SECUNDAIR ONDERWIJS FUNDAMENTEEL GEDEELTE

Transcriptie

1 SECNDAIR ONDERWIJS Onderwijsvorm: TSO Graad: Derde graad Jaar: eerste en tweede leerjaar Studiegebied: Chemie FNDAMENTEEL GEDEELTE Optie(s): Farmaceutisch technisch assistent Vak(ken): TV Toegepaste chemie 1 ste lj 2 de lj 6 lt/w 3 lt/w Vakkencode: WW-k Leerplannummer: 2002/244 (vervangt 94008) Nummer Inspectie: 2002/192//1/I/SG/1/III/ /D/

2 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 1 INHOD Visie...2 Beginsituatie...3 Algemene doelstellingen...4 Leerplandoelstellingen / Leerinhouden / Specifieke wenken...5 Deelvak: Algemene en organische chemie...5 Deelvak: Analytische chemie (practicum)...25 Algemene pedagogisch-didactische wenken...30 Minimale materiële vereisten...32 Evaluatie...33 Bibliografie...36

3 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 2 VISIE Het vak toegepaste chemie dient vooral als ondersteunend vak binnen de specificiteit van deze optie gezien te worden, zodat de opgedane kennis rechtstreeks benut kan worden. De nadruk komt ligt op het zelf uitvoeren van experimenten, aansluitend op de theorie. Ook voor het uitwerken van de verschillende hoofdstukken uit de theorie wordt vooral op de zelfwerkzaamheid van de leerlingen een beroep gedaan, zowel voor het opzoeken als voor het verwerken van gegevens. iteraard zal ICT hierbij een belangrijke rol spelen. Toegepaste chemie zal er bovendien toe bijdragen dat de relatie tussen denken en doen, tussen zuivere en toegepaste kennis beklemtoond wordt. Door een goede wetenschappelijke basis zal men in staat zijn om misopvattingen en pseudowetenschappelijke theorieën zoals homeopathie, macrobiotiek, enz. in een juist kader te plaatsen.

4 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 3 BEGINSITATIE Bepaling van de leerlingengroep Dit leerplan is bestemd voor de studierichting Farmaceutisch-technisch assistent van de derde graad TSO. Het deelvak Algemene en organische chemie met drie lestijden in het eerste leerjaar en met drie lestijden in het tweede leerjaar, geldt ook voor de studierichtingen Chemie en Techniek-wetenschappen van de derde graad TSO, zodat het samen zetten met leerlingen van deze studierichtingen toegelaten is. Om de veiligheid bij het uitvoeren van leerlingenproeven niet in het gedrang te brengen is het aangewezen dat het aantal leerlingen niet meer dan 16 bedraagt. De leraar oordeelt of hij, rekening houdend met het aantal leerlingen, met de uitrusting van zijn laboratorium en de aard van de te gebruiken toestellen en producten, de door het leerplan voorgeschreven experimenten zonder gevaar kan uitvoeren of laten uitvoeren. Indien hij oordeelt dat de voorhanden zijnde uitrusting gevaar voor hemzelf of voor de leerlingen oplevert, verwittigt hij onmiddellijk het instellingshoofd, die de nodige maatregelen treft om de activiteiten in normale omstandigheden te laten doorgaan. Beginsituatie Er wordt uitgegaan van het feit dat de leerlingen die deze studierichting in de derde graad aanvatten de minimumdoelstellingen voor het vak chemie van de tweede graad ASO of TSO hebben bereikt. Dit leerplan sluit aan op het leerplan Toegepaste chemie van de tweede graad TSO. Leerlingen die in de tweede graad ASO een onderwijsvorm in de majorrichtingen volgden, kunnen eveneens dit leerplan volgen Een beknopte herhaling van sommige begrippen kan noodzakelijk zijn, zeker voor leerlingen die uit studierichtingen komen met weinig uren Chemie of Toegepaste chemie. De leerlingen zijn in staat om nauwkeurig en met zorg te werken. Zij bezitten ook het nodige verantwoordelijkheidsbesef en zijn sociaal vaardig.

5 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 4 ALGEMENE DOELSTELLINGEN De cursus Toegepaste chemie heeft als centrale doelstelling de leerlingen te ondersteunen en voor te bereiden op tewerkstelling in apotheken, als verkoper van farmaceutische en aanverwante producten. Van de leerlingen in deze studierichting wordt een zekere handigheid gevraagd, een goede opmerkingsgave, nauwgezetheid, zin voor analyse en synthese. De leerlingen tonen verantwoordelijkheid door de voorschriften strikt te volgen. In de labo-oefeningen worden een aantal basistechnieken aangeleerd die direct aansluiten bij de theorie. De leerlingen verwerven inzicht in de functie en het belang van de gebruikte analysetechnieken en veiligheidsvoorschriften. In het kader van onze huidige samenleving zal tevens speciaal aandacht geschonken worden aan de omgeving, het milieu. Na een les of een lessenreeks kunnen de leerlingen: - juist, zorgvuldig en nauwkeurig een gegeven recept uitvoeren; - met hun eigen woorden uitleggen welke het gestelde probleem is en in welke mate een experiment daarop een antwoord kan geven; - gericht waarnemen; - de waargenomen feiten mondeling en/of schriftelijk weergeven; - de bekomen resultaten kritisch beoordelen en besluiten trekken die eventueel tot algemene wetmatigheden leiden; - bij het uitvoeren van experimenten gevoel voor nauwkeurigheid, zorg en handvaardigheid vertonen; - het juiste materiaal kiezen en het op de geschikte manier gebruiken; - voor de gebruikte stoffen de IPAC-nomenclatuur toepassen; - voor de gebruikte grootheden de SI-eenheden geven; - met behulp van ICT, wetenschappelijke gegevens opzoeken en verwerken; - de veiligheidsvoorschriften toepassen en zin voor hygiëne vertonen; - het belang van veiligheid en hygiëne in het laboratorium aangeven; - in groepsverband werken; - de principes van wetenschappelijke methode geven; - de algemene kennis van fysische en van chemische eigenschappen van stoffen toepassen; - een groot aantal laboratoriumhandelingen en preparatievee technieken uitvoeren; - de theoretische achtergronden van de laboratoriumhandelingen beschrijven; - de preparatievee technieken toepassen bij de bereiding van een aantal preparaten; - verslagen en meetrapporten van deze bereidingen maken. Omwille van de leesbaarheid worden de leerplandoelstellingen, de leerinhouden en de methodologische wenken in afzonderlijke cellen geplaatst per hoofdstuk. Binnen deze cellen werd getracht de horizontale lezing zo veel als mogelijk door te trekken. Daarom dient elk blok als een geheel te worden beschouwd. De niet-verplichte uitbreidingsdoelstellingen zijn cursief gezet en met de letter aangeduid.

