Machtsconcentratie in de handelsketens
|
|
- Mathijs van der Meer
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Machtsconcentratie in de handelsketens Verslag van Oxfam-Wereldwinkelsdebat op 17 mei 2013 (Vlaams Parlement, zaal Van Eyck) 1. Voorstelling van het panel werd in 2008 benoemd tot Speciale Rapporteur van de Verenigde Naties over het recht op voedsel. Als expert in sociaal en economisch recht, economische mondialisering en mensenrechten, zetelde hij van 2004 tot 2008 als secretaris-generaal van de Internationale Federatie voor mensenrechten (FIDH). Hij is professor in de rechten aan de Universiteit van Louvain-la-Neuve en aan het College of Europe (Natolin), gasthoogleraar aan Columbia University en lid van de Global Law School Faculty aan de Universiteit van New York. Bill Vorley Dr. Bill Vorley trad in 1999 toe tot het IIED s Sustainable agriculture and Rural Livelihoodsprogramma. Eerder werkte hij in de Verenigde Staten bij het Institute for Agriculture and Trade Policy in Minnesota, het Leopold Centre for Sustainable Agriculture in Iowa en in internationale landbouwbedrijven, een onderwerp waarover hij uitgebreid heeft geschreven. Dr. Vorley coördineert ook de International Institute for Environment and Development s (IIED) Sustainable Markets Group. Hij is bestuurslid van Sustain, de alliantie voor beter voedsel en betere landbouw en van Pesticide Action Network(UK). Dr. is doctor in de economie. In 2008 behaalde hij zijn doctoraat aan de Universiteit Gent met het onderwerp Burgeroorlog en de oorzaken ervan. Hij trad op als adviseur conflictbeoordeling en ontwikkeling voor de Wereldbank, de VN en verschillende multinationale ondernemingen en openbare organisaties. Hij was het hoofd van de studiedienst voor de Belgische socialisten tot 2012, toen hij begon te werken voor Oxfam-Wereldwinkels. Vandaag leidt hij de dienst Politiek en Zuid en het Partnerfonds van Oxfam-Wereldwinkels. Myriam Vander Stichele Myriam Vander Stichele is senior onderzoeker bij het SOMO (Centre for Research on Multinational Corporations) in Amsterdam en een Fellow van het Transnational Institute. Als historica met een master in internationale betrekkingen (Universiteit Cambridge), controleerde mevrouw Vander Stichele internationale handelsbesprekingen en overeenkomsten sinds 1990, zowel op mondiaal (Wereldhandelsorganisatie (WHO)/GATT) als op regionaal niveau, in het bijzonder de overeenkomsten van Lomé en Cotonou (EPA's). Ze was coördinator en adviseur over deze thematiek voor vele ngo s en geeft lezingen over handel en duurzame ontwikkeling. Haar recenter onderzoek is gericht op de financiële, de voedings-en supermarktensector en de bedrijfsstrategieën en dienstenliberalisering hieraan gerelateerd. Vera Dua (moderator) Dr. Vera Dua is landbouwkundig ingenieur en doctor in de landbouwwetenschappen. Ze is een voormalig lid van het Belgische Parlement en voormalig Vlaams minister van Milieu en Landbouw voor de Belgische groene partij. Vandaag werkt ze als academisch adviseur voor het Centrum voor Duurzame Ontwikkeling van de Universiteit van Gent. Mevrouw Dua is lid van de raad van bestuur van Oxfam-Wereldwinkels. 1
2 2. Kader van dit debat: machtsconcentratie in handelsketens De basis van onze analyse is eenvoudig: sommige van de mechanismen in de markt maken het vandaag moeilijk voor landen in het Zuiden om zich te ontwikkelen. Een van de marktfalingen is machtsconcentratie. Nochtans is dit niet onvermijdelijk. Overheden kunnen tussenkomen om machtsconcentratie op een markt te vermijden. Er zijn hiervan goede voorbeelden te vinden op EUniveau. Binnen de eigen grenzen bijvoorbeeld, weert de Europese Unie dergelijke machtsconcentratie. Onze campagne heeft twee brede doelstellingen. Ten eerste willen we het probleem uitleggen zodat zelfs een 12-jarige het begrijpt. Daarvoor gebruiken we onder meer het filmpje van Ten tweede willen we het bewustzijn over dit probleem vergroten op het niveau van de politiek, zodat beleidsmakers zich erom bekommeren en zich erover uitspreken. Dat is ons hoofddoel. Deze campagne draait dus niet om cijfers of naming and shaming. We hebben er expliciet voor gekozen om er niet zomaar enkele bedrijven uit te pikken en die te beschuldigen, want we geloven dat grote bedrijven spelers zijn die opereren binnen een bestaand kader. In essentie moet dat kader aangepast worden. Bedrijven moeten nieuwe spelregels opgelegd krijgen. Myriam Vander Stichele Het is heel belangrijk dat dit onderwerp op de agenda komt. De meeste politici weten niet wat er aan het gebeuren is in de markt. Dat heeft ook te maken met het feit dat het heel moeilijk en duur is om er gegevens over te verkrijgen. Machtsconcentratie is niet alleen een probleem op het niveau van handelaars. Vandaag ligt de echte macht in de waardeketen op het niveau van de supermarkten. In feite is de machtsconcentratie van de supermarkten een logisch gevolg van de machtsconcentratie op het niveau van de handelaars. Het is een soort van vicieuze cirkel. Supermarkten concurreren ook onderling. En als reactie op de macht van de supermarkten, willen andere spelers in de waardeketen zich ook sterker opstellen in de keten. Deze machtsconcentratie met plantages bij het begin van de toeleveringsketen heeft een enorme impact omdat kleine boeren meestal uitgesloten worden van deze geconcentreerde ketens. Vele vrijhandelsakkoorden zijn gebaseerd op de idee dat een vrije markt goederen en diensten op de best mogelijke manier zal verdelen. Maar als de vrijhandelsprincipes niet gecombineerd worden met een goed concurrentiebeleid, dan werkt de markt niet. Op dit moment bestaat er gewoon geen internationaal concurrentiebeleid dat kleine boeren beschermt. Op EU-niveau is dit er wel, maar ook de EU treedt alleen op als er misbruik gerapporteerd wordt. En niemand durft misbruik te signaleren uit angst om de toegang tot bepaalde ketens te verliezen. Wie bepaalt de prijzen? De prijzen worden gezet op derivatenmarkten, maar die financiële markten zijn ook geconcentreerd. Besluit: grote spelers (handelaars en supermarkten) bepalen de voorwaarden en misbruiken hun marktmacht. Eerste vaststelling: de instrumenten die de economie ons biedt, volstaan niet om de echte landbouwmarkten te analyseren. Prijsinformatie is niet altijd beschikbaar, boeren leven vaak geïsoleerd, hebben geen opslagfaciliteiten en moeten hun oogst dus verkopen aan tussenhandelaars. Boeren hebben ook geen toegang tot kredieten, enzovoort. Wat we leren uit economiehandboeken volstaat niet om die problemen te analyseren en geeft niet altijd een realistisch beeld over machtsrelaties. We hebben absoluut casestudy s nodig om de analyse realistischer te maken. Tweede vaststelling: de analyse bekijkt de toevoerketen alleen stroomafwaarts vertrekkend van de kleinschalige boeren - maar zou ook de stroomopwaartse richting in rekening moeten brengen. We 2
