1 Fiets op de kop. Werkwijze/verloop. Afsluiting:

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "1 Fiets op de kop. Werkwijze/verloop. Afsluiting:"

Transcriptie

1 1 Fiets op de kop Met een fiets in de klas wordt uitgelegd hoe het opwekken van stroom door middel van beweging in zijn werk gaat. En deze proef toont aan hoe de verlichting op de fiets met een dynamo werkt. De leerlingen leren dat het opwekken van stroom energie, beweging kost. Ze weten hoe een dynamo werkt; dus hoe deze beweging wordt omgezet in stroom. Groeperingsvorm Klassikaal, opstelling voor de hele groep. Een tweetal kan voor de klas draaien en meten. Of in tweetallen werken terwijl anderen de vragen beantwoorden/ een fiets proberen te tekenen.. Fiets met een klassieke wieldynamo Fiets met een moderne naafdynamo Stopwatch Werkwijze/verloop 1. Zet de fiets op de kop in de klas. Geef een slinger aan het voorwiel (de dynamo zit er niet op). Tel met de klas of meet met een stopwatch hoe lang het wiel draait. Doe hetzelfde nog een keer, maar dan met de dynamo op het wiel. Hoe lang duurt het nu voordat het wiel stilstaat? - Hoe kan dat? - Hoe werkt dat op de fiets met de naafdynamo? 2. Draai het wiel rustig rond. - Hoe brandt het lampje? 3. Draai het wiel zo snel mogelijk rond. - Hoe brandt het lampje nu? 4. Een dynamo levert 6 volt. Met hoeveel kinderen moeten jullie fietsen om een lamp van 220 volt te laten branden? 5. Hoe wordt er stroom in een elektriciteitscentrale opgewekt? Afsluiting: Hoe komt stroom van de energiecentrale met de megadynamo bij je thuis? Maak eventueel gebruik van het volgende overzicht waarin duidelijk wordt hoe de stroom bij je thuis komt: 1. de krachtcentrale stuurt de door de generator opgewekte elektriciteit via kabels naar een stroomomvormer (transformator). vervolg >

2 vervolg fiets op de kop Voorbereiding Het is aan te raden om een dynamo vooraf open te maken en of een dwarsdoorsnede ervan op het bord te tekenen. Een alternatief is een filmpje te laten zien (zie link, onderaan de bladzijde bij suggesties). Twee verschillende fietsen in de klas: met de twee soorten dynamo s. (10 min) Kern (20 min) Afsluiting (10 min) 2. deze transformator verhoogt het voltage van de stroom zodat die lange afstanden kan afleggen 3. bij een onderstation verlaagt een andere transformator het voltage van de stroom. Grote fabrieken krijgen elektriciteit met een hoog voltage. 4. bij een kleiner onderstation wordt de spanning verder verlaagd. Hoogspanningskabels voeren de elektriciteit verder naar huizen waar het uit het stopcontact komt met 220 Volt. Suggesties Op de volgende links staat een kort filmpje waarin uitgelegd wordt hoe de dynamo precies werkt. techniek/proefjes/elektriciteit De volgende film gaat over het opwekken van elektriciteit in centrales m.b.v. een grote dynamo. Duur: 1 uur 13 min.

3 2 Windmolentje maken De wind is ook een bron van energie. Molens helpen de wind om te zetten in elektriciteit. Elke windmolen heeft een generator (een grote dynamo) die het draaien van de wieken omzet in elektriciteit. Leerlingen merken dat de wind krachtig is, maar ze merken ook dat je andere molentjes nodig hebt voor het opwekken van elektriciteit dan de papieren. De leerlingen leren hoe de wind energie op kan wekken. De leerlingen kunnen een windmolen van papier maken Groeperingsvorm: individueel Vierkant stuk stevig papier Schaar Pen Liniaal Speld met een dikke kop Potlood met gum Schaar Voorbereiding Materialen klaarzetten Eventueel filmpjes paraat. (10 min), (zonder film) Kern (20 min) Afsluiting (10 min), (zonder film) Beginnen met een woordweb over wind? Windmolens worden gebruikt om energie op te wekken. Eventueel een uitleg over de windmolen geven: Er zijn verschillende klassiekers: Graanmolens worden gebruikt om graan te malen (voor meel) De graanmolen wordt gebruikt als extra kracht om de grote maalsteen te laten malen. Zaagmolens worden gebruikt als aandrijving voor een groot zaagblad (dus een soort van superzaagmachine) Pompmolens worden in polders gebruikt om het overtollige regenwater weg te pompen. Maar hoe werkt dit nou eigenlijk? Hoe kun je wind nou omzetten in andere energie? Dit gebeurt met een moderne windmolen die ook wel een windturbine genoemd wordt. Deze windturbines zie je meestal staan als naar zee op vakantie gaat. Ze worden hier geplaatst omdat in deze open gebieden de windsnelheid veel hoger is en dan krijg je natuurlijk ook meer energie. De moderne windmolen (windturbine) werkt heel anders hij heeft veel minder onderdelen dan de klassieke windmolen. Hij drijft geen grote maalsteen maar een stroomgenerator (om energie op te wekken)het lijkt een beetje op een fietsdynamo( zie proef 9). vervolg >

4 vervolg windmolentje maken Werkwijze/verloop Het maken van een windmolentje 1. teken diagonale lijnen op het vierkante stuk papier 2. prik met de speld gaatjes in de hoeken, net naast de lijn 3. knip elke diagonale lijn tot halverwege het midden van het vierkant 4. vouw de 4 hoeken met gaatjes naar het midden, 5. duw de speld door de gaatjes en het midden van het vierkant. Duw de speld dan in de het gummetje van het potlood. Je molen is klaar 6. Blaas van verschillende kanten tegen de windmolen. Wat voor verschillen merk je? Probeer je windmolen buiten als het lekker waait. Wat is het verschil met zelfblazen? Afsluiting Hoe kan je windmolens gebruiken voor het opwekken van stroom? Hoe hard moet je blazen? Suggesties Film over windmolens laten zien? De volgende filmpjes zijn te vinden op de beeldbank van schooltv.nl :

5 3 Isolatie In deze proef ontdek je wat het effect van isolatie is. Bekers met kokend water worden met verschillende materialen ingepakt. De temperaturen worden gemeten en vergeleken.. De leerlingen weten wat isolatie betekent. Ze weten dat iets langer warm blijft als je het isoleert en dat je daardoor minder energie nodig hebt. Groeperingsvorm: 2 -of 3- tallen Enkele koffiebekers met schoteltjes uit de lerarenkamer Enkele schoenendozen Thermometer, liefst meer dan 1 Aluminiumfolie Waterkoker voor heet water Verschillende materialen om mee te isoleren: kranten, stro of hooi, een wollen das, steentjes. Laat evt. ook isolatiemateriaal zien: glaswol, piepschuim e.d. (10 min) Kern (30 min) Afsluiting (10 min) s Winters trekt iedereen lekkere warme kleren aan. Je isoleert daarmee je lichaam. Dat zelfde doen we ook met de huizen, die willen we ook graag warm houden. Maar wat is nou het effect? Heeft het veel zin om je huis te isoleren? Merk je daar nou echt wat van? Werkwijze/verloop 1. doe in elke doos een beker/kop 2. isoleer alle bekers/kopjes op een na. 3. Meet de temperatuur van het water uit de waterkoker. 4. Vul alle bekers/kopjes met heet water en zet de schoteltjes er op behalve op ongeïsoleerde. 5. Meet na een kwartier en een half uur de temperaturen in alle kopjes. Noteer de uitkomsten van de metingen op het bord in een schema. Zie voorbeeld. Afsluiting. Welke materialen geven de beste isolatiewaarde? Zijn de verschillen met het niet-geïsoleerde kopje groot? Wordt hooi gebruikt als isolatiemateriaal? (Ja hooikist, daarin wordt ) Welke materialen worden in huizen gebruikt? (glaswol, schuim, etc, materialen met veel lucht). Voorbereiding Materialen klaarzetten en isolatiemateriaal meenemen. Suggesties De proef duurt een half uur en bestaat uit wachten. Er kan tussentijds een andere proef gedaan worden. Bijvoorbeeld proef 1, de fiets in de klas. Er kan natuurlijk ook aan een werkblad gewerkt worden over energiebesparing. Eventueel een link maken met de natuur: hoe isoleren dieren zich? De ijsbeer, zeehond, onze kat en hond

