een moeilijk begin gekend. In deze zin wil ik dan ook mijn beide ouders bedanken, zonder wiens financiële, maar a fortiori, mentale steun deze opleiding nooit een goed einde zou gekend hebben. Iedere dankwoord zou te kort schieten en onvoldoende zijn, maar toch een futiele poging: Ma, Pa, bedankt!. Daarnaast verdienen ook mijn ouders de dank deze masterproef taalkundig te herlezen. Naast mijn ouders, ben ik vanzelfsprekend ook dank verschuldigd aan mijn promotor, zonder wiens toestemming dit werk met zijn titel er nooit gekomen zou zijn. Zijn rake opmerkingen en advies hebben op veel vlakken structuur in de chaos gebracht en hebben meer dan ooit een invloed gehad op het werk dat nu voor ligt. Daarnaast wens ik ook mijn collega s te danken van het advocatenkantoor dewelke mijn zomerstage hebben begeleid. Dankzij hun onmiddellijke vertrouwen en begeleiding heb ik het recht in de praktijk gezien en reeds veel kunnen leren. Als laatste wil ik ook mijn vrienden bedanken met wie ik de hele opleiding lessen heb gevolgd, examens heb gemaakt en met wie ik lief en leed heb gedeeld. Aangezien een opsomming velen onrecht zou aandoen, zou het niet betamen hier namen te noemen. Maxim Donck 13 Mei Oostende 3

4 Inhoudstafel I. Inleiding tot de Masterproef... 8 II. Het auteurs en softwarerecht in het globale rechtskader Hoofdstuk 1: Inleiding Hoofdstuk 2: Algemene Situering A. Situering van intellectuele rechten in het amalgaam van alle rechten B. Kenmerken van intellectuele eigendomsrechten C. Situering van het auteurs -en softwarerecht binnen de intellectuele eigendom D. Eén schepping van de geest beschermd door meerdere rechten E. Territorialiteit Hoofdstuk 3: Wetgeving A. Verdragen Berner conventie (oorspronkelijk 9 september 1886) Het WIPO OMPI verdrag B. Auteurswet (Aw.) Harmonisatie van het Auteursrecht C. Softwarewet (Sw.) D. Verhouding tussen de softwarewet en de auteurswet Hoofdstuk 4: Voorwaarden voor Auteursrechtelijke en Softwarebescherming A. Het Auteursrecht als vangnet B. Voorwaarde voor auteursrechtelijke bescherming: originaliteit C. Voorwaarde voor Softwarebescherming D. Besluit Hoofdstuk 5: Het voorwerp van het auteursrecht en zijn contracten A. Het reproductierecht (sensu lato) Reproductierecht (sensu stricto) Vertaalrecht Distributierecht Adaptatierecht Bestemmingsrecht Verhuren en uitleenrechten B. De mededeling aan het publiek Hoofdstuk 6: Conclusie van deze titel

5 III. De overeenkomst in het auteursrecht Hoofdstuk 1: Inleiding Hoofdstuk 2: Partijen A. Titularis van de rechten / Wie kan de overeenkomst sluiten? Algemeen Vermoedens Auteursrechtshebbende De zwakke positie van de auteur in de onderhandelingen Er is geen titularis of de toestemming kan niet verkregen worden Algemeen Begrip Ontoereikend juridisch kader De zoektocht naar de titularis due diligent search guidelines Gevolgen Oplossingen B. De wederpartij Algemeen Beheersvennootschappen Hoofdstuk 3: Het auteurscontract A. Begripsomschrijving B. Toestemming C. De overdraagbaarheid (via licentie of via overdracht) Overdracht Licentie D. De regels opgenomen in de Auteurswet Geschrift Omvang van de rechten Toekomstige werken Interpretatie van de auteurscontracten In dubio pro auctore Vergoeding van de auteur Exploitatieplicht van de creatie Duur Geografische ruimte

