AARDRIJKSKUNDE VOOR DE TWEEDE FASE. VWO leeropdrachtenboek Eenheid Grensgebied of verbrokkeling? Zuidoost-Azië. Wereld 1

Transcriptie

1 AARDRIJKSKUNDE VOOR DE TWEEDE FASE VWO leeropdrachtenboek Eenheid Grensgebied of verbrokkeling? tussen Mexico en de VS Actuele Globalisering, vraagstukken landbouw en landschap Zuidoost-Azië Wereld 1 OLUTIE

2 Hoofdstuk 7 Zuidoost-Azië: eenheid of verbrokkeling? CE Hoofdstuk 7 Zuidoost-Azië: eenheid of verbrokkeling? 4

3 1 Oriëntatie Zuidoost-Azië in Google Earth Kennismaken met de formele regio Een natuurlijk milieu met veel gemeenschappelijke kenmerken Een cultuurgebied met verschillen en overeenkomsten Overeenkomsten en verschillen in de economie Politieke samenwerking in de ASEAN Het koloniale verleden: de uitgangssituatie voor globalisering Handelskolonialisme en exploitatiekolonialisme De dekolonisatie De Spaanse en Portugese koloniale invloedssfeer De Nederlandse koloniale invloedssfeer De Britse koloniale invloedssfeer De Franse koloniale invloedssfeer De aparte positie van Thailand: nooit gekoloniseerd Moessons in Zuidoost-Azië en Indonesië 3 De technologische ladder Globalisering en de bevolking De bevolkingsontwikkeling en demografische transitie De groei van steden door migratie Internationale arbeidsmigratie binnen Zuidoost-Azië Internationale arbeidsmigratie buiten Zuidoost-Azië Globalisering en de politiek Eenheid is geen vanzelfsprekende zaak Het recept voor natievorming Wordt Zuidoost-Azië een soort Europa? 70 De positie van de regio in de wereld 70 Vormt Zuidoost-Azië een hechte eenheid? Oefentoets 27 CaseQuests Vergelijk de ontwikkelingskansen van Zuidoost-Azië en Midden-Amerika Hoe kunnen de problemen door overurbanisatie het beste worden tegengegaan? Globalisering en de landbouw De traditionele landbouw Moderne commerciële landbouw De landbouw in Zuidoost-Azië verandert Globalisering en industrie en diensten Verschillen in technologische ontwikkeling De opbouw van de industrie in de landen van Zuidoost-Azië Meer export door speciale economische zones De dienstensector breidt uit Atlasparagraaf Examentrainer Begrippen 82 Eindtoets _BW.indd :50

4 1 Oriëntatie Veel producten die je dagelijks gebruikt of draagt komen uit Zuidoost-Azië. Je sportschoenen kunnen bijvoorbeeld in Indonesië of Maleisië gemaakt zijn en je T-shirt in Vietnam. Je mobiele telefoon is mogelijk in Thailand in elkaar gezet. Zuidoost-Azië is een belangrijk productiegebied in de wereld. Het is een regio die door de globalisering in snel tempo onderdeel is geworden van de wereldeconomie. Drie vragen staan in dit hoofdstuk centraal: Vormen de landen in Zuidoost-Azië een hechte eenheid? Wat is de invloed van de globalisering op de economie en de bevolking van de landen in Zuidoost-Azië? Is de ongelijkheid tussen de landen van Zuidoost-Azië afgenomen? Vormen de landen in Zuidoost-Azië een hechte eenheid? De landen Myanmar (vroeger Birma), Laos, Thailand, Vietnam, Cambodja, Maleisië, Filipijnen, Brunei, Singapore, Indonesië en Oost-Timor vormen samen de regio Zuidoost-Azië. China in het noorden en India in het westen zijn de grote buurlanden. Tussen de landen die Zuidoost-Azië vormen, bestaan duidelijke verschillen (bron 1). Zo zijn er grote landen met een omvangrijke bevolking zoals Indonesië, maar ook kleine landen zoals Singapore of Brunei. Ook is er verschil in welvaart tussen landen. Naast zeer rijke landen zoals Singapore en Brunei zijn er ook zeer arme landen zoals Oost- Timor en Laos. Naast verschillen zijn er tussen de landen van Zuidoost-Azië ook veel overeenkomsten. Dit geldt bijvoorbeeld voor het natuurlijk milieu en de economie. Zo zorgt de ligging in de tropische landschapszone voor gelijke kenmerken van het klimaat. Bij de economie is de snelle ontwikkeling van de industrie na 1960 (na de koloniale periode) opmerkelijk. Hoofdstuk 7 Zuidoost-Azië: eenheid of verbrokkeling? Wat is de invloed van de globalisering op de economie en de bevolking van de landen in Zuidoost-Azië? De globalisering heeft grote invloed gehad op Zuidoost-Azië. Veel bedrijven uit West- Europa, de Verenigde Staten en Japan hebben door de lage lonen hun productie naar dit gebied verplaatst. Zuidoost-Azië word daarom ook wel de werkplaats van de wereld genoemd. Het is een regio met vooral in nieuwe industrielanden als Singapore, Thailand en Maleisië veel exportindustrie (bron 2). Veel industriële producten voor de wereldmarkt worden hier in elkaar gezet. In vele landen (bijvoorbeeld Vietnam en Indonesië) zijn speciale industriezones ingericht om exportindustrie aan te trekken. De globalisering heeft ook grote invloed gehad op de bevolking. Het consumptiepatroon is meer westers is geworden. Zo is in een communistisch land als Vietnam een hamburgerrestaurant niet langer een vreemd verschijnsel (bron 3). 6

5 Bron 1 De landen van Zuidoost-Azië. Bron 2 Zuidoost-Azië, de werkplaats van de wereld. Arbeiders van de Japanse fabriek Matsushita in Maleisië doen lichamelijke oefeningen voordat ze televisies gaan produceren. 7

6 Bron 3 Een hamburgerrestaurant naar Amerikaans model in Ho Chi Minhstad in Vietnam. Is de ongelijkheid tussen de landen van Zuidoost-Azië afgenomen? De elf landen van Zuidoost-Azië werken tegenwoordig politiek, economisch en cultureel steeds meer samen. In 1967 is de ASEAN (Association of South East Asian Nations) opgericht om dit te bevorderen (bron 4). Tien landen zijn hiervan lid. Oost-Timor is kandidaat-lid. Een belangrijk doel van de ASEAN is economische groei te bevorderen door onderlinge handel en daardoor ongelijkheid tussen de landen te verminderen. Dit wegwerken van verschillen is niet gemakkelijk. Economisch sterke landen hebben nu eenmaal meer mogelijkheden om zich te ontwikkelen dan economisch zwakke landen. Bron 4 De regeringsleiders van de tien lidstaten van de ASEAN bij de openingsceremonie van hun jaarlijks bijeenkomst (in 2011 op Bali, Indonesië). Hoofdstuk 7 Zuidoost-Azië: eenheid of verbrokkeling? 8