3 gebruiken vaak het algemene beeld van een zandloper. Maar Bunge moet ook met Dreyfus concurreren om Nestlé te mogen bevoorraden. Als die concurrentie er niet was, zou het voor Bunge gemakkelijker zijn om een betere overeenkomst te sluiten met de boeren. De moeilijkste situatie doet zich voor bij een combinatie van een monopsonie met stroomopwaartse concurrentie. Soms kan een bepaalde graad van verticale integratie beter zijn. Derde vaststelling: wat een koper betaalt aan de boer hangt niet alleen af van wat hij wil krijgen van die boer. De prijs heeft ook te maken met virtuele concurrentie : een gebrek aan mogelijkheden om te verkopen die ontstaat door een gebrek aan infrastructuur. De sleutel tot gezonde handelsrelaties is publieke infrastructuur die niet in handen van de koper is. Besluit: de analyse is niet empirisch genoeg. Economische instrumenten hebben vaak de neiging om de complexiteit van de realiteit te negeren omdat die niet in een model te vatten valt. Bill Vorley Ik juich de focus op concentratie en machtsongelijkheid in de keten toe. Ik ben het eens met de bezorgdheid over marktmacht en de macht van de koper. Er kan veel geld verdiend worden met landbouw, maar het is moeilijk voor boeren vast te houden aan of een rechtmatig deel te krijgen van de gecreëerde waarde. Supermarkten zijn heel machtig. In een sterk geconcentreerde markt kunnen supermarkten hun leveranciers dwingen de boeren voor hen uit te buiten. Als gevolg daarvan krijgen de boeren maar een klein deel van de toegevoegde waarde. Landbouw is big business en heel winstgevend, maar producenten en arbeiders worden misbruikt door de sterke concentratie op deze markten. Anderzijds is het ook belangrijk te beseffen dat niet alleen de boeren hierbij verliezen, maar ook vele ontwikkelingslanden. Transfer pricing is ook een groot probleem: sommige landen krijgen de taksen niet die ze zouden moeten krijgen (bv. het conflict tussen Argentinië en enkele grote bedrijven). Maar een concurrentiebeleid is de verkeerde manier om dat aan te pakken, want dat beleid bekijkt de situatie alleen vanuit het standpunt van de consument, niet dat van de producent. De fairtradebeweging heeft zelf te lang gebruik gemaakt van marktconcentratie en het echte probleem niet aangepakt. Daarom juich ik echt toe dat er nu een politieke wind waait door de fairtradebeweging. Nog een algemene opmerking: pas op met veralgemeningen! We hebben correcte cijfers en feiten nodig. Daarvoor moeten we ook de kartels op een regionaal en lokaal niveau onderzoeken. 3
4 3. Mogelijke oplossingen Oxfam-Wereldwinkels werkt aan casestudy s en zal deze opnemen in haar dossier. Dat is net een van onze sterktes: we werken in de dagelijkse realiteit van boeren. Onze analyse vertrok van deze realiteit, toen een van onze medewerkers geconfronteerd werd met de dagelijkse problemen waarmee cacaoboeren in Ivoorkust kampen. Oxfam-Wereldwinkels rol is bewustmaking, we hebben een duidelijke boodschap nodig. We geloven dat de regulering van de internationale handel tot welvaartsgroei kan leiden. Toch lijkt de Wereldhandelsorganisatie niet die richting uit te gaan. Daarom willen we aan overheden vragen om in te grijpen op de internationale markten, en we hebben het publiek nodig om hen dit te vragen. Het publiek kan door te stemmen zijn keuze duidelijk maken. Er moet een tegenmacht komen in het Zuiden. Daarom zal Oxfam-Wereldwinkels werken aan betere publieke infrastructuur. Een ander idee is de mogelijkheid van veilingen waarbij alle spelers op een transparante manier samengebracht worden. Daarover is onderzoek nodig. Het veilingsysteem werd uitgeprobeerd op de Tanzaniaanse koffiemarkt, maar mislukte. De machtsbalans veranderen, kan ook door een coöperatieve structuur voor boeren op te zetten, want dat is ook een manier om risico s te delen. Ten slotte zijn we van plan om inkomensdiversificatie te promoten. Besluit: Oxfam-Wereldwinkels heeft twee hoofddoelen. Ten eerste, het bewustzijn over deze problematiek vergroten bij het publiek hier bij ons. En ten tweede, het leven van boeren verbeteren. Het is heel belangrijk om het probleem van machtsconcentratie op de agenda te zetten. In alle internationale vergaderingen waaraan ik deelneem, wordt er nooit met een woord gerept over macht. Het is dus absoluut van levensbelang om hieraan te werken. Ik heb vroeger antitrustwetten bepleit, maar nu vind ik dat niet meer de juiste weg. Ik geloof niet sterk meer in dat soort wetgeving. Al te vaak worden concurrentiewetten alleen in het belang van de consument ontwikkeld. Bovendien zijn ze meestal moeilijk afdwingbaar. Ik betwijfel het idee dat een eerlijke prijs een prijs is die tot stand komt in een markt met perfecte concurrentie. Een eerlijke prijs zou gebaseerd moeten zijn op de noden van mensen. Er kunnen positieve resultaten geboekt worden door te werken aan de onderhandelingsmacht van de boeren. John Kenneth Galbraith had het in de jaren 50 al over het ontwikkelen van countervailing power of tegenmacht: als het niet mogelijk is om kartels te breken, dan moet je boeren sterker maken. Naast het opzetten van coöperaties, kan dit ook door andere afzetkanalen te zoeken en lokale markten te ontwikkelen. Eerlijke handel kan een belangrijke rol spelen via overheidsaanbestedingen. De eerlijke prijzen die betaald worden via zulke contracten leggen extra druk op private kopers om ook de hogere prijzen te betalen die de overheid betaalt. Twee zaken werden nog niet vermeld: - De regulering van contractgebonden landbouw (wat is een eerlijk contract?). Er is heel wat scepticisme tegenover contractgebonden landbouw, hoewel elke boer een moord zou begaan om een contract te krijgen terwijl boeren tegelijkertijd bang zijn voor contracten, uit angst voor misbruiken. Daarom is er wetgeving nodig die bepaalt wanneer een contract eerlijk is. - Stimuleer boeren ook om op te klimmen in de waardeketen, bv. door zelf hun oogst te verwerken. 4