6 E. Andere contracten Hoofdstuk 4: Overeenkomsten zonder pecuniair hoofddoel (1) A. Algemeen B. Creative Commons Begrip Creative Common Licenties Schadevergoeding Hoofdstuk 5: Conclusie van deze Titel IV. De overeenkomst op software Hoofdstuk 1: Inleiding Hoofdstuk 2: Titularis van de rechten / Wie kan een overeenkomst sluiten? Hoofdstuk 3: Software als zaak? A. Algemeen B. Software en het CSIG Hoofdstuk 4: De softwareovereenkomst A. Overeenkomsten tot overdracht B. Licentie of gebruiksovereenkomsten C. Toetredingscontracten Shrink/Click - wrap licentie D. Dienstverleningsovereenkomst Cloud Computing Wat is Cloud computing? Contracten en verbintenissen in de cloud a) Juridische kwalificatie van de overeenkomst b) Aard van de verbintenis c) Structuur van de overeenkomst De Cloud diensten a) De SaaS overeenkomst (Software as a Service) b) De PaaS en IaaS De onderhandelingsmarge in cloudcontracten Service Level Agreement (SLA) Acceptable Use Policy (AUP) Vergoeding Aansprakelijkheid bij wanprestatie a) Algemeen

7 b) Verlies van data c) Financieel Plafond d) Exoneratie voor zware fout? Einde van de overeenkomst Het privacyrecht in de wolken Tussentijdse conclusie E. Onderhoudsovereenkomst F. Gebreken bij software G. Levering en acceptatie Hoofdstuk 5: Overeenkomsten zonder direct pecuniair hoofddoel (2) A. Open Source licenties Wat is open source software? Varianten Free Software Freeware Public Domain Software Juridisch Kader Titularis van de rechten bij Open Source a) Rechten van de oorspronkelijke (mede) auteurs: deelbare of ondeelbare werken 134 b) Rechten van latere auteurs De contractuele relatie Aansprakelijkheid en Exoneratie De Copyleft clausule De verschillende licenties Commercieel aspect Hoofdstuk 6: Conclusie van deze titel V. Conclusie van de Masterproef VI. Bibliografie

8 I. Inleiding tot de Masterproef Intellectuele eigendom verdient de laatste jaren steeds meer een prominente plaats in onze samenleving. De waarde ervan valt nauwelijks te onderschatten. Loopt de bescherming door middel van een octrooi op zijn einde, dan is dat onmiddellijk terug te vinden in de beursgegevens van de verschillende, betrokken bedrijven. Er tekent zich een duidelijke correlatie af tussen de aandelenkoers en de bescherming van de intellectuele eigendom. Intellectuele rechten behelzen vanzelfsprekend een enorme inhoud, maar er is geen enkel recht dat zo tot de verbeelding spreekt als het auteursrecht. Het auteursrecht heeft de laatste jaren sterk aan belang gewonnen. Het wordt alsmaar meer toegepast. Niet alleen omdat zijn voorwerp vrij ruim is, niet alleen omdat de verkrijging kosteloos is, maar ook omdat het auteursrecht in een adequate bescherming voorziet. Daarnaast staat het auteursrecht onder druk door de huidige digitale informatiemaatschappij. Niet alle werken worden nog gelezen op papieren drager. Niet alle foto s blijven beperkt tot het huishoudelijke fotoalbum. Niets van dat alles! Vandaag plaatsen we onze foto s op sociale media, lezen we boeken op tablets en de krant op internet. De vraag die ik me gedurende deze hele masterproef heb gesteld, is welke invloed de digitale revolutie heeft op auteurs -en softwarerecht en hoe ons contractenrecht daarmee omgaat? De waarde van bepaalde scheppingen zou echter dode letter blijven als deze niet te gelde kunnen gemaakt worden. Niet alle rechten zijn overdraagbaar maar, desalniettemin, zijn de belangrijkste rechten binnen het auteurs en softwarerecht, de vermogensrechten, wel vatbaar voor overdracht. Er kan dus over gecontracteerd worden. Het is voor de schepper veelal onmogelijk om zijn rechten op een goede, efficiënte wijze te exploiteren. Daarom gaat hij contracteren en zijn rechten overdragen aan organisaties of bedrijven, vertrouwd met deze materie. Daarnaast spendeert deze masterproef een grote ruimte aan software en softwarecontracten. Computers vallen vandaag immers niet meer weg te denken uit de samenleving. Zoals iedereen weet bestaat een computer uit hard en software. De grote revolutie en boom van hardware ligt ondertussen al achter ons, maar software blijft zichzelf innoveren. Software mag dan ook omschreven worden als de toekomst. 8