7 OPDRACHTEN Opdracht 1 atlas Er zijn twee manieren om de geografi sche ligging van Zuidoost-Azië aan te geven: 1 Door de absolute ligging: de geografi sche breedte en lengte. 2 Door de relatieve ligging: de ligging wat betreft afstand en bereikbaarheid ten opzichte van economische belangrijke landen. a Omschrijf de absolute ligging van Zuidoost-Azië. b Omschrijf de relatieve ligging van Zuidoost-Azië binnen Azië. Opdracht 2 Bekijk in bron 1 de informatie over de landen van Zuidoost-Azië. Te zien is dat er tussen de landen duidelijk verschillen in welvaart en ontwikkeling bestaan. a Welk land kunnen we tot de groep van de hoogst ontwikkelde landen in de wereld rekenen? b Welk land hoort tot de groep van de rijke oliestaten in de wereld? c Welke twee landen (niet het land bij a) horen tot de groep nieuwe industrielanden? d Welk land hoort tot de groep minst ontwikkelde landen in de wereld? e Naast verschillen bestaan er tussen de landen van Zuidoost-Azië ook overeenkomsten. Wat hebben Vietnam, Cambodja en Laos gemeenschappelijk? epack Zuidoost-Azië in Google Earth. 9

8 2 Kennismaken met de formele regio formele regio Zuidoost-Azië bestaat uit een groep van elf landen. Deze landen in het zuidoosten van Azië vormen samen niet zomaar een losse verzameling. De elf landen hebben een aantal gemeenschappelijke kenmerken en belangen dat Zuidoost-Azië tot een homogeen gebied maakt met samenhang: een formele regio. Zowel kenmerken van het natuurlijk milieu als kenmerken van de economie, de bevolking en de politiek spelen een rol bij de samenhang. 2.1 Een natuurlijk milieu met veel gemeenschappelijke kenmerken tektonische plaat subductie diepzeetrog platentektoniek vulkanisme gebergtevorming bodemvruchtbaarheid Het natuurlijk milieu van de landen in Zuidoost-Azië heeft veel overeenkomsten: 1 Ligging op de Euraziatische plaat bij zones met subductie Zuidoost-Azië ligt aan de zuidoostrand van de Euraziatische plaat (bron 5). Deze tektonische plaat bestaat hier zowel uit vasteland als uit een aantal schiereilanden en eilanden. Aan de zuidrand en oostrand van de Euraziatische plaat is sprake van subductie en komen diepzeetroggen voor. De Indisch-Australische plaat en de Filipijnse plaat duiken door de platentektoniek hier beide onder de Euraziatische plaat. Explosief vulkanisme en gebergtevorming zijn hiervan het gevolg en hebben geleid tot het ontstaan van talrijke vulkanische eilanden. Voorbeelden zijn Sumatra, Java, Bali, Oost-Timor en de eilanden van de Filipijnen. Er zijn op deze eilanden talrijke actieve vulkanen (bron 6). Rondom de vulkanen vinden we op veel plaatsen dikke lagen goed doorlatende vulkanische as met een goede bodemvruchtbaarheid. Bron 5 De ligging van Zuidoost-Azië aan de zuidoostrand van de Euraziatische plaat. Hoofdstuk 7 Zuidoost-Azië: eenheid of verbrokkeling? 10

9 Bron 6 De geologische afzettingen en belangrijke subductiezones in Indonesië. plooiingsgebergte ertsen In alle landen van Zuidoost-Azië vinden we jong (alpien) plooiingsgebergte met veel reliëf. De sterk beboste bergen hebben op veel plaatsen gezorgd voor een slechte toegankelijkheid. Bij het opheffen van het plooiingsgebergte is magma in de kern van de gesteentelagen gedrongen en gestold. Er ontstonden ertsaders die door latere erosie dicht aan de oppervlakte zijn gekomen. De aanwezigheid van ertsen als goud, zilver, koper, nikkel, ijzererts en tin is het gevolg (bron 7). Tin is bijvoorbeeld een erts dat in Zuidoost-Azië overvloedig aanwezig is. Maleisië, Indonesië en Thailand zijn in de wereld belangrijke tinproducenten. Veel mogelijke vindplaatsen van ertsen zijn vanwege LAGE de slechte bereikbaarheid RESOLUTIE nog niet goed onderzocht. Vaak ontbreekt ook het geld en de kennis. Daarom gebeurt de opsporing en exploitatie van delfstoffen meestal door buitenlandse mijnbouwondernemingen. Soms is er een samenwerking (joint venture) met binnenlandse (staats)bedrijven. Bron 7 De aanwezigheid van ertsen, aardolie en aardgas in de landen van Zuidoost-Azië. Land Natuurlijke hulpbronnen Brunei Cambodja Indonesië Laos Maleisië Myanmar Oost-Timor Filipijnen Thailand Vietnam aardolie, aardgas edelsteen, ijzererts, mangaan, fosfaat tin, nikkel, bauxiet, aluminium, koper, goud, zilver, aardolie, aardgas gips, tin, goud, edelsteen, kalium tin, koper, ijzererts, bauxiet, bijzondere metalen, aardolie, aardgas tin, zink, koper, lood, marmer, kalksteen, edelsteen, antimoon goud, marmer, mangaan, aardolie, aardgas nikkel, kobalt, zilver, goud, zout, koper tin, lood, gips, fluoriet, cement, kalksteen, zout, kaoliniet, klei, aardolie, aardgas fosfaat, mangaan, bauxiet, aluminium, chroom, kaoliniet, aardolie fossiele energiebronnen (olie en gas) continentaal plat Ook fossiele energiebronnen (olie en gas) zijn in Zuidoost-Azië in ruime mate aanwezig. Indonesië, Maleisië, Thailand, Vietnam, Brunei en Oost-Timor hebben op het land of in zee hiervan grote reserves. In zee heeft vooral de onderzeese voorzetting van het continent tot tweehonderd meter diepte (het continentaal plat) veel mogelijkheden voor winning. Zowel staatsbedrijven als buitenlandse ondernemingen zoals Shell en Exxon Mobil zijn actief bij de opsporing en winning. Hun investeringen in nieuwe winplaatsen zijn echter niet groot genoeg om de productie van aardolie en aardgas sterk te laten toenemen. In alle landen stagneert de productie, terwijl de vraag door de economische 11

10 groei en stijging van de welvaart alleen maar toeneemt (bron 8). Alle landen in Zuidoost-Azië moeten daarom ondanks hun reserves aardolie importeren. Bron 8 De productie en het verbruik van aardolie in de landen van Zuidoost-Azië ( ). tropische landschapszone 2 Ligging in de tropische landschapszone Zuidoost-Azië ligt in de tropische landschapszone en heeft op meer dan de helft van het landoppervlak weelderig tropisch bos. De regio heeft overheersend een A-klimaat (tropisch regenklimaat) met hoge temperaturen. Ten aanzien van de neerslag heeft een tropisch regenwoudklimaat (Af) met het hele jaar door neerslag. Een ander deel heeft een savanneklimaat of moessonklimaat (Aw) met halfjaarlijks neerslag in de zomer. De neerslag wordt veroorzaakt door de intensieve verhitting door de zon rondom de evenaar. Dit zorgt voor opstijging van lucht en ontstaan van een zone met lage druk (intertropische convergentiezone - ITCZ). Deze zone met lage druk ligt niet constant op dezelfde plaats, maar volgt de verplaatsing van de loodrechte zonnestand. Het gevolg is een halfjaarlijkse omkering van de windrichting van de passaten. De passaten hebben daarom het karakter van een moesson die afwisselend voor droogte (droge moesson) en neerslag (natte moesson) (bron 9) zorgt. deel van de regio een tropisch regenwoudklimaat (Af) tropisch regenwoudklimaat (Af ) savanneklimaat moessonklimaat intertropische convergentiezone (ITCZ) passaten moesson Bron 9 Het dagelijks leven in Vietnam tijdens de natte moesson. Hoofdstuk 7 Zuidoost-Azië: eenheid of verbrokkeling? 12

