HOLLANDS COLLEGE METAFORUM MIDDAGGESPREK

Transcriptie

1 METAFORUM MIDDAGGESPREK CANNABISBELEID: REGULERING OF REPRESSIE? Op 9 oktober 2014 waren Paul De Grauwe en Jan Tytgat te gast in het metaforum middaggesprek. Ze hielden er een pleidooi voor de regulering van cannabis, omdat de repressieve strategie die tot nu toe gevolgd wordt, zo duidelijk faalt in haar doelstellingen. Het pleidooi van De Grauwe en Tytgat, dat ze al eerder met criminoloog Tom Decorte (UGent) wereldkundig maakten, vindt u in de bijdrage Cannabisbeleid: regulering of repressie? beknopt weergegeven in dit nummer van Ethische Perspectieven. Hier doen we verslag van de discussie met het publiek die op het middaggesprek in het Hollands College volgde. Vraag uit het publiek Als men enkel cannabis uit de illegaliteit haalt, dan zal het assortiment van de illegale handel een beetje inkrimpen, maar er blijven altijd andere producten over die illegaal verhandeld zullen worden. De vraag is dus of de winsten die voorgesteld worden wel reëel zijn, want de strijd tegen die andere drugs zal onverminderd veel middelen opslorpen. Blijft er nog wel geld over om het regulerend kader en de ontradingscampagnes te bekostigen? Een tweede bedenking betreft de minimumleeftijd: voor alcohol en sigaretten leggen we een hogere leeftijdsgrens op, precies omdat de hersenen van zestienjarigen zich nog aan het ontwikkelen zijn. Dat zou voor cannabis toch ook moeten gelden? Ten derde, en daarbij aansluitend: als het niet voor iedereen legaal is, dan blijft er een deel van de populatie bestaan namelijk, de jongeren die nog te jong zijn die nog zijn aangewezen op het illegale circuit. Ook dat moet bestreden worden, en kalft winst van het wegvallen van de repressie verder af. Hoe schatten jullie dat in? Jan Tytgat Dit laatste geldt voor alcohol natuurlijk ook, maar ik denk dat we het antwoord op uw vraag moeten zoeken in het woord prevalentie. Ik verwijs daarbij naar een studie van het European Monitoring Centre for Drugs and Drugs Addiction (EMCDDA). Dat centrum kan heel duidelijk aantonen dat voor de laatste jaren de prevalentie van cannabis vele malen groter is, tot vijftig keer zo groot, dan de Ethische Perspectieven 25 (2), , doi: /EPN by Ethische Perspectieven. All rights reserved.

2 prevalentie en dus de problematiek rond cocaïne, heroïne, amfetamine, enzovoort. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat die laatste niet aanwezig zijn, maar maatschappelijk gesproken leidt het geen twijfel dat onze aandacht eerst en vooral naar cannabis zou moeten gaan. De enorme prevalentie van cannabis die steeds weer uit studies naar druggebruik binnen de EU blijkt, rechtvaardigt het om in eerste instantie deze drugs aan te pakken. Mocht de prevalentie gelijkmatig over de verschillende drugs verdeeld zijn, dan zou het beleid zich natuurlijk tegelijk op alle drugs moeten richten. Dan de leeftijdsgrens: zoals we zeiden is de minimumleeftijd van zestien jaar in ons voorstel geen dogma. Als er maatschappelijke consensus is voor een minimumleeftijd van achttien jaar, dan is dat ook goed voor ons. Die grens blijft natuurlijk voor jongeren een probleem, net als bij sigaretten en bij alcohol. Maar dat betekent niet dat je geen minimumleeftijd moet instellen. Vraag uit het publiek In dit debat ontbreken volgens mij de neurobioloog en de ethicus. Het lijkt, om met Habermas te spreken, dat moraal en ethiek nu vragen geworden zijn van kosten en baten. Is de economische wetenschap wel een goede gids in dergelijke vragen? Paul De Grauwe Niemand heeft het monopolie op moraliteit. Ook als econoom ben ik begaan met verschillende morele vraagstukken. Ons doel is het om een situatie te creëren waarin de welvaart en het welzijn van de mensen toenemen. Het gaat dus niet alleen om geld. Wij concluderen dat de aanpak die tot nog toe gevolgd is tot zeer veel miserie heeft geleid. Er is een enorme criminaliteit ontstaan en talloze mensen zitten wereldwijd in de gevangenis voor druggerelateerde feiten. Welke ethiek kan dat verantwoorden? Kunnen we met Habermas rechtvaardigen dat er mensen wel voor het gebruik van cannabis vervolgd worden, en niet voor het gebruik van alcohol? Dat klopt toch ergens niet? Opmerking uit het publiek Als ethicus zou het in deze discussie onze eerste bekommernis niet zijn om een bepaald hooggestemd principe te verdedigen, maar vragen we ons eerder af wat er gebeurt met een taboe op het moment dat er gesuggereerd wordt dat bijvoorbeeld drugs wel eens gelegaliseerd zouden kunnen worden. Aan John Locke werd ooit gevraagd waarom mensen ethisch zijn. Hij antwoordde dat dat Ethische Perspectieven 25 (2015)2, p. 154

