Aardrijkskunde Hoofdstuk 7 Zuidoost-Azië: eenheid of verbrokkeling?

Transcriptie

1 Aardrijkskunde Hoofdstuk 7 Zuidoost-Azië: eenheid of verbrokkeling? 2 Kennismaken met de formele regio De 11 Zuidoost-Aziatische landen hebben een aantal gemeenschappelijke kenmerken (natuurlijk milieu, economie, bevolking en politiek) en belangen die het tot een homogeen gebied maken met samenhang: een formele regio. 2.1 Een natuurlijk milieu met veel gemeenschappelijke kenmerken Het natuurlijke milieu van de landen in Zuidoost-Azië heeft veel overeenkomsten: 1 Ligging op de Euraziatische plaat bij zones met subductie Aan de zuid- en oostrand van de Euraziatische plaat is sprake van subductie en diepzeetroggen. Door de plantentektoniek duiken de Indisch-Australische en de Filipijnse Plaat onder de Euraziatische -> Gebergtevorming en explosief vulkanisme -> ontstaan vulkanische eilanden. Rondom de vulkanen is vaak een goede bodemvruchtbaarheid. In alle landen van Zuidoost-Azië is er jong (alpien) plooiingsgebergte met veel reliëf en veel bos.bij het opheffen van het gebergte is er magma in de kern van de gesteentelagen gestold. Door latere erosie zijn ertsadres, met ertsen goud, zilver, koper, nikkel, ijzererts, tin, dicht bij de oppervlakte gekomen. Veel mogelijke vindplaatsen van ertsen zijn nog niet goed onderzocht door de slechte bereikbaarheid door reliëf en bos en ontbrekend geld en kennis -> veel buitenlandse mijnbouwondernemingen (soms als samenwerking joint venture met binnenlandse bedrijven) Ook fossiele energiebronnen (olie en gas) zijn in ruime mate aanwezig. Veel landen hebben grote reserves omdat het continent doorloopt in zee tot 200 meter diepte (continentaal plat). Dit geeft veel mogelijkheden voor winnen, zowel voor staats- als buitenlandse ondernemingen. Omdat overal de productie stagneert maar er steeds meer vraag naar is door groeiende welvaart moeten alle landen in Zuidoost-Azië olie en gas importeren ondanks hun reserves. 2 Ligging in de tropische landschapszone - Overheersend A-klimaat tropische regenwoudklimaat met hoge temperaturen - Deel heeft tropisch regenwoudklimaat (Af) met hele jaar door neerslag - Ander deel heeft savanne- of moessonklimaat (Aw) met halfjaarlijkse neerslag in zomer <- door de intensieve verhitting rondom de evenaar -> opstijgen lucht en ontstaan van intertropische convergentiezone zone met lage druk -> halfjaarlijkse omkering van de windrichting van de passaten, die daarom het karakter van een moesson hebben. LEES HET STUKJE TEKST BOVEN BRON 10 OP PAGINA 13 VOOR UITLEG MOESSON IN INDONESIË 3 Veel natuurrampen en landdegradatie De geologische opbouw en het tropisch klimaat met zijn hoge neerslagintensiteit spelen hierbij een rol. Het zorgt niet alleen voor veel doden en gewonden, maar ook voor landdegradatie. De volgende soorten natuurrampen zijn te verwachten:

2 Aardbevingen en tsunami s Breuken en plaatgrenzen bewegen langs elkaar -> ontstaan spanningen -> zware aardbevingen. Vooral bij subductiezones. Als de zeebodem in trilling wordt gebracht ontstaat er een tsunami. Vulkanisme In de omgeving van subductiezones vinden we explosief vulkanisme met strato- en calderavulkanen. Overstromingen en tropische stormen Tijdens de natte moesson krijgen de rivieren door moessonregens in korte tijd veel water te verwerken, wat kan leiden tot plotselinge overstroming. In kustgebieden kunnen tropische stormen en cyclonen zorgen voor stormschade en opstuwing van zeewater. Deze ontstaan in het zomerhalfjaar door de sterke opwarming van het zeewater die de lucht erboven doet stijgen. Modderstromen en aardverschuivingen In het gebergte zorgt de intensieve chemische verwering in de tropen voor een dikke losse laag aarde. Op de hellingen van vulkanen ligt vaak een dikke laag vulkanisch as. Bij hevige regenval kan het losse materiaal in beweging komen en ontstaan modderstromen of aardverschuivingen. 2.2 Een cultuurgebied met verschillen en overeenkomsten Het is de vraag of je bij Zuidoost-Azië kan spreken van 1 cultuurgebied. Het gaat er dan om of de mensen die in de regio wonen bepaalde cultuurelementen gemeen hebben: 1 Er zijn grote verschillen in taal. Zuidoost-Azië kent talrijke etnische bevolkingsgroepen met vele talen en dialecten. De belangrijkste bevolkingsgroepen vinden we meestal in het centrum van het land. De etnische minderheden komen in de perifere gebieden bij de grens voor. Bossen bieden bescherming tegen de overheersing van de hoofdbevolkingsgroep. 2 Ten aanzien van de godsdienst zijn er een aantal hoofdstromingen. - Cambodja, Laos, Myanmar, Singapore, Thailand en Vietnam: boeddhisme overheerst - Brunei, Indonesië en Maleisië: islam - Filipijnen en Oost-Timor: katholicisme 3 Enkele waarden van de Chinese filosoof Confucius worden gezien als levensstijl in Zuidoost-Azië. Het gaat vooral om deugdzaam gedrag: respect voor anderen, van je werk veel leren, altijd inspannen, zuinigheid, geduld en volharding. Deze levensstijl wordt gezien als een verklaring voor het economisch succes van Zuidoost-Azië. 4 In alle stedelijke gebieden in Zuidoost-Azië vinden we Chinezen, in Chinese wijken. Ze zijn daar meestal gekomen als handelaar of arbeidskracht. Ze vormen bijna overal een kleine minderheid, behalve in Singapore: daar zijn ze de belangrijkste bevolkingsgroep. 2.3 Overeenkomsten en verschillen in de economie Tussen de landen in Zuidoost-Azië bestaan duidelijke verschillen in ontwikkeling. Dit is bijv. te zien aan de verdeling van de beroepsbevolking: in sommige landen is de landbouw nog dominant, in andere landen zijn de industrie en de diensten de trekkers van de economie.