11 Bron 10 laat de omkering van de moessonwinden tussen zomer en winter in het gebied van Indonesië zien: In de periode mei-oktober is het in Australië winter en wordt Azië door de zon sterk verhit. Daardoor is er hoge druk in Australië en ligt er boven Azië een zone met lage druk (ITCZ). Er is hierdoor een moessonwind die van Australië naar Azië waait. Ten zuiden van de evenaar is er in Indonesië sprake van een droge oostmoesson. De nabijheid van de hoge druk boven Australië en de korte weg over zee verklaren het droge karakter. Ten noorden van de evenaar draait de wind (krijgt een afwijking naar rechts door de wet van Buys Ballot) en waait de natte westmoesson die na opname van vocht boven zee vooral op het vasteland van Zuidoost-Azië veel neerslag brengt. In de periode november-april waait de moessonwind vanaf Azië via de evenaar naar Australië. Australië wordt in deze periode sterk verwarmd en kent lage druk (ITCZ). Op het Aziatische continent, waar het dan winter is, heerst hoge druk. Vanaf de hoge druk hier waait de wind eerst vanuit het noordoosten. Deze aflandige noordoostmoesson is boven het vasteland van Zuidoost-Azië droog. Door opname van vocht boven zee ontvangen Maleisië, Singapore, Indonesië en Brunei wel neerslag. Na het passeren van de evenaar gaat de wind naar het noordoosten en oosten waaien en zorgt in Indonesië voor hevige neerslag in Zuid-Sumatra en Java. Bron 10 De moessonwind en de neerslag in het gebied van Indonesië. natuurrampen 3 Veel natuurrampen en landdegradatie Zuidoost-Azië is een regio waar natuurrampen regelmatig voorkomen (bron 11). De geologische opbouw en het tropisch klimaat met zijn hoge neerslagintensiteit speelt hierbij een rol. De natuurrampen zorgen niet alleen voor veel doden en gewonden, maar ook voor landdegradatie. Bron 11 Het aantal natuurrampen in Indonesië en de Filipijnen in de periode

12 aardbevingen tsunami De volgende soorten natuurrampen zijn te verwachten: Aardbevingen en tsunami s Door de aanwezigheid van plaatgrenzen en breuken bewegen in Zuidoost-Azië op vele plaatsen stukken aardkorst langs elkaar. De spanningen die hierdoor ontstaan, leiden regelmatig tot zware aardbevingen. Ze komen vooral voor bij de subductiezones (bron 5 en 6). Indien de zeebodem in trilling wordt gebracht, kan een tsunami ontstaan. Dit gebeurde bijvoorbeeld op 26 december 2004, toen een tsunami voor de westkust van Noord-Sumatra voor veel schade en slachtoffers (130 duizend doden) zorgde. Vulkanisme In de omgeving van de subductiezones vinden we in Zuidoost-Azië explosief vulkanisme met stratovulkanen en calderavulkanen (bron 6). In Indonesië zijn zo n honderdtal vulkanen nog actief (bijvoorbeeld de Merapi op Java)) en op de Filipijnen zo n vijftiental (bijvoorbeeld de Mayon). Overstromingen en tropische stormen Wateroverlast hoort ook bij Zuidoost-Azië. Tijdens de natte moesson krijgen de rivieren door moessonregens in korte tijd veel water te verwerken. Een plotselinge overstroming die dorpen en landbouwgronden bedreigt, kan het gevolg zijn. In kustgebieden kunnen tropische stormen en tropische cyclonen (taifoens) zorgen voor stormschade en opstuwing van zeewater. Hele kustgebieden kunnen hierdoor onder water komen te staan. De tropische stormen ontstaan in het zomerhalfjaar door de sterke opwarming van het zeewater die de lucht erboven doet stijgen. Modderstromen en aardverschuivingen Hellingen met los materiaal komen in Zuidoost-Azië veel voor. In het gebergte zorgt de intensieve chemische verwering in de tropen voor een dikke losse laag aarde. LAGE Op de hellingen RESOLUTIE van vulkanen ligt vaak een dikke laag vulkanische as. Bij hevige regenval kan het losse materiaal in beweging komen en ontstaan modderstromen of aardverschuivingen (bron 12). Bron 12 Filipijnse moeder op zoek naar haar drie kinderen die bedolven zijn door een modderstroom op de hellingen van de vulkaan Mayon. Hoofdstuk 7 Zuidoost-Azië: eenheid of verbrokkeling? 14

13 2.2 cultuurgebied Een cultuurgebied met verschillen en overeenkomsten Het is de vraag of je bij Zuidoost-Azië kunt spreken van één cultuurgebied cultuurgebied. Het gaat er dan om of de mensen die in de regio wonen bepaalde cultuurelementen (bijvoorbeeld taal, godsdienst, levenswijze) gemeenschappelijk hebben: 1 Ten aanzien van de taal bestaan er grote verschillen. Zuidoost-Azië kent talrijke etnische bevolkingsgroepen met vele talen en dialecten (bron 13). De belangrijkste bevolkingsgroepen vinden we meestal in het centrum van een land. Dit geldt bijvoorbeeld in Indonesië voor de Javanen, in Myanmar voor de Birmanen, in Thailand voor de Thai en in Laos en Cambodja voor de Kmher. De etnische minderheden komen in de perifere gebieden bij de grens voor. Dat geldt bijvoorbeeld voor de Karen in Myanmar (Birma). Bossen bieden hier bescherming tegen de overheersing van de hoofdbevolkingsgroep. Bron 13 De etnische bevolkingsgroepen in Zuidoost-Azië _BW.indd :51