9 Steeds gaan onze computers efficiënter werken en meer capaciteit hebben. Telkenmale zal men meer ruimte outsourcen om alle kracht van de computer aan prestatie te wijden en niet aan opslag. De bescherming van software is nauw verwant met het auteursrecht. Bij de bescherming van software zal dan ook meermaals moeten rekening gehouden worden met de regels van het geldende auteursrecht. Deze masterproef is dan ook opgebouwd in deze zin. Eerst wordt omlijnd wat het voorwerp uitmaakt van contracten in deze beide intellectuele rechten. Het voorwerp zal bestaan uit rechten, bv. het recht om het werk in grote getale te reproduceren en daarna aan de man te brengen. Voor een exploitant zal dit zeer interessant worden. Hij zal dus proberen contractueel vast te leggen dat hij die rechten bezit. Dit komt dan ook in het tweede en derde deel van deze masterproef aan bod. Ik ga van start met de contracten omtrent auteursrechten sensu stricto om pas daarna deze omtrent het softwarerecht te bespreken. Aangezien het laatste deel verder bouwt op het eerste, is dit een logische indeling. Naast de juridische uiteenzetting en probleembespreking, probeer ik doorheen deze masterproef ook telkenmale mijn eigen mening te formuleren. Dit is slechts een persoonlijke opinie waarin ik de pro en contra afweeg. Daarnaast stel ik per deel in de inleiding een aparte onderzoeksvraag. Mijn beantwoording in de conclusie van iedere titel, geldt ook als hetgeen de lezer dient te onthouden van wat er boven is besproken. Uit dit alles wordt dus de onderzoeksvraag gedistilleerd: Heeft de digitale revolutie een invloed gehad op auteurs -en softwarerecht en hoe gaat ons contractenrecht daarmee om? 9

10 II. Het auteurs en softwarerecht in het globale rechtskader Hoofdstuk 1: Inleiding Deze inleidende titel start met een algemene situering. Wat is een intellectueel recht? Welke kenmerken heeft het? Hoe verhoudt zich dat allemaal binnen een globaal rechtskader. Waar in dat grote amalgaam van rechten bevinden zich de intellectuele rechten? En waar bevindt zich het auteurs en softwarerecht zich binnen deze aparte rechtstak. De verschillen tussen de patrimoniale, subjectieve rechten worden bloot gelegd alsook het interne verschil tussen het auteursrecht sensu lato en de industriële eigendom. Uit de kenmerken van de intellectuele eigendom zal duidelijk worden dat deze rechten steeds begrensd worden in duur, omvang en in ruimte. Daaruit blijkt dat een intellectueel recht territoriaal gebonden is. Zo komt de nationale (maar in vele gevallen communautaire) wetgeving aan bod. Welke wetten beschermen het auteurs en softwarerecht en welke voorwaarden zijn daarvoor nodig? Er is ook een bepaalde verhouding tussen alle wetten die van toepassing zijn op de creatie als dusdanig. Het is belangrijk dat de lezer de structuur ziet tussen al deze verschillende wetten en wanneer welke wet van toepassing is. Hoe en wanneer een creatie door het recht beschermd wordt, hangt af van die nationale wetgeving. Aangezien het auteursrecht niet volledig is geharmoniseerd over de hele Europese Unie, zal de nationale wetgeving nog steeds een belangrijke rol blijven vervullen. Om een auteurs of softwarerecht te verkrijgen zal men aan een aantal voorwaarden moeten voldoen. Deze inleidende titel beschrijft deze voorwaarden ingegeven door de wetgeving. Heeft de auteur uiteindelijk zijn bescherming, dan krijgt hij een groot aantal rechten op zijn creatie. Die rechten zal hij willen commercialiseren ten einde inkomsten te halen uit zijn werk. Aangezien deze masterproef tot doel heeft het contractenrecht binnen het auteurs en softwarerecht onder de loep te nemen, zal ik dan ook eerst aandacht besteden aan de beschermingsvoorwaarden en de rechten die daaruit voort vloeien. Subdeel van de onderzoeksvraag: Wat is het voorwerp van auteurs en softwarecontracten? 10