6 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 5 LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHODEN / SPECIFIEKE WENKEN DEELVAK: ALGEMENE EN ORGANISCHE CHEMIE LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN De leerlingen kunnen: - de algemene structuur van het atoom weergeven en uitleggen; - de samenstelling en de eigenschappen van de kern geven; - eigenschappen van protonen en neutronen opsommen; - protonen(ge)tal, neutronen(ge)tal, nucleonen(ge)tal kenschetsen; - de betekenis van de begrippen isotope nucliden, nuclidemassa, gemiddelde atoommassa verwoorden; - de eenheid van atoommassa kenschetsen; - het gedrag en de eigenschappen van het elektron beschrijven; - de structuur van de elektronenmantel beschrijven; - het atoommodel van Rutherford met het atoommodel van Bohr vergelijken; - het maximum aantal elektronen per schil weergeven; 1 Atoombouw 1.1 Algemene structuur van het atoom: het elektron de kern 1.2 Atoommassa: protonengetal, neutronengetal, nucleonengetal isotope nucliden atoommassa-eenheid 1.3 Structuur van de elektronenmantel energieniveaus 1 Atoombouw en Periodiek systeem De leerlingen hebben reeds voldoende basiskennis van atoombouw opgedaan in de tweede graad. Ook in de lessen fysica wordt atoombouw behandeld, zodat overleg met de leerkracht fysica noodzakelijk is. Een korte herhaling en uitdieping, bv. aan de hand van een historisch overzicht i.v.m. de ontdekking van de atoombouw, is hier op zijn plaats. Een website met veel informatie over de geschiedenis van de scheikunde is: Nucleonen: protonen en neutronen Aangeven dat de energieniveaus overeenstemmen met schillen en sub-schillen (s, p, d en f).

7 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 6 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - het verband tussen de atoomstructuur en de indeling van de elementen in perioden en in groepen van het periodiek systeem geven; - het periodieke verloop van fysische en van chemische eigenschappen van enkelvoudige stoffen verklaren; verband tussen het periodiek systeem en de atoomstructuur Het verband tussen aantal atomen in een horizontale reeks van het periodiek systeem en de atoomstructuur. Het verband tussen het aantal schillen en de plaats in een zelfde groep van het periodiek systeem. Een waardevolle website: Eigenschappen van niet-metalen en van metalen (metaalbinding) en het praktisch belang van niet-metalen, metalen en legeringen kan hier herhaald worden. - het duaal karakter van het elektron uitleggen; - de betekenis van de kwantumgetallen verwoorden; - de verbodsregel van Pauli toepassen; 1.4 Kwantumtheorie kwantumgetallen verbodsregel van Pauli Omdat het uitdiepen van de kwantumtheorie erg theoretisch en tijdrovend is, beperkt men zich tot het aanbrengen van het duaal karakter (deeltje versus golf) van het elektron. In de lessen fysica wordt hier, ook in verband met de aard van het licht, meer aandacht aan besteed. 2 Chemische binding 2 Chemische binding - het verband leggen tussen de elektronenconfiguratie en de ionisatie-energie; - de begrippen ionisatie-energie, elektronenaffiniteit en roosterenergie omschrijven; - de kristalstructuur van ionverbindingen beschrijven; - de samenstelling van ionverbindingen weergeven; - uit formules van ionverbindingen de namen afleiden en vice versa; 2.1 Ionbinding ionisatie-energie elektronenaffiniteit roosterenergie kristalstructuur van ionverbindingen De leerlingen hebben reeds voldoende basiskennis van de atoom- en ionbinding opgedaan in de tweede graad. In plaats van een systematische behandeling kan de herhaling en uitdieping van dit onderwerp het best gebeuren als de gelegenheid zich voordoet. Zo kan de ionbinding en het bestaan van dipolen bij de uitwerking van zouten in water beschreven worden - eigenschappen van ionenverbindingen afleiden en met voorbeelden illustreren;

8 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 7 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - eigenschappen van atoomverbindingen geven en verklaren; - lewisstructuurformules schrijven; - het begrip datieve binding met eigen woorden uitleggen; - het begrip mesomerie uitleggen; - het begrip dipoolmolecule omschrijven; - de overgang van atoombinding naar ionbinding uitleggen met het verschil in elektronegatieve waarde; 2.2 Atoombinding lewisstructuren datieve binding mesomerie dipoolmoleculen De atoombinding kan best herhaald en uitgediept worden bij de behandeling van de koolstofchemie; Het schrijven van lewisstructuren kan ingeoefend worden bij de behandeling van de oxozuren. De ruimtelijke bouw van moleculen kan met behulp van het sterisch getal afgeleid worden. Een reeks van goede oefeningen is te vinden op de website: - moleculekristallen kenschetsen; - met voorbeelden de begrippen kristalwater en hydratatie verduidelijken; 3 Stoichiometrie 3 Stoichiometrie - het aantal beduidende cijfers bepalen van een meetresultaat, rekening houdend met de nauwkeurigheid van de gebruikte apparatuur; 3.1 Nauwkeurigheid en beduidende cijfers Afspraken rond het gebruik van het aantal beduidende cijfers en de gebruikte methode gebeurt in overleg met de leerkrachten fysica en wiskunde. - het verband leggen tussen de procentuele samenstelling van een stof (aantal g van elk element in 100 g van de stof) en de verhoudingsformule van die stof; 3.2 Verhoudingsformules