14 2 Ten aanzien van de godsdienst is gemeenschappelijk dat ofwel boeddhisme ofwel de islam de meest belangrijke godsdienst is: In Cambodja, Laos, Myanmar, Singapore, Thailand en Vietnam domineert het boeddhisme. In Brunei, Indonesië (bron 14) en Maleisië domineert de islam. De Filipijnen en Oost-Timor nemen een aparte plaats in met katholicisme als belangrijkste godsdienst. 3 Ten aanzien van de levensstijl hebben de mensen in Zuidoost-Azië een aantal Aziatische waarden gemeenschappelijk die ontleend zijn aan de Chinese fi losoof Confucius. Centraal staat deugdzaam gedrag om zo op een harmonieuze wijze samen te kunnen leven. Deugdzaam gedrag tegenover anderen houdt in respect voor anderen. Deugdzaam gedrag in je werk bestaat uit zo veel mogelijk leren, je altijd inspannen, zuinigheid, geduld en volharding. Deze levensstijl wordt wel als een verklaring gezien voor het economische succes van Zuidoost-Azië. 4 In alle landen van Zuidoost-Azië vinden we in de stedelijke gebieden Chinezen. Het verklaart in de grote steden de aanwezigheid van Chinese wijken (Chinatowns). De Chinezen zijn meestal naar Zuidoost-Azië gekomen als handelaar of om als arbeidskracht te werken in de steden. In bijna alle landen vormen de Chinezen een kleine minderheid. Alleen in Singapore vormen ze de belangrijkste bevolkingsgroep. Bron 14 Moslima s bidden in een moskee in Banda Aceh op Noord-Sumatra voor de slachtoffers van de tsunami van 26 december Hoofdstuk 7 Zuidoost-Azië: eenheid of verbrokkeling? verdeling van de beroepsbevolking 2.3 Overeenkomsten en verschillen in de economie Tussen de landen van Zuidoost-Azië bestaan duidelijke verschillen in ontwikkeling. Het is bijvoorbeeld te zien aan de verdeling van de beroepsbevolking (bron 15). Er is een groep landen waarbij de landbouw nog dominant (meer dan 50%) is in de werkgelegenheid. Hiernaast zijn er landen waarbij industrie en diensten de trekkers zijn van de economie. 16

15 Bron 15 De betekenis van landbouw, industrie en diensten in de werkgelegenheid van de landen in Zuidoost-Azië (2010 in %). Pacific Rim Na 1960 heeft de globalisering in een aantal landen van Zuidoost-Azië gezorgd voor een forse groei van de industrie. Het wordt de Asian miracle genoemd. Een miracle, omdat niet gedacht werd dat in de regio zoiets zou kunnen gebeuren. Talrijke buitenlandse ondernemingen (MNO s) zijn zich in de landen aan de westrand van de Grote Oceaan (de Pacifi sche Rand of Pacifi c Rim) gaan vestigen. Zuidoost-Azië kreeg een plaats in de wereldeconomie, waardoor in de wereld het economische zwaartepunt global shift bruto nationaal product per hoofd van de bevolking verschoof (global shift). Niet alle landen in Zuidoost-Azië hebben van de globalisering geprofi teerd. Dit is te zien aan de grote verschillen in het bruto nationaal product per hoofd van de bevolking van de landen (bron 16). Er zijn duidelijk zeer welvarende landen met een sterke economische ontwikkeling, maar ook vrij arme landen. Bron 16 Het bnp per inwoner van de landen van Zuidoost-Azië in 2010 (euro). De mate van openheid van de economie heeft een belangrijke rol gespeeld bij de economische ontwikkeling van de landen in Zuidoost-Azië. Globaal kun je de landen in twee groepen verdelen: 1 Landen met een open economie: Singapore, Brunei, Thailand, Maleisië, Indonesië en de Filipijnen. Deze landen zijn de koplopers in economische groei door een snelle industrialisatie. Ze hebben een op de wereldmarkt gerichte open economie waarin export en buitenlandse investeringen erg belangrijk zijn. Oost-Timor is een geval apart. Het land heeft ook een open economie, maar staat nog aan het begin van zijn ontwikkeling. Sinds 2002 is het onafhankelijk. Vroeger hoorde het bij Indonesië. 17

16 2 Landen met een gesloten economie: Vietnam, Cambodja, Laos en Myanmar (Birma). Deze vier landen zijn de achterblijvers met de laagste inkomens per hoofd van de bevolking. Vietnam, Cambodja en Laos zijn communistische landen die zich tot voor kort terugtrokken uit de internationale economie. Myanmar heeft een militaire junta en is politiek en economisch geïsoleerd. In deze vier landen is de landbouw erg belangrijk. Doordat de economie gesloten is, hebben de landen tot voor kort weinig kunnen profi teren van de globalisering. Sinds 1990 is er in deze groep landen heel veel aan het veranderen. Vooral Vietnam heeft zich ontwikkeld naar een marktgerichte open economie. Na 2000 is hier sprake van een forse economische groei. In mindere mate geldt dit ook voor Cambodja en Laos. Pas in 2010 heeft Myanmar de deur naar democratie en naar een marktgerichte open economie op een kier gezet. Op dit moment blijft Myanmar nog duidelijk achter. 2.4 Politieke samenwerking in de ASEAN ASEAN (Association of South East Asian Nations) politieke stabiliteit De landen in Zuidoost-Azië werken politiek steeds meer samen. Ze vormen een politieke eenheid in de ASEAN (Association of South East Asian Nations). Alle landen, uitgezonderd Oost-Timor, zijn hiervan lid. Oost-Timor is kandidaat-lid. Het doel van de ASEAN is om door samenwerking economische groei en sociale en culturele ontwikkeling te bevorderen. Het handhaven van vrede en het zorgen voor politieke stabiliteit in het door oorlogen geteisterde Zuidoost-Azië is een ander belangrijk doel. Economisch is de ASEAN een succes. Het vormt een economisch blok met de Europese Unie, Japan en de VS als belangrijkste investeerders (bron 17). Tot 1970 waren de ASEAN-landen vooral grondstoffenexporteurs. Ze waren hierdoor meer elkaars concurrenten dan elkaars partners. Door het succes van de door de globalisering op gang gezette industrialisatie werd samenwerking belangrijk. Veel industrieproducten bestaan uit onderdelen die in verschillende landen gemaakt kunnen worden. Het is gunstig om door lage importtarieven handel in onderdelen zo eenvoudig mogelijk te maken. Bron 17 De top 10 buitenlandse investeringen in het gebied van ASEAN ( ) in miljard US $. Hoofdstuk 7 Zuidoost-Azië: eenheid of verbrokkeling? 18

17 stimuleren van vrijhandel AFTA (ASEAN Free Trade Area) Het stimuleren van vrijhandel wordt in de ASEAN steeds belangrijker. Het doel is dat het ASEAN-gebied in 2015 een echte vrijhandelszone wordt: de AFTA (ASEAN Free Trade Area). De landen van de ASEAN vormen dan een economische unie naar voorbeeld van de Europese Unie. Het gaat om een gemeenschappelijke markt met een vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal. Vanaf 2010 is er ook vrije handel met China (bron 18). De AFTA en China vormen in de toekomst samen de grootse vrijhandelszone ter wereld. Het gaat om een markt met twee miljard consumenten (waarvan EU 0,5 miljard). Voor meer dan producten bestaan er dan geen invoerheffingen. De samenwerking van de ASEAN met China levert niet alleen voordelen op. China is door de lage lonen voor de arbeidsintensieve industrie een grote concurrent. Er zijn voorbeelden van bedrijven in de ASEAN die door de lage loonkosten naar China zijn verplaatst. Bron 18 Vrije handel tussen de ASEAN en China: voedingsproducten uit Vietnam worden in een Zuid-Chinese haven uitgeladen. OPDRACHTEN Opdracht 3 Bekijk bron 5 en 11. Het natuurlijk milieu in de landen van Zuidoost-Azië heeft veel overeenkomsten. a Liggen alle landen op de dezelfde tektonische plaat? Licht je antwoord toe. b Is de kans op aardbevingen en vulkanisme in alle landen even groot? c In veel landen van Zuidoost-Azië (zoals Indonesië en de Filipijnen) komen regelmatig overstromingen voor. Noem twee argumenten die dit verklaren. d Ook aardverschuivingen en modderstromen komen in de landen van Zuidoost-Azië veel voor. Noem twee argumenten die dit verklaren. 19