6 4 Waterraket, de kracht van een gas (lucht) Een buitenactiviteit. De voorbereidingen kunnen in de klas gedaan worden, maar de demonstratie moet buiten plaatsvinden, op het plein of een grasveld.. De leerlingen weten dat je door de druk van een gas/ lucht op te voeren, door het samen te persen of meer toe te voegen, er stuwkracht ontstaat. Groeperingsvorm: Individueel. Petfles van een liter Kurk die past op de fles (het liefst een moderne plastic kurk) Boortjes (2mm en 5 mm doorsnee) Boormachine Fietsventiel, de fietsenmaker heeft altijd lekke banden, waar het ventiel uitgehaald kan worden Fietspomp Water 3 of 4 gladde stokken waartussen de raket kan staan (lanceerplatform) (10 min) Demonstratie (20 minuten) Afsluiting (10 min) VOORBEREIDING Het is handig om de kurk en het ventiel alvast klaar te maken voor de les. Het filmpje op deze link van schooltv toont de proef en de werking van een echte raket. clip/ _raket01 Uitleg over de kracht van gas. Hoe sneller de lucht kan ontsnappen des te groter de kracht. Werkwijze/verloop Doe de kurk op de fles. Boor een gaatje van ongeveer 2 mm door de kurk. Met een iets dikker boor je ongeveer tot de helft van de kurk. Maak het gat niet te groot, het ventiel moet er water- en luchtdicht geklemd worden. Haal de kurk van de fles en vul hem voor een derde met water. Druk het ventiel weer op de fles. De fles rechtop zetten, tussen in de grond gedrukte stokken. De fles moet niet klem zitten. Iedereen op veilige afstand. De raket wordt opgepompt met een fietspomp. Bij voldoende druk schiet het ventiel uit de fles en schiet als een raket de lucht in. Afsluiting. Hoe kan de fles de lucht in schieten? (De druk in de fles is groot, de kurk wordt er uitgedrukt, maar het water ook, dat is de straalaandrijving.) Hoe gaat het met een echte raket? Bij raketten werkt het net zo. Een echte raket gebruikt natuurlijk geen water, maar een raket wordt wel voortgestuwd door druk. In de motor wordt brandstof tot ontploffing gebracht in een open ruimte aan de onderkant. De brandstof verandert door de ontbranding in gas. Dit gas vliegt uit het gat en drukt zodoende de raket in tegenovergestelde richting de ruimte in. SUGGESTIES De fles kan meer raket worden door er een staart en een punt aan te bevestigen.

7 5 Ballonraket, de kracht van een gas (lucht) Met behulp van een leeglopende ballon wordt duidelijk dat door stuwkracht een ballon wegvliegt. Om de beweging te sturen in een rechte lijn wordt de ballon aan een lijn bevestigd middels een rietje. De leerlingen weten dat er door de druk van een gas/ lucht op te voeren stuwkracht ontstaat. Door de (stuw)kracht van lucht kan een leeglopende ballon wegvliegen. De vergelijking met een raket wordt gemaakt. Groeperingsvorm In tweetallen of één opstelling klassikaal. touwtje van 3 meter lang een ballon 2 stoelen een rietje plakband een schaar : 10 min Proef: afhankelijk van de groeperingsvorm. Ongeveer 10 minuten. Afluiting: 5 minuten Voorbereiding voor het werken in tweetallen moet er ruimte vrijgemaakt worden in de klas, eventueel kunnen ook een aantal leerlingen op de gang per opstelling 2 stoelen op minimaal 3 meter afstand van elkaar* gebruik bij voorkeur wat grotere ballonnen Uitleg geven over de kracht van gas. Om een voorwerp te laten bewegen in een bepaalde richting is een kracht nodig in de tegenovergestelde richting. Dit heet actie en reactie. Hoe sneller de lucht kan ontsnappen des te groter de kracht. Werkwijze/ lesverloop Eerst wordt een dun lijntje gespannen tussen bijvoorbeeld twee stoelen. Alvorens het tweede uiteinde vast te knopen de lijn door een rietje halen. Daar wordt de opgeblazen ballon aan vastgeplakt. Eén leerling houdt de ballon vast aan het tuitje, de ander plakt hem vast. Afsluiting Hoe kan het dat de ballon wegvliegt? Waarom blijft een ballon niet stilstaan als hij plotseling leegloopt? Bij tweetallen: hoever kwam je ballon? Vergelijking maken met een raket. Bij raketten werkt het net zo. In de motor wordt brandstof tot ontploffing gebracht in een open ruimte aan de onderkant. De brandstof verandert door de ontbranding in gas. Dit gas vliegt uit het gat en drukt zodoende de raket in tegenovergestelde richting de ruimte in. Suggesties hoe groter de afstand en hoe groter de ballon des te indrukwekkender het resultaat hoever zou een ballon kunnen komen? uitproberen? daarna meten met een rolmaat nog leuker is de lijn verticaal te spannen

8 6a Ballon opblazen met een gas Bij de reactie tussen soda en azijn komt kooldioxide, CO2 vrij. De leerlingen weten hoe een gas zich gedraagt en ervaren weer de kracht van een gas. Het gas wordt zichtbaar door de ballon. Ook weten ze wat een reactie tussen twee stoffen is. Groeperingsvorm Elke leerling een eigen fles/ of per tweetal. Per tafel van 4 de andere materialen indelen. Een kleine pastic fles Een ballon Soda Azijn Een trechter Een theelepeltje Voorbereiding Schoon plastic flesje (bij voorkeur 1/2 liter), zonder etiket, van huis mee laten nemen. Evt. schorten gebruiken. Materialen verdelen. : 10 min. Proef: 10 min. Afluiting: 10 min. Korte uitleg over het gedrag van een gas ten opzichte van vaste en vloeibare stoffen (vergelijk ijs - water - waterdamp). Uitleg moleculen/ atomen? Eventueel een korte uitleg over een chemische reactie*. Wat is kooldioxide? (uitademing) Werkwijze/ lesverloop De leerlingen werken in tafelgroepen van 4 met de materialen. Ze kunnen elkaar assisteren bij het plaatsen van de ballon. Afsluiting Wat hebben we met deze proef aangetoond? Eventueel: welke ballon werd het grootst? Suggesties Het is wellicht leuk om de leerlingen de omvang van de ballon te laten meten met een touwtje. Wie had de grootste gaskracht? een ander leuk en eenvoudig proefje waarbij kooldioxide vrijkomt, is het oplossen van een krijtje in een glas azijn (hiermee kan tevens worden aangetoond dat zure regen gebouwen en standbeelden aantast.)

9 6b Zelf biogas maken, vergisting Een variant op deze proef is met biogas i.p.v. kooldioxide. Een aanvulling op de andere proef is dat hiermee duidelijker wordt hoe aardgas vroeger ontstaan is. De proef met CO2 werkt echter sneller en is voor de leerlingen aantrekkelijker. In deze proef maak je met eenvoudige middelen zelf bio gas. Suiker, gist en water worden gemengd. Het proces van vergisting, suiker wordt omgezet in gas. Het gas wordt zichtbaar gemaakt door een opgeblazen ballon. Gassen kunnen we niet zien. Maar met deze proef kun je ze wel zichtbaar maken. Deze proef maakt op eenvoudige wijze duidelijk hoe aardgas miljoenen jaren geleden is ontstaan. Groeperingsvorm: tweetallen Water Ballon Flesje (bijvoorbeeld een leeg drinkwaterflesje van 0,5 liter) 2 eetlepels gist 2 eetlepels suiker trechter (een opgerold stuk papier (10 min) Kern (30 min) Afsluiting (10 min) Waar wordt gist voor gebruikt? (de bakker gebruikt het voor het laten rijzen van het brood, gist is verantwoordelijk voor een luchtige cake.) Werkwijze/lesverloop Suiker en gist worden in de fles gedaan met behulp van de trechter. Giet het hete water er bij. Schudden en afsluiten met de ballon. Zet de fles op een warme plek, boven de verwarming of boven op een hoge kast, het gistingsproces verloopt dan sneller. Na ongeveer een uur is het resultaat zichtbaar, de ballon is half opgeblazen. Suggesties Het vergisten duurt ongeveer een uur. In de tussentijd kan de andere proef gedaan worden. Hieronder volgt weer de lesbeschrijving voor docenten en leerlingen. Maar de proef is ook goed als klassikale les te gebruiken als aanvulling op de eerste proef. Dit zou gedaan kunnen worden door twee leerlingen. Eventueel kan een filmpje getoond worden over het ontstaan van suikers in een plant, door de fotosynthese:

10 7 Warmteturbine De leerlingen maken zelf een kleine warmteturbine. Met deze proef wordt bewezen dat warme lucht stijgt (laat eventueel ook een dun strookje papier hangen boven de verwarming) en dat daarmee weer iets anders aan het draaien gebracht wordt. De link wordt gemaakt met een krachtcentrale: de leerlingen hebben inzicht in het proces van aardgaswinning naar elektriciteit uit het stopcontact. Groeperingsvorm Individueel of in tweetallen. Klein stukje klei Karton Breinaald Garenklosje Kaarsjes/ waxinelichtjes Lijm Schaar Bierviltje : 10 min. (zonder film) De proef: 15 min. Afsluiting: 10 min. (zonder film) Voorbereiding Water bij de hand voor de veiligheid. De afstand tussen het karton en de kaarsjes mag niet te klein zijn, maar ook niet te groot; dan zal het niet werken. Even uitproberen van te voren wat de ideale afstand is. Uitleggen hoe een energie(kracht)centrale werkt. Gebruik als het kan een schematische tekening op het bord: een stoomturbine met een elektrische generator (megadynamo). Ook kan de volgende film getoond worden: Duur: 1 uur 13 min. We gaan dus eigenlijk een energiecentrale in het klein maken. Werkwijze/ lesverloop Bedek het botte uiteinde van een breinaald met boetseerklei en duw stroken karton (10 x 2 cm.?) er schuin in. Lijm het klosje vast op een bierviltje. Steek de breinaald in het klosje. Zet de kaarsjes er onder en steek ze aan. De turbine gaat draaien. Afsluiting Hoe kun je zien dat warme lucht stijgt? Denk ook aan een luchtballon. Komt hier weer energie vrij? Wat kunnen we doen (opwekken) met de draaiende naald? Ook nu kan eventueel de film, zie inleiding, getoond worden.

11 8 Windturbine De leerlingen gaan een moderne windturbine maken. Het is leuk om deze les met proefje 2, de klassieke windmolen, te vergelijken. De leerlingen weten het verschil met de klassieke windmolen. Ze begrijpen dat je met weinig wind met vergelijkbare turbine in het groot al snel veel energie kunt opwekken. Ook weten ze dat het met een turbine met een rechtopstaande as niet uitmaakt waar de wind vandaan komt. Ook nu weer wordt de relatie gelegd tussen windenergie en elektriciteit. Groeperingsvorm: Individueel. Plastic fles Schaar Plakband, sterk Dun staafje/ potlood zonder punt, liever iets langer dan een potlood Punaises Voorbereiding Materialen klaarzetten + eventueel film paraat. Een tekening van een turbine en een generator op het bord. Tekening/ afbeelding van een klassieke en een moderne windmolen. : 10 min. De proef: 20 min. Afsluiting: 10 min. (zonder film) Zie ook proef 2: Beginnen met een woordweb wind? Eventueel een uitleg over de windmolen geven: Er zijn verschillende klassiekers: Graanmolens worden gebruikt om graan te malen (voor meel) De graanmolen wordt gebruikt als extra kracht om de grote maalsteen te laten malen. Zaagmolens werden gebruikt als aandrijving voor een groot zaagblad (dus een soort van superzaagmachine) Pompmolens worden in polders gebruikt om het overtollige regenwater weg te pompen. Maar hoe werkt dit nou eigenlijk? Hoe kun je wind nou omzetten in andere energie? Dit gebeurt met een moderne windmolen wat ook wel een windturbine genoemd word. Deze windturbines zie je meestal staan als naar zee op vakantie gaat. Ze worden hier geplaatst omdat in deze open gebieden de windsnelheid veel hoger is en dan krijg je natuurlijk ook meer energie. De moderne windmolen (windturbine) werkt heel anders hij heeft veel minder onderdelen dan de klassieke windmolen. Een paar van deze turbines kunnen een klein dorpje van energie voorzien. Je kunt ook een heleboel aan elkaar schakelen. vervolg >

12 vervolg windturbine Werkwijze/ lesverloop Knip de boven- en onderkant van de fles af. Knip vervolgens de fles doormidden zodat je twee halfronde bladen krijgt. Plak deze bladen aan elkaar, met een overlap bij de randen van 2 cm. Het staafje moet ongeveer 4 cm langer zijn dan de bladen. Druk in beide uiteinden van de staaf zachtjes een punaise. Houd de turbine losjes vast tussen twee vingers en blaas tegen de bladen. De turbine gaat dan draaien. Laat de leerlingen van alle kanten blazen. Afsluiting Moest je hard blazen/ draait de molen soepel? Zie je voordelen ten opzichte van de ouderwetse windmolen? Wat kun je nu met een draaiende as van een dergelijke turbine in het groot? Is wind een duurzame energiebron? (uitleggen duurzaam) Ook hierbij kan weer de film uit proef 1 vertoond worden om duidelijk te maken hoe een draaiende as weer elektriciteit kan leveren:

13 9 Waterrad De leerlingen maken een waterrad en ontdekken dat je met de energie van vallend water een klein gewicht kunt opheffen. Het water wordt van verschillende hoogte op het rad gegoten om te zien of dat iets uitmaakt voor de snelheid van het rad. Vallend water levert ook energie. De leerlingen ervaren dit en zien ook in dat er een kracht bij vrij komt die een gewichtje kan optillen. De link wordt gelegd met een grote uitvoering en een waterval. Kan hier ook weer stroom van worden gemaakt? Groeperingsvorm Individueel/ tweetallen. Grote plastic fles. Schaar IJzerdraad Kurk Hobbymes Plakband Touw Gewicht Kan met water Groot bord : 10 min. De proef: 30 min. Afsluiting: 10 min Iets wat beweegt kan gebruikt worden voor het opwekken van energie. Bijvoorbeeld de wind. Wat brengt door natuurlijke beweging ook energie met zich mee? (Stromend/bewegend water.) Hoe zou je water kunnen gebruiken om energie, stroom op te wekken? Woordweb water op het bord? Ongeveer 100 voor Chr. werd er in verschillende delen van de wereld graan gemalen met een waterrad. Fabrieken gebruikten grote waterraderen om machines te laten lopen. Dit was echter geen betrouwbare krachtbron. Denk maar aan een droog seizoen. Werkwijze/ lesverloop Knip het bovenste deel van de fles af. Maak een gaatje in de onderkant (voor de waterafvoer). Knip vervolgens aan weerskanten van de bovenrand een V-vorm in. vervolg >

14 vervolg waterrad Haal nu (met behulp van een volwassene) het ijzerdraad door de kurk. Uit het bovenste stuk van de fles knip je 6 gekromde bladen (schoepen). Dan moeten er 6 gleufjes met het hobbymesje in de kurk gesneden worden (met behulp van een volwassene). Nu druk je de bladen in de gleufjes van de kurk. Daarna leg je de as met de kurk en de bladen in de V-vormige gleuven. Aan een uiteinde van de as wordt een stukje touw met een licht gewichtje (blokje) bevestigd. Vul nu een kan met water. Tot slot zet je de fles op een groot bord of in de gootsteen. Giet nu het water op het rad, zodat het over de omhoog gedraaide bladen valt. Het gewicht wordt dan opgehesen. Probeer ook van verschillende hoogte te gieten. Afsluiting Hoe krachtig is water? Wat zou een grote waterval op kunnen tillen? Ging het gewichtje sneller omhoog als je het water er van hoger af op goot? De as kan dus een gewichtje optillen doordat deze gaat draaien. Kan deze draaiende as ook weer andere energie leveren? Hoe dan? Hierbij weer de tekening van de stoomturbine met de elektrische generator laten zien (zie proef 7, Warmteturbine). Is vallend/stomend water een duurzame energie bron? (wat is duurzaam?). Suggesties Deze proef kun je natuurlijk ook groter uitvoeren en dan buiten: gebruik voor de as bijvoorbeeld een dun aluminium buisje of koperdraad van 3mm. I.p.v. kurk kan piepschuim gebruikt worden. Voor de schoepen gebruik je weer de plastic fles maar dan natuurlijk grotere bladen. I.p.v. de plastic fles als drager kun je twee schroefogen in twee paaltjes draaien (klimrek?) waar dan weer de as in steekt. Emmer water, groter gewicht.. Laat de kinderen zelf een mogelijke opstelling bedenken. Een leuke (rekenkundige) aanvulling: stopwatch en meetlat erbij en meten hoe snel het blokje omhoog gaat en tot welke hoogte.

