Anders&organiseren. Anders organiseren. Anders organiseren & beter werken. acco. acco. acco. Handboek. Handboek

Transcriptie

1 G. Hoogem, P. Amelst, & ber ber werk werk & Anrs organiser & ber werk Dit Dit Dit isisel isel el 1 uit 1 uit 1 uitsynergie- trilogie. Synergie- trilogie. Synergie- trilogie. twee twee twee Woord Woord Woord wekk, wekk, wekk, beeld beeld beeld strekk strekk strekk ( ( ( && & Hoogem, Hoogem, Hoogem, 2008) 2008) 2008) bevat bevat bevat casebeschrijcasebeschrijcasebeschrijving ving ving twaalf twaalf twaalf project. project. project. r r r InIn In land land land Flanrs Flanrs Flanrs synergy synergy synergy ( ( ( Hoogem, Hoogem, Hoogem, Huys, Huys, Huys, &&Bes, &Bes, Bes, 2008) 2008) 2008) scst scst scst momomografische grafische grafische maatschappelijke maatschappelijke maatschappelijke conxt conxt conxt waarin waarin waarin overheidsbeleid overheidsbeleid overheidsbeleid gestal gestal gestal moet moet moet krijg. krijg. krijg. Anrs&organiser organiser Anrs organiser ber werk Anrs Dit is el 1 uit Synergie- trilogie. twee Woord wekk, beeld strekk ( &arbeidsorganisatorische Hoogem, 2008) bevat casebeschrijdit Dit Dit isisbedoeld isbedoeld bedoeld alalg alg g bij bijarbeidsorganisatorische bijarbeidsorganisatorische ofofsociofsocisociving twaalf project. r land Flanrs aleale ale betrokk betrokk betrokk zijn: zijn: zijn: karkarkardirectieled, directieled, directieled, P&OP&OP&Oof ofhr-professioofin HR-professioHR-professiosynergy ( Hoogem, Huys, & Bes, 2008) scst monals, nals, nals, projectprojectprojectveranrmanagers, veranrmanagers, veranrmanagers, inrne inrne inrne exrne exrne exrne consultants, consultants, consultants, leidingleidingleidinggrafische maatschappelijke conxt waarin overheidsbeleid gestal gevd, gevd, gevd, amcoördinator, amcoördinator, amcoördinator, vele vele vele beeld, beeld, beeld, tools tools tools instru instruinstrumoet krijg. mt mt mt isis is ook ook ook geschikt geschikt geschikt studt. studt. studt. G. R. Huys g in sfeer waarop ms elkaar (moet) samwerk we hun onrlinge relaties daardoor zinonr bekis ditditsl ditsl sl schrijv schrijv schrijv wewe ons ons ons inwaarop inininin inbre bre bre beweging beweging beweging daag daag daag onr onr krijg. E hersloperatie gelijkertijd product- chnologisch doemer doemer noemer opgang opgang opgang maakt. maakt. maakt. Als Als Als cplemt cplemt cplemt chnolochnolochnolof vermog organisaties verhoogt. dit hop we gische gische gische product product product will will will wijwij wij zi alsals als vernieuwinvernieuwinvernieuwinvs instrumt tools reik zi zi ze ieën slag g g g inin insfeer sfeer sfeer g. waarop waarop waarop ms ms ms elkaar elkaar elkaar (moet) (moet) (moet) samwersamwersamwerk k k waarop waarop waarop hun hun hun onrlinge onrlinge onrlinge relaties relaties relaties daardoor daardoor daardoor zin zin zin bekis bekis bekis Dit is bedoeld al g bij arbeidsorganisatorische of socikrijg. krijg. krijg. E E E hersloperatie hersloperatie hersloperatie gelijkertijd