11 Hoofdstuk 2: Algemene Situering A. Situering van intellectuele rechten in het amalgaam van alle rechten Intellectuele rechten zijn private subjectieve rechten 1. Zij komen toe aan een rechtsubject en behelzen de mogelijkheid om een heerschappij uit te oefenen over een zaak. Binnen de subjectieve rechten bevindt er zich opnieuw een onderverdeling in extra patrimoniale rechten en patrimoniale of vermogensrechten. Deze laatste hebben een weerslag op het vermogen van een persoon terwijl de extra patrimoniale rechten zich buiten het vermogen bevinden. Het best kan men dit situeren in het erfrecht. Patrimoniale rechten kunnen overgaan na de dood van de decujus terwijl extra patrimoniale rechten geen deel uit maken van de erfenis. Voorbeelden van extra patrimoniale rechten zijn familierechten, persoonlijkheidrechten. Recent kan men ook het recht op stem als een extra patrimoniaal recht aanzien. De zaak van Rocco Granata is hier waarschijnlijk het belangrijkste voorbeeld 2. Hij won de zaak tegen Melitta Filters omdat het bedrijf zijn typische, hese stemgeluid had geïmiteerd zonder zijn toestemming. Dit is bovendien een voorbeeld van hoe intellectuele rechten ook persoonlijkheidsrechten kunnen zijn. De meeste intellectuele rechten bevatten immers ook een morele component. Patrimoniale rechten zijn die rechten die een heerschappij over het vermogen geven. Ze zijn in geld waardeerbaar. Het is binnen deze groep rechten dat we naast de vorderingsrechten en de zakelijke rechten, de intellectuele rechten kunnen vinden. Intellectuele rechten hebben industriële, artistieke of literaire creaties van het menselijk brein tot voorwerp. Zij kunnen een waardevol deel van het vermogen vormen en gaan, zoals gezegd, over bij erfopvolging. B. Kenmerken van intellectuele eigendomsrechten Belangrijk is om direct aan te stippen dat er geen zogenaamd numerus clausus is op intellectuele rechten zoals dat bij zakenrechten wel het geval is. Nieuwe intellectuele rechten kunnen dus worden 1 D. PAPE, Recht van de Intellectuele Eigendom, Rb. Brussel, 19 januari 2001, A&M 2002, , noot F. BRISON. 11

12 gecreëerd door de wetgever. Denken we maar aan de biotechnologie, die bij het ontstaan van de intellectuele rechten minder relevant was, maar gedurende de tijd steeds belangrijker werd. Verder zal ik in deze masterproef er meermaals op wijzen dat sommige regels, lettende op de huidige evolutie van de informatica, eigenlijk niet meer van toepassing zijn. Door deze tendensen zien sui generis regimes het leven. Maar misschien is het zo dat bepaalde evoluties in de informatica gewoonweg niet meer compatibel zijn met de wet in zijn huidige vorm. (Als voorbeeld kan het cloud computing worden aangehaald. 3 ) Zij zouden dan eerder het voorwerp kunnen uitmaken van een nieuw intellectueel eigendomsrecht. Intellectuele rechten zijn steeds monopolierechten 4. De houder, en alleen hij, heeft een exclusief recht. Wil iemand anders de eigendom gebruiken dan moet aan de houder toestemming worden gevraagd. De houder kan verbieden, binnen de krijtlijnen van rechtsmisbruik, dat een derde zijn creatie gebruikt. Bovendien zijn alle intellectuele rechten erga omnes 5. Ze zijn aan eenieder tegenstelbaar. Argumentatie voor de rechtbank, dat men niet op de hoogte was en desalniettemin ter goeder trouw gehandeld heeft, is onmogelijk. Intellectuele rechten zijn telkens begrensd zowel territoriaal als voor de duur van de bescherming. Ze hebben ook telkens beschermingsvoorwaarden, gezien hun grote waarde. C. Situering van het auteurs -en softwarerecht binnen de intellectuele eigendom De summa divisio 6 in intellectuele rechten is het auteursrecht sensu lato aan de ene zijde en industriële eigendom aan de andere zijde. Onder industriële eigendom situeren we die rechten die van belang zijn voor het bedrijfsleven, voor de industrie. Men wil via deze rechten een voorsprong op 3 Zie infra X, Intellectuele rechten, Intellectuele%20rechten.pdf, M., JANSSENS en F., GOTZEN, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht, Brugge, Vanden Broele, 2012, 9. 12