3 Na 1960 heeft globalisering gezorgd voor een forse groei in de industrie van sommige landen. Het wordt het Asian Miracle genoemd omdat er werd gedacht dat zoiets niet kon gebeuren in die regio. MNO s buitenlandse ondernemingen gingen zich vestigen aan de Pacific Rim westrand aan de Grote Oceaan. Zuidoost-Azië kreeg een plaats in de wereldeconomie -> global shift verschuiving economisch zwaartepunt. Maar niet alle landen hadden hier van geprofiteerd. Dat is te zien aan de verschillen in het bruto nationaal product per hoofd van de bevolking van de landen. De mate van openheid van de economie heeft een belangrijke rol gespeeld bij de economische ontwikkeling van de landen in Zuidoost-Azië. 1 Landen met een open economie - Singapore, Brunei, Thailand, Maleisië, Indonesië en de Filipijnen - Koplopers in economische groei door snelle industrialisatie - Op wereldmarkt gerichte open economie - Export en buitenlandse investeringen zijn belangrijk - Oost-Timor ook, maar staat aan begin van zijn ontwikkeling 2 Landen met een gesloten economie - Vietnam, Cambodja, Laos en Myanmar - Eerste 3 landen: communistisch. Tot voor kort niet participerend in de internationale economie - Myanmar heeft een militaire junta en is politiek en economisch geïsoleerd - Landbouw is erg belangrijk - Niet kunnen mee profiteren van de globalisering, maar sinds 1990 is dat verandert: Vietnam heeft zich ontwikkeld naar een marktgerichte open economie, Cambodja en Laos in mindere mate, en Myanmar heeft in 2010 de deur naar democratie en de marktgerichte open economie op een kier gezet 2.4 Politieke samenwerking in de ASEAN De landen in Zuidoost-Azië werken politiek steeds meer samen. Ze vormen de politieke eenheid in de Association of South East Asian Nations (ASEAN). Alle landen -behalve Oost-Timor- proberen hiermee economische groei en sociale en culturele ontwikkeling te bevorderen. Ook het handhave van vrede en het zorgen voor politieke stabiliteit is een belangrijk doel. ASEAN is economisch een succes. Tot 1970 waren de ASEAN-landen vooral grondstoffenexporteurs en meer concurrenten dan partners. Door de industrialisatie door de globalisering werd samenwerking belangrijk. Veel industrieproducten bestaan uit onderdelen die in verschillende landen gemaakt kunnen worden. Lage importtarieven zijn gunstig. Het stimuleren van vrijhandel wordt in de ASEAN steeds belangrijk. Doel is om in 2015 een echte vrijhandelszone te worden: de ASEAN Free Trade Area (AFTA): een economische unie met een gemeenschappelijke markt met vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal. Vanaf 2010 vrije handel met China -> in toekomst samen grootste vrijhandelszone ter wereld: 2 miljard consumenten grote afzetmarkt voor meer dan 7000 producten zonder invoerheffingen. De samenwerking levert ook nadelen op: China is door de lage lonen voor de arbeidsintensieve industrie een grote concurrent. 3 Het koloniale verleden: de uitgangssituatie voor globalisering Spanje, Portugal, Nederland, Groot-Brittannië en Frankrijk hebben in de periode van het kolonialisme de basis gelegd voor de ontwikkeling van de landen in Zuidoost-Azië.

4 3.1 Handelskolonialisme en exploitatiekolonialisme Handelskolonialisme ( ) 1509 Portugezen vestigen zich in Zuidoost-Azië en drijven handel met vorsten vanuit handelsposten langs de kusten Stichting VOC -> Nederlandse handel in specerijen nootmuskaat, peper, kruidnagel, kaneel in Zuidoost-Azië. Handelspost Batavia Jakarta was de centrale plaats. De VOC had een handelsmonopolie. Eind periode Groot-Brittannië actief 1820 Singapore word Britse handelspost Exploitatiekolonialisme ( ) Door de Industriële Revolutie breidden de westerse koloniale heersers hun activiteiten inhuur exploitatiekolonies in Zuidoost-Azië uit. - GB: Birma Myanmar Maleisië, Singapore en Noord-Borneo - Frankrijk: Laos, Cambodja en Vietnam - Nederland: Oost-Indië - Spanje+Amerika: de Filipijnen - Portugal Oost-Timor Thailand bleef onafhankelijk De kolonies waren leveranciers van grondstoffen en agrarische producten, maar ze waren ook afzetgebieden van industrieproducten, wat zorgde voor een centrum-periferiestructuur met afhankelijkheidsrelaties tussen West-Europa en ZOA. De Europese landen bepaalden wat er gebeurde met de kolonies, door bijvoorbeeld de aanleg van koloniale infrastructuur. 3.2 De dekolonisatie 1920 Ontstaan nationalistische bewegingen die zich tegen de koloniale overheersers verzetten. Het verzet groeide en na de 2e W.O. vond er een dekolonisatie plaats. Na de onafhankelijkheid moest ieder land een eigen politiek systeem opbouwen. Niet ieder land stimuleerde hierbij een parlementaire democratie. 1 Communisme Vietnam, Cambodja en Laos werden een politiek conflictgebied. Communisten hadden in China de macht gegrepen -> VS bang voor uitbreiding comm. -> Vietnamoorlog -> ontstaan comm. volksrepublieken Vietnam, Laos en Cambodja. 2 Sterke invloed van het leger Indonesië had een verslechterende economische situatie -> militaire staatsgreep. Leger ging zich ook bemoeien met de economie en de politiek. Door allerlei binnenlandse conflicten was Birma Myanmar instabiel -> militaire staatsgreep. Militaire junta maakte einde aan de democratie en maakte Birma een militaire dictatuur. Ook in Thailand is de invloed van het leger erg groot. 3 Dictatoriaal leiderschap Singapore heeft geprofiteerd van de autoritaire minister president, die van Singapore een van de welvarendste landen ter wereld heeft gemaakt. In de Filipijnen heeft het autoritaire bestuur de kloof tussen arm en rijk juist vergroot. Een kleine rijke elite profiteert van de ongelijke grond verdeling. Een belangrijk deel van de bevolking is arm, en er is veel corruptie. 3.3 De Spaanse en Portugese koloniale invloedssfeer De Filipijnen:

5 Grootste deel van bevolking was katholiek door Spaanse kolonisatie. Spanje verkoopt de Filipijnen uiteindelijk aan de VS, die er een aantal militaire bases neerzetten, de Engelse taal en basketbal introduceerde. Maar de bevolking was er niet dolbij mee. Oost-Timor: Kolonie van Portugal, die handelsposten stichtten en het katholicisme introduceerde. Na de onafhankelijkheid viel Indonesië Oost-Timor binnen en maakte het de 27e provincie. Onder buitenlandse druk vond er een referendum voor de onafhankelijkheid plaats -> moorden, plunderingen en brandstichting door pro-indonesische milities -> vluchtelingenstromen. De onafhankelijkheidsstrijd heeft gezorgd voor grote economische schade, waardoor Oost-Timor een van de armste landen in de wereld is. 3.4 De Nederlandse koloniale invloedssfeer Indonesië was voor Nederland een belangrijke leverancier van grondstoffen rubber, palmolie, suiker, koffie, thee, aardolie, tin Daarom moest Indonesië een stabiel en veilig karakter krijgen en onder het Nederlands bestuur vallen. Dit gebeurde na een aantal oorlogen. De Nederlands-Indische politieke eenheid legde de basis voor latere eenheidsstaat Indonesië. Kenmerkend was de groei van de plantagelandbouw. Op plantages werden allerlei gewassen verbouwd, bestemd voor Nederland en de wereldmarkt. Indonesië kreeg in deze periode ook een goede infrastructuur en het onderwijs en de gezondheidszorg werden verbeterd. Er kwam een streven naar onafhankelijkheid onder leiding van Soekarno. De Japanse bezetting gaf dit streven een extra impuls. De Nederlanders bleken niet onoverwinnelijk. Na de Japanse capitulatie riep Soekarno de onafhankelijkheid van Indonesië uit. Er waren weinig financiële middelen en weinig goed opgeleide mensen om de economische opbouw te leiden. Veel bedrijven waren verwoest of in buitenlandse handen. Indonesië koos er toen voor om zich als het ware af te sluiten van buitenlandse invloeden Groeiende ontevredenheid -> staatsgreep door generaal Soeharto die president werd. Leger kreeg dubbelfunctie: militaire taken + rol bij economie en politiek. Er ontstond een nieuwe economische orde die de deur naar het buitenland gedeeltelijk openzette en zorgde voor economische groei Aziatische financiële crisis zorgde voor einde economische groei -> buitenlandse beleggers trekken zich terug want geen vertrouwen meer -> Indonesische bedrijven in problemen -> baanverlies -> onvrede nam toe -> Soeharto moet aftreden -> opvolgers zorgden voor economische en politieke hervormingen -> steeds meer openheid naar buitenland -> toename investeringen en vestiging van buitenlandse bedrijven. 3.5 De Britse koloniale invloedssfeer Tijdens het exploitatiekolonialisme kwamen Maleisië, Singapore, Birma Myanmar en Brunei binnen Britse invloedssferen. Maleisië: Maleisië+Kuala Lumpur werden het Brits bestuurscentrum. Belangrijke producent van tin, rubber en palmolie 1957 Ontstaan Maleisische Federatie (samen met Singapore) 1965 Singapore maakt zich los van federatie -> Maleisië blijft als onafhankelijke staat over

6 Singapore: 1819 Kolonisatie. Sir Thomas Raffles stichtte een handelspost. Bestuurscentrum werd gebouwd 1959 Singapore kreeg zelfbestuur + sloot zich aan bij Maleisische Federatie 1965 Verlaat Federatie vanwege discriminatie tegen Chinezen -> Singapore onafhankelijke republiek en lid van Britse Gemenebest Birma: Birma onder Brits bestuur gebracht. Rijstteelt, bosbouw en winning van aardolie werden drastisch verbeterd door de Britten Onafhankelijkheid -> opstanden van etnische minderheden en communistische groepen -> instabiliteit 1962 Militaire dictatuur 1989 Naamverandering: Unie van Myanmar Brunei: Eerst was het een onafhankelijke sultanaat 1888 Brits protectoraat: oorspronkelijke gezag (sultan) blijft, maar sterkere staat (GB) maakt de dienst uit 1984 Onafhankelijk 3.6 De Franse koloniale invloedssfeer 1865 Laos, Cambodja en Vietnam werden Franse kolonies: Frans Indochina Het ging de Fransen vooral om goedkope grondstoffen en een afzetmarkt. Frankrijk bracht infrastructuur in de vruchtbare delen. In de periode van de 2e W.O. werd de Vietminh -een verzetsgroep van comm. en nationalisten tegen de Franse overheersers- opgericht in Vietna, Ho Chi Minh, leider Vietminh, roept onafhankelijkheid uit 1954 Vietnam valt uit een -> Noord- en Zuid-Vietnam. Amerikanen dringen aan tot Zuid-Vietnams leger -> Vietnamoorlog 1975 Amerikanen trekken zich terug -> Einde oorlog 1976 Hereniging Vietnam als comm. republiek. Ook Laos en Cambodja werden na strijd communistische volksrepublieken 3.7 De aparte positie van Thailand: nooit gekoloniseerd Thailand kon onafhankelijk blijven door land af te staan aan koloniale machten: Cambodja en Laos gingen naar de Fransen, een deel van Maleisië naar de Britten Staatsgreep door militaire 1973 Militairen gaven macht weer uit handen -> Thailand een parlementaire constitutionele monarchie. Militairen bleven alleen wel de handel en het politieke leven domineren. 4 Globalisering en de landbouw De landbouw is in Zuidoost-Azië de grootste ruimtegebruiker en hoort bij de primaire sector. De landbouw is te verdelen in 2 groepen die in alle landen naast elkaar voorkomen (duale economie): 1 De traditionele landbouw die gericht is op de teelt van voedselgewassen voor eigen gebruik of voor de lokale markt.