18 Opdracht 4 atlas Bekijk bron 5 en 6. Bron 6 toont de geologische afzettingen en subductiezones in Indonesië. a In Indonesië is een groot deel van de gebergten en vulkanen ontstaan door subductie. Is de plaatgrens hier convergent, divergent of transform? b Hoe is het jonge plooiingsgebergte op Java en Sumatra ontstaan? c Bekijk ook bron 7. In bron 7 is te zien dat in veel landen in Zuidoost-Azië metaalertsen als goud, zilver, koper, ijzer, tin en zink voorkomen. Verklaar de aanwezigheid en het ontstaan van deze ertsen. d Waarom beschikt Cambodja over heel weinig metaalertsen? Gebruik voor je verklaring eventueel de topografi sche kaart van Zuidoost-Azië in de atlas. Opdracht 5 Gebruik bron 6 en 19. Zowel in Indonesië als op de Filipijnen komen veel actieve vulkanen voor. Bron 19 toont vijf (west-oost)doorsneden die horen bij de ontwikkeling van de vulkanische afzettingen van het eiland Lombok in Indonesië. a Het eiland Lombok is vooral door explosief vulkanisme opgebouwd. Hoe is in bron 19 te zien dat het gaat om explosief vulkanisme? b Zet de vijf doorsneden in de juiste volgorde (1 is het oudst; 5 is het jongst) voor wat betreft het ontstaan van Lombok. c Verklaar waarom het vulkanisme op Lombok explosief is. Noem twee argumenten. Bron 19 De ontwikkeling van vulkanisme op Lombok. Hoofdstuk 7 Zuidoost-Azië: eenheid of verbrokkeling? 20 Opdracht 6 Bekijk bron 20. Aardbevingen komen in Indonesië en de Filipijnen veel voor. Bron 20 geeft informatie over een aardbeving op 27 mei 2006 bij Yogyakarta op Java. a Noem twee fysisch-geografi sche factoren die de spreiding van het aantal doden en gewonden bij de aardbeving kunnen verklaren. b Geef twee argumenten waarom bij de aardbeving bij Yogyakarta geen tsunami is opgetreden. c Bekijk ook bron 11. Verklaar waarom de frequentie van het optreden van aardbevingen in Indonesië veel groter is in de Filipijnen. Opdracht 7 Bekijk bron 10 en de neerslaggrafi eken in bron 21. Het klimaat van Zuidoost-Azië wordt in de meeste landen gekenmerkt door een halfjaarlijkse omkering van de windrichting van de passaten. De passaten hebben daarom het karakter van een moesson. Door verschillen in ligging ten opzichte van de evenaar is het klimaat niet in heel Zuidoost- Azië hetzelfde. a Waarom komen er in Zuidoost-Azië moessons voor? b Kies uit bron 21 de juiste klimaatgrafi ek die hoort bij Jakarta (Java), Phnom Penh (Cambodja) en Kuala Lumpur (Maleisië). c Verklaar de verdeling van de neerslag in de klimaatgrafi ek van Jakarta.

19 Bron 20 De aardbeving van 27 mei 2006 op Java bij Yogyakarta. Het Indonesische eiland Java is op 27 mei 2006 getroffen door een krachtige aardbeving. De beving had een kracht van 6,3 op de schaal van Richter. Het epicentrum lag op een afstand van 25 kilometer van de stad Yogyakarta. Mede door de hoge bevolkingsdichtheid waren er in Yogyakarta en Midden-Java veel doden en bijna gewonden. Meer dan woningen werden zwaar beschadigd of totaal vernield. De schade was vooral groot in de gebieden met een slappe natte kleibodem. Bron 21 Drie neerslaggrafieken van gebieden in Zuidoost-Azië. 21

20 Opdracht 8 Bekijk bron 22. In de bron is te zien dat de sedimentatie door rivieren in zee in Zuidoost-Azië erg groot is. Dit ligt niet zozeer aan de grote omvang van de stroomgebieden (ze zijn betrekkelijk klein), maar vooral aan de combinatie van klimaatfactoren, de aanwezigheid van explosief vulkanisme en de hoge bevolkingsdruk. a Op welke wijze bevordert het klimaat de hoge sedimentatie door rivieren? b Op welke wijze bevordert het explosieve vulkanisme in Indonesië en de Filipijnen de hoge sedimentatie? c Wat is de invloed van de hoge bevolkingsdruk in de landen op de sedimentatie? Bron 22 De sedimentatie door rivieren in de zee in diverse gebieden in de wereld. Hoofdstuk 7 Zuidoost-Azië: eenheid of verbrokkeling? Opdracht 9 Bekijk bron 13. Het doel van paragraaf 2 is om na te gaan of Zuidoost-Azië een formele regio is. Belangrijk hierbij is de vraag of Zuidoost-Azië één cultuurgebied vormt. a Wat wordt verstaan onder een formele regio? b Wanneer kunnen we Zuidoost-Azië één cultuurgebied noemen? c Kun je de regio Zuidoost-Azië op basis van de etniciteit van de bevolking het beste een eenheid noemen of een verbrokkeld geheel? d Noem twee cultuuraspecten waarbij Zuidoost-Azië in zekere mate gemeenschappelijke kenmerken heeft. Opdracht 10 Bekijk bron 8. De bron geeft informatie over de omvang van productie en verbruik van aardolie in de landen van Zuidoost-Azië in de periode a Opvallend is dat ondanks de aanwezigheid van grote oliereserves in bijvoorbeeld Indonesië, Maleisië en Thailand, de productie van aardolie in de loop van de tijd niet echt is toegenomen. Geef hiervoor een verklaring. b In bron 8 is een ontwikkeling in de export van aardolie door de olieproducerende landen van Zuidoost-Azië te zien. Beschrijf en verklaar deze ontwikkeling. 22

21 Opdracht 11 Gebruik bron 15 en 16. De landen in Zuidoost-Azië verschillen voor wat betreft de structuur en openheid van hun economie. a Wat hebben de landen met een gesloten economie gemeenschappelijk ten aanzien van het bnp per hoofd van de bevolking en de structuur van de beroepsbevolking? b De landen met een open economie kunnen ten aanzien van het bnp per hoofd van de bevolking en de structuur van de beroepsbevolking in drie groepen verdeeld worden. Welke groepen zijn dat en wat is hun onderscheid? Opdracht 12 Bekijk bron 17. Zuidoost-Azië vormt een eenheid door de politieke samenwerking binnen de ASEAN. a Verklaar de ruimtelijke spreiding van de buitenlandse investeringen in het gebied van de ASEAN in bron 17 vanuit de globalisering. b Wat wijst in bron 17 op de groeiende economische integratie van de ASEAN-landen? c Waarom lijkt de ASEAN als deze een vrijhandelszone (AFTA) wordt sterk op de Europese Unie? d Oost-Timor wil graag lid worden van de ASEAN. Waarom zullen de tien huidige lidstaten hier aarzelend tegenover staan? epack Moessons in Zuidoost-Azië en Indonesië. 23