13 de concurrentie nemen, het bedrijf stimuleren en in het algemeen zijn marktpositie versterken. Bekendste voorbeeld van industriële eigendom is natuurlijk het octrooi. Auteursrecht, anderzijds, bevat de rechten van Kunst en Cultuur, de schone kunsten. Auteursrecht sensu lato kan worden ingedeeld in het auteursrecht sensu stricto en de naburige rechten, bescherming van computerprogramma s (softwarerecht) en databanken. Traditioneel wordt aan beide een aantal kenmerken 7 onderscheiden. toebedeeld en zijn ze van elkaar te - Allereerst wordt aangenomen dat er voor auteursrechten geen formaliteiten moeten ondernomen worden om een bescherming te krijgen. Het gebeurt automatisch terwijl industriële rechten iets extra verwachten, bijvoorbeeld een depot. - Vervolgens is de duur van bescherming verschillend. Ingegeven door de noodzaak tot industriële vooruitgang wordt de duur van industriële eigendom sterk beperkt. Voor patenten bijvoorbeeld gaat het maar over twintig jaar. Auteursrecht krijgt relatief een veel langere bescherming, zijnde 70 jaar. - Een volgend onderscheid is dat auteursrechten ook morele rechten omvatten terwijl dit voor industriële rechten enkel beperkt blijft tot vermogensrechten. - Bovendien zou de beoordelingsvrijheid groter zijn bij auteursrecht omdat het eerder om subjectieve rechten gaat, terwijl de beschermingsvoorwaarden voor industriële eigendom eerder objectief zijn. Over de stand van de techniek is in principe weinig discussie mogelijk. - Een laatste gegeven is dat auteursrechterlijke werken een minder economische rol zouden spelen en zich zouden beperken tot de kunsten en zo een eerder sociale, culturele rol zouden vervullen. 7 Lesnota s Inleiding tot het recht op de Intellectuele Eigendom door Prof.dr. VANHEES. 13

14 Het onderscheid is vooral historisch ontstaan want de verschillende kenmerken per categorie kunnen nogal wisselen tussen beide categoriën onderling. Denken we maar aan het feit dat de bescherming voor tekeningen en modellen tien jaar duurt, maar wel oneindig verlengbaar is met telkenmale opnieuw tien jaar. Kunnen we dan nog spreken van een korte duur? Bovendien neemt de waarde van software een zo n groot stuk van de markt in, dat dit auteursrecht sensu lato zeker niet als economisch irrelevant kan worden beschouwd. Het onderscheid is dus achterhaald. D. Eén schepping van de geest beschermd door meerdere rechten 8 Als men als vader zijn creatie optimaal wil beschermen dan kan men dat soms doen door meerdere intellectuele rechten te cumuleren om zo de meest optimale bescherming te verkrijgen. Als de wetgeving de cumulatie niet uitsluit en alle beschermingsvoorwaarden vervuld zijn dan staat er juridisch niets in de weg om dezelfde creatie dubbel te gaan beschermen. In de praktijk loopt het evenwel niet zo n vaart. Telkenmale moeten formaliteiten vervuld worden en bovendien loopt de kostprijs zeer sterk op. Een duidelijke business-strategie bestaat er in om zo weinig mogelijk kosten te maken voor intellectuele rechten maar toch een zo groot mogelijk bescherming te genereren. Zo zal men soms bepaalde tekeningen en modellen niet laten beschermen door hun genoemd recht maar door het auteursrecht aangezien dat kosteloos verloopt. Alles hangt af van de bedrijfsstrategie wat het aangewezen beschermingsregime is. Er is evenwel één beperking. Het kan evenwel niet zijn dat men door de bescherming van één intellectueel recht de uitzonderingen van een ander recht kan buiten spel zetten. Deze cumulatie kan het voorbeeld van het Chipsrecht en de bescherming voor Topografiën en halfgeleiders 9 aangehaald worden. Aangezien deze sui generis bescherming eveneens strekt tot het 8 P., HUGENHOLTZ, Over cumulatie gesproken, BII, 2000, afl. 7, Wet van 10 januari 1990 betreffende de rechtsbescherming van topografieën en halfgeleiderproducten, BS 26 januari 1990,