9 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 8 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - het gehalte van een opgeloste stof in de oplossing weergeven als (stofhoeveelheid)concentratie, massaconcentratie, massafractie, volumefractie, stofhoeveelheidfractie; 3.3 Samenstelling van oplossingen - stoichiometrische vraagstukken maken met gebruikmaking van de massa, het volume, de dichtheid en zo nodig de algemene gaswet, alsook van het gehalte van oplossingen; - vraagstukken maken over het begrip overmaat en het rendement; 3.4 Stoichiometrische vraagstukken Nadat de leerlingen de techniek voor het oplossen van stoichiometrische vraagstukken hebben aangeleerd, zal dit verder ingeoefend worden telkens waar van toepassing, bv. tijdens de lessen organische chemie, het uitvoeren van zuur-basereacties en redoxreacties. 4 Drijfveren van reacties 4 Drijfveren van reacties - de wet van behoud van energie formuleren; 4.1 Energie en enthalpie - uitleggen waarom een stof inwendige energie bezit die afhangt van de aard van de bindingen, de aggregatietoestand en de temperatuur; - de enthalpieverandering H van een stof definiëren als verandering van de energie-inhoud; - uitleggen dat het verbreken van bindingen gepaard gaat met H > 0 en dat het vormen van bindingen gepaard gaat met H < 0; Enthalpie (symbool H, van Heat) is gedefinieerd als de inwendige energie (= ) van het systeem plus de druk (p) vermenigvuldigd met het volume (V) van het systeem. H zegt iets over de arbeid (W) die een systeem in een adiabatische toestand (zonder warmte-uitwisseling met de omgeving) levert: W, verricht door een systeem is gelijk aan de afname van H. - experimenteel nagaan of een reactie exotherm is of endotherm; - het verband leggen tussen het teken van H en het exotherm of endotherm karakter van de reactie; 4.2 Thermochemie Afhankelijk van de diepgang van de behandeling van energetische aspecten van chemische reacties in de tweede graad, zal dit onderdeel meer of minder uitgebreid aan bod komen.

10 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 9 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - vormingsenthalpie definiëren; - in een tabel de vormingsenthalpie van een samengestelde stof opzoeken; - de reactie-enthalpie berekenen uit de vormingsenthalpieën van de reactieproducten en van de uitgangsstoffen; - de wet van Hess formuleren; - steunend op de wet van Hess en op een tabel van vormingsenthalpieën, eenvoudige thermochemische berekeningen uitvoeren; - stoichiometrische berekeningen maken waarin thermochemische problemen voorkomen; - entropie als een maat van wanorde definiëren; - de relatie tussen (vrije) energie, enthalpie en entropie aangeven; vormingsenthalpie wet van Hess 4.3 Entropie Entropie (symbool S). kan gezien worden als een maat voor wanorde (chaos). In een gesloten systeem (geen uitwisseling met de omgeving) kan S nooit afnemen, dus de wanorde in een gesloten systeem kan alleen stijgen. Voor uitleg over enthalpie en entropie: - de definitie van reactiesnelheid geven; - uitleggen dat in reacties (in de meeste gevallen) bestaande chemische bindingen worden verbroken en nieuwe worden gevormd; - beredeneren dat deeltjes van de uitgangsstoffen met mekaar effectief moeten botsen om te kunnen reageren; 5 Reactiesnelheid 5.1 Reactiesnelheid en effectieve botsingen 5 Reactiesnelheid Het verband leggen tussen het toenemen van het aantal effectieve botsingen per seconde en het toenemen van de reactiesnelheid

11 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 10 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - uit het eenvoudig corpusculair kinetisch model van de materie afleiden dat het aantal effectieve botsingen tussen de reagerende deeltjes vergroot door het toenemen van de verdelingsgraad van de stof (en dus van de contactoppervlakte), de concentraties en de temperatuur; - de moeilijkheid omschrijven dat niet elke botsing van deeltjes effectief is; - beredeneren dat het geactiveerde complex eerst kan ontstaan als de kinetische energie van de afzonderlijke deeltjes bij een effectieve botsing met een hoeveelheid energie, de z.g. activeringsenergie, is toegenomen; - weergeven dat de meeste reacties in verschillende stappen, de z.g. "elementaire reacties", verlopen en dat hoofdzakelijk de traagste stap de reactiesnelheid van het totale proces bepaalt; - het verband leggen tussen de wijziging van het reactiemechanisme door toevoeging van een katalysator en het ontstaan van een nieuw reactiemechanisme met een kleinere activeringsenergie; - geschikte experimenten interpreteren als bevestiging van de invloed van de verschillende factoren op de reactiesnelheid; 5.2 Factoren die de reactiesnelheid beïnvloeden De factoren die de reactiesnelheid beïnvloeden worden verklaard d.m.v. de botsingstheorie en reactiemechanismen Factoren die onderzocht en verklaard worden zijn: de aard van de reagerende deeltjes; de katalysator of de inhibitor; de verdelingsgraad van de stof; de concentraties; de temperatuur. - voor een algemene reactie, waarbij de uitgangsstoffen zich in dezelfde fase bevinden, de snelheidswet schrijven; - de snelheidsconstante (k) als functie van de temperatuur en van de eventueel gebruikte katalysator kenschetsen; 5.3 Chemische snelheidswet Voor een reactie a A + b B > x X + y Y +... waarbij A, B,... zich in dezelfde fase bevinden is de uitdrukking van de algemene chemische snelheidswet voor het ogenblik (t) v t = k. [A] m t. [B] n t ; waarbij de exponenten m, n,... niet uit de reactievergelijking afleidbaar zijn.

12 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 11 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - het belang van de koolstofchemie uitleggen; - voorbeelden van natuurlijke, synthetische en kunstmatige organische stoffen geven; - verklaren waarom het aantal organische stoffen zo groot is; - de tetraëderstructuur van methaan voorstellen; - sp 3 -hybridisatie beschrijven; - de ketenstructuur en de ringstructuur van organische moleculen voorstellen; - substitutiereacties van alkanen met halogenen door een reactievergelijking voorstellen en interpreteren als homolytische substitutie; - de reactieproducten afleiden bij de homolytische substitutiereactie van alkanen met halogenen; - de trigonale structuur van de etheenmolecule weergeven; - sp 2 -hybridisatie beschrijven; - bij elekrofiele addities aan alkenen het elektrofiel reagens en het nucleofiel substraat aanduiden; - de lineaire structuur van de ethynmolecule weergeven; - sp-hybridisatie beschrijven; - structuurisomerie met voorbeelden kenschetsen; - additiereacties schrijven met alkenen en alkynen; - van de volgende stoffen of mengsels een typische toepassing of eigenschap aangeven: methaan, wasbenzine, white spirit, paraffine; 6 Koolstofchemie 6.1 Alifatische koolwaterstoffen alkanen en cycloalkanen alkenen en cycloalkenen alkynen 6 Koolstofchemie Per onderdeel van de koolstofchemie, daar waar het past, oefeningen maken op nomenclatuur en isomerie; bronnen en/of bereiding van enkele belangrijke organische stoffen bespreken; toepassingen in de samenleving geven; fysische eigenschappen (vluchtigheid, oplosbaarheid, enz.) van een aantal gebruikelijke organische verbindingen nagaan en deze eigenschappen vergelijken met deze van de overeenstemmende alkanen; een organische verbinding herkennen aan de specifieke groep die ze bezit en afleiden welke reacties de verbinding kan aangaan. Een woordenboek Organische chemie met 2750 verbindingen, begrippen en reacties is te raadplegen op: Meer dan 1400 moleculemodellen zijn te vinden op Om deze voorstellingen te gebruiken is het programma chime of rasmol noodzakelijk. De voorstellingswijze van een molecule kan telkens aangepast worden (bolkapmodel, staaf-bolmodel, enz.) Rotatie is mogelijk en er kan op de moleculen ingezoomd worden. Chime = plugin (uitbreiding van het bladerprogramma), noodzakelijk om moleculen in een bladerprogramma zoals Internet Explorer te kunnen bekijken. Rasmol = programma dat de moleculen kan tonen zonder Internet te gebruiken. Het grote voordeel van Rasmol: het kan op een diskette, samen met honderden modellen van moleculen. Leerlingen kunnen het gemakkelijk meenemen en thuis gebruiken.