gelijkertijd gelijkertijd productproductproduct chnologisch chnologisch chnologisch ale betrokk zijn: kar- directieled, P&O- of HR-professionals, project veranrmanagers, inrne consultants, leidingf f f vermog vermog vermog organisaties organisaties organisaties verhoogt. verhoogt. verhoogt. dit dixrne dit hop hop hop wewe we gevd, amcoördinator, vele beeld, tools slag instruvs vs vs instrumt instrumt instrumt tools tools tools reik reik reik ze ze ze ieën ieën ieën slag slag mt is ook geschikt studt. g. g. g. G. Hoogem, Hoogem, Amelst, G. P. P.Amelst, Hoogem, P. Amelst, G. Huys R. Huys Huys G. R. G. R. ontgroing vergrijzing op West-Europese arbeidsmarkt zal arbeidsbod krimp k cnia. Om meer ontgroing ontgroing ontgroing vergrijzing vergrijzing vergrijzing opgevoelig op opwest-europese West-Europese West-Europese arbeidsmarkt arbeidsmarkt arbeidsmarkt ms (langer) werk houd, zull we moet zoek naar zalzal zal arbeidsbod arbeidsbod arbeidsbod gevoelig gevoelig gevoelig krimp krimp krimp k k k cnia. cnia. cnia. Om Om Om meer meer meer moll werk werkbaar mak (ber werk). daag onrvind ms ms ms (langer) (langer) (langer) werk werk werk houd, houd, houd, zull zull zull we we we moet moet moet zoek zoek zoek naar naar we tdurd d lijve verstikkd, ineffectief hoaar onwerkbaar bureaucratische manier organiser is. Enonrvind toch raast bureaumoll moll moll werk werk werk werkbaar werkbaar werkbaar mak mak mak (ber (ber (ber werk). werk). werk). daag daag daag onrvind onrvind cratische organisatievorm maar door. dit will we e alrnatief wewewe tdurd tdurd tdurd d d d lijve lijve lijve verstikkd, verstikkd, verstikkd, ineffectief ineffectief ineffectief onwerkonwerkonwerkbied door organisaties sll kanl. Om opnieuw baar baar baar bureaucratische bureaucratische bureaucratische manier manier manier organiser organiser organiser is. is. En is. En toch En toch toch raast raast raast bureaubureaubureaulogica process op zoek, ontregel ctraliser. Kort, zichzelf anrs organiser. cratische cratische cratische organisatievorm organisatievorm organisatievorm maar maar maar door. door. door. ditditdit will will will wewewe e e e alrnatief alrnatief alrnatief bied bied bied door door door organisaties organisaties organisaties sll sll sll kanl. kanl. kanl. Om Om Om opnieuw opnieuw opnieuw dit sl schrijv we ons in in bre beweging daag onr logica logica logica process process process op op op zoek, zoek, zoek, ontregel ontregel ontregel ctralise ctralisectralise noemer opgang maakt. Als cplemt chnolor. r. r. Kort, Kort, Kort, zichzelf zichzelf zichzelf anrs anrs organiser. organiser. organiser. gische anrs product will wij zi als vernieuwin- Geert Geert Hoogem Geert Geert Hoogem Hoogem Hoogem Pierre Pierre Amelst Pierre Pierre Amelst Amelst Amelst Gert Gert Gert Gert Rik Huys Rik Rik Rik Huys Huys Huys Anrs organiser Anrs Anrs Anrs organiser organiser organiser & ber werk & & & Hand ber ber ber werk werk werk veranrmanagemt Hand Hand Hand veranrmanagemt veranrmanagemt veranrmanagemt