15 uittekenen van circuits, kan het auteursrecht eveneens van toepassing zijn op chips. (art Chipswet) E. Territorialiteit Het intellectueel eigendomsrecht is territoriaal gebonden. Het geldt slechts voor het gebied waarvoor de wetgever, die het recht in het leven heeft geroepen, bevoegd is. Wil men dus in meerdere landen bescherming krijgen, dan moet de aanvrager in ieder land de nationale procedure doorlopen met al zijn formaliteiten en hindernissen. Het hoeft weinig betoog dat dit traject heel veel moeite en geld kost en bijzonder weinig efficiënt is. Een oplossing dringt zich op. Via internationale overeenkomsten is het mogelijk om via één aanvraag de bal aan het rollen te brengen en de procedure in de verdragslanden te starten. Een stap verder is dan dat er één aanvraag wordt ingediend en dat deze door één centraal punt behandeld wordt. In de Europese Unie beschikt men over communautaire rechten. Men gaat de aanvraag, toepasselijke wetgeving en beslissing uniformiseren. Zo hebben we reeds het gemeenschapsmodel, het gemeenschapsmerk en het communautair kwekersrecht. Tijdens het schrijven van deze masterproef, werd duidelijk dat men daar het Europees patent mag aan toevoegen. Na meer dan dertig jaar heeft men op 11 december 2012, het licht eindelijk op groen gezet voor een echt communautair patent. Eenvoudigere bescherming, ernstige drukking van de kosten en verhoging van het concurrentieniveau zijn de positieve gevolgen. Tot eind 2012 was de onderneming verplicht een spaarpotje van om en bij de euro te betalen om in de Europese Unie een patent te verkrijgen. Veel hoger dan in de VSA (2.000 euro) of zelfs China (600 euro) 10. Op 19 februari ondertekenden landen de goedkeuringsakte in het Europese Parlement, later zou daar nog Bulgarije moeten bijkomen. Nu volgt nog een ratificatiefase in de nationale parlementen en het gemeenschapsoctrooi is een feit. 10 X, Groen licht voor Europees Patent, Metro 11 december 2012, Naast Polen, weigerde ook Spanje omwille van een taalprobleem het patent goed te keuren. De octrooien worden slechts in drie talen vertaald worden (Duits, Frans en Engels) en dus niet in het Spaans. 15

16 Hoofdstuk 3: Wetgeving Zoals hierboven beschreven zijn intellectuele rechten verbonden aan een territorium. Dit betekent dat men met heel wat verschillende nationale wetgevingen moet rekening houden. Idealiter is dit niet. Vereenvoudiging dringt zich op. Teneinde aan dit probleem tegemoet te komen worden er internationale overeenkomsten, veelal gebaseerd op reciprociteit, gesloten. Deze vorm van wetgeving is typerend voor intellectuele rechten. Hieronder bespreken we enkel de rechtsbronnen die naast het Burgerlijk wetboek van belang zijn voor deze masterproef. A. Verdragen 1. Berner conventie (oorspronkelijk 9 september 1886) 13 Voor industriële eigendom staat het Unieverdrag van Parijs ter beschikking, voor auteursrecht de Berner conventie. Vandaag zijn 166 landen lid van de Berner Conventie. Het aantal aangesloten landen nam gestaag toe in de tijd, tot vandaag ongeveer 90% van alle landen lid is van de Berner Conventie. Naast heel wat administratieve regels, zijn ook materiële rechtelijke regels in de conventie opgenomen. Zo wordt in artikel 2.1 een niet exhaustieve lijst gegeven wat onder werken van letterkunde en kunst moet verstaan worden. Daarnaast wordt bevestigd dat auteursrecht automatisch ontstaat, zonder formaliteiten. Meer nog, eventuele afwijkingen door de nationale staten van deze verplichting worden als niet geschreven beschouwd. Auteursrechtelijke bescherming mag niet aan formaliteiten worden onderworpen. De Berner conventie biedt ook een minimum bescherming van de auteur 14. Ten eerste is er de regel dat onderdanen van andere lidstaten niet slechter mogen behandeld worden als deze van de eigen lidstaten. Ten tweede is er het assimilatiebeginsel. Wie geen onderdaan is van één van de lidstaten, maar desalniettemin zijn gewone verblijfplaats aldaar heeft, wordt toch gezien als één van de 13 Conventie van Bern van 26 juni 1948 voor de bescherming van letterkundige -en kunstwerken, Basiswetteksten inzake het recht van de intellectuele eigendom, Art. 3 & 5, lid 1 van de Berner Conventie. 16