3 niet was omdat ze uitgaan van ethische principes, en eigenlijk ook niet omdat ze bang zijn door de wet gestraft te worden. Het is omwille van de law of fashion. Ze willen in de gemeenschap aanvaard worden als iemand die geen transgressies pleegt, als iemand die in een welbepaalde gemeenschap aanvaardbaar gedrag stelt. Het is op dit niveau dat taboes lijken te functioneren. Op het ogenblik dat men suggereert dat het taboe om praktische redenen moet worden afgeschaft, omdat het utilitair interessant is om de zaken anders te ordenen, dan heeft dat wellicht enkele gunstige gevolgen. We weten echter niet wat het gevolg is van het feit dat het taboe zijn gezag verliest. Het zou kunnen zijn dat jongeren juist worden aangemoedigd om meer te experimenteren. Je weet niet goed waar je uitkomt, en in die zin is het vergelijkbaar met de discussie over euthanasie. Naast het feit dat er iets geregeld wordt voor mensen die vaak in tragische omstandigheden ondraaglijk moeten lijden aan het einde van hun leven, wordt er ook geraakt aan het taboe dat er rond het levenseinde hangt. Het is juist die verschuiving die maakt dat mensen zich ongemakkelijk voelen bij deze discussie. In de economische redenering lijkt er geen rekening gehouden te worden met de functie van een taboe, dat in zekere zin altijd een onzekere factor blijft. Paul De Grauwe Maar we weten toch wel een aantal dingen. Sommige landen zijn ons voorgegaan. Portugal heeft de cannabis gedecriminaliseerd, heeft het taboe opgeheven, en wat blijkt: het leidt niet tot al die zaken waar de verdedigers van het taboe schrik voor hadden. Het gaat wellicht om een taboe dat zou moeten verdwijnen omdat het sterke irrationele kanten heeft. De oorsprong van een taboe kan natuurlijk sterk irrationeel zijn, maar op het moment dat die irrationaliteit vandaag aangetoond schadelijk is voor de maatschappij, en vele mensen schade wordt berokkend door het taboe, dan moet het taboe ook in vraag gesteld kunnen worden. Ik ben het er natuurlijk mee eens dat taboes wel belangrijk kunnen zijn, en dat sommige taboes een functie hebben. Maar in het geval van het cannabisgebruik lijkt me dat niet het geval te zijn. Opmerking uit het publiek Taboes zijn ook tamelijk plooibaar en veranderlijk. In het geval van roken zien we dat het taboe juist veel sterker is geworden de laatste jaren, en waarschijnlijk zal dit met de regulering van cannabis niet zozeer worden opgeheven, maar eerder blijven bestaan, in een betere vorm. Ethische Perspectieven 25 (2015)2 p. 155