13 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 12 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - verklaren waarom benzeen bijzondere eigenschappen bezit; - het voorkomen en de winning van benzeen, tolueen en xyleen geven; 6.2 Aromatische koolwaterstoffen benzeen en homologen De historische achtergronden i.v.m. de ontdekking van de structuur van benzeen door A. von Kékulé weergeven; - de reactievergelijking voor de bereiding van tolueen, broombenzeen, nitrobenzeen en benzeensulfonzuur met structuurformules weergeven; - het reactiemechanisme voor de bereiding van tolueen, broombenzeen, nitrobenzeen en benzeensulfonzuur met structuurformules weergeven en het elektrofiel reagens aanduiden; - met structuurformules de ortho-, de meta- en de paraisomeren van disubstitutieproducten van benzeen weergeven; Substitutieproducten van benzeen tolueen broombenzeen nitrobenzeen benzeensulfonzuur disubstitutieproducten Het uitvoeren van experimenten met benzeen is niet toegelaten. Als alternatief kan voor tolueen gekozen worden. Het belang van de aromatische verbindingen, bv., aspirine, kleurstoffen, TNT, enz. aangeven. - de oriëntatieregels op concrete voorbeelden toepassen; - het onderscheid tussen primaire, secundaire en tertiaire alcoholen maken; - substitutiereacties schrijven; - bij nucleofiele substitutiereacties het nucleofiel reagens en het elektrofiel substraat aanduiden; 6.3 Organische O- verbindingen Alcoholen Zowel voorbeelden van alifatische als van aromatische alcoholen worden behandeld. - eliminatiereacties schrijven die gebeuren ter hoogte van twee buur C-atomen;

14 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 13 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - eliminatiereacties schrijven die gebeuren ter hoogte van het O-atoom en het buur C-atoom; - het verschil aangeven tussen de oxidatie van een primair alcohol en de oxidatie van een secundair alcohol; - afleiden waarom een tertiair alcohol niet geoxideerd wordt; Laat de leerlingen met behulp van biergist en suiker een gisting uitvoeren, het alcoholgehalte van het bekomen product bepalen en een destillatie uitvoeren - van volgende alcoholen een typische eigenschap of toepassing geven: methanol, ethanol, glycol, glycerol; - bereiding en eigenschappen van diethylether beschrijven; - de bereiding van ethers door de williamsonsynthese beschrijven; Ethers Hier worden hoofdzakelijk de alkoxyalkanen behandeld. Bij de williamsonsynthese de rol van natrium bespreken. - aantonen dat additie van grignardreagentia op methanal, een ander aldehyd of een keton, een primair, secundair of tertiair alcohol levert; - de reactievergelijking schrijven voor de reductie van een aldehyd en een keton; - uitleggen waarom een aldehyd zich bij oxidatie omzet in een carbonzuur terwijl een keton zich niet leent tot deze omzetting; - proefondervindelijk een aldehyd identificeren met fehlingreagens; Aldehyden en ketonen Het enkelvoud is aldehyd (van alcohol dehydrogenatus). Voor het aantonen van aldehyden wordt best het fehlingreagens gebruikt. Het tollensreagens is minder veilig.

15 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 14 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - carbonzuren als zwakke zuren kenschetsen; - reacties schrijven van verestering van een carbonzuur; - de reactiviteit van halogeencarbonzuren en van zuurhalogeniden vergelijken met die van de overeenstemmende carbonzuren; Carbonzuren Alifatische en aromatische carbonzuren en dicarbonzuren worden behandeld. De vorming van zuuranhydriden is een belangrijke eigenschap. - de hydrolyse van een ester schrijven en aantonen dat deze omzetting de omgekeerde reactie is van de verestering; - de belangrijkste bronnen van lipiden opsommen; - uitleggen hoe de winning en de raffinage van lipiden gebeurt; - de structuur van de eenvoudige lipiden (triglyceriden en cholesterol) uitleggen en er een eenvoudige voorstelling van geven; - de belangrijkste fysische en chemische eigenschappen van de lipiden opsommen; - het onderscheid tussen verzadigde en onverzadigde vetzuren beschrijven; Esters en lipiden triglyceriden Laat verschillende groepjes leerlingen verschillende esters bereiden. Geef het verband met reuk- en smaakstoffen. Veel informatie en vragen (met antwoorden) over voedsel zijn te vinden op de website: De behandeling van de biochemisch belangrijke stoffen (lipiden, sachariden en proteïnen) gebeurt in overleg met de leraar biologie. Laat bv een groep leerlingen. een schematisch overzicht maken van de bereiding van boter, de andere groep een overzicht van de bereiding van margarine. - een zeep als zout van een carbonzuur met lange koolstofketen kenschetsen; - de labobereiding van een zeep en van een detergent beschrijven; - de industriële bereiding van een zeep en van een detergent aan de hand van de reactievergelijkingen beschrijven; - de werking van een wasmiddel uitleggen; Zepen en detergenten Een overzicht van het gebruik van zepen, detergenten en onderhoudsproducten:

16 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 15 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - de indeling van de sachariden volgens het aantal bouwstenen verklaren; - de moleculenformules van mono-, di- en polysachariden schrijven; Sachariden De naam koolhydraten, alhoewel minder goed dan sachariden, is nog altijd toegelaten, en wordt vooral in het dagelijks leven gebruikt. - belangrijke voordelen van sachariden als energieleverancier, als reservevoedsel en als bouwstof van cellen geven; - een eenvoudige voorstelling van de structuur van glucose en van fructose geven; monosachariden Worden uitvoeriger behandeld: monosachariden: glucose, fructose disachariden: sacharose, maltose polysachariden: zetmeel, cellulose - de belangrijkste eigenschappen en het gebruik van de monosachariden opsommen; - een eenvoudige voorstelling van de structuur van sacharose geven; disachariden Als context kan de vorming en de winning van honing beschreven worden. - de samenstelling, de eigenschappen en het gebruik van de disachariden geven; - de afbraak van zetmeel, via dextrine en maltose, tot glucose beschrijven; - het verschil tussen amylopectine en amylose uitleggen; polysachariden Via de belangrijkste graangewassen en de bereiding en de samenstelling van brood kunnen heel wat doelstellingen bereikt worden. - het voorkomen en het belang van voedingsvezels geven; - de vorming en het belang van glycogeen in het lichaam beschrijven; - het verband tussen de verschillende sachariden geven;

17 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 16 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - een primair, secundair en tertiair amine als base kenschetsen; - de reactievergelijkingen schrijven voor de bereiding van een amine; 6.4 Organische N-verbindingen Aminen Behandeling van alifatische en van aromatische aminen (aniline). - de structuur en het belang van amiden kenschetsen; Amiden Als het werkt zijn op deze website heel wat overzichtelijke reactieschema s te vinden: - de reactievergelijking voor de omzetting van aniline in een diazoniumzout en vervolgens in een azokleurstof geven; - op een eenvoudige manier uitleggen waarom kleurstoffen een kleur vertonen; - voorbeelden van azokleurstoffen in de textielindustrie en in de voedingsmiddelenindustrie geven; Diazoniumverbindingen en kleurstoffen Toepassingen van azokleurstoffen voor het verven van verschillende soorten textielvezels en in voedingsmiddelen. de algemene structuurformule van een aminozuur schrijven; - uit de structuur van de aminozuren afleiden dat ze amfolyten zijn; - met reactievergelijkingen schetsen hoe uit aminozuren polypeptiden en proteïnen ontstaan; - de eenvoudige structuur van de proteïnen beschrijven; - de indeling en de eigenschappen van de proteïnen geven; Aminozuren en proteïnen Laat de leerlingen een tabel met de 20 belangrijkste aminozuren hanteren. Men kan het verband leggen tussen het feit dat proteïnen macromoleculen zijn en het feit dat ze colloïdale oplossingen vormen; - de begrippen essentieel en limiterend aminozuur uitleggen;

18 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 17 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - de definitie van "kunststof" geven; - voorbeelden geven van natuurlijke macromoleculaire stoffen en van kunststoffen; - de reactievergelijking voor de polymerisatie schrijven, wanneer het monomeer gegeven is en motiveren waarom het monomeer een onverzadigde verbinding moet zijn; - afleiden wat een copolymeer is; - reactievergelijkingen van een polycondensatie schrijven; - voorbeelden van thermoplasten en thermoharders opnoemen; - een overzicht maken van de bereiding, eigenschappen en toepassingen van een aantal veel gebruikte kunststoffen: polyetheen (PE) polypropeen (PP) polyvinylchloride (PVC) polystyreen (PS) polyamide (PA) polyester 6.5 Kunststoffen De geschiedenis van kunststoffen, bereiding, gebruik, enz.: - geschikte voorbeelden als omkeerbare reacties kenschetsen; - uit het botsingsmodel van de reacties afleiden dat er een dynamisch evenwicht ontstaat; 7 Chemisch evenwicht 7.1 Omkeerbare reacties en chemisch evenwicht 7 Chemisch evenwicht Theoretisch zijn alle reacties omkeerbaar. Het dynamisch karakter van een evenwicht kan eenvoudig met een fysisch voorbeeld (bv. evenwicht vloeistof - damp, in een gesloten ruimte) aangebracht worden.

19 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 18 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - afleiden dat in de chemische evenwichtstoestand de snelheid van de heenreactie gelijk is aan de snelheid van de terugreactie; - de chemische evenwichtstoestand bij een nietaflopende reactie kenschetsen als een toestand met constant blijvende macroscopische eigenschappen, zoals temperatuur, druk en concentraties; - het onderscheid tussen homogeen en heterogeen chemisch evenwicht uitleggen; - voor een reactie in de chemische evenwichtstoestand bij een bepaalde temperatuur de concentratiebreuk schrijven; - uit proefondervindelijke gegevens en de concentratiebreuk de evenwichtsconstante bij constante temperatuur (K c(t) ) voor een reactie berekenen; - bij kwantitatieve toepassingen in acht nemen dat de evenwichtscontante enkel van de temperatuur afhangt; - bij kwantitatieve toepassingen in acht nemen dat de concentraties van vaste componenten in de heterogene evenwichtsreacties niet voorkomen in de concentratiebreuk; 7.2 Evenwichtswet Het verband tussen evenwichtsconcentraties en evenwichtsconstante K c aangeven. - aangeven dat een verandering van concentraties optreedt in een systeem in de chemische evenwichttoestand bij een constante temperatuur, door stoffen toe te voegen of weg te nemen (inclusief het oplosmiddel) of door gassen samen te persen of te ontspannen; 7.3 Verstoring van chemische evenwichten Verschuiving van het evenwicht door verandering van: de concentratie van één der componenten de temperatuur van het evenwichtsmengsel de druk van gascomponenten of de hoeveelheid oplosmiddel.

20 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 19 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - uit de evenwichtsvoorwaarde afleiden dat, in een systeem in de chemische evenwichtstoestand bij een constante temperatuur, een verandering van concentratie van een of meer stoffen een verschuiving van de ligging van het chemisch evenwicht kan veroorzaken; - op reacties toepassen dat in een systeem in de chemische evenwichtstoestand de zin van verschuiving van de ligging van dat evenwicht: > door verandering van de concentratie zo is, dat het gevolg van die verandering wordt tegengewerkt; > door aan- of afvoer van warmte zo is dat die aanof afvoer van warmte wordt tegengewerkt; (principe van Le Châtelier - Van 't Hoff); - op reacties toepassen dat bij een constante temperatuur een katalysator wel invloed uitoefent op de insteltijd van het chemisch evenwicht, maar niet op de evenwichtsconstante K c(t) ; - in reacties met gas- en neerslagvorming duidelijk maken dat, door een gepaste ingreep op de reactieomstandigheden, evenwichtsreacties aflopende reacties worden; - verband leggen tussen het begrip "aflopende reactie" en het feit dat bij zulk een reactie ten minste één van de uitgangsstoffen (praktisch) volledig reageert; wet van Le Châtelier - Van 't Hoff aflopende reacties