5 Myriam Vander Stichele Om beter aan bewustmaking te doen, moet je weten wat er gebeurt in de markt. We hebben een duidelijk beeld nodig van elke keten, wat er gebeurt binnen die keten en wie er de macht heeft. Maar het is heel moeilijk om cijfers en gegevens te verzamelen. Politici hebben ze niet, academici ook niet. Toch is informatie een sleutel tot de oplossing. UNCTAD werkte hier vroeger aan, maar Reagan slaagde erin de bewuste afdeling te sluiten. Ik pleit voor een lijst van misbruiken op internationaal niveau: bijhouden wat fout gaat. Zo is Carrefour bijvoorbeeld beboet voor misbruiken in Thailand. Het is ook van groot belang om de politieke macht van bedrijven bloot te leggen. Cargill neemt bijvoorbeeld deel aan handelsonderhandelingen en schrijft zelfs wetsvoorstellen. De lobbymacht van sommige bedrijven is enorm. Er moet een mechanisme komen voor de opsplitsing van bedrijven. We moeten blijven discussiëren over een concurrentiebeleid op internationaal niveau. In handelsovereenkomsten is er nu alleen een concurrentiebeleid op nationaal niveau. Na de VN-top van Doha was er de politieke wil om dit aan te pakken, maar sindsdien is die weer geslonken. Nochtans blijft de nood bestaan. Het is heel moeilijk, maar nodig. Oxfam-Wereldwinkels mag dit niet laten vallen om praktische redenen: het is de wortel van het probleem. We moeten ervoor zorgen dat oneerlijke praktijken bestraft worden. Regels moeten ook afdwingbaar gemaakt worden. Bill Vorley Er lijkt eensgezindheid in het panel over de oplossingen om binnen geconcentreerde markten te werken en om deze marktconcentratie aan te pakken. Het gaat duidelijk over het beleid, niet over de keuze van de individuele consument. Dit discours is momenteel heel actueel. Eerlijkheid staat opnieuw op de agenda. Oxfam-Wereldwinkels komt hiermee op het goede moment. In het Verenigd Koninkrijk hebben we sinds enkele maanden een Groceries Code Adjudicator: Die kan supermarkten die zich niet volgens de gedragscode gedragen benoemen en beboeten. Maar het echte probleem is dat de meeste misbruiken legaal zijn, zelfs binnen de gedragscode. Het openbare beleid kan veel doen om boeren meer macht te geven. Maar de meerderheid van de kleinschalige boeren zijn niet economisch georganiseerd binnen de markt. Het is dus heel belangrijk om verschillende afzetmarkten te ondersteunen, als alternatieven voor de gesloten internationale ketens, zoals straatverkopers en veilingen. Landen hebben de verantwoordelijkheid om te werken aan deze herstructurering en het stimuleren van alternatieve markten. Markten reguleren is vandaag enigszins uit de mode, maar het is nodig. Ik zeg niet dat we terug moeten naar grondstoffenakkoorden, maar er zijn enkele goede voorbeelden van marktregulering die prijsvolatiliteit kunnen verminderen. We zien bijvoorbeeld een nieuwe generatie staatsmarketinginitiatieven (bv. Cocobod Ghana). Graanreserves kunnen ook ingezet worden. We hebben ruimere marktregulering nodig. Dat beïnvloedt de hele sector, niet alleen een enkele boer binnen zijn eigen keten (hetzij met Fairtrade, UTZ Certified, ). 5
6 4. Over fair trade Bill Vorley Fair trade moet verder kijken dan het label. Eerlijkheid en rechtvaardigheid staan centraal. Het is tijd om het beleid te veranderen. Fairtradecertificering is geen oplossing voor machtsconcentratie, ze gedijt net goed in een sterk geconcentreerde markt. Het is veel gemakkelijker om duurzaamheidscriteria te implementeren als je er maar enkele spelers van hoeft te overtuigen. Als een sector overschakelt, lijkt dat een succes voor het Fairtradelabel, maar in werkelijkheid benadrukt het alleen het probleem van machtsconcentratie. Pas ervoor op dat jullie niet alleen focussen op de prijsproblematiek, maar stel empowerment centraal in jullie werk. Fair trade gaat niet alleen over prijzen, maar ook over capaciteitsopbouw en empowerment, het versterken van kleinschalige producenten. Dat is een veel moeilijkere boodschap, maar het is de enige juiste. Alleen door fairtradeproducten te kopen zullen we de machtsconcentratie de wereld niet uit helpen. Daarvoor moet het beleid aangepakt worden. Jullie politieke boodschap is veel belangrijker dan de verkoopscijfers. Keer terug naar jullie roots! Myriam Vander Stichele Je hebt beide nodig. In crisistijden dalen de prijzen. Het blijft belangrijk om te signaleren dat de boeren te weinig betaald krijgen voor hun goederen. De lage prijs is bovendien een van de redenen waardoor de macht zich concentreert: hoe lager de prijzen, hoe groter een marktaandeel kan worden. Maar ik ben het zeker eens met jullie politieke boodschap. Na de financiële crisis was er een momentum voor meer regulering. Maar niet in de handel. De EU legt de klemtoon op vrijhandel. Er liggen allerlei vrijhandelsakkoorden op tafel. Maar in werkelijkheid zijn er geen vrije markten, alleen geconcentreerde markten. De fairtradebeweging moet werken aan rechtvaardigheid (en inkomen). De boodschap zou kunnen zijn: De vrije markt die jullie gecreëerd hebben, is helemaal geen vrije markt. Het beleid is totaal niet afgestemd op de realiteit. Europa vindt ook geen goede manier om om te gaan met producenten uit het Zuiden. Ik moedig de fairtradebeweging aan om in vijf richtingen te denken: - Pas op dat je niet overspecialiseert : boeren mogen zich niet gaan specialiseren in teelten die niet duurzaam zijn voor henzelf en hun familie, alleen maar om te kunnen meedraaien in het fairtradesysteem. Want dan bestaat de kans dat dat voedsel lokaal duurder wordt en de boeren het zich niet meer kunnen veroorloven (bv. quinoa). Boeren moeten ook voor de lokale markt blijven produceren. - Zorg ervoor dat boeren kunnen opklimmen in de waardeketen. Dat is iets wat de fairtradebeweging meer en meer doet, via de fairtradepremie. Maar het bestaande model kent zijn grenzen. - De verschuiving van de oorspronkelijke bedoeling van de fairtradebeweging (kleinschalige boeren organiseren in coöperaties) naar een context van plantages maakt het moeilijk om te monitoren hoe de situatie echt is. De manier waarop Fairtrade International plantages monitort is bovendien bedenkelijk. Dat is een groot probleem voor de communicatie van de fairtradebeweging, het maakt de communicatie verwarrend. Welke boodschap geeft de fairtradebeweging mee door te kiezen voor grootschalige landbouw? - Wat met eerlijke handel van andere certificeringsorganisaties dan Fairtrade International? Momenteel bestaat er een jungle aan labels, die totaal niet overzichtelijk is voor consumenten. Die chaos zou aangepakt moeten worden. Het is Oxfams taak om ervoor te zorgen dat de consument niet misleid wordt door al die labels. Misschien moeten we de labels gaan labelen? 6