1 Fiets op de kop. De educatieve activiteiten zijn onderdeel van het jubileumprogramma G50-50 jaar Groningen-gasveld

1 Fiets op de kop. De educatieve activiteiten zijn onderdeel van het jubileumprogramma G50-50 jaar Groningen-gasveld 1 Fiets op de kop WAT IS STROOM? Als je hard werkt of sport heb je eerder honger en moet je meer eten dan als je de hele dag in bed blijft liggen. Dit komt omdat je meer energie verbruikt. Je lichaam is

Nadere informatie

LESMODULE OVER WINDENERGIE

LESMODULE OVER WINDENERGIE YOUNG ENERGY PROJECT - STUDENTEN LESMODULE OVER WINDENERGIE Inhoudsopgave Instructiebladen Les 1 Module windenergie, Instructieblad 1.1 4 Les 1 Ontdek, Instructieblad 1.2 5 Les 2 Onderzoek, Instructieblad

Nadere informatie

Leskist groene energie Pagina 11

Leskist groene energie Pagina 11 Leskist groene energie Pagina 11 Bouw een windmolen; en die moet zo hard mogelijk draaien. Omdat de ene plek op aarde warmer is dan de andere waait het altijd wel. Die wind kan een molen doen draaien.

Nadere informatie

Elektriciteit en stroom, wat is het? Proefjes met stroom en electriciteit

Elektriciteit en stroom, wat is het? Proefjes met stroom en electriciteit Energie 5 en 6 2 Elektriciteit en stroom, wat is het? Proefjes met stroom en electriciteit Doelen Begrippen Materialen De leerlingen: begrijpen hoe elektriciteit en stroom ontstaan, als een brandstof wordt

Nadere informatie

S C I E N C E C E N T E R

S C I E N C E C E N T E R HIER EN DAAR EEN BUI Soms klopt de voorspelling van de weerman. Maar vaak ook helemaal niet. Donkere wolken in plaats van de hele dag zon. Kunnen jullie dat beter? Jullie gaan een eigen weerstation bouwen

Nadere informatie

lesbrieven De ontdekking avonturenpakket de uitvinders en het zonnewiel leerlingenbestand Lesbrief 3: Verhaal deel 1: De laatste ansichtkaart

lesbrieven De ontdekking avonturenpakket de uitvinders en het zonnewiel leerlingenbestand Lesbrief 3: Verhaal deel 1: De laatste ansichtkaart lesbrieven leerlingenbestand Lesbrief 3: De ontdekking Verhaal deel 1: De laatste ansichtkaart Opdracht 1: Horizonverfraaiing Verhaal deel 2: De ontdekking Opdracht 2: Laat maar draaien Opdracht 3: Steentjes

Nadere informatie

Windturbine. Bouwplan

Windturbine. Bouwplan Windturbine Bouwplan Bouwplan Om onderstaande windturbine te maken kun je de aanwijzingen volgen die op deze pagina s staan. Deze turbine wordt een Savonius windturbine genoemd. Natuurlijk kan je bij elke

Nadere informatie

Hier en daar een bui

Hier en daar een bui Hier en daar een bui Soms klopt de voorspelling van de weerman. Maar vaak ook helemaal niet. Donkere wolken in plaats van de hele dag zon. Kunnen jullie dat beter? Jullie gaan een eigen weerstation bouwen

Nadere informatie

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS LESBRIEVEN LEERLINGEN WERKBLAD LESBRIEF 3: VLIEGEN Verhaal: De Uitvinders en De Verdronken Rivier (deel 3) Vliegen Opdracht 1: Opdracht 2: Opdracht 3: Ontwerp een vliegmachine Proefvliegen: drijven op

Nadere informatie

Laat de kinderen ook opzoeken in een woordenboek en/of spreekwoorden boek

Laat de kinderen ook opzoeken in een woordenboek en/of spreekwoorden boek Voorbereiding: Materialen verzamelen Voor de les alles al klaarzetten. De tafels in groepjes van vier zetten zodat je elk proefje eventueel twee keer kan klaar leggen. De werkbladen kopiëren De opdrachtvellen

Nadere informatie

Groep 8 Basisles: Elektriciteit opwekken

Groep 8 Basisles: Elektriciteit opwekken Leerkrachtinformatie Lesduur: 35 tot 40 minuten Deze basisles kunt u op verschillende manieren organiseren: A. Klassikaal (35 minuten) U verzorgt en begeleidt de les. U gebruikt hierbij deze leerkrachtinformatie

Nadere informatie

Voorbeelden van eenvoudige realisaties (toepassingsgebied energie)

Voorbeelden van eenvoudige realisaties (toepassingsgebied energie) Voorbeelden van eenvoudige realisaties (toepassingsgebied energie) -1/ waterkracht (constructie watermolen) -2/ waterenergie of hydraulische energie (waterkracht) -3/ zonne-energie (zonneboiler maken)

Nadere informatie

Fossiele brandstoffen? De zon is de bron!

Fossiele brandstoffen? De zon is de bron! Energie 5 en 6 3 Fossiele brandstoffen? De zon is de bron! Filmpjes werkblad Doelen Begrippen Materialen Duur De leerlingen: weten dat fossiele brandstoffen hele oude resten van planten zijn. kunnen een

Nadere informatie

lesbrieven avonturenpakket de uitvinders en het zonnewiel leerlingenbestand Lesbrief 1: Opdracht 1: Maak een energieweb

lesbrieven avonturenpakket de uitvinders en het zonnewiel leerlingenbestand Lesbrief 1: Opdracht 1: Maak een energieweb lesbrieven leerlingenbestand Lesbrief 1: Sunny Opdracht 1: Maak een energieweb Opdracht 2: Teken Sunny de elektrische auto Opdracht 3: De zonnetoren avonturenpakket de uitvinders en het zonnewiel Opdracht

Nadere informatie

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS EN HET ZONNEWIEL

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS EN HET ZONNEWIEL LESBRIEVEN LEERLINGENBESTAND LESBRIEF 1: SUNNY Opdracht 1: Maak een energieweb Opdracht 2: Teken Sunny de elektrische auto Opdracht 3: De zonnetoren AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS EN HET ZONNEWIEL Copyright

Nadere informatie

Bekers vastzuigen met koffiefilter

Bekers vastzuigen met koffiefilter A1 1 Bekers vastzuigen met koffiefilter 2 bekers 1 koffiefilter 1 schaar 1 waxinekaarsje Lucifers Waarom gaat het kaarsje uit? Hoe kan het dat je de onderste beker op kunt tillen zonder deze aan te raken

Nadere informatie

werken met water - waterbladen

werken met water - waterbladen werken met water - waterbladen inhoud inhoud VVaterblad 1 Waterblad 2 Waterblad 3 Waterblad 4 Waterblad 5 Waterblad 6 Waterblad 7 Een boot laden De stevigheid van het wateroppervlak Een gat in de waterleiding

Nadere informatie

Werkbladen Webquest Pret met een ballonraket

Werkbladen Webquest Pret met een ballonraket Werkbladen Webquest Pret met een ballonraket Namen groepsleden: Stap 3: Luchtdruk Gebruik bij dit werkblad de bronnen die bij stap 3 staan. Ben je klaar? Ga dan door met stap 4. 1. Met welk instrument

Nadere informatie

BOUW JE EIGEN WEERSTATION

BOUW JE EIGEN WEERSTATION BOUW JE EIGEN WEERSTATION Als je wilt weten wat voor weer het is, dan moet je de verschillende weerselementen kunnen meten. Met enkele heel gewone dingen kan je jouw eigen weerstation bouwen. De thermometer

Nadere informatie

S C I E N C E C E N T E R

S C I E N C E C E N T E R HET DUIZELT VOOR JE OGEN Maar je hersenen maken er een mooie film van. Met een speciale ronddraaiende trommel met spleetjes: een zoötroop, kunnen jullie je eigen bioscoop maken. Maak allebei een aantal

Nadere informatie

De bliksem. Doel. In deze hoek leer je hoe de bliksem ontstaat. Materiaal. Opdracht. Stap 2: Zet het vergiet boven op het glas.