21 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 20 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - het verband tussen de evenwichtsconstante van de protonenoverdracht in water en de waterconstante K w uitleggen en berekenen; - de zuurheidsgraad van water bij 24 C uit de verhouding tussen het aantal ionen en het aantal moleculen berekenen; - de ph van zuiver water definiëren en berekenen; 8 Evenwichten in water waarbij ionen betrokken zijn 8.1 Waterconstante en ph 9 Evenwichten in water waarbij ionen betrokken zijn it omkeerbaarheid van de protonenoverdracht tussen watermoleculen wordt de overeenkomstige evenwichtsconstante K c en de waterconstante K w afgeleid. Zuurheidsgraad is synoniem van zuurtegraad - bij zuur-basereacties met water het verband uitleggen en berekenen tussen: > de evenwichtsconstante van een brønstedzuur en de zuurconstante K z ; > de evenwichtsconstante van een brønstedbase en de baseconstante K b ; - de begrippen pk z en pk b definiëren en berekenen uit gegeven K z en K b -waarden; - het verband berekenen tussen de zuurconstante van een brønstedzuur en de baseconstante van zijn geconjugeerde base; - het verband uitleggen tussen de ph en de poh van zure en basische oplossingen; - de kleuromslag van indicatoren uitleggen door de ligging van het evenwicht bij zuur-basereacties; - vraagstukken i.v.m. zuurconstante K z en baseconstante K b oplossen; 8.2 Zuur- en baseconstante Een brønstedzuur als protondonor en een brønstedbase als protonacceptor aangeven. In tegenstelling met de zuur-basetheorie van S. Arrhenius, waar stoffen als zuur of base bestempeld kunnen worden, gaat het in de theorie van J. Brønsted om deeltjes, die, afhankelijk van de reactiepartner als protondonor of als protonacceptor kunnen optreden. Met elk zuur stemt een (geconjugeerde) base overeen en vice versa.

22 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 21 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - het begrip bufferoplossing verwoorden en de werking ervan uitleggen door middel van een voorbeeld; - enkele toepassingen van bufferoplossingen geven; 8.3 Bufferoplossingen Voorbeelden, verklaring van hun werking en toepassingen van zowel zure als van basische buffers aangeven. - het begrip ionisatiegraad uitleggen met voorbeelden met oplossingen van zwakke elektrolyten; - de verdunningswet van Ostwald afleiden; - vraagstukken i.v.m. zwakke elektrolyten oplossen; 8.4 Oplossingen van zwakke elektrolyten Het verband tussen de ionisatiegraad en de zuurconstante of de baseconstante kan aangegeven worden. Een experiment om de verdunningswet van Ostwald te demonstreren kan al bij punt 8.1 uitgevoerd worden. 9 Redoxreacties 9 Redoxreacties - zoeken of in een reactie de oxidatietrap van atomen verandert en besluiten of de reactie een redoxreactie is; - besluiten dat als de oxidatietrap van een atoom daalt, respectievelijk stijgt, het atoom gereduceerd, respectievelijk geoxideerd wordt; 9.1 Oxidatietrappen en redoxvergelijkingen Redoxreacties en begrippen uit de redoxchemie worden stapsgewijs verklaard aan de hand van heldere voorbeelden. Opgaven zijn voorhanden om de kennis van de stof te toetsen: - aantonen dat de reductie van atomen van een element steeds gepaard gaat met de oxidatie van andere atomen van een (meestal ander) element; - het begrip redoxkoppel definiëren en in een redoxreactie de oxidator en reductor aanduiden;

23 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 22 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - besluiten dat in water de elektronenoverdracht afhankelijk kan zijn van de zuurheidsgraad; 9.2 Invloed van de zuurheidsgraad - redoxvergelijkingen opstellen van redoxreacties in zuur en basisch milieu, vertrekkende van de gegevens van het experiment; - de halfreactie of het redoxsysteem van de oxidator of van de reductor schrijven als: oxidator + n e reductor - een halfreactie - indien nodig - in evenwicht brengen met water of, naargelang de zuurheidsgraad van het reactiemidden, met H 3 O + of OH - ionen; - het principe van de elektrochemische cel schematisch weergeven; - factoren opsommen waarvan de gemeten spanning (potentiaalverschil) afhankelijk is; - de normwaterstofelektrode en normpotentiaal definiëren; - de normcelspanning definiëren en berekenen met behulp van een tabel waarin redoxsystemen gerangschikt zijn volgens de waarde van hun normpotentiaal; - met behulp van deze tabel de afloop van praktisch belangrijke redoxreacties voorspellen; - voorbeelden van corrosie aangeven. 9.3 Redoxtabel 10 Thema naar keuze Halfreacties of redoxsystemen worden in tabelvorm aan de leerlingen bezorgd.

24 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 23 Deelvak: algemene chemie Er stromen nogal veel leerlingen uit studierichtingen met een minorpakket chemie of natuurwetenschappen in de tweede graad naar deze studierichting door. In de praktijk betekent dit dat veel leerlingen onvoldoende basiskennis bezitten. Daarom wordt best begonnen met een hoofdstuk, waarin een aantal belangrijke begrippen uit de tweede graad herhaald worden, waarbij ook aandacht besteed wordt aan nomenclatuur: - zuivere stoffen en mengsels - fysische en chemische verschijnselen - indeling van de stoffen Op het einde van deze herhalingslessen kunnen de leerlingen van volgende stoffen ten minste één toepassing ofwel één zintuiglijk ofwel één fysico-chemisch kenmerk aangeven: Enkelvoudige stoffen Metalen Niet-metalen Na H 2, O 2, O 3, Cl 2, I 2 Fe, Pb, Hg, Al, Zn, Mg C (diamant, grafiet) Ag, Au S 8 Samengestelde stoffen Ionverbindingen NaCl Moleculeverbindingen HCl NaOH, Ca(OH) 2 NH 3 NaHCO 3, CaCO 3 H 2 SO 4