7 - Moedig reorganisaties van het voedselsysteem aan. Fair trade zou moeten gaan over meer rechtvaardigheid in lange waardeketens. We zouden een duidelijk onderscheid moeten maken tussen tropische grondstoffen en andere. De fairtradebeweging kan haar kennis inzetten om lokale markten uit te bouwen. Oxfam-Wereldwinkels is een bewustmakingsorganisatie. Het gaat ons niet over meer of minder verkopen. We verkopen in de eerste plaats een politieke boodschap. Wij zijn geen pleitbezorger voor labels, maar voor een ander handelssysteem. Het gebrek aan macht van de producenten maakt de prijzen oneerlijk. Een belangrijk punt dat ik wil maken is dat oneerlijke prijzen niet alleen te maken hebben met een gebrek aan concurrentie. Zelfs als we een perfecte markt hadden, zou die niet duurzaam zijn. Overheidsinmenging om de concurrentie te vergroten volstaat niet. Ik geloof niet in het concept van een level playing field. Absolute concurrentie is niet per se wat we willen. Het gaat ons over situaties waarbij boeren maar één speler hebben aan wie ze kunnen verkopen. Dat is onrechtvaardig. Het gaat ons over machtsrelaties. Myriam Vander Stichele De prijszetting alleen aan de markt overlaten is geen garantie op een goed inkomen voor iedereen. Jullie moeten ervoor oppassen dat jullie boodschap niet verkeerd begrepen wordt. Feiten en cijfers moeten van academici komen. Een organisatie zoals Oxfam-Wereldwinkels sensibiliseert over de feiten die er zijn. 7
8 5. Vragen uit het publiek Bjorn Feys (Oxfam-Wereldwinkel Mechelen) Kan je niet beter praten over faire markten in plaats van vrije markten, om de boodschap te verduidelijken? Joris Rossie (Algemeen Directeur Oxfam-Wereldwinkels): Als ik een journalist was en ik zette deze titel boven een artikel: Fair trade staat sterk in supermarkten is een contradictio in terminis, hoe zou u daarop reageren? Myriam Vander Stichele: Ik zou deze titel nooit kiezen. Het zwakt de boodschap af voor de consument. Bill Vorley: Je moet de mensen aanspreken met dingen die ze kennen. Het Fairtradelabel heeft veel gerealiseerd door de minimumprijs voorop te stellen (deze werkt als een buffer voor prijsvolatiliteit). Je titel zou moeten zijn: De fairtradebeweging gaat politiek. Ze keert terug naar haar roots. Ze heeft de beide kanten van fair trade herontdekt: politiek en de keuze die de consument maakt. : Oxfam-Wereldwinkels heeft vrijwilligers in haar winkels, wij verhogen het bewustzijn via de mensen die producten kopen in onze winkels. Luc Vankrunkelsven: Het probleem is niet Noord versus Zuid, maar een conflict tussen twee landbouwmodellen. Oxfam-Wereldwinkels moet daar rekening mee houden. : Het is geen eenvoudige boodschap die de fairtradebeweging ons geeft. Het is niet altijd even duidelijk waar fair trade voor staat. Mijn visie is dat de twee modellen naast elkaar kunnen bestaan. Brazilië doet het bijvoorbeeld best goed op dat vlak. Toch is er geen pasklaar antwoord, en dat maakt de vraag zo belangrijk. Fair trade moet focussen op kleinschalige boeren en op het principe dat de markten de boeren ten goede moeten komen. : Oxfam-Wereldwinkels behandelt niet het probleem van voedselkilometers, maar dat van internationale handelsrelaties. 8
Chocomelk. van eerlijke handel, biologische landbouw en lokale boeren! www.oww.be. Handel, uit respect.
Chocomelk van eerlijke handel, biologische landbouw en lokale boeren! > Handel, uit respect. We slaan de brug tussen boeren uit Noord & Zuid! www.oww.be > Kiezen Kiezen voor nóg meer duurzaamheid Oxfam
Nadere informatieMax Havelaar: 25 jaar ontwikkeling. Persontmoeting 28 augustus 2014 Lily Deforce Directeur
Max Havelaar: 25 jaar ontwikkeling Persontmoeting 28 augustus 2014 Lily Deforce Directeur Agenda 25 jaar Fairtrade: van de boer in het Zuiden tot op ons bord - Evolutie van 1989 tot 2014 - Trade not aid
Nadere informatie"De financiële sector is het probleem,
1 van 5 22-2-2019 07:44 sg.uu.nl "De financiële sector is het probleem, niet de oplossing" 6-8 minuten Investeren in een duurzamere wereld? Als het aan de aandeelhouders ligt, liever niet. Onderzoeker
Nadere informatieFair Trade. ontwikkelingsstrategie. Oxfam-Wereldwinkels 20 oktober 2011
Fair Trade als duurzame economische ontwikkelingsstrategie Oxfam-Wereldwinkels 20 oktober 2011 SITUERING OXFAM-WERELDWINKELS Oxfam-Wereldwinkels Deel van Oxfam-in-België en Oxfam International Deel van
Nadere informatieGlobalisering en gender: privatisering en liberalisering van handel in diensten onder GATS
Globalisering en gender: privatisering en liberalisering van handel in diensten onder GATS door Myriam Vander Stichele (SOMO) Presentatie voor het Belgisch Sociaal Forum Brussel, 21 september 2002 1. Privatisering
Nadere informatieFair Trade in Openbare Aanbestedingen
Fair Trade in Openbare Aanbestedingen Workshop Duurzame voeding en catering, 22/11/2011 Inhoud workshop 1. Waarom een workshop van Max Havelaar? 2. Wat is Fair Trade en hoe herken je het? 3. Verschil met
Nadere informatieSustainable development goals
Sustainable development goals The road to dignity by 2030 Ending Poverty, Transforming all Lives and Protecting the Planet = De weg naar waardigheid, Armoede beëindigen, alle levens veranderen en de aarde
Nadere informatieInternationale handel H7 1. Internationale handel. Waarom importeren: 25-2-2013. Waar komt het vandaan?
Internationale handel H7 1 Waar komt het vandaan? Economie voor het vmbo (tot 8,35 m.) Internationale handel Importeren = invoeren (betalen) Exporteren = uitvoeren (verdienen) Waarom importeren: Meer keuze
Nadere informatieHoe een coalitiecampagne uitwerken om kinderarbeidvrije cacao te bevorderen?
Hoe een coalitiecampagne uitwerken om kinderarbeidvrije cacao te bevorderen? Oxfam Wereldwinkels en Fairtrade Campagne Kindslavernij lust ik niet! Doelgroepen Partners: hoe elkaar versterken? En nu? Oxfam
Nadere informatieEconomisten zeggen: eerlijke prijs bestaat niet, of is prijs wat markt bepaalt.
Goed geboerd Verslag plenair gedeelte, 20.30u-21.30u Welkom Inleiding door Gedeputeerde Naeyaert Voorstelling van de panelleden Joost Dessein, professor Santiago Servantes, Fillipijnse melkcoöperatieve
Nadere informatieHANDLEIDING VOOR TREKKERSGROEPEN
HANDLEIDING VOOR TREKKERSGROEPEN 2 Euro of meer, zoveel denkt een Belg te moeten betalen voor 1 kilogram bananen in de supermarkt. De realiteit toont echter iets anders. Je hoeft niet veel moeite te doen
Nadere informatieWAAR WIJ VOOR STAAN. Socialisten & Democraten in het Europees Parlement. Fractie van de Progressieve Alliantie van
WAAR WIJ VOOR STAAN. Fractie van de Progressieve Alliantie van Socialisten & Democraten in het Europees Parlement Strijden voor sociale rechtvaardigheid, het stimuleren van werkgelegenheid en groei, hervorming
Nadere informatieLeiden is een typische studentenstad en heeft dus veel kamerbewoners.