De bliksem. Doel. In deze hoek leer je hoe de bliksem ontstaat. Materiaal. Opdracht. Stap 2: Zet het vergiet boven op het glas. De bliksem Doel In deze hoek leer je hoe de bliksem ontstaat. Een vergiet Een ballon Een droog glas Een wollen trui Materiaal Opdracht Stap 1: Ga met je begeleider en met de rest van je groep naar buiten.

Nadere informatie

lesbrieven werkbladen Lesbrief 3: avonturenpakket de uitvinders en het

lesbrieven werkbladen Lesbrief 3: avonturenpakket de uitvinders en het lesbrieven werkbladen Lesbrief 3: GELUIDSGOLVEN avonturenpakket de uitvinders en het VERBORGEN OOG Copyright De Uitvinders Uitgave 2014 Versie 3.0 geluidsgolven Geluid Proef 1 Geluid door je vingers en

Nadere informatie

Energie. Jouw werkbladen. In de klas. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Naam: Klas: Energie Onderbouw havo/vwo Leerlingen In de klas versie 04-2014 1

Energie. Jouw werkbladen. In de klas. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Naam: Klas: Energie Onderbouw havo/vwo Leerlingen In de klas versie 04-2014 1 Energie Jouw werkbladen In de klas Naam: Klas: Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Energie Onderbouw havo/vwo Leerlingen In de klas versie 04-2014 1 Energie op aarde Energie, fossiele brandstoffen, groene

Nadere informatie

Hoe kunnen treinen op wind rijden? Les in de Groene Top Trein

Hoe kunnen treinen op wind rijden? Les in de Groene Top Trein ctie produ Hoe kunnen treinen op wind rijden? Les in de Groene Top Trein lesboekje02.indd 1 20-11-2015 13:20 Welkom in de Groene Top Trein! Het gaat deze trein voor de wind, want deze trein rijdt op wind.

Nadere informatie

7-8. Fietsband. Fietsband

7-8. Fietsband. Fietsband 7-8 De fietsband bestaat uit twee delen, de binnen- en buitenband. De binnenband is het deel waar de lucht in zit en waaraan het ventiel vast zit, zodat deze opgepompt kan worden. Deze binnenband zorgt

Nadere informatie

luchtdruk opdrachtkaart Onderdeel A - Rond de aanwezigheid van de lucht les 6.6 Opdracht 1 - Slaan op de liniaal Opdracht 2 - Stromend water?

luchtdruk opdrachtkaart Onderdeel A - Rond de aanwezigheid van de lucht les 6.6 Opdracht 1 - Slaan op de liniaal Opdracht 2 - Stromend water? Onderdeel A - Rond de aanwezigheid van de lucht Opdracht 1 - Slaan op de liniaal -- liniaal/latje -- krant -- tafel Leg een liniaal of een lat op de tafel. Zorg dat de liniaal of de lat iets over de tafel

Nadere informatie

De Techniek en de praktijk

De Techniek en de praktijk De Techniek en de praktijk De inhoud van dit werkboek komt LETTERLIJK van de geweldige site: http://www.ballonfigurensite.nl/ (Op die site staan nog tientallen andere voorbeelden! Neem maar eens een kijkje.)

Nadere informatie

Wheels at work Katrol Stel je eens voor dat je een zware piano een verdieping omhoog moet tillen. Hoe zou het zijn om deze piano de trap op de tillen? Als je de piano met een paar katrollen omhoog hijst,

Nadere informatie

onderzoek water opdrachtkaart Onderdeel A les 5-6.6

onderzoek water opdrachtkaart Onderdeel A les 5-6.6 Onderdeel A 1. 2. 3. 4. 5. Lees de opdracht. Noteer de verwachting. Voer het onderzoek uit. Noteer het resultaat. Noteer de verklaring. - twee glazen - bol dikke wol - schaar - liniaal - viltstift, donkere

Nadere informatie

E n e r g i e e x p e r i m e n t e n Science

E n e r g i e e x p e r i m e n t e n Science 1 2 3. 9 8 7 E n e r g i e e x p e r i m e n t e n Science N. B. De OPITEC bouwpakketten zijn gericht op het onderwijs. 1 Wat je nodig hebt: Voor de motorhouder: Voor de ventilator: 1 grote houten schijf

Nadere informatie

Bij wind: Wanneer waait het t hardst? Najaarsstorm, koel zomerbriesje. Wat wil zeggen: windkracht 4? Wanneer spreekt men van een orkaan?

Bij wind: Wanneer waait het t hardst? Najaarsstorm, koel zomerbriesje. Wat wil zeggen: windkracht 4? Wanneer spreekt men van een orkaan? Zelf het weer meten In de lente verandert erg veel. De natuur ontwaakt. Blaadjes verschijnen weer aan de takken, de bloembollen komen boven de grond en ook dieren worden weer actief. En natuurlijk verandert

Nadere informatie

Opdracht 1. deel 1 Op zoek naar de stroombron. Op zoek naar de stroombron. Op zoek naar de stroombron Op zoek naar de stroombron

Opdracht 1. deel 1 Op zoek naar de stroombron. Op zoek naar de stroombron. Op zoek naar de stroombron Op zoek naar de stroombron deel 1 Op Op zoek zoek naar naar de de stroombron stroombron Opdracht 1 Bekijk aandachtig de volgende voorwerpen of apparaten en de situatie waarin ze zich bevinden. Als je goed kijkt, zie je dat er in

Nadere informatie

Wa W rm r t m e Inlage

Wa W rm r t m e Inlage Inlage Proef 1 nattigheid - 1 Erlenmeyer (nr. 10) - 1 Rubberen stop (nr. 18) - Heet water Doe wat heet water in de erlenmeyer. Doe de stop erop en kijk wat er gebeurt. Kun je dit beschrijven? Proef 2 Frisse

Nadere informatie

www.praktischtechniek.nl

www.praktischtechniek.nl D. Bekijk nu de andere zaklampen. Vul de tabel in. Werken alle zaklampen? Ja / nee Omdat: Welke zaklamp schijnt het langst? Techniekkit: Noord Nederland Domein: Energie omzetting Competentie: Ontwerpen

Nadere informatie

WATER EN VUUR, EEN POP-POP-BOOTJE

WATER EN VUUR, EEN POP-POP-BOOTJE WATER EN VUUR, EEN POP-POP-BOOTJE Vooraf Het onderstaande is een bewerking van een artikel dat verschenen is in De Modelbouwer nr.1, 2013. In de beschrijving hebben we de jonge bouwer voor ogen gehad.