7 2 De moderne commerciële landbouw die handels- en voedselgewassen produceert voor de nationale markt en de export. Plantagelandbouw met export van bijv. palmolie, koffie en rubber zijn belangrijk 4.1 De traditionele landbouw Zwerflandbouw In veel gebieden met tropisch regenwoud is het vrijwel de enige vorm van landbouw. Er wordt een stuk bos ontgonnen door het af te branden. Door de as wordt de bodem vruchtbaar en kunnen ze er gewassen op verbouwen zoals rijst, mais of knolgewassen. De grond blijft zo'n 2 jaar lang vruchtbaar, daarna gaan de boeren op zoek naar een ander stuk bos. Het duurt ongeveer 10 jaar voordat de bodem weer hersteld is. Zwerflandbouw is zelfvoorzienende landbouw. Deze extensieve landbouw kan alleen bij een lage bevolkingsdichtheid, omdat er ander te weinig bosgrond is. Daardoor zouden ze de braakligtijd moeten verkorten, waardoor de opbrengst ster vermindert. Daarna stappen boeren vaak over op teelt van handelsgewassen, zoals opium. De 'Golden Triangle' is een groot bergachtig gebied (in Myanmar, Thailand, Laos en Vietnam) waar de opiumteelt is geconcentreerd. Traditionele permanente landbouw Hierbij wordt de grond permanent bebouwd. Talrijke boeren zijn op kleine bedrijfjes voortdurend bezig met overleven. Rijst is in deze bevolkingslandbouw het belangrijkste d en is vooral voor eigen gebruik. Alleen in Thailand, Cambodja en Vietnam is het voor export. Er is vooral natte rijstbouw. Dit is een zeer intensieve landbouw die vele monden kan voeden. Het wordt vooral in lagergelegen gebieden verbouwd, vaak in vruchtbare rivierdalen en delta s of vruchtbare vulkanische bodems omdat deze goede rijstoogsten leveren. In hoger gelegen gebieden met voldoende neerslag komt ook droge rijstbouw voor. De productie van rijst is in ZOA sterk gegroeid: ongeveer verdubbelt tussen 1980 en Dat was nodig vanwege de bevolking die in die periode toenam met 140 miljoen mensen. Dit was mogelijk door de Groene Revolutie: de introductie van een aantal technische vernieuwing in de landbouw van de ontwikkelingslanden. De nieuwe rijstsoorten hebben wel meer meststoffen, goede irrigatie, drainage en bestrijdingsmiddelen nodig dan voorheen. Een belangrijk nadeel van de Groene Revolutie is het optreden van rurale differentiatie. Er ontstonden grote verschillen in de toepassing van technieken in landbouwbedrijf tussen de kleine arme boeren en de grote rijke boeren. Vooral de grote boeren hebben van de modernisering geprofiteerd: fragmentarisch modernisering. Kleine boeren raakten vaak in de problemen en moesten de landbouw opgeven: de-agrarisatie. Ze trokken dan vaak naar de stad. 4.2 Moderne commerciële landbouw Plantagelandbouw in ZOA is voornamelijk commerciële landbouw op grote bedrijven waar met moderne landbouwmethoden gewassen worden geproduceerd. Bij deze exportgeoriënteerde landbouw is meestal sprake van een monocultuur 1 soort gewas De plantagelandbouw is gestart in de periode van het exploitatiekolonialisme. Voor de koloniale machthebbers was het verbouwen van handelsgewassen rubber, koffie, thee, cacao, tabak, suiker, teakhout en kopra een goede bron van inkomsten. De huidige ondernemingen zijn in vele landen gedeeltelijk staatsbedrijven.

8 Thailand, Indonesië en Maleisië produceren meer dan 85% van de wereldproductie van rubber. In verband met de grote vraag op de wereldmarkt zijn er op veel plaatsen grote stukken tropisch regenwoud gekapt, om palmolieplantages waar rubber en heel veel andere producten van gemaakt kunnen worden neer te zetten. Vaak zijn lokale boeren hiervoor van hun grond gejaagd door grote ondernemers. Ook veel kleine boeren, small-holders, rondom de grote plantages verbouwen tegenwoordig plantagegewassen. De overheid stimuleert dit, omdat ze de export willen verhogen. De grote plantages helpen de kleine door te adviseren wat ze precies moeten doen en zorgen voor de verwerking. De productie voor de export is mede hierdoor in alle landen sterk toegenomen. 4.3 De landbouw in Zuidoost-Azië verandert Er zijn 3 ontwikkelingen waar te nemen: 1 Een grotere verscheidenheid aan gewassen Door de globalisering, de inkomensgroei, supermarkten en vestiging van buitenlandse voedselketens verandert het voedingspatroon in de landen van ZOA. Steeds meer vlees, tarweproducten, zuivelproducten, groenten, fruit, olie en vetten Rijst is afgenomen in de dagelijkse voeding. Hierdoor neemt de verscheidenheid aan gewassen in de landbouw toe. Er ontstaat een meer marktgerichte landbouw die de monocultuur van rijst vervangt = agrarische transitie. Deze vind vooral plaats in landen met een open economie. De productie van rijst neemt hierdoor in veel landen niet meer toe, waardoor de zelfvoorzieningsgraad van rijst, bij een groeiende bevolking, in de knel kan komen: landen moeten rijst gaan importeren. In landen met een gesloten economie verandert er veel minder. 2 Meer exportgewassen De prijzen van exportgewassen rubber, rietsuiker, koffie, ananas, palmolie kunnen op de wereldmarkt sterk schommelen. Het gevaar bestaat dat de prijzen van industrieproducten die de landen van ZOA moeten invoeren, sneller stijgen dan de prijzen van de agrarische producten. Er is dan sprake van ruilvoetverslechtering. Om te lage prijzen (en een slechte ruilvoet) te voorkomen is exportvalorisatie belangrijk. Exportproducten moeten door een hogere kwaliteit of door een bewerking een hogere toegevoegde waarde krijgen. Bijv. geen export van ruw hout, maar van bewerkte houtproducten 3 Minder mensen in de landbouw De landbouw is in veel landen van ZOA niet meer de belangrijkste bestaanswijze. Vooral in landen met een open economie is het aantal mensen dat werkzaam is in de landbouw sterk afgenomen, waardoor ook de bijdrage van de landbouw aan het bnp afneemt. Er is sprake van de-agrarisatie. Veel kleine boeren zijn niet in staat zich aan te passen aan de nieuwe marktgerichtheid. Ze zijn noodgedwongen gestopt met hun bedrijf en zoeken een nieuw bestaan buiten de landbouw: ze trekken nar de steden om daar een nieuw bestaan op te bouwen. 5 Globalisering en industrie en diensten 5.1 Verschillen in technologische ontwikkeling Aziatische Tijgers Na 1970 Snelle ontwikkeling van industrie: de secundaire sector. De landen met een open economie ontwikkelde het snelst. Singapore, Thailand, Maleisië, de Filipijnen en Indonesië: Aziatische Tijgers, door hun snelle industrialisatie. Ze zijn vooral bekend als Nieuwe Industrielanden: NIC s (Newly Industrialized Countries)