17 oorspronkelijke onderdanen. Wanneer de wetgever rechten toekent aan zijn eigen onderdanen dan kunnen andere onderdanen zich daar dus eveneens op beroepen. 2. Het WIPO OMPI verdrag De World intellectual Property Organization 15 is een organisatie in de schoot van de Verenigde Naties en is opgericht op 14 juli Het doel van deze organisatie was de bevordering van de intellectuele Eigendom en de administratieve samenwerking tussen de Unies te bevorderen door zoveel als mogelijk een bepaalde harmonisatie na te streven alsook het stimuleren van het sluiten van overeenkomsten betreffende intellectuele rechten 16. Vandaag zijn 175 landen lid van deze organisatie. B. Auteurswet (Aw.) 17 De kern van het auteursrecht bevindt zich binnen de wet van 30 juni betreffende het auteursrecht en de naburige rechten. De wet kwam tot stand op basis van de oude auteurswet dd. 1886, samen met de implementatie van verschillende richtlijnen 19. Alhoewel er veel richtlijnen zijn gemaakt tot harmonisatie van het auteursrecht binnen de Europese Unie, kunnen we slechts spreken van een gedeeltelijke harmonisatie H., VANHEES, Inleiding tot de Intellectuele eigendom (algemeen deel), UGent Syllabus, 2012, Als we spreken over de auteurswet of de nieuwe auteurswet wordt de wet bedoeld van 30 juni 1994 betreffende auteursrecht en de naburige rechten, B.S. 27 juli 1994, zoals ook beschreven in de eerste titel. Zij wordt afgekort als Aw.. 18 Wet van 30 juni 1994 betreffende het auterusrecht en de naburige rechten, B.S., 27 juli 1994, (errata B.S. 5 november 1994, en B.S., 22 november 1994, 28832). 19 Richtlijn 93/83/EEG van de Raad van 27 september 1993 tot coördinatie van bepaalde voorschriften betreffende het auteursrecht en naburige rechten op het gebied van de satellietomroep en de doorgifte via de kabel; Richtlijn 96/9/EG van het Europees Parlement en de Raad van 11 maart 1996 betreffende de rechtsbescherming van databanken; Richtlijn 2001/29/EG van het Europees Parlement en de Raad van 22 mei 2001 betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij; Richtlijn 2001/84/EG van het Europees Parlement en de Raad van 27 september 2001 betreffende het volgrecht ten behoeve van de auteur van een oorspronkelijk kunstwerk; Richtlijn 2004/48/EG van het Europees Parlement en de Raad van 29 april 2004 betreffende de handhaving van intellectuele eigendomsrechten; Richtlijn 2006/116 EG van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2006 betreffende de beschermingstermijn van het auteursrecht en van bepaalde naburige rechten; Richtlijn 2006/115/EG van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2006 betreffende het verhuurrecht, het uitleenrecht en bepaalde naburige rechten op het gebied van intellectuele eigendom; Richtlijn 2009/24/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 april 2009 betreffende de rechtsbescherming van computerprogramma s. 17

18 1. Harmonisatie van het Auteursrecht Ondanks het feit dat een complete uniformisering politiek niet onmiddellijk haalbaar leek, heeft de Europese wetgever gepoogd bepaalde afzonderlijke deelonderwerpen in het auteursrecht te harmoniseren en later werden in de zogenaamde auteursrechtrichtlijn 20 ook hoofdonderwerpen één gemaakt 21. De richtlijn was een ambitieuze poging maar is niet over de hele EU geratificeerd. Het had daarom de voorkeur verdiend om deze delen van het auteursrecht uit te geven in een verordening en niet in een richtlijn 22. De weerspannigheid om nationale soevereiniteit op dit vlak op te geven, zal er echter voor zorgen dat een verordening eerder onrealistisch zal blijven. In 1991 kwam de eerste richtlijn over de bescherming van computerprogramma s tot stand, een jaar later gevolgd door een richtlijn over het verhuur en uitleenrecht. Een jaar daarna later kwam een richtlijn over auteursrechten en kabel/satelliet. In 2001 kregen we dan een richtlijn rond volgrecht. Klaarblijkelijk is er dus al een heel weg afgelegd en de lezer zou zich de vraag kunnen stellen of het, niet alleen in het belang van de volledigheid, maar ook in het belang van de onderlinge samenhang, niet beter zou zijn om tot één tekst te komen, bijvoorbeeld een Europees Wetboek over Auteursrecht? In academische middens worden hieromtrent reeds initiatieven genomen 23. Zoals gezegd verschilt het auteursrecht in die zin van de industriële eigendom dat auteursrecht zonder formaliteiten ontstaat, terwijl industriële eigendom steeds een depot of registratie verlangt. In die zin zou dus geponeerd kunnen worden dat een eenmaking van het auteursrecht over de hele Europese Unie makkelijker zou moeten verlopen dan voor octrooien of merken. Er is namelijk geen verleningsprocedure die moet geüniformiseerd worden. Anderzijds is het een stuk meer ingrijpend. De uniforme regels komen immers onmiddellijk in de plaats van de nationale auteurswetten en niet, zoals in het octrooirecht, als een alternatief voor de bestaande nationale systemen Richtlijn 2001/29/EG van 22 mei 2001, Pb. L (ook de infosoc richtlijn genoemd). 21 C., GIELEN, Kort begrip van het intellectueel eigendomsrecht, Kluwer, Amsterdam, 2007, F., GOTZEN, Harmonisatie in het Auteursrecht in de Europese Unie in X, Intellectuele Rechten, Brugge, Die Keure, 2011, F., GOTZEN, Harmonisatie in het Auteursrecht in de Europese Unie in X, Intellectuele Rechten, Brugge, Die Keure, 2011, 7. 18