25 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 24 Omdat het een graadsleerplan is, is de verdeling van de hoofdstukken over het eerste en het tweede leerjaar vrij te bepalen, mits deze volgorde pedagogisch-didactisch verantwoord is. Dit gebeurt ook best in samenspraak met de leerkrachten Apotheek. Bij de atoombouw wordt er enige aandacht besteed aan de dualiteit van het elektron (deeltje versus golf), zonder in te gaan op het orbitaalmodel. In het hoofdstuk Chemische binding wordt vooral met lewisvoorstellingen gewerkt, en het begrip hybridisatie tot een minimum beperkt. De grootheid enthalpie kan voor deze leerlingen door de grootheid energie vervangen worden. SI-eenheid: joule, symbool J (de calorie is een niet meer toegelaten eenheid). Het hoofdstuk Evenwichten in water waarbij ionen betrokken zijn kan naar voor schuiven om aan te sluiten op de module analytische chemie. De theorie zal tot de hoofdzaken beperkt worden Het hoofdstuk Koolstofchemie is voor deze studierichting zeer belangrijk. De meeste geneesmiddelen zijn organische stoffen, die tijdens lessen apotheek vaak aan bod komen (vooral structuurformules van organische moleculen). Omdat kunststoffen zeer veel als verpakking gebruikt worden, dient hier enige aandacht aan besteed te worden. Belangrijk is om de leerlingen zo veel als mogelijk zelfstandig te laten werken, nl. experimenten uitvoeren, oefeningen maken, gegevens opzoeken en verwerken, enz. Voorbeelden van keuzethema s, die zo veel als mogelijk aansluiten op de theorie, en door de leerlingen worden uitgewerkt: kunstmatige zoetmiddelen, mineralen en sporenelementen, fazenleer, colloïden, biotechnologie, nanotechnologie, geneesmiddelenindustrie, milieuchemie zoals drinkwater (herkomst, kwaliteit, bereiding, bepalen van nitraten, chloriden,..., bezoek aan een bedrijf voor drinkwaterbereiding), luchtverontreiniging, huishoudelijke afval: verwerking, werking van een huisvuilverbrandingsoven, dioxinen, bezoek aan een afvalbedrijf, enz. Hier dient natuurlijk overleg gepleegd te worden met de leerkracht toxicologie om te zien of er geen overlapping is Natuurlijk dient er ook aandacht besteed te worden aan de actualiteit. Een zeer goede website met veel informatie met afbeeldingen over algemene chemie, organische chemie, biochemie, analytische chemie, databases, woordenboeken, historiek, software, clip art, enz.:

26 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 25 DEELVAK: ANALYTISCHE CHEMIE (PRACTICM) LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN De leerlingen kunnen: - een aantal praktische tips opsommen om veilig en verantwoord te werken in het laboratorium; - chemische informatie in gedrukte bronnen en langs elektronische weg opzoeken en gebruiken; - veilig en verantwoord omgaan met stoffen; - gevarensymbolen interpreteren en R- en S- zinnen opzoeken; 1 Kennismaking met het laboratorium - elementaire veiligheidsvoorschriften - kennismaking met glaswerk en stoffen - het wegen - kwaliteit van chemicaliën (technisch zuiver, chemisch zuiver, pro-analyse) - lezen van een catalogus - giftige stoffen (orale vergiften, ademvergiften, huidvergiften) - pictogrammen - R- en S-zinnen - preventie en EHBO - opslag en afvoer van afvalstoffen Enkel het meest noodzakelijke zal vooraf behandeld worden. Het overige zal, waar nodig, aan bod komen. Bij elk experiment moet rekening gehouden worden met de nodige veiligheidsmaatregelen. Voor praktische tips rond Veiligheid in de schoollaboratoria : Aan de leerlingen wordt een laboreglement bezorgd. Het wegen zal zich voornamelijk beperken tot het aflezen van een automatische balans, bij voorkeur een digitale eenschalige bovenweger. Laat de leerlingen bij het uitvoeren van leerlingenproeven het etiket op de voorraadfles aandachtig bekijken (pictogram op oranje achtergrond), de R- en S- zinnen lezen, en leer ze er rekening mee te houden. De R-zinnen wijzen op de risico s (R = Risk ) bij gebruik van deze producten. De S-zinnen geven aan waardoor de veiligheid (S = Safety ) wordt bevorderd bij gebruik van deze stoffen. - resultaten van zelfstandige opdrachten objectief voorstellen; Verslaggeving: verwerken van waarnemen, besluitvorming, grafische verwerking en verwerking met behulp van computer. Er worden afspraken gemaakt in verband met het nemen van notities en het verwerken ervan.

27 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 26 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - bij het uitvoeren van experimenten het benodigde glaswerk kiezen en doeltreffend manipuleren; Manipulatie en gebruik van verschillende soorten glaswerk: - maatbeker, maatkolf, maatcilinder, bekerglas, erlenmeyer, - buret, pipet, micropipet, destillatieapparatuur, In het vak Toegepaste chemie in de tweede graad TSO is reeds aandacht besteed aan het manipuleren van glaswerk. - uitleggen wat één mol materie is; - eenvoudige omrekeningen maken van een stofhoeveelheid (aantal mol) van een bepaalde stof naar de massa (aantal g) van die stof en omgekeerd; - het molair volume van een gas definiëren als volume ingenomen door 1 mol van een gas bij normomstandigheden (1013 hpa; 0 C) (V m 0 = 22,4 l/mol); 2 Kwantitatieve aspecten van chemische reacties - stofhoeveelheid (n), eenheid mol - molaire massa - molair volume van een gas Van verschillende stoffen bv. Fe, S, NaCl, water, suiker, enz., wordt een hoeveelheid afgewogen die overeenstemt met één mol. Op die manier krijgen de leerlingen een goed idee van hoeveel één mol van een bepaalde stof is. - verschillende uitdrukkingen van gehalte van een component in een mengsel: (stofhoeveelheid) concentratie (mol/l), massaconcentratie (g/l), massafractie (procent, promille,ppm, ppb), volumefractie (%) geven en omrekenen in elkaar; - eenvoudige vraagstukken oplossen over de samenstelling van oplossingen; Gehalte van oplossingen De leerlingen leren hier oplossingen en verdunningen maken.