22 3 Het koloniale verleden: de uitgangssituatie voor globalisering kolonialisme Hoe globalisering in een land uitwerkt, heeft te maken met specifi eke kenmerken van dat land. De koloniale geschiedenis is zo n specifi ek kenmerk. Spanje, Portugal, Nederland, Groot-Brittannië en Frankrijk hebben in de periode van het kolonialisme de basis gelegd voor de ontwikkeling van de landen in Zuidoost-Azië. 3.1 Handelskolonialisme en exploitatiekolonialisme Handelskolonialisme ( ) In het begin van de koloniale periode waren alleen de Spanjaarden, de Portugezen en de Nederlanders actief in Zuidoost-Azië. De Portugezen vestigden zich er het eerst, al vanaf Zij dreven handel met de vorsten in het gebied, vanuit handelsposten overal langs de kusten. Vanaf de stichting van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) in 1602 waren de Nederlanders actief in Indonesië. Het betrof vooral de handel in specerijen zoals nootmuskaat, peper, kruidnagels en kaneel. De handelspost Batavia (nu Jakarta) werd de centrale plaats van waaruit alle handelsactiviteiten werden LAGE georganiseerd. RESOLUTIE De VOC had zelfs een handelsmonopolie. Als enige had zij toegang tot de nootmuskaat, foelie en kruidnagels op de Molukken en de pepergebieden op Java en Sumatra. Aan het einde van de periode van het handelskolonialisme werd ook Groot- Brittannië actief. Singapore werd rond 1820 een Britse handelspost (bron 23). Bron 23 De koloniale verdeling van Zuidoost-Azië in 1826 en Hoofdstuk 7 Zuidoost-Azië: eenheid of verbrokkeling? 24

23 Exploitatiekolonialisme ( ) Door de Industriële Revolutie breidden de westerse koloniale heersers hun activiteiten in Zuidoost-Azië uit. De Britten kwamen in Birma (nu Myanmar), Maleisië, Singapore en Noord-Borneo (waarin Brunei ligt). De Fransen zaten in Laos, Cambodja en Vietnam (samen Frans Indo-China). De Nederlanders kregen Nederlands Oost-Indië (Indonesië) in bezit en de Spanjaarden en Amerikanen zaten op de Filipijnen. De Portugezen handhaafden zich uiteindelijk alleen nog in Oost-Timor. Alleen Thailand bleef onafhankelijk. exploitatiekolonie centrum-periferiestructuur afhankelijkheidsrelaties koloniale infrastructuur De gekolonialiseerde landen werden als exploitatiekolonie zowel leverancier van grondstoffen en agrarische producten als afzetgebied van industrieproducten. Er ontstond zo tussen West-Europa en Zuidoost-Azië een centrum-periferiestructuur met afhankelijkheidrelaties. De Europese landen bepaalden geheel wat er in hun koloniën moest gebeuren. Zij hadden door aanleg van koloniale infrastructuur grote invloed op de inrichting van een land. Er werden wegen, spoorlijnen en havens aangelegd. Ook werden plantages ingericht en kwam er irrigatielandbouw en mijnbouw. Het onafhankelijke Thailand stond niet los van het koloniale exploitatiesysteem (bron 24). Thailand leverde rijst aan bijvoorbeeld Indonesië en de Filipijnen, waardoor in deze landen de suikerplantages konden worden uitgebreid. Bron 24 De handelsstromen in Zuidoost-Azië in de periode van exploitatiekolonialisme. 25

24 3.2 De dekolonisatie dekolonisatie Vanaf 1920 ontstonden er in de landen van Zuidoost-Azië nationalistische bewegingen die zich tegen de koloniale overheersers verzetten. De bezetting door de Japanners in de Tweede Wereldoorlog betekende een enorm gezichtsverlies voor de superieur geachte Europeanen. De strijd voor onafhankelijkheid bleek ineens succesvol te kunnen zijn. Het verzet groeide en na de Tweede Wereldoorlog vond er een dekolonisatie plaats: de koloniën werden in betrekkelijk korte tijd onafhankelijk (bron 25). Bron 25 Het tijdpad van de onafhankelijkheid van de landen in Zuidoost-Azië. Hoofdstuk 7 Zuidoost-Azië: eenheid of verbrokkeling? 26 LAGE politiek systeem RESOLUTIE stimuleren van parlementaire democratie politiek conflictgebied Na de verkregen onafhankelijkheid moest ieder land een eigen politiek systeem opbouwen. Niet ieder land stimuleerde hierbij een parlementaire democratie. Duidelijke afwijkingen hiervan zijn: 1 Communisme Vietnam, Cambodja en Laos werden een politiek confl ictgebied. Na de communistische machtsovername in China vreesden de Verenigde Staten voor uitbreiding van de invloedsfeer van het communisme. Dit leidde tot de Vietnamoorlog en het ontstaan van de communistische volksrepublieken Vietnam, Laos en Cambodja. 2 Sterke invloed van het leger In Indonesië was de verslechterende economische situatie in 1965 aanleiding voor een militaire staatsgreep. Naast militaire taken ging het leger ook een rol spelen in de economie en de politiek. In Birma (nu Myanmar) gebeurde hetzelfde, maar in extremere vorm. Door allerlei binnenlandse conflicten (bijvoorbeeld etnische conflicten) was het land instabiel. In 1962 volgde een militaire staatsgreep. De militaire junta maakte een einde aan de democratie en veranderde Birma in een militaire dictatuur. Ook in Thailand is de invloed van het leger erg groot. 3 Dictatoriaal leiderschap In Singapore en de Filipijnen zijn het autoritaire bestuurders die het land leiden. In Singapore heeft dat positief gewerkt, want onder leiding van de autoritaire ministerpresident is Singapore een van de welvarendste landen ter wereld geworden. In de Filipijnen heeft het autoritaire bestuur de kloof tussen arm en rijk niet verkleind, maar eerder vergroot. Een kleine rijke elite profi teert van de ongelijke verdeling van grond. Een belangrijk deel van de bevolking is arm en er is veel corruptie.