19 Een uniform auteursrecht ligt echter niet voor de hand. Werken van letterkunde en kunst hebben vaak een puur nationale, traditionele en culturele achtergrond. Auteursrecht heeft dus, gezien over de communautaire zone, een heel aparte achtergrond. Wat kunst betekent in land één is dat niet automatisch in land twee. Dit komt vooral tot uiting in de uitzonderingen op het auteursrecht, zoals beschreven in de communautaire wetgeving. Om en bij de twintig uitzonderingen gaande van parodieën tot uitzonderingen voor het onderwijs maken deel uit van de auteursrechtrichtlijn. Echter, elk land wou bepaalde eigen uitzonderingen. In Duitsland vond men bijvoorbeeld dat kerkmuziek deel moest uitmaken van de uitzonderingen gezien de positie dat dit nog steeds inneemt in de Duitse maatschappij. Voor andere landen is dit echter van generlei nut. De vraag van Duitsland werd bevestigd in de richtlijn 25 maar werd zeker niet door alle landen geïmplementeerd. België bijvoorbeeld, opteerde om dit niet in zijn twintig te plaatsen. Het geeft alvast een idee van de problemen die het auteursrecht dient te ondergaan als men gaat spreken over een uniform recht. Eén auteursrecht voor de hele EU zone lijkt me dan ook onmogelijk. C. Softwarewet (Sw.) Computerprogramma s of software worden auteursrechtelijk beschermd. Grotendeels valt de wetgeving rond software terug op de auteurswet, uitgezonderd een paar kernprincipes die eveneens in een wet van 30 juni houdende omzetting in Belgisch recht van de Europese Richtlijn van 14 mei 1991 betreffende de rechtsbescherming van computerprogramma s 27, werd uit gegeven. 25 Art. 5, lid 3, sub g) van de Richtlijn 2001/29/EG van 22 mei 2001 van het Europees Parlement en de Raad betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij, Pb. L. 22 juni 2001, Wet van 30 juni 1994 houdende omzetting in Belgisch recht van de Europese richtlijn van 14 mei 1991 betreffende de rechtsbescherming van computerprogramma's, BS 27 juli 1994, (deze werd in 2000 en 2007 gewijzigd). 27 Richtlijn 91/250/EEG, Pb. L, 2009,

20 D. Verhouding tussen de softwarewet en de auteurswet De softwarewetgeving is eigenlijk de lex specialis van de auteurswetgeving, de lex generalis. Als rechtszoekende bekijkt men best eerst de softwarewet. Biedt deze geen genoegdoening, moet men de auteurswet van 1994 bekijken. Op te merken valt dat men in deze wet de algemene regels moet toepassen en niet deze van bv. uitgavecontracten. Regels uit de auteurswetgeving kunnen echter nooit afbreuk doen aan de regels uit de softwarewet. Dit is een rechtstreeks gevolg van het lex specialis principe. Het komt er in deze zin op neer dat de softwarewet enkel een paar fundamentele problemen regelt en de rest overlaat aan de artikelen en hun bewoording in de auteurswet 28. Zo ook het sluiten van overeenkomsten. Dit zal zeer belangrijk zijn voor deze masterproef aangezien we dus regelmatig voor juridische softwareproblemen zullen moeten terug vallen op het auteursrecht. De softwarewet zelf bepaalt niets rond eventuele overeenkomsten, vandaar dat de regelen van de auteurswetgeving op contracten van toepassing zijn. Deze ambigue relatie tussen beide, naast elkaar bestaande wetten blijft een vreemd gegeven. In Nederland 29 heeft men de softwarerichtlijn van 14 mei 1991 betreffende de rechtsbescherming van computerprogramma s, gewoon omgezet in de auteurswetgeving teneinde één congruent geheel te vormen. Dit leidt vanzelfsprekend tot een overzichtelijker geheel. De Belgische wetgever verkoos dit echter apart te houden. 28 R., MINOODT, De juridische bescherming van Software in België, Art. 10 lid 1, 12 Nederlandse Auteurswet. 20