9 1 De NIC s van de eerste generatie Singapore, Taiwan en Zuid-Korea. In Singapore is het belang van industrie inmiddels duidelijk afgenomen ten gunste van de dienstensector. 2 De NIC s van de tweede generatie Thailand, Maleisië, de Filipijnen en Indonesië. Pas vanaf 1980 economische groei. Na 1990 Landen met gesloten economie industrialiseren Sommige economen noemen hen de aanstormende Aziatische Tijgers : Vietnam, Cambodja en Laos C en L in mindere mate. Myanmar is pas in 2010 iets gaan doen met een marktgerichte open economie. Oost-Timor heeft een open economie, maar nog steeds last van de economische schade van hun strijd om onafhankelijkheid. Verschuivingen op de technologische ladder Er zijn tussen de landen in ZOA duidelijke verschillen in de ontwikkeling van het technologische niveau van de industrie. 1 Laagwaardig niveau met weinig kennis lage scholing, een arbeidsintensieve productie, laag loonniveau en veel primaire producten. 2 Hoogwaardig niveau met veel kennis kennisintensief, veel investering van kapitaal kapitaalintensief, een hoog loonniveau en veel hoogwaardige producten. ZIE BRON 47 OP BLZ 44 Deze ontwikkeling is als het ware een technologische ladder die landen kunnen beklimmen. De verschuiving op de ladder berust op het veranderen van de comparatieve voordelen = voordelen waardoor een land bepaalde industrieproducten of soort diensten goedkopen en beter kan produceren. Bijv. arbeidskosten, kennis en technologie, scholing, milieuwetgeving en aanwezigheid van grondstoffen. Lage arbeidskosten: comparatief voordeel voor arbeidsintensieve productie. Hoger technologisch niveau -> arbeidskosten stijgen -> verlies comparatief voordeel -> andere landen krijgen mogelijkheid arbeidsintensieve productie over te nemen. De tijdschaal van ontwikkeling De industrialisatie van Japan heeft veel invloed gehad op waar de landen in ZOA met hun industrie staan op de technologisch ladder. In de tijd is sprake van de volgende ontwikkeling: LEES DE TIJDSCHAAL OP BLZ 45 (dit is best een groot stuk tekst, maar niet echt samen te vaten) 5.2 De opbouw van de industrie in de landen van Zuidoost-Azië De importvervangende industrie Jonge ontwikkelingslanden beginnen na hun onafhankelijkheid meestal met opbouw van importvervangende industrie. Met een eigen nationale markt produceren ze goederen die ander moeten worden ingevoerd: importsubstitie. Er ontstaat zo minder afhankelijkheid van het buitenland. Op de Filipijnen ging de industrialisatie snel, door de inbreng van de VS en door de vele natuurlijke hulpbronnen waarover het land beschikt. In Indonesië werden eerst alle buitenlandse bedrijven genationaliseerd. Vervolgens werden er allerlei staatsbedrijven opgericht die voor eigen land gingen produceren. De importvervangende industrialisatie was in ZOA geen succes. Door: 1 Gebrek aan kapitaal voor aankoop van machines en grondstoffen. Voorbeeld van ruilvoetverslechtering

10 2 Meestal was de binnenlandse markt te klein, door te lage koopkracht/gering aantal inwoners. Als de afzet beperkt blijft, remt de ontwikkeling van bedrijven 3 De binnenlandse bedrijven kregen een monopoliepositie -> hoge prijzen en lage kwaliteit. Deze ontstond doordat op de producenten van buitenlandse concurrenten hoge invoerheffingen werden geheven 4 Het economisch succes van Japan en Zuid-Korea door opbouw van exportindustrie. Dit voorbeeld wilde men navolgen. De exportindustrie De globalisering maakt voor landen de opbouw van exportindustrie mogelijk. Multinationale ondernemingen (MNO s) zijn steeds op zoek naar een land waar ze goedkoop kunnen produceren of waar een nieuwe afzetmarkt is. Vooral footloose industries: soorten industrie die niet aan een vaste vestigingsplek zijn gebonden. Singapore was het eerste ZOA-land dat begon met exportgeoriënteerden industrialisatie. De exportgerichtheid door de kleine binnenlandse markt was heel gunstig. De overheid streefde ernaar buitenlandse directe investeringen (BDI) aan te trekken. Stakingsrecht werd ingeperkt en er kwam een beleid voor lage lonen. De goedkope arbeidskrachten van toen waren erg geschikt voor banen met weinig scholing. Het succes was enorm: de komst van MNO s zorgde voor een jaarlijkse economische groei van ongeveer 10%. Later volgende ook andere ZOA-landen. De directe buitenlandse investeringen, de waarde van export van goederen en de waarde van import zijn allemaal sterk gegroeid. De handelsbalans is dus positief. Opvallend is wel dat ongeveer 25% van de handel binnen de ASEAN plaatsvindt. Bij de samenstelling van de export valt op dat elektrische apparatuur, elektronica en computers door hun hoge economische waarde erg belangrijk zijn. In landen met vrij lage lonen Indonesië, Vietnam, Cambodja is de productie van textiel, kleding, plastic producten, meubelen en sportschoenen erg belangrijk. Veel productie voor de Europese markt. Veel laaggeschoolde arbeiders en veel vrouwen werken in de fabrieken. De positie van de vrouwen op de arbeidsmarkt is niet gunstig. Ze zijn oververtegenwoordigd bij de laagbetaalde banen. Ze krijgen vaak minder betaald en hebben slechtere arbeidsvoorwaarden dan mannen. Ook productie van auto s voor export en de binnenlandse markt gebeurt veel. Vaak gaat het over assemblage van auto s. Voor MNO s is het lage loonniveau nog steeds een belangrijke aantrekkingsfactor. Alleen Singapore en Maleisië hebben, door het toegenomen technologische niveau, een relatief hoog loonniveau. 5.3 Meer export door speciale economische zones Speciale economische zones, beter bekend als exportindustriezones (Export Processing Zones), bevorderen de exportgerichtheid, ofwel de externe gerichtheid. Het gaat om kleine, goed ingerichte gebieden die meestal in de buurt bij (lucht)havens of langs rivieren liggen = gunstig voor aan- en afvoer van goederen. De bedrijven die er komen krijgen gunstige investeringssubsidies en belastingvoordelen. We vinden in de landen van ZOA op een groot aantal plaatsen exportindustriezones. Zoals: 1 Het Indonesische eiland Batam in de grenszone met Singapore en Maleisië. Batam vormt een onderdeel van de economische driehoek SiJoRi, die bestaat uit Singapore, Maleisië en Indonesië. Batam heeft al meer dan 700 grote buitenlandse ondernemingen