EC 01. EEN KAMER HUREN IN LEIDEN. Leiden is een typische studentenstad en heeft dus veel kamerbewoners. Vermoedelijk blijft het aanbod van kamers achter bij de vraag, waardoor er gemakkelijk prijsopdrijving
Nadere informatieFair Trade in Openbare Aanbestedingen. Workshop Duurzame voeding en catering, 22/11/2011
Fair Trade in Openbare Aanbestedingen Workshop Duurzame voeding en catering, 22/11/2011 Inhoud workshop 1. Waarom een workshop van Max Havelaar? 2. Wat is Fair Trade en hoe herken je het? 3. Verschil met
Nadere informatieLes 1 Van koffieboon tot pakje koffie
Les 1 Van koffieboon tot pakje koffie VAKKEN PAV, Humane Wetenschappen, Aardrijkskunde DOELSTELLINGEN EN EINDTERMEN Gemeenschappelijke stam De leerlingen brengen belangrijke elementen van communicatief
Nadere informatieN Mensenrechten A Brussel, 15 december 2015 MH/JC/AS ADVIES. over HET VOORONTWERP VAN NATIONAAL ACTIEPLAN BEDRIJVEN EN MENSENRECHTEN
N Mensenrechten A Brussel, 15 december 2015 MH/JC/AS 740-2015 ADVIES over HET VOORONTWERP VAN NATIONAAL ACTIEPLAN BEDRIJVEN EN MENSENRECHTEN Hoge Raad voor de Zelfstandigen en de KMO WTC III (17 e verd.)
Nadere informatieFair Trade in Openbare Aanbestedingen
Fair Trade in Openbare Aanbestedingen Infosessie Duurzame voeding en catering, 26/01/2012 Inhoud workshop 1. Waarom een workshop van Max Havelaar? 2. Wat is Fair Trade en hoe herken je het? 3. Verschil
Nadere informatieWETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK. Wat is dat? Eva van de Sande. Radboud Universiteit Nijmegen
WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK Wat is dat? Eva van de Sande Radboud Universiteit Nijmegen EERST.. WETENSCHAPSQUIZ 1: Hoe komen we dingen te weten? kdsjas Google onderzoek boeken A B C 1: We weten dingen door
Nadere informatieIn gesprek over: Arm en Rijk
Bij Open Deur nummer 2, februari 2013 In gesprek over: Arm en Rijk Armoede en rijkdom. Twee woorden waar een hele wereld achter schuil kan gaan. Werelden waarin niet alleen geld en goederen een rol spelen,
Nadere informatieENABEL: Eerlijke handel Barometer 2018
ENABEL: Eerlijke handel Barometer 2018 Augustus 2018 ivox Over het onderzoek Online onderzoek uitgevoerd door onderzoeksbureau ivox in opdracht van Enabel tussen 8 en 29 augustus 2018 bij 1.000 Belgen
Nadere informatieSom eens op welke kosten jullie allemaal zullen maken.
De prijs De prijs van het product dat je verkoopt is een erg belangrijk marketinginstrument. De prijs geeft immers de waarde van iets weer. Als je op restaurant gaat en je bestelt een menu van 50,00 EUR,
Nadere informatieWorkshop voorbereiden Authentieke instructiemodel
Workshop voorbereiden Authentieke instructiemodel Workshop voorbereiden Uitleg Start De workshop start met een echte, herkenbare en uitdagende situatie. (v.b. het is een probleem, een prestatie, het heeft
Nadere informatieGemeenteraadsverkiezingen 2012. Memorandum voor de politieke partijen van Kampenhout. Gemeentelijke Raad voor OntwikkelingsSamenwerking (GROS)
Gemeenteraadsverkiezingen 2012 Memorandum voor de politieke partijen van Kampenhout Gemeentelijke Raad voor OntwikkelingsSamenwerking (GROS) Als erkende adviesraad van het gemeentebestuur groepeert de
Nadere informatie> NASLAG WERKWINKEL LEERLINGEN IN DE SCHOOLRAAD Studiedag Leerlingen en school: partners in crime? 24-04-3013
> NASLAG WERKWINKEL LEERLINGEN IN DE SCHOOLRAAD Studiedag Leerlingen en school: partners in crime? 24-04-3013 Leerlingen uit het secundair onderwijs mogen vertegenwoordigd zijn als partner op de schoolraad.
Nadere informatieDe voorzitter: Een hartelijk woord van welkom aan de minister. Er zijn vijf deelnemers aan dit debat, van wie er twee gaan spreken.
Bedrijfslevenbeleid Aan de orde is het VAO Bedrijfslevenbeleid (AO d.d. 19/11). Een hartelijk woord van welkom aan de minister. Er zijn vijf deelnemers aan dit debat, van wie er twee gaan spreken. Mevrouw
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Rijnstraat 8 2515 XP Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Datum 14 september 2018 Betreft Beantwoording vragen
Nadere informatieKenneth Wyffels 2L2 19 JAARTAAK SEI 2011-2012
Kenneth Wyffels 2L2 19 JAARTAAK SEI 2011-2012 April- 30/04/ 12 Artikel 1. Jean-Luc Dehaene van de CD&V kan bijna 3 miljoen euro opstrijken. Door een aantal jaar geleden een pakket aandelenopties te kopen
Nadere informatieVoedselverlies en-verspilling in het Zuiden. FRDO Forum Brussel, 25 november 2014 Marc Maes,
Voedselverlies en-verspilling in het Zuiden FRDO Forum Brussel, 25 november 2014 Marc Maes, 11.11.11 1 805 miljoen mensen 1 op 9 hebben honger En toch is er voedsel genoeg 2 Er gaat zelfs massaal veel
Nadere informatieHoofdstuk 1 Globalisering Paragraaf 15 t/m 19
Hoofdstuk 1 Globalisering Paragraaf 15 t/m 19 inhoud Patronen van de landbouw in de EU (par. 15) Veranderingsprocessen in de EU-landbouw (par. 16) Oostenrijk - Nederland: overeenkomsten en verschillen
Nadere informatieENABEL: Eerlijke handel Barometer 2018
ENABEL: Eerlijke handel Barometer 2018 Augustus 2018 ivox Over het onderzoek Online onderzoek uitgevoerd door onderzoeksbureau ivox in opdracht van Enabel tussen 8 en 29 augustus 2018 bij 1.000 Belgen
Nadere informatieBuitenlandse handel. Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010.
Buitenlandse handel Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010. Link naar editie 2008/2009 van de Europese Schoolagenda: www.ec.europa.eu/consumers/empowerment/cons_education_en.htm#diary
Nadere informatieEerlijker, eenvoudiger, efficiënter
Eerlijker, eenvoudiger, efficiënter Naar een nieuw en modern belastingsysteem #jijmaaktmorgen België is uitzonderlijk. Je belast kapitaal niet en je overbelast arbeid. Dat moet je dus herzien. Pascal Saint-Amans
Nadere informatieMODULE III BESLISSINGEN NEMEN IN EUROPA? BEST LASTIG!!!
MODULE III BESLISSINGEN NEMEN IN EUROPA? BEST LASTIG!!! De Europese Unie bestaat uit 27 lidstaten. Deze lidstaten hebben allemaal op dezelfde gebieden een aantal taken en macht overgedragen aan de Europese
Nadere informatie4 Zijn heerlijke producten ook eerlijke producten?