Nadere informatie

Bouw zelf een windmolen

Bouw zelf een windmolen Bouw zelf een windmolen Met dit bouwplan is een windmolen maken niet moeilijk! Bouw thuis of op school een echte windmolen die een klein lampje (LED) laat branden. Aan het einde van de beschrijving vind

Nadere informatie

Alles in de wind. Over windenergie. Hoe werkt een windturbine? Tandwielkast vroeger en nu. Direct Drive

Alles in de wind. Over windenergie. Hoe werkt een windturbine? Tandwielkast vroeger en nu. Direct Drive Hoe werkt een windturbine? Het basisprincipe is eenvoudig. De rotorbladen (wieken) zitten gemonteerd op een as. Als het waait draaien de rotorbladen en gaat de as draaien. De as laat vervolgens een generator

Nadere informatie

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS LESBRIEVEN LEERLINGENBESTAND LESBRIEF 1: WATER VERZAMELEN Verhaal: De Uitvinders en De Verdronken Rivier Opdracht 1: Opdracht 2: Opdracht 3: Opdracht 4: Brainstorm over water Bouw een water-takel-kraan

Nadere informatie

Groep 8 - Les 4 Duurzaamheid

Groep 8 - Les 4 Duurzaamheid Leerkrachtinformatie Groep 8 - Les 4 Duurzaamheid Lesduur: 30 minuten (zelfstandig) DOEL De leerlingen weten wat de gevolgen zijn van energie verbruik. De leerlingen weten wat duurzaamheid is. De leerlingen

Nadere informatie

WERKBOEKJE LES 2: HOE KAN IK?

WERKBOEKJE LES 2: HOE KAN IK? WERKBOEKJE LES 2: HOE KAN IK? Dit werkboekje is van TEAM Naam : Naam : Naam : Naam : Instructie: Doe de opdrachten volgens het schema op het bord. Schrijf hieronder welke opdrachten jullie gaan doen. Eerste

Nadere informatie

Flipping the classroom

Flipping the classroom In dit projectje krijg je geen les, maar GEEF je zelf les. De leerkracht zal jullie natuurlijk ondersteunen. Dit zelf les noemen we: Flipping the classroom 2 Hoe gaan we te werk? 1. Je krijgt of kiest

Nadere informatie

Natraject Toelichting voor de leerkracht Een Talentkrachtige les

Natraject Toelichting voor de leerkracht Een Talentkrachtige les Natraject Toelichting voor de leerkracht Ter afsluiting van het bezoek aan de Magneet zijn er twee lessen waaruit gekozen kan worden: Een korte les van 1 uur of een lesmiddag van 2 uur. Een Talentkrachtige

Nadere informatie

ETC ontdek energie voorbereidende les Leerjaar PO groep 6, 7 en 8. Een les ter voorbereiding op een workshop bij het hightechbedrijf ETC Nederland.

ETC ontdek energie voorbereidende les Leerjaar PO groep 6, 7 en 8. Een les ter voorbereiding op een workshop bij het hightechbedrijf ETC Nederland. TITEL ETC ontdek energie voorbereidende les Leerjaar PO groep 6, 7 en 8. Type les Een les ter voorbereiding op een workshop bij het hightechbedrijf ETC Nederland. Lesduur 45 minuten. Omschrijving van de

Nadere informatie

Voel je dat ook als je met je hand van boven naar beneden zwaait of cirkels in de lucht maakt?

Voel je dat ook als je met je hand van boven naar beneden zwaait of cirkels in de lucht maakt? Dit werkblad is van: PROEF 1 Opdracht 1.1 Ochtendgymnastiek Als ik mijn hand heen en weer zwaai, dan voel ik; Dat komt volgens mij door; Voel je dat ook als je met je hand van boven naar beneden zwaait

Nadere informatie

Werkbladen In de klas. Energie. Naam. onderbouw havo/vwo School. Klas

Werkbladen In de klas. Energie. Naam. onderbouw havo/vwo School. Klas Werkbladen In de klas Energie Naam onderbouw havo/vwo School Klas Energie op aarde Energie, fossiele brandstoffen, groene stroom en duurzaamheid. Je hoort er vast wel eens iets over. Maar wat betekent

Nadere informatie

lesbrieven water verzamelen avonturenpakket de uitvinders en de verdronken rivier leerlingen werkblad Lesbrief 1:

lesbrieven water verzamelen avonturenpakket de uitvinders en de verdronken rivier leerlingen werkblad Lesbrief 1: lesbrieven leerlingen werkblad Lesbrief 1: water verzamelen Verhaal: De Uitvinders en De Verdronken Rivier Opdracht 1: Opdracht 2: Opdracht 3: Opdracht 4: Brainstorm over water Bouw een water-takel-kraan

Nadere informatie

* Raketten lanceren *

* Raketten lanceren * Benodigdheden * Raketten lanceren * Luchtraket (1 exemplaar): Anderhalf blad A4 papier Plakband Een stukje aluminiumfolie Een schaar Een meetlat Een potlood Een lanceersysteem (PVC buis + flexibele darm)

Nadere informatie

Energie in je lichaam

Energie in je lichaam Les in het kort De leerlingen maken kennis met energiezaken in relatie tot hun eigen lichaam. Ze leren voedsel te zien als brandstof. Ze leren de relatie tussen ademhaling en inspanning kennen. Ze meten

Nadere informatie

- toelichting op het programma - Zet de radio eens aan. Wil je koffie? Hé, hoe kan dat nou, de computer doet het niet, o ja de stekker zit niet in

- toelichting op het programma - Zet de radio eens aan. Wil je koffie? Hé, hoe kan dat nou, de computer doet het niet, o ja de stekker zit niet in Techniek Praktisch - toelichting op het programma - Zet de radio eens aan. Wil je koffie? Hé, hoe kan dat nou, de computer doet het niet, o ja de stekker zit niet in We zijn de hele dag afhankelijk van

Nadere informatie

Voer deze proefjes alleen uit met je juf of meester erbij.

Voer deze proefjes alleen uit met je juf of meester erbij. Voer deze proefjes alleen uit met je juf of meester erbij. Waxinelichtje en een glas - Een waxinelichtje - Een schoteltje - Een lucifer - Een glas Zet in het midden van de kring een schoteltje neer met

Nadere informatie

Regen en het weer voorspellen

Regen en het weer voorspellen Uitdager van de maand Regen en het weer voorspellen Natuur en Techniek, Groep 7/8 Algemeen Titel Regen en het weer voorspellen Cognitieve doelen en vaardigheden voor excellente leerlingen Het maken van

Nadere informatie

S C I E N C E C E N T E R

S C I E N C E C E N T E R WELKOM! Een bezoeker die een science center binnenkomt, moet gelijk in de stemming komen om van alles te ontdekken. Dat kan doordat er iets verrassends gebeurt. Daar gaan jullie op een heel speciale manier

Nadere informatie

Wat is CO2? (koolstofdioxide) een gas is dat in de lucht zit, net als zuurstof. ervaren of je CO 2

Wat is CO2? (koolstofdioxide) een gas is dat in de lucht zit, net als zuurstof. ervaren of je CO 2 Klimaatverandering 7 en 8 2 Wat is CO2? Proefjes Doelen Begrippen Materialen De leerlingen: weten dat (koolstofdioxide) een gas is dat in de lucht zit, net als zuurstof ervaren of je kan zien, ruiken en

Nadere informatie

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS EN HET ZONNEWIEL

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS EN HET ZONNEWIEL LESBRIEVEN LEERLINGENBESTAND LESBRIEF 2: DE REIS Verhaal deel 1: De mijnwerker Opdracht 1: Teken een aardwarmtehuis Opdracht 2: De zonnetoren op aardwarmte Verhaal deel 2: Zoute stroom Opdracht 3: De energie

Nadere informatie

WOW-NL in de klas. Les 1 Het weerstation. Primair Onderwijs. bovenbouw. WOW-NL Les 1 1

WOW-NL in de klas. Les 1 Het weerstation. Primair Onderwijs. bovenbouw. WOW-NL Les 1 1 WOW-NL in de klas Les 1 Het weerstation Primair Onderwijs bovenbouw WOW-NL Les 1 1 Colofon Het lespakket WOW-NL is ontwikkeld door De Praktijk in opdracht van het KNMI, op basis van lesmaterialen van Science

Nadere informatie

Wijzer Techniekkit Energieomzetting

Wijzer Techniekkit Energieomzetting 1. Inhoud Techniekkit Energieomzetting De onderdelen van de Techniekkit energieomzetting zijn te bestellen bij Opitec (www.opitec.nl). Sommige onderdelen zijn te gebruiken uit het ontdekdoosje of uit de

Nadere informatie

Hoe TechCard te gebruiken:

Hoe TechCard te gebruiken: 204.769 TechBot 3 TechBot 3 is niet te stoppen! Wanneer hij in contact komt met een verticaal oppervlak wat hem de doorgang belemmert, dan stuurt hij er slim omheen! Hoe TechCard te gebruiken: Stuklijst:

Nadere informatie

Tijd. 10 min. 55 minuten

Tijd. 10 min. 55 minuten Tijd GROEP 5-6 50 55 minuten 1, 23, 32, 44, 45 en 51 De leerling: weet hoe dag en nacht ontstaan weet dat de tijd niet overal op de wereld hetzelfde is weet met welke instrumenten je tijd kunt meten kent

Nadere informatie

bij vraag 2 Hoeveel munten er in het glas passen ligt aan de grootte van de munten en aan het glas.

bij vraag 2 Hoeveel munten er in het glas passen ligt aan de grootte van de munten en aan het glas. NAO proefjes Antwoorden werkbladen en extra informatie 1. Munten in borrelglaasje munten Het glas is eigenlijk te vol met, maar het stroomt niet over. Het in het glas staat bol, het komt er boven uit.