11 aangetrokken. Op buurland Bintan zijn met kapitaal uit Singapore industrieparken en luxe hotels gebouwd. 2 De Tan Thuan processing zone in Ho Chi Minhstad langs de Saigonrivier. Het is het gevolg van een politiek van meer vrijheid en ophield naar buiten in de economie. De aanleg van vele industrieparken en exportindustriezones moesten in het land zorgen voor nieuwe industrie -> komst van grote bekende internationale ondernemingen -> sterke groei industrie. Belangrijk was de aanwezigheid van een jonge, geschoolde bevolking in Vietnam die verandering wilde. Laos en Cambodja volgden later het voorbeeld van Vietnam. 5.4 De dienstensector breidt uit Veel diensten in de steden De dienstverlening (tertiaire sector) is een derde pijler van de economie van landen in ZOA. Vooral in de landen met een economie is het belangrijk voor het bnp. Het technologisch niveau van een land bepaalt het niveau en de omvang van de diensten. Vooral na 1990 is er, onder invloed van de globalisering, sprake van een sterke groei in de zakelijke dienstverlening. Dit is het deel dat zich richt op de dienstverlening door commerciële bedrijven handel, vervoer, financiële dienstverlening, horeca, toerisme. De dienstensector concentreert zich vooral in de steden. Kuala Lumpur, Bangkok, Manila, Jakarta en Singapore zijn de hoofdcentra van de economische ontwikkeling in hun land. Er zitten kantoren van MNO s, buitenlandse banken, grote ingenieursbureaus en verzekeringsmaatschappijen. Al deze vormen van dienstverlening horen thuis bij de zogenoemde formele sector. Het gaat om dienstverlening met een vergunning van de overheid en waarbij belasting wordt betaald. Singapore: de dienstenstad van Zuidoost-Azië Singapore is in omvang en niveau van diensten de koploper in ZOA. Deze bijzondere positie steunt op 3 pijlers: 1 De financiële dienstverlening De overheid heeft er alles aan gedaan om Singapore te ontwikkelen tot een belangrijk internationaal financieel centrum. In 2010 meer dan 200 banken uit alle landen, en ook een groot aantal verzekeringskantoren. Singapore is, wat particuliere banken betreft, het 2e centrum van de wereld na Zwitserland. 2 De havenactiviteiten Als wereldstad is het een belangrijke hub knooppunt in het internationale transport. In de luchtvaart, maar vooral ook als belangrijke overslaghaven. In 2010 op 2e plek met containerhaven in de wereldrangorde 3 Het (zaken)toerisme Van de ±10 miljoen toeristen, is het vooral zakentoerisme. Het is een belangrijk internationaal conferentiecentrum, samen met Parijs en Wenen. Toerisme is economisch belangrijk Toerisme wordt voor ZOA steeds belangrijker. De landen vooral Maleisië, Thailand, Singapore, Indonesië en Vietnam zijn een belangrijke vakantiebestemming. Ze komen voor landschappen, cultuur, strand, mensen, eten. En het is goedkoop. Opvallend is dat bijna de helft van alle toeristen uit de ASEAN-landen komt. Europa is ook een belangrijk herkomst gebied. Enkele voordelen van toerisme zijn: 1 Het levert veel harde buitenlandse valuta op, waarmee de landen in het buitenland producten kunnen kopen

12 2 Levert veel directe, maar nog veel meer indirecte werkgelegenheid. Ieder hotelbed zorgt voor werk voor enkele mensen in bijv wasserijen, voedselsector, taxibranche 3 Het biedt mogelijkheden om cultuurschatten te beschermen en te restaureren 4 Het biedt veel kleine traditionele ambachtelijke bedrijven, die door de industriële ontwikkeling in de problemen zijn gekomen, alsnog een bestaan Enkele nadelen van toerisme zijn: 1 Afhankelijkheid van internationaal toerisme maakt een land kwetsbaar. 2 Toeristen kunnen bedreigend zijn voor de cultuur van een land als ze geen rekening houden met de waarden en normen van de bevolking 3 Toeristen kunnen vragen of luxeproducten die uit het buitenland moeten worden ingevoerd en dat is duur. Inkomst vloeien hierdoor weg. De informele sector In de meeste ZOA-landen is er onvoldoende werk. Veel mensen proberen een inkomen bij elkaar te scharrelen in de informele sector. Hierbij horen alle activiteiten en bedrijfjes die niet bij de overheid zijn geregistreerd en waarbij minder dan het wettelijke minimumloon wordt verdiend. Er wordt geen belasting betaald aan de overheid: men betaalt voor standplaatsen aan politiemensen of buurtbendes. Het toerisme is voor deze minivorm van dienstverlening erg belangrijk. Het wordt ook wel scharrel- of vluchtsector genoemd. Iedereen die nergens anders aan de slag kan zoek hier een laatste toevlucht. Het is moeilijk te schatten hoeveel mensen er werken in de informele sector. 6 Globalisering en de bevolking 6.1 De bevolkingsontwikkeling en demografische transitie ZOA heeft een omvangrijke bevolking van 622 miljoen mensen, die in de toekomst flink zal gaan groeien. De bevolkingsontwikkeling van ZOA als geheel past in het demografisch transitiemodel. Omdat er tussen de ontwikkeling van het geboortecijfer en het sterftecijfer per land verschillen bestaan, heeft ieder land een eigen positie in de fasen van de demografische transitie. ZIE BRON 67 OP BLZ 58 VOOR DEMOGRAFISCH TRANSITIEMODEL In de tijd is sprake van de volgende ontwikkeling: 1 Pretransitiefase: voor Alle landen in ZOA - Zowel hoge geboortecijfers als hoge sterftecijfers -> beperkte jaarlijkse bevolkingsgroei 2 Transitiefase: na Sterftecijfer daalde behalve in Myanmar, Laos en Cambodja, geboortecijfer bleef hoog - De gemiddelde levensverwachting nam in de meeste landen toe met ±20 jaar Daling van sterftecijfer is bereikt door toepassing van westerse medische kennis en technieken 3 Landen met een open economie voelen de effecten van globalisering vanaf Geboortecijfer in Singapore, Thailand, Maleisië en Indonesië daalt door lagere vruchtbaarheidscijfers aantal kinderen per vrouw - In Thailand en Indonesië is er het beleid van gezinsplanning (family planning) ingevoerd om het aantal geboorten te laten dalen - Het geboortecijfer in de Filipijnen daalt minder snel door de sterke invloed van de katholieke kerk op de keuze van mensen om wel of geen voorbehoedsmiddelen te gaan gebruiken - Door lage cijfers van de natuurlijke bevolkingsgroei zitten Singapore en Thailand nu in de posttransitiefase