4 Opmerking uit het publiek Heel mijn professionele leven heb ik in de verslaafdenzorg gewerkt. Vanuit de bekommernis dat het vaak om zwakke en kwetsbare mensen gaat die aan een drugverslaving ten prooi vallen zou ik geneigd zijn om het pleidooi van De Grauwe en Tytgat tegen te spreken. Maar meer en meer zien ook wij in onze branche dat de kennis en de kunde om om te gaan met deze producten van heel groot belang is. Vandaag leven jongeren die rond de leeftijd van zestien jaar cannabis beginnen te gebruiken nog haast in een voorwetenschappelijke wereld. Ze weten niet wat ze gebruiken, ze hebben geen taal om te duiden wat ze gebruiken of welke effecten het heeft. Ook hebben ze geen besef van normering. Hoeveel is teveel? Onze centra hebben de laatste jaren veel kennis ontwikkeld over de (negatieve) gevolgen van druggebruik en we hebben uit de samenleving ook duidelijke grenzen gekregen, waarbinnen gebruik is toegestaan, en waarbuiten het duidelijk niet is toegestaan. Deze twee lijken van onschatbare waarde voor de beperking van het risico van het verlies op innamecontrole, zoals wij verslaving noemen. Ten eerste het open en gefundeerd kunnen spreken over drugs. En ten tweede een duidelijke grens. Jan Tytgat Laat me als exacte wetenschapper nog even reageren op de rol van het taboe. Ook al kunnen we afgaan op ervaringen of ontwikkelingen in andere landen, het is juist dat we geen manifest bewijs hebben, we hebben geen zekerheid over het effect van een regulering van cannabis. Niemand kan in de toekomst kijken. Wat we wel manifest en objectief kunnen aantonen is dat de federale beleidsnota niet gewerkt heeft. Er zijn over de voorbije tien à vijftien jaar voldoende objectieve feiten te verzamelen op basis waarvan we kunnen stellen dat het zo niet langer verder kan. Het is echt tijd om het geweer eens van schouder te durven veranderen. Natuurlijk moet ook zo n nieuw beleid serieus geëvalueerd worden, en mocht het blijken dat de regulering van cannabis tot een toename van het gebruik leidt, dan moeten we dat ook erkennen en ons daarop bezinnen. Als wetenschapper ben ik er echter objectief van overtuigd dat we niet om de feiten heen kunnen tenzij we ze domweg negeren en onze kop in het zand steken die het failliet van de repressieve strategie aantonen. Vraag uit het publiek In het debat wordt door de verschillende partijen de schadelijkheid van cannabis ofwel gebagatelliseerd of overdreven, afhankelijk van de zijde Ethische Perspectieven 25 (2015)2, p. 156

5 waaraan men staat. Een leek vraagt zich dan af: hoe schadelijk is cannabis eigenlijk, in vergelijking met andere drugs? Jan Tytgat In de toxicologie hangt alles af van de dosis en de blootstelling, dus de vraag of je al dan niet kan overlijden van een bepaalde drug is niet direct relevant. Wie vandaag vijftien liter water drinkt, die zal het ook niet kunnen navertellen. Als we echter uitgaan van een gangbaar drugsgebruik dan is cannabis strikt genomen niet zo heel erg gevaarlijk. Los van het risico op longkanker, je rookt de cannabis immers, is van het psychoactieve bestanddeel in de literatuur duidelijk dat het een psychische afhankelijkheid kan veroorzaken. Gebruikers hunkeren naar het effect, de cannabis speelt net als nicotine duidelijk in op onze hersenen. Maar het is niet te vergelijken met bijvoorbeeld heroïne. Bij heroïne installeert zich na een aantal weken ook heel duidelijk een fysieke afhankelijkheid. Heel je lichaam protesteert wanneer de drug niet meer wordt aangeboden, de typische derving- of afkickverschijnselen. In de praktijk sterven er dagelijks mensen aan een overdosis heroïne, cocaïne of amfetamines, maar we hebben nog nooit iemand zien overlijden aan een overdosis cannabis. Gelukkig maar. Er zijn duidelijke wetenschappelijke argumenten om niet alle drugs hetzelfde te benaderen. Vraag uit het publiek En ten opzichte van alcohol? Jan Tytgat Deze vergelijking is inderdaad een regelmatig terugkerend onderwerp van debat. Wetenschappelijk gesproken kan je alcohol als een harddrug beschouwen. Naast de acute intoxicatie, de dronkenschap, begin je het alcoholisme te ontwikkelen wanneer je ongeveer acht standaardconsumpties per dag begint te drinken, en dat gedurende een langere periode. Hierbij moet overigens opgemerkt worden dat we meer en meer ook genetische factoren beginnen te kennen die mensen vatbaarder maken voor deze zuchtigheid, en dit nog naast een hele resem psychosociale factoren die ook een duidelijke rol spelen. Al met al is alcohol dus een harddrug en je kan je afvragen waarom de wereld gezondheidsorganisatie dit in de jaren vijftig bij het opstellen van de lijst met gevaarlijke drugs niet onderkend heeft. De WHO heeft indertijd geredeneerd dat er ontelbaar veel mensen zijn die wel verantwoord met alcohol om kunnen gaan. Het gaat hier wederom om een risico-inschatting, en de relatieve prevalentie van problemen Ethische Perspectieven 25 (2015)2 p. 157