Nadere informatie

Cliptoets Windenergie. Docentenhandleiding

Cliptoets Windenergie. Docentenhandleiding Cliptoets Windenergie Docentenhandleiding We hebben iedere dag energie nodig. Die wekken we vooral op met olie, gas en steenkool. Maar die grondstoffen raken op. Bovendien vervuilen ze het milieu. Het

Nadere informatie

Het kleine proefjesboek. Ik ben weerman/weervrouw

Het kleine proefjesboek. Ik ben weerman/weervrouw Het kleine proefjesboek Ik ben weerman/weervrouw Ik ben weerman/ weervrouw pasfoto Deze week help ik de meteorologen van het KNMI in De Bilt. Een meteoroloog is een wetenschapper die het weer bestudeert.

Nadere informatie

Vlinder maken met een koffiefilter

Vlinder maken met een koffiefilter Kinderactiemodel klimaatcampagne 2011 Knutseltips vlinders maken Maak een vlinder-knutselhoek waar kinderen allerlei vlinders kunnen knutselen. Hierna geven we een overzicht van enkele concrete voorbeelden

Nadere informatie

Elektriciteit. Inlage

Elektriciteit. Inlage Elektriciteit Inlage Proef 1 Batterijen - Werkblad 1 - Potlood - Verschillende batterijen Bekijk de verschillende batterijen. Maak nu je werkblad. Proef 2 Brandend lampje - 1 Lampje (nr. 14) - Hittedraad

Nadere informatie

AAN DE SLAG Arbeid verricht door de wrijvingskracht (thema 1)

AAN DE SLAG Arbeid verricht door de wrijvingskracht (thema 1) Arbeid verricht door de wrijvingskracht (thema 1) Is de arbeid die moet verricht worden op een voorwerp om dat voorwerp over een afstand h omhoog te brengen, afhankelijk van de gevolgde weg? Kies een van

Nadere informatie

STERREN DANSEN OP DE MUUR WAT HEB JE NODIG? BOUWTEKENING

STERREN DANSEN OP DE MUUR WAT HEB JE NODIG? BOUWTEKENING STERREN DANSEN OP DE MUUR Als je op een onbewolkte avond naar de hemel kijkt zie je overal sterren. Net zoals je soms in wolken gekke figuren kunt ontdekken, kun je dat in sterren ook. Door lijnen te trekken

Nadere informatie

S C I E N C E C E N T E R

S C I E N C E C E N T E R LEKKER BAKKEN IN DE ZON! Nee niet zonnebaden, maar barbecuen zonder hout of kolen! Dat kan ook met zonlicht. Het lijkt een beetje op een oude truc met een sterk vergrootglas. Als de zon goed schijnt, en

Nadere informatie

Waardoor vliegt een vliegtuig?

Waardoor vliegt een vliegtuig? Hiernaast zie je de Gossamer Albatross. Dit vliegtuig wordt met spierkracht (fietsen) aangedreven. De vleugels zijn bespannen met doorzichtig plastic. Het vliegtuig is ontwikkeld door NASA, de Amerikaanse

Nadere informatie

Les De productie van elektriciteit

Les De productie van elektriciteit LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les De productie van elektriciteit Werkblad Doe de stekker in het stopcontact en je hebt licht, geluid, beeld, beweging... Allemaal dankzij elektriciteit. Maar waar komt dat

Nadere informatie

Lessuggesties energie Ter voorbereiding van GLOW. Groep 6, 7, 8

Lessuggesties energie Ter voorbereiding van GLOW. Groep 6, 7, 8 Lessuggesties energie Ter voorbereiding van GLOW Groep 6, 7, 8 Eindhoven, 8 september 2011 In het kort In deze lesbrief vind je een aantal uitgewerkte lessen waarvan je er één of meerdere kunt uitvoeren.

Nadere informatie

Proefjes: overzicht. Dit doe je beter buiten. Doe dit niet zonder de juf/meester.

Proefjes: overzicht. Dit doe je beter buiten. Doe dit niet zonder de juf/meester. Proefjes: overzicht 1 De Toverpostkaart 2 Zonder handen 3 Bloempje water geven 4 Harder blazen! 5 Ping... Pong...? 6 Onzichtbare lijm 7 Ik zie, ik zie,... Zie ik nog goed? 8 Maak je eigen helikopter Dit

Nadere informatie

Zon, aarde en maan. Expertgroep 3: De seizoenen. Naam leerling:... Leden expertgroep:...

Zon, aarde en maan. Expertgroep 3: De seizoenen. Naam leerling:... Leden expertgroep:... Expertgroep 3: De seizoenen Naam leerling:.... Leden expertgroep:... Voorbereiding Lente, zomer, herfst en winter zijn seizoenen met elk hun eigen karakter. Jullie gaan onderzoeken hoe het komt dat we

Nadere informatie

Wat heb je nodig? Wat gebeurt er?

Wat heb je nodig? Wat gebeurt er? 1) 1 liter halfvolle melk 2) Pan met pollepel 3) Kookpit 4) Schoonmaakazijn 5) Eetlepel 6) Zeef 7) Kom 8) Zand- of taartvormpje Let op: Met volle melk werkt deze proef soms iets minder goed. Als we zuur

Nadere informatie

Lucht Niet niets 9-11. Auteur: Christian Bertsch. jaar. Benaming van de activiteit:

Lucht Niet niets 9-11. Auteur: Christian Bertsch. jaar. Benaming van de activiteit: 9-11 jaar Benaming van de activiteit: Lucht Niet niets Wetenschappelijke inhoud: Natuurkunde Beoogde concepten: Dichtheid van vaste stoffen en vloeistoffen Beoogde leeftijdsgroep: 9-11 jaar oud Duur van

Nadere informatie

S C I E N C E C E N T E R

S C I E N C E C E N T E R DE WILLIE WORTEL QUIZZZ Gaat er bij jou ook een lampje branden? Dan heb je het goede antwoord op de vraag gegeven. Maak een knotsgekke elektroquiz. Daarvoor gaan jullie zelf de quizvragen en antwoorden

Nadere informatie

Alternatieve energieopwekking

Alternatieve energieopwekking Alternatieve energieopwekking Energie wordt al tientallen jaren opgewekt met een paar energiebronnen: Kolen Gas Olie Kernenergie De eerste drie vallen onder de fossiele brandstoffen. Fossiele brandstoffen

Nadere informatie

Gisten en wafels... Doe - activiteit Doe - activiteit

Gisten en wafels... Doe - activiteit Doe - activiteit 1 Gisten en wafels... OPDRACHT 1: Om goed te kunnen onderzoek wat gisten zijn, gaan we eerst wafels onderzoeken. Je hebt hiervoor 2 soorten deeg nodig... Maak het deeg zoals voorzien in de receptjes. Recept

Nadere informatie

Alles om je heen is opgebouwd uit atomen. En elk atoom is weer bestaat uit protonen, elektronen en neutronen.

Alles om je heen is opgebouwd uit atomen. En elk atoom is weer bestaat uit protonen, elektronen en neutronen. 2 ELEKTRICITEITSLEER 2.1. Inleiding Je hebt al geleerd dat elektriciteit kan worden opgewekt door allerlei energievormen om te zetten in elektrische energie. Maar hoe kan elektriciteit ontstaan? En waarom

Nadere informatie

Archeologen logboek Namen:....