13 Dalende geboortecijfers en een stijgende levensverwachting gaan in de toekomst zorgen voor vergrijzing. De snelheid van de vergrijzing hangt per land af van de snelheid van de afname van het vruchtbaarheidscijfer. Relatief jonge bevolking: Oost-Timor, Laos, Cambodja, Vietnam en de Filipijnen Middenpositie: Maleisië en Indonesië Relatief oude bevolking: Singapore en Thailand 6.2 De groei van steden door migratie ZOA raakt steeds meer verstedelijkt. De urbanisatiegraad percentage van de bevolking dat in steden woont verschilt sterk per land en is in het algemeen toegenomen. Het urbanisatietempo het tempo waarmee de steden jaarlijks groeien is hoog. Alleen Singapore kent amper groei. De stedelijke groei heeft 2 grote oorzaken: 1 Natuurlijke bevolkingsgroei (40%) Dit deel zal groter worden naarmate het percentage van de bevolking dat in steden woont, groter wordt. 2 Migratie van platteland naar stad (60%) Vooral in landen met een open economie. Mensen verlaten het platteland opzoek naar een beter bestaan in de steden. Opvallend in ZOA zijn de megasteden. Dit zijn zeer grote steden met meer dan 10 miljoen inwoners. Bijv. Manila, Jakarta en Bangkok Vaak zijn deze steden dan ook een primate city: een miljoenenstad die in een land voor wat betreft inwonertal, economische macht en activiteiten veel groter is dan de daaropvolgende stad. Veel grote steden zijn door de verstedelijking van het landelijke gebied wat er rondom ligt sterk gegroeid. De rondomliggende dorpen werden voorsteden. Tussen de centrale stad en die voorsteden bestaan veel economische relaties. De steden vormen samen een stedelijk netwerk met de centrale stad als belangrijkste stad in de stedelijke hiërarchie. De sterke verstedelijking heeft geleid tot overurbanisatie. De stedelijke bevolking groeit sterker dan de bestaansmogelijkheden, waardoor er veel mensen geen werk of huisvesting hebben. De arme mensen zullen zich moeten gaan vestigen in de sloppenwijken (slums) en werken in de informele sector. De gunstige economische ontwikkeling heeft er in veel landen van Zuidoost-Azië voor gezorgd dat een steeds kleiner deel van de stedelijke bevolking in krottenwijken woont. 6.3 Internationale arbeidsmigratie binnen Zuidoost-Azië Doordat veel mensen werk te zoeken in het buitenland kent ZOA een omvangrijke internationale arbeidsmigratie. Er is selectiviteit bij arbeidsmigratie: - Veel jonge, laaggeschoolde mensen die eenvoudige arbeid gaan verrichten in de industrie, bouw, plantagelandbouw, huishouding - Goed opgeleide migranten met minstens een middelbare schoolopleiding komen steeds meer voor. Ongeveer de helft is vrouwelijk De legale arbeidsmigranten hebben vaak een contract voor een aantal jaren en werken vooral in de landen die hoog op de technologische ladder staan. De migranten komen uit alle landen van ZOA, waarbij afstand en welvaartsverschil belangrijke motieven zijn bij de keuze van het land. De internationale arbeidsmigratie is voor de landen in ZOA een gunstige zaak. De migranten sturen namelijk een deel van hun inkomen naar hun familie in het thuisland, wat daar weer kan worden uitgegeven. Dit gebeurt vooral op de Filipijnen, die overmakingen krijgt vanuit de VS door de vroegere kolonisatie kunnen veel Filipijnse vrouwkes daarheen als nanny of schoonmaakster.