28 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 27 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - een reactievergelijking in mol en in gram interpreteren; - stoichiometrische vraagstukken oplossen; - vraagstukken maken waarin de hoeveelheid van een stof aangegeven wordt als concentratie; Stoichiometrische vraagstukken Stoichiometrische vraagstukken zullen ook in de lessen algemene chemie gemaakt worden, bv. bij het uitvoeren van leerlingenproeven. De leerlingen houden rekening met het aantal (zinvolle) beduidende cijfers van een resultaat (rekenmachine!). - nauwkeurig verwoorden wat volumetrie is; - nauwkeurig verwoorden wat het equivalentiepunt is; - beschrijven hoe een titratie wordt uitgevoerd; - de begrippen oertiterstof en standaardoplossing uitleggen; - een indeling geven van de soorten titraties; - een overzicht geven van de gebruikte maatapparatuur met de daarbij horende ijking en reiniging; 3 Volumetrie - principe - berekeningen - standaardoplossingen - maatapparatuur Het doel van de cursus analytische chemie is dat de leerlingen een degelijke technische kennis opdoen en nauwkeurig leren werken. Zij krijgen een overzicht van de belangrijkste routinebepalingen en leren ze ook uitvoeren. De aangegeven volgorde van de leerstof is niet bindend. - de definitie geven van een zuur-base-indicator; - verklaren waardoor de kleur van een zuur-baseindicator kan veranderen; - het onderscheid geven tussen omslagpunt en omslaggebied; - een tabel met enkele veel gebruikte indicatoren en hun omslaggebied kunnen interpreteren; 3.1 Zuur-basetitraties - principe - indicatoren Definitie, verklaring van de kleurverandering, omslaggebied en omslagpunt, tabel met enkele courant gebruikte indicatoren

29 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 28 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - de titratie van een HCl-oplossing met een NaOHoplossing uitvoeren en interpreteren; - het zuurgehalte van azijn bepalen door titratie met een NaOH-standaardoplossing; - het massaprocent acetylsalicylzuur in een tablet aspirine bepalen door titratie met een NaOHstandaardoplossing; itvoeren van zuur-basetitraties Opmeten van kromme met ph-meter met bespreking, keuze van de indicator Berekening kromme met ph-formules, eventueel met computer - het principe van een neerslagtitratie uitleggen; - het chloridengehalte van leidingwater bepalen; - het zoutgehalte van chips bepalen; 3.2 Neerslagtitraties - principe - bepalen van chloridengehaltes De begrippen oplosbaarheid en oplosbaarheidproduct uitleggen. Argentimetrie: - methode van Mohr: vorming van een gekleurde neerslag; - methode van Fajans: adsorptie-indicatoren. - het principe van een redoxtitratie uitleggen; - stellen van een kaliumpermanganaat-oplossing op oxaalzuur; - het ijzergehalte van een oplossing bepalen; 3.3 Redoxtitraties - principe - stellen van oplossingen - bepalen van ijzergehalte Een redoxmethode, bv. permanganometrie, bespreken op gebied van oxidatievermogen en reactiemidden, gebruik en stabiliteit van oplossingen, keuze van indicatoren en toepassingsgebied. - het principe van een titratie met complexvorming uitleggen; - door titratie het calciumgehalte bepalen; 3.4 Complexometrische titraties - principe - hardheid van water itgaan van de theoretische grondslagen over complexen zoals de coördinatie-covalente binding, coördinatiegetal, soorten complexen, verschil tussen complexen en dubbelzouten.

30 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 29 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHODEN SPECIFIEKE WENKEN - het principe van gravimetrie door neerslaan uitleggen; - het sulfaatgehalte van een oplossing bepalen d.m.v. gravinmetrische analyse. 4 Gravimetrie - principe - uitvoeren van een radiometrische analyse De technieken worden behandeld bij het uitvoeren van labo-oefeningen: neerslagvorming, affilteren, wassen, drogen, gloeien, wegen. Het begrip zuiverheid van een neerslag uitleggen.

31 TSO 3de graad optie: Farmaceutisch-technisch assistent 30 ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN 1 Voorgesteld jaarplan Het aantal lestijden op weekbasis is vastgelegd op 25 uur per jaar. Eerste leerjaar: Algemene en organische chemie: 3 lestijden/week Leerlingenproeven en uitwerken van keuzethema s door leerlingen, zo veel als mogelijk aansluitend op de theorie: 1 lestijden/week Analytische chemie (practicum): 2 lestijden/week Tweede leerjaar: Algemene en organische chemie: 3 lestijden/week Ongeveer de helft van de tijd wordt aan de organische chemie besteed. Ook in de algemene chemie zullen voorbeelden uit de organische chemie gekozen worden, bijvoorbeeld de estervorming bij het chemisch evenwicht. 2 Leerlingenproeven Laboratoriumoefeningen door de leerlingen vormen een essentieel onderdeel van het onderwijs in de chemie. Experimenten en zelfstandig werk spelen een belangrijke rol bij het verwezenlijken van de cognitieve affectieve en psychomotorische doelstellingen van dit leerplan, omdat ze bijdragen tot de ontwikkeling van een groot aantal attitudes - De leerlingen zullen, bij voorkeur in groepjes van twee, met eenvoudig materiaal, experimenten veilig uitvoeren. Zorg dat alles klaar staat, en laat de leerlingen bij voorkeur met stoffen uit het dagelijks leven werken. Vraag via de directie hulp voor het klaarzetten en opruimen. - De leerlingenproeven worden evenwichtig over het schooljaar en over de leerstof verdeeld. Ze moeten aansluiten bij de theorie, die in dezelfde periode wordt behandeld. - Elke oefening wordt ingeleid met een duidelijke probleemstelling, die aansluit bij de voorkennis van de leerlingen. Geef precies geformuleerde uitvoerings- en waarnemingsopdrachten, heldere aanwijzingen voor het noteren van waarnemingen en conclusies, met het oog op het opstellen van het verslag (1 per leerlingengroep). - De oefening wordt best afgesloten met een korte nabespreking van resultaten en conclusie, in het licht van de eerder geformuleerde probleemstelling. Op basis hiervan corrigeren de leerlingen het verslag of vullen het aan. - Experimenten worden bij voorkeur aangewend om een, in samenwerking met de leerlingen ontwikkelde, hypothese (verwachting) te weerleggen, te versterken of aan te passen. Dit vereist uiteraard dat elk experiment in een voor de leerlingen relevant en door hen begrepen kader wordt geplaatst. - Het formuleren van een hypothese, de uitvoering van het experiment en de confrontatie van de door de hypothese gecreëerde verwachting met de experimentele resultaten, gebeuren in de mate van het mogelijke in één en dezelfde les. - iteraard dienen bij het uitvoeren van experimenten door leraar of leerlingen steeds de veiligheidsvoorschriften in acht te worden genomen. Bij leerlingenproeven wordt zeker geen gebruik gemaakt van giftige (bv. kwikzouten) of van kankerverwekkende (bv. benzeen) stoffen. De leerlingen leren ook veilig en milieubewust omgaan met stoffen. Vanaf het begin wordt gewezen op de nodige veiligheids- en milieuaspecten, door o.a. de leerlingen telkens de betreffende R- en S-zinnen te laten opzoeken en noteren.