6 omwille van alcohol is dan vele malen kleiner dan in het geval van heroïne bijvoorbeeld. Als het om cannabis gaat dan is een vergelijking, die in het debat steeds weer opkomt, strikt genomen onzinnig, omdat er zich geen fysieke afhankelijkheid ontwikkelt en er geen sprake is van dervingsverschijnselen. Dat blijft een verschil. Vraag uit het publiek Wanneer het THC-gehalte goed te controleren is in de cannabis, dan zal er in een verkooppunt wellicht ook een menukaart ontstaan waarop verschillende sterktes van wiet wordt aangeboden. Het lijkt me praktisch toch tamelijk bewerkelijk om het THC-gehalte dat een gebruiker mag innemen te controleren. Maar misschien is dat ook niet de bedoeling? Jan Tytgat Je kan zo n menukaart wetenschappelijk onderbouwen en dan in de toekomst bepalen dat een persoon per week een bepaalde hoeveelheid wiet mag kopen van een bepaalde sterkte. Om die sterkte te garanderen moet er, net als in de rest van de voedselketen, gecontroleerd worden door de inspectie. Vraag uit het publiek In Nederland lijkt men er niet goed in te slagen die controle effectief uit te voeren en de handel rondom de koffieshop helemaal uit het criminele circuit te halen. Jan Tytgat Dat klopt, het voordeur- achterdeurmodel lijkt niet te werken. De klanten die aan de voordeur binnenkomen worden niet bestraft, maar de toeleveranciers, de plantages en de handelaars aan de achterdeur zijn wel strafbaar. Peter Vandermeersch maakte de absurditeit van deze situatie in een opiniestuk duidelijk door het te vergelijken met een Belgisch café: de volwassenen consumeren een pint, dat is een toegestane hoeveelheid die men legaal in bezit mag hebben. Achter de toog ziet de inspecteur echter verschillen vaten bier, die de toegestane hoeveelheid overschrijden. De uitbater verwijst echter naar de brouwer, waar hij zijn bier koopt en waar enkele duizenden hectoliter opgeslagen liggen. Zo n situatie werkt niet, en het pleit eens te meer voor een regulering van de markt. Vraag uit het publiek Waarom is de prevalentie van cannabis zo hoog? Is dat omdat het gemakkelijk verkrijgbaar is? Of gemakkelijk om te produceren, althans in vergelijking tot cocaïne en heroïne, dat maar op een paar plaatsen ter wereld gemaakt Ethische Perspectieven 25 (2015)2, p. 158