Archeologen logboek Namen:.... Archeologen logboek Namen:... Bladzijde 1 De antwoorden op deze vragen kun je vinden bij de internetsites die bij opdracht 1 op de WebQuest staan. Vul de antwoorden in de piramide in. De letters in de

Nadere informatie

Werkstuk elektriciteit Mees Kleefmann Groep 7a Oktober 2010. Elektriciteit

Werkstuk elektriciteit Mees Kleefmann Groep 7a Oktober 2010. Elektriciteit Werkstuk elektriciteit Mees Kleefmann Groep 7a Oktober 2010 Elektriciteit Inhoudsopgave 1 - Wat is elektriciteit? 2 - Statische elektriciteit 3 - Stromende elektriciteit maken met een dynamo 4 - Elektriciteit

Nadere informatie

Lieve klasgenootjes, ik ga mijn spreekbeurt houden over wind. Maar wel de wind buiten.

Lieve klasgenootjes, ik ga mijn spreekbeurt houden over wind. Maar wel de wind buiten. Spreekbeurt over wind van Mees Lieve klasgenootjes, ik ga mijn spreekbeurt houden over wind. Maar wel de wind buiten. Wat ga ik doen? - Ik wil in mijn spreekbeurt eerst iets vertellen over wat wind is.

Nadere informatie

Krachtpatsers. Primair Onderwijs. Oosterdok 2 1011 VX Amsterdam tel 0900 91 91 200 ( 0,10 p/min.) info www.e-nemo.nl e-mail info@e-nemo.

Krachtpatsers. Primair Onderwijs. Oosterdok 2 1011 VX Amsterdam tel 0900 91 91 200 ( 0,10 p/min.) info www.e-nemo.nl e-mail info@e-nemo. Krachtpatsers Primair Onderwijs ontdekkingsreis tussen fantasie en werkelijkheid Oosterdok 2 1011 VX Amsterdam tel 0900 91 91 200 ( 0,10 p/min.) info www.e-nemo.nl e-mail info@e-nemo.nl LESMATERIAAL KRACHTPATSERS

Nadere informatie

Energie : elektriciteit : stroomkringen

Energie : elektriciteit : stroomkringen Energie : elektriciteit : stroomkringen De netspanning is uitgevallen! Pas dan merk je wat elektriciteit voor ons betekent. Geen licht, geen computer, geen playstation, het eten op het elektrisch fornuis

Nadere informatie

Papier recyclen. Inlage

Papier recyclen. Inlage Inlage A1 Papier maken Voor deze opdracht heb je de volgende materialen nodig: A - 1 Drielenzige loep B - 3 Bladen viltpapier C - 1 Reinigingsdoek D - 1 Zeef E - 1 Scheprand F - Stapel oude kranten G -

Nadere informatie

Aftekenlijst. Naam:

Aftekenlijst. Naam: Aftekenlijst 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. Naam: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Werkblad 1 Ventiel,

Nadere informatie

Opdrachtenfiche mijn orkest

Opdrachtenfiche mijn orkest Opdrachtenfiche mijn orkest PER TWEE/IN GROEP In een orkest spelen instrumenten samen. Elk instrument werkt op een andere manier en geeft een ander soort geluid. Hier kan je vijf leuke instrumenten in

Nadere informatie

Opdrachtkaarten Herfst

Opdrachtkaarten Herfst Zandspoor Opdrachtkaarten Herfst Zandspoor Opdrachtkaarten Herfst Je gaat in het duingebied onderzoek doen naar allerlei dingen die met zand te maken hebben. De materialen die daarvoor nodig zijn, zitten

Nadere informatie

Docentenblad 4 Monteren 1

Docentenblad 4 Monteren 1 Docentenblad 4 In monteren 1 krijgt de leerling een overzicht van handboormachines, boorsoorten, boordiameters en plugdiameters. Vervolgens moet hij of zij gaten boren in een gipsmuur met massieve stenen.

Nadere informatie

Rrrolletjesvliegtuig

Rrrolletjesvliegtuig Rrrolletjesvliegtuig Geschikt vanaf: 3 jaar met hulp. Vanaf ongeveer 6 jaar kun je dit helemaal zelf! Hoe lang ben je er mee bezig: In zo n drie kwartier heb je al een heus vliegtuig. Maar wil je m nog

Nadere informatie

Zoek de stroombron! Lesfiche 1 OPDRACHT 1 R PAN MET KOKEND WATER

Zoek de stroombron! Lesfiche 1 OPDRACHT 1 R PAN MET KOKEND WATER Lesfiche 1 OPDRACHT 1 Zoek de stroombron! Bekijk ndachtig de volgende voorwerpen of apparaten en de situatie wrin ze zich bevinden. Als je goed kijkt, zie je dat er in elke R PAN MET KOKEND WATER 1 1 situatie

Nadere informatie

Lessuggesties creatieve lessen groep 1-2. Onderwaterwereld tekenen. Over de lessuggesties. Nodig: Voorbereiding: Uitvoering:

Lessuggesties creatieve lessen groep 1-2. Onderwaterwereld tekenen. Over de lessuggesties. Nodig: Voorbereiding: Uitvoering: Lessuggesties creatieve lessen groep 1-2 Over de lessuggesties Bij het werken binnen het thema vissen in de zee is het leuk om van de klas een kleurrijke zee te maken. U organiseert uw creatieve lessen

Nadere informatie

De Melkweg groep 3-4. Lesbeschrijving De Melkweg. Inleiding 15 minuten. 1 Bron: www.ruimtevaartindeklas.nl

De Melkweg groep 3-4. Lesbeschrijving De Melkweg. Inleiding 15 minuten. 1 Bron: www.ruimtevaartindeklas.nl De Melkweg groep 3-4 Als je naar de sterren kijkt, komen als vanzelf veel vragen op. Hoeveel sterren zijn er? Waar bestaan al die sterren uit? Hoe ver weg zijn ze? De sterren die wij vanaf de aarde zien,

Nadere informatie

Introductie. De kit bestaat uit verschillende materialen en een DVD. Op de DVD staan de volgende bestanden: Handboek over Gebouwen, met animaties;

Introductie. De kit bestaat uit verschillende materialen en een DVD. Op de DVD staan de volgende bestanden: Handboek over Gebouwen, met animaties; IUSES Toolkit Introductie Met deze experimentele toolkit kunnen experimenten uitgevoerd worden op het gebied van energie efficiency, energiebesparing en duurzame energie. Hij is ontwikkeld voor docenten

Nadere informatie

Instructies voor de overgang naar tubeless

Instructies voor de overgang naar tubeless Instructies voor de overgang naar tubeless Wat u nodig heeft, voordat u begint: Een fietswiel (van een mountainbike, cyclocross) met band Een conversieset - "Stan's NoTubes Conversion Kit Een veiligheidsbril

Nadere informatie

Pasen. Vrolijke paaskaart Leuke kaart om te kleuren die je met Pasen aan iemand kan geven. Bijvoorbeeld je vader, moeder, opa of oma.

Pasen. Vrolijke paaskaart Leuke kaart om te kleuren die je met Pasen aan iemand kan geven. Bijvoorbeeld je vader, moeder, opa of oma. Pasen Hallo, Ik heb me alweer bezig gehouden met pasen en ben voor jullie op zoek gegaan naar leuke knutselwerkjes om thuis te gaan maken.ik hoop dat jullie er veel plezier mee zullen hebben. Zo vind je

Nadere informatie

Werkblad. LES 9: Ouders. www.gavoorgezond.nl GROEP 1-2. Bijlage 1. Rood actief inspannen/ sporten. Oranje middelmatig inspannen.

Werkblad. LES 9: Ouders. www.gavoorgezond.nl GROEP 1-2. Bijlage 1. Rood actief inspannen/ sporten. Oranje middelmatig inspannen. Werkblad GROEP 1-2 Bijlage 1 Rood actief inspannen/ sporten Oranje middelmatig inspannen Rust Werkblad GROEP 1-2, vervolg Bijlage 2 Dagen van de week Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag

Nadere informatie