4 Zijn heerlijke producten ook eerlijke producten? Deze zomer was ik op familiebezoek in Honduras. Geheel onverwacht liep ik er twee oude bekenden tegen het lijf. Ze stonden pardoes voor mijn neus. Ik
Nadere informatie6 juni 2015. Onderzoek: Aanpak vluchtelingenproblematiek
6 juni 2015 Onderzoek: Aanpak vluchtelingenproblematiek Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 45.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online
Nadere informatiePress : Eerlijke handel versus laagste prijs
Press 02.10.2014: Eerlijke handel versus laagste prijs Agenda Duurzaam versus prijsgedreven consumeren: Hoe schalen we duurzame voeding op zonder verlies van integriteit? Kwantitatieve consumentenenquête
Nadere informatieVergelijking van drie koffie labels:
Vergelijking van drie koffie labels: Fairtrade Rainforest Alliance UTZ Certified Juli 2010 1 Vergelijkende tabel voor koffielabels 1 Beheerder Startpunt/ Concept Fairtrade Rainforest Alliance UTZ CERTIFIED
Nadere informatieEen wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is.
Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is. Goedendag! Als ik even de aandacht mag, ja! Dank u. Dan geef ik nu het woord aan mezelf. Als ik mij eerst eens even mag introduceren.
Nadere informatieU schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?
Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen
Nadere informatieKom eens een huis passen op zaterdag 2 juni
Kom eens een huis passen op zaterdag 2 juni De MakelaarsCheck Hoeveel kan ik lenen voor mijn nieuwe huis? Prijsevoluties Kom eens een huis passen op zaterdag 2 juni Waar gaan wij ons het meeste thuis voelen?
Nadere informatie150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft!
150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft! Scott de Jong http://www.positiefleren.nl - 1 - Je leest op dit moment versie 2.0 van het Ebook: 150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft.
Nadere informatieHet Innovatiekompas Inspiratie sessies Dr. Guy Bauwen
Het Innovatiekompas Inspiratie sessies Dr. Guy Bauwen 1 Innovatiekompas Inspiratie Sessies Contacteer ons voor: Een voordracht om kennis te maken met het kompasmodel. Een workshop om het toepassen van
Nadere informatieTheorie en praktijk van Global learning (mondiaal leren) en Wereldburgerschapseducatie.
Theorie en praktijk van Global learning (mondiaal leren) en Wereldburgerschapseducatie. Dr. Douglas Bourn Directeur Development Education Research Centre IOE-UCL Dr. Douglas Bourn Directeur Development
Nadere informatieWICKED WICKED. Kortom, het doel heiligt alle middelen. Nu rest alleen nog de vraag, wie van jullie is de meest kwaadaardige ontwerper?
Als ontwerpers moeten we ons bewust zijn van de impact die onze creaties kunnen hebben op mensen en hebben we de verantwoordelijkheid om onze kennis toe te passen om de wereld een betere plek te maken.
Nadere informatie6 juni 2015. Onderzoek: Aanpak vluchtelingenproblematiek
6 juni 2015 Onderzoek: Aanpak vluchtelingenproblematiek Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 45.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online
Nadere informatieAntwoorden Economie Handel
Antwoorden Economie Handel Antwoorden door een scholier 973 woorden 14 april 2004 4,8 61 keer beoordeeld Vak Economie Begrippen: Open Economie: Bijvoorbeeld: Nederland exporteert veel goederen en diensten
Nadere informatieWorkshop C Waarom is stemmen belangrijk en hoe maak ik mijn keuze?
Workshop C Waarom is stemmen belangrijk en hoe maak ik mijn keuze? Workshop C Waarom is stemmen belangrijk en hoe maak ik mijn keuze? Korte omschrijving workshop In deze workshop ontdekken de deelnemers
Nadere informatie2: vergaderen VASTE VOORZITTER EN NOTULIST
2: vergaderen Als je lid bent van een studentenraad, vergader je vaak. Je hebt vergaderen met de studentenraad, maar ook vergaderingen met het College van Bestuur en de Ondernemingsraad (OR). Gemiddeld
Nadere informatieOndermijnende milieucriminaliteit. Welkom!
Ondermijnende milieucriminaliteit Welkom! Ondermijnende milieucriminaliteit Annelies Vanlandschoot Programmamanager lectoraat Milieucriminaliteit Ondermijnende milieucriminaliteit Lectoraat Milieucriminaliteit
Nadere informatieIdeeën presenteren aan sceptische mensen. Inleiding. Enkele begrippen vooraf
Ideeën presenteren aan sceptische mensen Inleiding Iedereen heeft wel eens meegemaakt dat het moeilijk kan zijn om gehoor te vinden voor informatie of een voorstel. Sommige mensen lijken er uisluitend
Nadere informatieVeel begeleiders, managers en adviseurs zijn sterk gericht op problemen en defecten.
Pagina 1 Oplossingsgericht werken De kern van oplossingsgericht werken (OW) is dat de focus ligt op de gewenste situatie (in plaats van het probleem), op reeds bereikte successen (en niet op missers en
Nadere informatiezittingsjaar 2010-2011 Handelingen Commissievergadering Commissie voor Woonbeleid, Stedelijk Beleid en Energie
vergadering C214 WON18 zittingsjaar 2010-2011 Handelingen Commissievergadering Commissie voor Woonbeleid, Stedelijk Beleid en Energie van 28 april 2011 2 Commissievergadering nr. C214 WON18 (2010-2011)
Nadere informatieMAKE CHOCOLATE FAIR! WE VERZAMELDEN 122 826 HANDTEKENINGEN!
MAKE CHOCOLATE FAIR! WE VERZAMELDEN 122 826 HANDTEKENINGEN! Op meer dan 400 evenementen in Europa werden 122 826 handtekeningen verzameld door een aantal Europese voedingsvakbonden en NGO s voor duurzame
Nadere informatieFairtrade Max Havelaar Belgium
Conference 2012, het Internationale Jaar van de Coöperaties. Voor Max Havelaar was dit hét moment om dieper in te gaan op de rol van coöperaties in hun eigen gemeeschappen en in de internationale handel.
Nadere informatieDe Afrikaanse boer wordt met uitsterven bedreigd.
De Afrikaanse boer wordt met uitsterven bedreigd. Afrikaanse boeren en boerinnen met uitsterven bedreigd? Je zal maar boer of boerin wezen in Afrika. Je hebt je veld ingezaaid, misschien wat extra meststoffen
Nadere informatieDuurzame internationale handelsketens
Duurzame internationale handelsketens Van niche naar norm De rol van regulering 26 Sept 2014 Mark van Oorschot PBL Beleidsevaluatie en onderzoek Verbeteren besluitvorming via objectieve informatie Evalueren
Nadere informatieColloquium NIC 1/10/2015: afsluiting
Colloquium NIC 1/10/2015: afsluiting Dames en Heren, Het is mij een eer en een genoegen om dit boeiende colloquium te mogen afsluiten. Deze middag hebben we in elk geval een voortschrijdend inzicht gekregen
Nadere informatieGemeenteraadsverkiezingen 2012. Memorandum voor de politieke partijen van Kampenhout. Gemeentelijke Raad voor OntwikkelingsSamenwerking (GROS)
Gemeenteraadsverkiezingen 2012 Memorandum voor de politieke partijen van Kampenhout Gemeentelijke Raad voor OntwikkelingsSamenwerking (GROS) Als erkende adviesraad van het gemeentebestuur groepeert de
Nadere informatieAchtergrondinformatie bij het Europees burgerinitiatief: water en sanitaire voorzieningen zijn een mensenrecht!