14 Ook illegale migratie komt steeds meer voor. Vaak zijn het criminele bendes die zich richten op trafficking: illegale migratie van vrouwen en kinderen. Meestal moeten ze gaan werken in de bouw, landbouw, prostitutie en huishouding, of ze moeten bedelen. Men schat dat deze vorm van moderne slavenhandel in ZOA meer dan een kwart miljoen vrouwen en kinderen betreft. Het grootste del hiervan komt terecht in de grote steden. Vooral Thailand is een belangrijk bestemmingsland. Veel vrouwen en kinderen komen uit Myanmar, Laos en Cambodja. 6.4 Internationale arbeidsmigratie buiten Zuidoost-Azië Er is ook een aanzienlijke internationale arbeidsmigratie naar gebieden buiten ZOA. De VS vooral voor Filipijnen en Vietnam, de Golfstaten (Verenigde Arabische Emiraten, Saudi-Arabië, Koewiet en Qatar), en de Oost-Aziatische landen (Hongkong, Zuid-Korea, Taiwan en Japan) zijn belangrijke bestemmingsgebieden. De migratie vanuit Vietnam heeft een aparte geschiedenis. Het einde van de Vietnamoorlog in 1973, en het ontstaan van een communistisch Vietnam zorgde ervoor dat mensen naar de VS vluchtten om politieke redenen. Ook de slechte economische situatie en de enorme werkeloosheid speelden een rol. De VS hebben zich ten aanzien van de migratie van Vietnamezen naar hun land altijd zeer ruimhartig opgesteld. Misschien vanwege het schuldgevoel over de oorlog. 7 Globalisering en de politiek 7.1 Eenheid is geen vanzelfsprekende zaak Na de onafhankelijkheid hebben de landen in Zuidoost-Azië geprobeerd de eenheid in de nieuwe staat te bevorderen. Voor de jonge staten was het een probleem dat hun grenzen nogal kunstmatig zijn aangelegd, in de tijd van het kolonialisme. Gebieden en volken met een soms totaal afwijkende cultuur moesten samen een staat gaan vormen -> politiek conflictgebied. Meerdere factoren kunnen de eenheid en politieke stabiliteit in de landen van ZOA bemoeilijken: 1 Een verscheidenheid aan etnische volken Er zijn vaak grote tegenstellingen tussen de meest machtige bevolkingsgroep, die meestal in het centrum van het land woont, en de etnische minderheden, die meer in de perifere gebieden wonen. Dit zorgt voor conflicten. 2 Godsdienstverschillen Deze kunnen bij een fanatieke beleving aanleiding geven tot religieuze conflicten. 3 Welvaartsverschillen in regio s Welvaartsverschillen kunnen ervoor zorgen dat bepaalde bevolkingsgroepen zich onderdrukt en achtergesteld voelen. 4 Isolatie van regio s Dit kan komen doordat de regio een eiland is, of achter een berg ligt ofzo. Dit kan een eigen koers binnen een land bevorderen en zorgen voor geografisch relevante verschillen (regionale differentiatie) 7.2 Het recept voor natievorming Het smeden van nationale eenheid was voor de jonge staten van Zuidoost-Azië een belangrijke zaak. Ze wilde natievorming (nation building): er moet een eenheid groeien tussen volk, staat en natie. De verschillende etnische bevolkingsgroepen in een land moesten zich als één volk voelen met gemeenschappelijke belangen. Om dit te bevorderen hebben de diverse staten een aantal maatregelen genomen:

15 1 Het vaststellen van een officiële gemeenschappelijke taal (lingua franca) Dit bevordert de communicatie. In Indonesië worden 365 talen gesproken: een officiële gemeenschappelijke taal, lingua franca, is dus belangrijk. 2 Het gebruik van nationale symbolen Symbolen moeten burgers voortdurend herinneren aan de eenheidsstaat en zijn ontstaan. Door deze symbolen voelen mensen zich verbonden met elkaar en de eenheidsstaat. Bv. het nationale elftal, het volkslied, de nationale vlag 3 Het verminderen van de sociale en economische ongelijkheden tussen gebieden Economische ontwikkeling van perifere gebieden bevordert de eenheid. Het vermindert het gevoel van achterstelling van etnische minderheden. 4 De aanleg van wegen, havens, vliegvelden en waterwegen Het doel is de relatieve afstand tussen de verschillende delen van het land te verkleinen. Daardoor is er minder isolement en minder gescheiden ontwikkeling. 5 Het doorbreken van de etnische tegenstellingen De centrale overheid probeert soms met rigoureuze middelen etnische tegenstellingen te verminderen. In Indonesië probeerde ze dat met transmigratie (binnenlandse migratie). De Javanen moesten van het overbevolkte Java naar minder bevolkte gebieden zoals Papoea. In theorie moest dit de etnische verschillen in het land verminderen, maar de Papoea s voelden zich bedreigd, dus leidde het tot conflicten. 8 Wordt Zuidoost-Azië een soort Europa? 8.1 De positie van de regio in de wereld De vraag is moeilijk te beantwoorden, want Zuidoost-Azië liggen enkele van de armste landen van de wereld Laos, Myanmar, Oost-Timor, maar ook landen met een sterke en/of snelgroeiende economie Singapore, Maleisië, Vietnam. Het bnp per hoofd van de bevolking is ten opzichte van de Europese Unie en de NAFTA bescheiden. In de koloniale periode bevond Zuidoost-Azië zich nog in de periferie, nu inmiddels in de semiperiferie, door de verschuiving van het economisch zwaartepunt in de richting van het centrum. In 2015 wordt de ASEAN een vrijhandelszone (de AFTA) met een vrij verkeer van goederen. Door de gemeenschappelijke markt zal de ASEAN steeds meer op Europa gaan lijken, maar nu heeft het qua economische ontwikkeling en groei van welvaart nog een lange weg te gaan. 8.2 Vormt Zuidoost-Azië een hechte eenheid? Natuurlijk milieu en bevolking hebben in verschillende ZOA landen veel gemeen, maar er zijn duidelijke verschillen in ontwikkelingsgraad en economische ontwikkeling tussen de landen: 1 De ontwikkelingsgraad De VN-ontwikkelingsindex (Human Development Index) geeft een beeld van de ontwikkelingsgraad. Het indexcijfer van o tot 1 is samengesteld uit de gegevens: - Het gemiddeld inkomen en koopkracht - De gezondheid bijv. levensverwachting - De culturele ontwikkeling onderwijs 3 groepen in ZOA: Koplopers: Singapore en Brunei Middengroep: Maleisië, Thailand, de Filipijnen, Indonesië en Vietnam ookal ontwikkeld die snel Ondergroep: Cambodja, Laos, Myanmar en Oost-Timor

16 2 Het aandeel van export in de economie Zuidoost-Azië is nog steeds de werkplaats van de wereld. De exportgerichtheid van buitenlandse bedrijven verschilt per land. Belangrijk voor alle landen is de export buiten de ASEAN. Dit betekent wel dat de stand van de wereldeconomie grote invloed heeft op hun economische groei. 3 Armoede De VN hanteert als bestaansminimum voor mensen een armoedegrens van 1,25 dollar per dag. Mensen die dagelijks over minder dan dit bedrag kunnen beschikken, leven in absolute armoede. In veel landen betreft dit meer dan 20% van de bevolking. De groep die net boven de armoedegrens zit, een aanzienlijk deel van de bevolking, is zeer kwetsbaar. Een mislukte oogst, ziekte, of natuurramp kan grote problemen veroorzaken. 4 Modernisering Het gebruik van moderne communicatiemiddelen zoals internet, laat zien dat niet ieder persoon of bedrijf hiervan kan profiteren. Er is in veel landen sprake van fragmentarische modernisering.