7 wordt? Designerdrugs zijn daarentegen ook gemakkelijk, met een klein laboratorium op zolder, te maken. Toch is de prevalentie daarvan niet zo hoog. Of moeten we de reden zoeken in het feit dat cannabis niet zo schadelijk is en veel mensen er een normaal leven naast kunnen leiden? Jan Tytgat Er zullen wellicht verschillende redenen zijn voor de hoge prevalentie van cannabis. Dat laatste argument lijkt me overigens niet heel overtuigend, er zijn immers ook sommige mensen die in het weekend een xtc-pil slikken of een lijntje cocaïne gebruiken en dat helemaal in de hand lijken te hebben en het met een normaal leven kunnen combineren. Opmerking uit het publiek Als je een goede dealer hebt en je kan op de dosis vertrouwen dan leeft inderdaad de perceptie dat cannabisgebruik goed met normaal maatschappelijk functioneren te combineren is. Voor andere drugs is dat, in de perceptie tenminste, veel minder het geval. Paul De Grauwe Om de hoge prevalentie te verklaren moet alleszins multifactorieel onderzoek gevoerd worden, en de vergelijking met andere drugs is daarbij niet zo eenvoudig te maken omdat we veel minder goed onderzoek hebben naar de harddrugs, die immers nog overal illegaal zijn. Goed onderzoek is pas mogelijk in een legale markt, dat pleit wederom voor regulering Vraag uit het publiek Een andere vraag zou kunnen zijn hoe de regulering precies vorm zou moeten krijgen. Moet dat op nationaal vlak georganiseerd worden, of op Europees niveau. Mocht het op nationaal niveau gelegaliseerd worden, lopen we dan niet hetzelfde risico als Nederland, dat de laatste jaren toch veel problemen met drugstoerisme heeft gekend? Paul De Grauwe Een internationale aanpak is duidelijk de best mogelijke oplossing. Maar het is ook de moeilijkste oplossing. Het zal heel moeilijk zijn om internationaal afspraken te maken met landen als de Verenigde Staten die, op sommige staten binnen de VS na, van regulering absoluut niet willen weten. Aangezien die internationale weg zo lastig is, zou ik zeggen dat niets ons belet om de regulering nationaal in te voeren. Daar zijn ook voorbeelden van; zelfs binnen de VS, waar Colorado en Washington Ethische Perspectieven 25 (2015)2 p. 159

8 een heel ander beleid voeren dan de hen omliggende staten, zonder veel mensen uit de buurstaten aan te trekken. Het risico op toerisme en de bijhorende problematiek lijkt me niet van dien aard dat dat een absoluut beletsel vormt voor de nationale invoering van de regulering. Vraag uit het publiek Toch lijkt dat risico voor België dat zo vlot bereikbaar is vanuit alle omliggende landen wel een probleem. In Maastricht kan men daarover meepraten. De klanten van de koffieshops kwamen in colonnes vanuit Frankrijk op bezoek. Paul De Grauwe Je kan ook residentievoorwaarden stellen. Je mag dan in een bepaald verkooppunt maar cannabis kopen op het moment dat je kan bewijzen dat je Belg bent. Deze vorm van regulering wordt overigens ook toegepast. Het blijft natuurlijk allemaal beter te organiseren wanneer je een beleid in samenspraak met andere landen kan voeren. Vraag uit het publiek Er is tamelijk snel over het probleem van de prijszetting heen gegaan, toch lijkt me dit cruciaal voor de efficiëntie van het legaliseringsvoorstel. Wanneer de prijs te hoog is, speel je de illegale handel in de kaart, en een te lage prijs lijkt geen goed signaal voor de gebruiker. Of zou de prijs geen drempel zijn voor de gebruiker, maar eerder het illegale karakter? Paul De Grauwe Er is nogal wat studie gedaan naar de prijselasticiteit van de vraag naar drugs. Daarin vinden we alleszins dat die elasticiteit niet nul is. De gebruikers reageren wel op prijsbewegingen: als de prijs daalt, dan stijgt de vraag. Maar die elasticiteit blijft toch eerder beperkt, zodanig dat er wel wat ruimte is voor beleid. Er zal zeker enige stijging zijn in het gebruik wanneer de prijs daalt, maar niet van dien aard dat we een zondvloed extra gebruik moeten verwachten. Als je dit kadert in een gereguleerd systeem, waarin het gebruik ook actief ontraden wordt, dan kan dit prijseffect zeker binnen de perken gehouden worden, lijkt me. Opnieuw geldt echter dat we hier maar beperkte kennis over hebben. De schatting van de prijselasticiteit kent ook nog een grote mate van onzekerheid. Gewoonlijk worden elasticiteitswaardes tussen de -0,1 en de -0,6 à -0,7 gevonden. Een prijsdaling van 10 procent doet de consumptie stijgen met 1 tot 6 à 7 procent. Daar is onzekerheid Ethische Perspectieven 25 (2015)2, p. 160

9 over, die marge lijkt tamelijk ruim. Ondanks deze en andere onzekerheden denk ik dat we op basis van de overduidelijke inefficiëntie van het huidige beleid toch moeten opteren voor legalisering. Ethische Perspectieven 25 (2015)2 p. 161