Geschiedenis De Europese Federatie van ambtenarenvakbonden (EPSU) besloot tijdens haar congres in 2009 het initiatief te nemen om één miljoen handtekeningen te verzamelen voor water als mensenrecht. Dit
Nadere informatieEn de boerin uit Namibië? (Uit: RECHT-vaardig, menswaardig)
En de boerin uit Namibië? (Uit: RECHT-vaardig, menswaardig) In een rollenspel ervaren de deelnemers de invloed van beleidsbeslissingen in het ene land op het leven van mensen in een ander land. De meerderheid
Nadere informatieDe Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie
De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie Feike Sijbesma, CEO Royal DSM In de loop der tijd is het effect van bedrijven op de maatschappij enorm veranderd. Vijftig tot honderd
Nadere informatieLeren/coachen van meisjes - Dingen om bij stil te staan
De ontwikkeling van vrouwen en meisjes in het rugby heeft de afgelopen jaren flink aan momentum gewonnen en de beslissing om zowel heren als dames uit te laten komen op het sevenstoernooi van de Olympische
Nadere informatieHANDLEIDING VOOR TREKKERSGROEPEN
HANDLEIDING VOOR TREKKERSGROEPEN 2,34 Euro of meer, zoveel denkt een Belg te moeten betalen voor 1 kilogram bananen in de supermarkt 1. De realiteit toont echter iets anders. Je hoeft niet veel moeite
Nadere informatieover een krachtdadig Vlaams beleid tegen de ergste vormen van kinderarbeid
stuk ingediend op 667 (2010-2011) Nr. 1 5 oktober 2010 (2010-2011) Verzoekschrift over een krachtdadig Vlaams beleid tegen de ergste vormen van kinderarbeid Advies van het Kinderrechtencommissariaat verzendcode:
Nadere informatieBoodschap uit Gent voor Biodiversiteit na 2010
Boodschap uit Gent voor Biodiversiteit na 2010 Belgisch voorzitterschap van de Europese Unie: Conferentie over Biodiversiteit in een veranderende wereld 8-9 september 2010 Internationaal Conventiecentrum
Nadere informatieWaar een wil is, is een Weg!
5 tips om moeiteloos voor jezelf te kiezen en een stap te zetten. Waar een wil is, is een Weg! - Lifecoach http://www.facebook.com/arlettevanslifecoach 0 Je bent een ondernemende 40+ vrouw die vooral gericht
Nadere informatieOP DE MELKWEG IN NOORD EN ZUID
Pedagogische fiche OP DE MELKWEG IN NOORD EN ZUID Inleiding In deze lesmodule onderzoeken we de globale melkketen vanuit verschillende standpunten. Enkele jaren geleden kende Europa een heuse melkcrisis,
Nadere informatieEen verplichte vraag die over het onderwerp moet worden beantwoord is: welke invloed heeft dit (gehad) op het landschap?
Kerkebuurt 156 1647 MD Berkhout - 0229-551357 - info@geertholle.nl - www.geertholle.nl STAP 1: het kiezen van een onderwerp Voor je een werkstuk maakt moet je natuurlijk een onderwerp kiezen. Het beste
Nadere informatieConsument. duurzaamheid. Succes. Visie. Gedrag. Belangen. Invloed
Consument De consument, dat ben jij! Jij hebt veel te zeggen over hoe de andere partijen in de voedselketen zich gedragen. oefen je uit door bewust in te kopen in de supermarkt, door niet onnodig eten
Nadere informatieMevrouw de voorzitter, Geachte leden van het Bureau, Dames en heren,
Vrijdag 10 september 2010 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Comité van de Regio s Resource Efficient Europa Mevrouw de voorzitter, Geachte leden van het Bureau,
Nadere informatieWerkvel opdracht 9 (Onderhandelingsspel: hoe neem je samen moeilijke besluiten?)
Werkvel opdracht 9 (Onderhandelingsspel: hoe neem je samen moeilijke besluiten?) Toelichting op de opdracht Tijdens deze opdracht gaan jullie in kleine groepjes in onderhandeling met elkaar over een pakket
Nadere informatieVoorbeeld van mensen die een tweedehands wagen wensen aan te kopen die ouder is dan 2 jaar met een lening bij ING.
Voorbeeld van mensen die een tweedehands wagen wensen aan te kopen die ouder is dan 2 jaar met een lening bij ING. Bij deze data moeten we het 1 en ander uitleggen. Jouw geld dat je hebt ontvangen, maakt
Nadere informatieEen kwalitatieve analyse van het transmedia storytelling project Verhalen voor onder je kussen. Baukje Stinesen en Reint Jan Renes
Een kwalitatieve analyse van het transmedia storytelling project Verhalen voor onder je kussen Baukje Stinesen en Reint Jan Renes Doel van het onderzoek Het vergroten van inzicht in de manier waarop jongeren
Nadere informatievergadering C90 LAN5 zittingsjaar 2009-2010 Handelingen Commissievergadering Commissie voor Landbouw, Visserij en Plattelandsbeleid
vergadering C90 LAN5 zittingsjaar 2009-2010 Handelingen Commissievergadering Commissie voor Landbouw, Visserij en Plattelandsbeleid van 20 januari 2010 2 Commissievergadering nr. C90 LAN5 (2009-2010) 20
Nadere informatieDe impact van CETA op
De impact van CETA op tewerkstelling en arbeidsvoorwaarden De impact van het CETA op de groei, de lonen en de tewerkstelling De studie van de Europese Commissie voorspelt een toename van het BBP met 0,02%
Nadere informatieSamenvatting. Kort overzicht. Kartels
Samenvatting Kort overzicht Dit proefschrift gaat over de economische theorie van kartels. Er is sprake van een kartel wanneer een aantal bedrijven, expliciet of stilzwijgend, afspreekt om de prijs te
Nadere informatieVLAAMSE OUDERENRAAD Advies 2015/6 naar aanleiding van de aanbeveling van de Raad van Europa over de rechten van ouderen
VLAAMSE OUDERENRAAD Advies 2015/6 naar aanleiding van de aanbeveling van de Raad van Europa over de rechten van ouderen Vlaamse Ouderenraad vzw 16 december 2015 Koloniënstraat 18-24 bus 7 1000 Brussel
Nadere informatieProject Alcohol 2014
Project Alcohol 2014 Naam: Jong geleerd is oud gedaan!!!! Laat je niet Naam: F L s E s E N Klas:!!! 1 Inleiding De carnaval komt eraan. Een feest dat gevierd moet worden. Maar is het feestje van plezier
Nadere informatieIk spreek jullie nu toe en niet straks wanneer we deze dag afsluiten. Dat is niet de gewoonte. Maar wij zijn dan ook geen gewone partij.