25 3.3 De Spaanse en Portugese koloniale invloedssfeer kolonisatie De Filipijnen hebben vanaf 1570 te maken gehad met driehonderd jaar Spaanse kolonisatie. Daarom is het grootste deel van de bevolking (81%) rooms-katholiek. Na een jarenlange verzetsstrijd werden de Spanjaarden in 1898 met behulp van de Amerikanen verdreven. Na het uitroepen van de onafhankelijkheid werden de Filipijnen door de Verenigde Staten bezet. Spanje had het land namelijk voor twintig miljoen dollar aan de Verenigde Staten verkocht. Het Amerikaanse gezag heeft geduurd tot de onafhankelijkheid in De Amerikanen hebben op de Filipijnen wel een aantal belangrijke militaire bases behouden. Nog steeds verzet de bevolking zich tegen de aanwezigheid van het Amerikaanse leger (bron 26). De Amerikaanse (culturele) invloed is er wel en blijkt uit het wijdverspreide gebruik van de Engelse taal en uit de meest populaire sport: basketbal. Ook de omvang van de Amerikaanse investeringen is groot ten opzichte van andere landen in Zuidoost-Azië. Bron 26 Protest in Manila tegen de aanwezigheid van Amerikaanse troepen op de Filipijnen (2011). Oost-Timor werd in 1702 een kolonie van Portugal. De Portugezen hadden er handelsposten en introduceerden er het katholicisme. Na het verkrijgen van de onafhankelijkheid in 1975 viel Indonesië Oost-Timor binnen. Na een bloedige strijd werd Oost-Timor de zevenentwintigste provincie van Indonesië. Onder buitenlandse druk vond in 1999 een referendum plaats waarin werd gestemd voor onafhankelijkheid. Dit leidde tot moorden, plunderingen en brandstichting door pro-indonesische milities. Vluchtelingenstromen waren hiervan het gevolg. In 2002 werd Oost-Timor dan toch onafhankelijk. De onafhankelijkheidsstrijd heeft gezorgd voor grote economische schade. Mede daardoor is Oost-Timor een van de armste landen in de wereld. 27

26 3.4 De Nederlandse koloniale invloedssfeer plantagelandbouw In de periode van het exploitatiekolonialisme was Indonesië voor Nederland een belangrijke leverancier van grondstoffen (onder andere rubber, palmolie, suiker, koffie, thee, aardolie, tin) voor de industrie. Daarom moest heel Indonesië een stabiel en veilig karakter krijgen en onder Nederlands bestuur vallen. Er moesten daartoe wel een aantal oorlogen worden gevoerd zoals op Aceh (Atjeh), een provincie op Noord-Sumatra. Pas rond 1920 was Nederlands-Indië een politieke eenheid. Daardoor werd de basis gelegd voor latere eenheidsstaat Indonesië. Kenmerkend was de groei van de plantagelandbouw. Op plantages werden allerlei gewassen verbouwd, bestemd voor Nederland en de wereldmarkt. Zo kwamen er op het dichtbevolkte Java suikerplantages. Op andere eilanden, zoals Sumatra (bron 27), werden andere gewassen belangrijk: rubber, tabak, koffie en palmolie. Indonesië kreeg in deze periode ook een goede infrastructuur. Nederland heeft gezorgd voor de aanleg van spoorlijnen, wegen, havens, afwateringskanalen (bron 28) en irrigatiesystemen. In het kader van een ethische politiek kwam er ook goed onderwijs en verbeterde de gezondheidszorg. Bron 27 Plantageondernemingen op Sumatra ten noorden van Medan (1924). Nog steeds zijn er hier veel plantages waar agrarische producten voor de internationale markt worden geteeld. Hoofdstuk 7 Zuidoost-Azië: eenheid of verbrokkeling? 28 In Indonesië groeide bij de bevolking het verzet tegen de koloniale overheersing. Er kwam een streven naar onafhankelijkheid onder leiding van Soekarno. Dit streven kreeg door de Japanse bezetting een extra impuls. De Nederlanders bleken niet onoverwinnelijk. Enkele dagen na de Japanse capitulatie riep Soekarno de onafhankelijkheid van Indonesië uit. Het duurde vier jaar voordat Nederland in 1949 de soevereiniteit van Indonesië erkende. De start van het onafhankelijke Indonesië was niet gunstig. Er waren te weinig goed opgeleide mensen om de economische opbouw te leiden. Ook ontbraken de fi nanciële

27 middelen. Veel bedrijven waren verwoest en in buitenlandse handen. Indonesië koos een eigen koers waarbij men buitenlandse invloed wilde indammen. In 1957 ging men over tot nationalisatie van eerst de Nederlandse en later van alle buitenlandse bedrijven. Bron 28 Bevloeiingskanaal voor irrigatie op Java aangelegd door Nederlandse ingenieurs. Groeiende ontevredenheid leidde in 1965 tot een staatsgreep waarbij een generaal (Soeharto) president werd. Het leger kreeg een dubbelfunctie: naast militaire taken ging het ook een rol spelen bij de economie en de politiek. Er ontstond een nieuwe economische orde die de deur naar het buitenland gedeeltelijk openzette en zorgde voor economische groei. In 1997 kwam er een einde aan de economische groei, door de Aziatische financiële crisis. Veel buitenlandse beleggers verloren hun vertrouwen in de Aziatische markt en trokken zich terug. Daardoor kwamen veel bedrijven in de problemen en verloren miljoenen Indonesiërs hun baan. De onvrede nam toe en president Soeharto moest aftreden. Zijn opvolgers zorgden voor economische en politieke hervormingen. Er kwam na 2000 steeds meer openheid naar het buitenland. Een toename van investeringen en vestiging van buitenlandse bedrijven was het gevolg. 3.5 De Britse koloniale invloedssfeer In de periode van het exploitatiekolonialisme kwamen Maleisië, Singapore, Birma (nu Myanmar) en het huidige Brunei geheel binnen Britse invloedssfeer. Maleisië, met Kuala Lumpur als Brits bestuurscentrum, werd een belangrijke producent van tin, rubber en palmolie. Na de onafhankelijkheid in 1957 ontstond een federatie met onder andere Singapore (de Maleisische Federatie). In 1965 maakte Singapore zich los van de federatie en bleef Maleisië als onafhankelijke staat over. Singapore werd in 1819 gekoloniseerd. De Engelsman Sir Thomas Raffles stichtte er een handelspost. Volgens Britse traditie werd er een bestuurscentrum gebouwd, dat het oude koloniale hart vormt van de huidige moderne stad (bron 29). In 1959 kreeg Singapore zelfbestuur en sloot het zich aan bij de Maleisische Federatie. In 1965 verliet het de federatie weer, omdat de mensen van Chinese afkomst werden gediscrimineerd. Singapore werd een onafhankelijke republiek en lid van het Britse Gemenebest. 29

28 Bron 29 Het oude koloniale hart van Singapore met erachter de moderne city. Kenmerkend is de voor sport (cricket) geschikte grasvlakte. Hoofdstuk 7 Zuidoost-Azië: eenheid of verbrokkeling? Birma werd tussen 1824 en 1885 onder Brits bestuur gebracht. De Britten hebben de rijstteelt zodanig verbeterd dat Birma aan het begin van de twintigste eeuw de grootste rijstexporteur ter wereld werd. Ook de bosbouw (vooral teakhout) en de winning van aardolie hebben voor de Britten veel geld opgeleverd. Birma werd in 1948 onafhankelijk. Vanaf het begin was het land onstabiel door opstanden van verschillende etnische minderheden en communistische groepen. In 1962 werd Birma een militaire dictatuur en in 1989 werd de naam veranderd in Unie van Myanmar. Brunei was voor de Europese kolonisatie een onafhankelijk sultanaat. In 1888 werd het een Brits protectoraat. Een protectoraat houdt in dat het oorspronkelijke gezag (de sultan) blijft, maar dat een sterkere staat (Groot-Brittannië) de dienst uitmaakt. In 1984 werd Brunei onafhankelijk. 3.6 De Franse koloniale invloedssfeer Laos, Cambodja en Vietnam werden rond 1865 Franse koloniën. Het gebied werd bekend als Frans Indochina. Ook bij de Fransen ging het om goedkope grondstoffen en om een afzetmarkt voor de Franse industrie. Vooral in de vruchtbare Mekongdelta zorgden de Fransen voor een goede infrastructuur. De waterhuishouding werd er verbeterd en landbouwgrond ontgonnen. Voor de wereldmarkt werd rijst geproduceerd en meer landinwaarts op de plantages rubber (bron 30). Saigon (nu Ho Chi Minhstad) groeide uit tot een welvarende stad. 30