1 Beste vrienden, Kameraden, Socialisten, Ik spreek jullie nu toe en niet straks wanneer we deze dag afsluiten. Dat is niet de gewoonte. Maar wij zijn dan ook geen gewone partij. Want wat we zopas samen
Nadere informatieBasisbeginselen : Brusselse ecologische economische en sociale cooperatieve. Contact
Brusselse ecologische economische en sociale cooperatieve BEES Coop is een project voor een coöperatieve, participatieve en niet commerciële supermarkt. Het iniatief wordt gedragen door burgers die een
Nadere informatieArmoede en ongelijkheid in de wereld. Inleiding tot een eenvoudig én complex onderwerp Francine Mestrum, 27 maart 2016
Armoede en ongelijkheid in de wereld Inleiding tot een eenvoudig én complex onderwerp Francine Mestrum, 27 maart 2016 Wat gaan we bestuderen? Wanneer en hoe zijn armoede en ongelijkheid op de agenda van
Nadere informatieLou en Lena: NEE tegen geweld!
Mijn prentenboek Prentenboek voor leerlingen 1 e en 2 e leerjaar Lou en Lena: NEE tegen geweld! Mijn naam:... Mijn klas:... Mondiale Vorming - Plan België Hallo, ik ben Lou. En dit is mijn zus Lena. We
Nadere informatieEUROPEES PARLEMENT. Commissie internationale handel PE v01-00
EUROPEES PARLEMENT 2004 ««««««««««««Commissie internationale handel 2009 20.9.2005 PE 362.727v01-00 AMENDEMENTEN 1-17 Ontwerpadvies Johan Van Hecke Een ontwikkelingsstrategie voor Afrika (2005/2142(INI))
Nadere informatieVerpakking en Etikettering: Het perfecte huwelijk. Elly Spies AOAC-LL symposium, 21 November 2013
Verpakking en Etikettering: Het perfecte huwelijk Elly Spies AOAC-LL symposium, 21 November 2013 FrieslandCampina brands Consumer products Professional market Ingredients 2 Wereldwijd Europe Netherlands
Nadere informatieEUROPEES PARLEMENT. Recht en Criminaliteit in cyberspace
EUROPEES PARLEMENT TIJDELIJKE COMMISSIE ECHELON-INTERCEPTIESYSTEEM SECRETARIAAT MEDEDELING TEN BEHOEVE VAN DE LEDEN De leden treffen als aanhangsel een document aan met de titel Recht en Criminaliteit
Nadere informatieEindexamen vmbo gl/tl economie 2011 - II
Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 scorepunt toegekend. MINpunten 1 maximumscore 1 2 / 6 x 100 % = 33,3% 2 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste reden: Klantenbinding:
Nadere informatieFAIRTRADE. Een beter leven. Wat is Fairtrade
Wat is Fairtrade EERLIJKE HANDEL STAAT VOOROP KEURMERK INTERNATIONALE SAMENWERKING HANDEL GEMEENTE DUURZAAMHEID Een beter leven Veel boeren en arbeiders in arme landen (ook wel ontwikkelingslanden ) hebben
Nadere informatieDit is een rollenspel dat de volgende thema s behandelt: geweld tussen individuen, pesten.
Kan het anders? (Uit: Kompas) Dit is een rollenspel dat de volgende thema s behandelt: geweld tussen individuen, pesten. Behandelende onderwerpen het recht veilig in vrijheid te leven het recht op respect
Nadere informatieMAGDA? REGELS OP SCHOOL EN DE WERKVLOER. Magda op school? Inhoud. Doelgroep. Vakgebied. materialen. Doelen STERKE SCHAKELS
MAGDA? REGELS OP SCHOOL EN DE WERKVLOER Jongeren krijgen op school, op de werkplek, in de klas met allerlei regels en afspraken te maken. Zijn de afspraken en regels duidelijk genoeg voor hen? Wat vinden
Nadere informatieInspiratie voor Nieuwe Business Modellen
Inspiratie voor Nieuwe Business Modellen Bijeenkomst bij Eneco in kader van onderzoek naar Nieuwe Business Modellen De noodzaak om te veranderen is onmiskenbaar. Burgers, bedrijven en overheid zoeken naar
Nadere informatieWE FEED THE WORLD. Achtergronden bij. Een film van Erwin Wagenhofer, Oostenrijk, 2005 www.wefeedtheworld.nl
Achtergronden bij WE FEED THE WORLD Een film van Erwin Wagenhofer, Oostenrijk, 2005 www.wefeedtheworld.nl Meer weten over We feed the world? Zelf bijdragen aan een mens-, dier- en milieuvriendelijke landbouw?
Nadere informatieKijktip: Beeldvorming in de media
Kijktip: Beeldvorming in de media Korte beschrijving werkvorm Aan de hand van drie filmpjes bekijken de leerlingen de Occupy-beweging. In twee van de drie filmpjes wordt een duidelijke boodschap verkondigd.
Nadere informatiePrijszetting: interactie marktpraktijken en mededinging. 10 Maart 2016
Prijszetting: interactie marktpraktijken en mededinging 10 Maart 2016 Agenda Overzicht enkele bepalingen marktpraktijken Analyse mogelijke relatie mededinging Overzicht 0. Algemeen 1. Prijsaanduiding 2.
Nadere informatieBusiness Lounge: uw klant aan de bestuurstafel!
Gaby Remmers: senior onderzoeker Blauw Research Drijfveer: organisaties helpen inzicht te krijgen in de kansen op een nog klantgerichtere dienstverlening Andre Heeling: onderzoeker Blauw Research Drijfveer:
Nadere informatieDierenwelzijn, voedselzekerheid en voedselkwaliteit. 22 oktober 2014, Willy Baltussen
Dierenwelzijn, voedselzekerheid en voedselkwaliteit 22 oktober 2014, Willy Baltussen Inleiding 1. Voedselzekerheid 2. Voedselkwaliteit 3. Dierenwelzijn Voedselzekerheid (1) Een crisis voor een korte periode
Nadere informatieSamenvatting Economie H8
Samenvatting Economie H8 Samenvatting door Irene 1160 woorden 14 juni 2018 8,2 5 keer beoordeeld Vak Methode Economie Praktische economie Economie H8 Absolute armoede Als je niet meer in staat bent in
Nadere informatieDe impact van supersterbedrijven op de inkomensverdeling
VIVES BRIEFING 2018/05 De impact van supersterbedrijven op de inkomensverdeling Relatief verlies, absolute winst voor werknemers Yannick Bormans KU Leuven, Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen,
Nadere informatieRESP. NR. : MULTI- HH NR.: VERSIE 1. Europees Sociaal Onderzoek 2008. Aanvullende vragenlijst
RESP. NR. : 1 2 3 4 5 6 MULTI- HH NR.: 7 VERSIE 1 Europees Sociaal Onderzoek 2008 Aanvullende vragenlijst ALS U EEN MAN BENT, WILT U DAN VRAAG 1 BEANTWOORDEN? ALS U EEN VROUW BENT, WILT U DAN VRAAG 2 BEANTWOORDEN?
Nadere informatieSpreektekst minister Ter Horst bij ontvangst Rob-advies Democratie vereist partijdigheid. Politieke partijen en formaties in beweging.
1 Spreektekst minister Ter Horst bij ontvangst Rob-advies Democratie vereist partijdigheid. Politieke partijen en formaties in beweging. 28 april 2009 Hartelijk dank voor het advies. Een bijzonder advies
Nadere informatie