29 Bron 30 Het tappen van rubber op een rubberplantage in Vietnam. In de periode van de Tweede Wereldoorlog werd in Vietnam de Vietminh opgericht, een verzetsgroep van communisten en nationalisten tegen de Franse overheersers. Hun leider Ho Chi Minh riep in 1945 de onafhankelijkheid uit. Dit leidde ertoe dat Vietnam in 1954 uiteenviel in Noord- en Zuid-Vietnam. Op aandrang van de Verenigde Staten werd in Zuid-Vietnam een leger opgericht dat de strijd aanbond met de communisten. Het resulteerde in de Vietnamoorlog, die in 1975 leidde tot terugtrekking van de Amerikanen. In 1976 werd heel Vietnam herenigd als een communistische republiek. Ook Laos en Cambodja werden na strijd communistische volksrepublieken. 3.7 De aparte positie van Thailand: nooit gekoloniseerd Het vroegere koninkrijk Siam nu Thailand is het enige land in Zuidoost-Azië dat nooit werd gekoloniseerd. Het kon zijn onafhankelijkheid behouden door land af te staan aan koloniale machten. Zo werden Cambodja en Laos aan de Fransen afgestaan en een deel van Maleisië aan de Britten. In 1949 vond er een staatsgreep plaats door militairen die pas in 1973 de macht weer uit handen gaven. Vanaf die tijd is Thailand een parlementaire constitutionele monarchie. Wel bleven de militairen de handel en het politieke leven domineren. Alleen tussen september 2006 en februari 2008 was er opnieuw sprake van een periode van militair bestuur. 31

30 OPDRACHTEN Opdracht 13 Bekijk bron 23. De kaartjes geven een beeld van de koloniale situatie in 1826 en a Waaraan is op de kaartjes te zien dat in 1826 sprake was van handelskolonialisme en in 1914 van exploitatiekolonialisme? b Omschrijf de afhankelijkheidsrelaties die in 1914 aanwezig waren. Geef ook aan wat dit betekende voor de koloniale infrastructuur. Opdracht 14 Bekijk bron 24. De bron toont een model van de handelsstromen tussen Europa en Zuidoost-Azië tijdens de koloniale periode. a Hoort het model bij de periode van het handelskolonialisme of bij de periode van het exploitatiekolonialisme? Licht je antwoord toe. b Waaruit blijkt in bron 24 dat er tussen de Zuidoost-Aziatische landen en Europa een centrum-periferiestructuur bestond? c De handelsstromen naar en vanuit Thailand zijn anders dan naar en vanuit Indonesië en de Filipijnen. Geef een verklaring voor het andere karakter. Opdracht 15 Bekijk bron 31. De bron toont de export vanuit Indonesië van een aantal primaire producten in de periode a Waaraan is in bron 31 te zien dat dit de periode betreft van het exploitatiekolonialisme? LAGE b Opvallend in RESOLUTIE bron 31 zijn de schommelingen in de export na Noem twee mogelijke verklaringen hiervoor. Bron 31 De export vanuit Indonesië van een aantal primaire producten ( ). Hoofdstuk 7 Zuidoost-Azië: eenheid of verbrokkeling? Opdracht 16 Bekijk bron 27. De bron toont de plantageondernemingen in het noordoosten van Sumatra (Indonesië) in a Noem twee kenmerken van de plantagelandbouw in het noordoosten van Sumatra. b Na de onafhankelijkheid van Indonesië is besloten om in het gebied van bron 27 ook een aantal andere gewassen te gaan verbouwen. Waarom was dat verstandig? 32

31 Opdracht 17 Bekijk bron 32. De bron toont de productie van enkele landbouwgewassen voor en na de onafhankelijkheid van Indonesië. a Wat is er na de onafhankelijkheid van Indonesië veranderd in de verhouding tussen handelsgewassen en voedselgewassen in de landbouw? b Verklaar de verandering in de productie van gewassen in de periode na de onafhankelijkheid. Betrek in je antwoord de verbeteringen in de gezondheidszorg die door Nederland tijdens de koloniale periode zijn gedaan. Bron 32 Productie (per ton) van diverse gewassen in Indonesië in 1934 en Cacao 1,6 1,2 Maïs Rijst Suiker Thee Opdracht 18 Bekijk bron 25. De bron geeft een overzicht van het tijdpad van de dekolonisatie in Zuidoost-Azië. a Welke koloniserend moederland heeft het eerst zijn kolonisatie beëindigd? b Verklaar waarom Cambodja, Laos en Vietnam ongeveer in dezelfde tijd onafhankelijk werden. c Waarom hebben Thailand en Oost-Timor niet een echte dekolonisatie gekend? 33

32 4 Globalisering en de landbouw primaire sector duale economie traditionele landbouw commerciële landbouw De landbouw is in Zuidoost-Azië de grootste ruimtegebruiker en hoort bij de primaire sector. De landbouw is te verdelen in twee groepen (traditioneel en modern) die in alle landen naast elkaar voorkomen (duale economie): 1 De traditionele landbouw die gericht is op de teelt van voedselgewassen, zoals rijst. De voedselgewassen zijn voor eigen gebruik of voor de lokale markt. 2 De moderne commerciële landbouw die handelsgewassen en voedselgewassen produceert voor de nationale markt en de export. Belangrijk in deze groep is de plantagelandbouw met export van bijvoorbeeld palmolie, koffie of rubber. 4.1 De traditionele landbouw Zwerflandbouw Zwerflandbouw komt in de gebieden met tropisch bos veel voor. In gebieden met tropisch regenwoud (zoals bijvoorbeeld Papoea, Indonesië) is het vrijwel de enige vorm van landbouw. Bij zwerflandbouw wordt een stuk bos ontgonnen door het af te branden (bron 33). De as wordt gebruikt om de bodem vruchtbaar te maken. Vervolgens worden er gewassen verbouwd zoals droge rijst, maïs of knolgewassen (zoete aardappelen en cassave). Omdat de vruchtbaarheid van de bodem na twee jaar sterk afneemt, verlaten de boeren de akkers en beginnen ergens anders in het bos opnieuw. Om de bodem te LAGE laten herstellen RESOLUTIE moeten de verlaten akkers zeker tien jaar braak liggen. Bron 33 Kappen en afbranden van stuk oerwoud in Papoea om akkers aan te leggen die enkele jaren kunnen worden gebruikt. Hoofdstuk 7 Zuidoost-Azië: eenheid of verbrokkeling? 34