2 Anrs organiser & ber werk Hand veranrmanagemt Geert Hoogem Pierre Amelst Gert Rik Huys Acco Leuv / Voorburg

3 Reacties op inhoud zijn welk op: anrs Eers druk : 2008 Gepubliceerd door Uitgeverij Acco, Brusselsestraat 153, 3000 Leuv (België) uitgeverij@.be Websi: Voor Nerland : Uitlevering : Ctraal Boekhuis bv, Culemborg Correspondtie : Kemper Conseil, De Star 17, 2266 NA Leidschdam Omslagontwerp : Danny Juchtmans Foto s : Lies Willaert (behalve foto op blz. 83 bov) 2008 by Acco (Acamische Coöperatieve Vnootschap cvba), Leuv (België) Niets uit ze uitgave mag word verveelvoudigd /of opbaar gemaakt door midl druk, fotokopie, microfilm of op welke anre ook zonr afg schriflijke toesmming uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by mimeograph, film or any other means without permission in writing fr the publisher. D/2008/0543/178 NUR 759 ISBN

4 Inhoud Voorwoord 9 Inleiding 11 Hoofdstuk 1. Arbeidsling: wat is dat? begrip arbeidsling Gevolg e verreg arbeidsling 24 Hoofdstuk 2. De geving in beweging De afzetmarkt De arbeidsmarkt De chnologiemarkt 41 Hoofdstuk 3. Organisatorische Twee organisatiemoll 45 bureaucratische mol 45 flexibele mol Achrligg theorie flexibele organisatie flexibele arrangemt 53 De macrostructuur 53 De netwerkorganisatie 56 5

5 INHOUD 4. Werk ams 60 Ontwerpprincipes effectief amwerk 60 Ontwikkeling ams 72 Groepsdynamische aspect 79 Hoofdstuk 4. Sociale Kwaliit arbeid: op zoek naar e finitie 85 De arbeidsinhoud 86 De arbeidsstandighed 93 De arbeidswaard 96 De arbeidsverhouding 102 De samhang 4 A s is wet! Tools kwaliit arbeid 104 Knipperlicht 105 Vraglijst 105 Checklists Plantmatig werk kwaliit arbeid Tools verber arbeidsinhoud 113 Ziekverzuim als knipperlicht 113 Vraglijst r beoorling arbeidsinhoud 117 Checklists r beoorling arbeidsinhoud 119 Maatregel r verbering arbeidsinhoud Tools verber arbeidsstandighed 124 Arbeidsongevall beroepsziekt als knipperlicht 124 Vraglijst r beoorling arbeidsstandighed 129 Checklist r beoorling arbeidsstandighed 130 Maatregel r verbering arbeidsstandighed Tools verber arbeidswaard 136 De balans als knipperlicht 137 Vraglijst r beoorling arbeidswaard 140 Checklist r beoorling arbeidswaard 140 Maatregel r verbering arbeidwaard Tools verber arbeidsverhouding 147 Vraglijst r beoorling arbeidsverhouding 148 Checklist r beoorling arbeidsverhouding 148 Maatregel r verbering arbeidsverhouding 149 6

6 INHOUD Hoofdstuk 5. De pak veranringsproces: ingraal veranr Basiskeuzes De fasering organisatieveranring 164 Fase 1: Belicht 165 Fase 2: Richt 168 Fase 3: Inricht 173 Fase 4: Verricht Cultuurbeïnvloeding Sysm in organisaties 191 Aanbevol liratuur 199 Over auurs 203 7

7 Voorwoord Meer ms werk krijg. Dat is e doelslling ze Vlaamse regering. Dit vergt e pak op diverse front. Werkbaar werk is daar e belangrijk onrel. E sociaal-econische cultuur, waarin zoveel mogelijk productiviit, ergie creativiit word geput uit ms in midls leeftijdsklasse, rwijl vel bov 50 (moet) afhak of uittred is in licht k mografische evolutie niet langer houdbaar. Meer bere jobs zijn daar doelslling hand in hand g. De sleul werk werkbaarheid jobs ligt in waarop werk in onrneming wordt georganiseerd, in arbeidsorganisatie. daar dat ik pleit inzett op. Innovatie ms ctraal slt in waarop werk in onrneming wordt georganiseerd. Tot nog toe werd in Vlr amper gesprok over. Sociale houdt reking wat ms kunn kn, mogelijkhed in elke werknemer wezig zijn. In dit hand wordt gepleit e manier werk ms ruim geeft ler door hun werk. E manier werk ms ruim geeft zelf hun knis anr l gebruik t le bedrijf. Ingrijp in arbeidsorganisatie is fundamel. De uitdaging ligt in overtuig bedrijv dat s ev belangrijk zijn als klassieke proces- products. Bedrijv moet keuzes mak. We moet ton dat inzett op cpetitiviit onrneming verhoogt. We moet duilijk mak dat anrs werk loont. Hiertoe werd begin 2006 in kar meerbanplan e ESF-oproep gelanceerd resuler in 12 pilootproject rond ve arbeidsorganisatie oog op verhog werkbaarheid. Deze piloot- 9

8 VOORWOORD project vergwoordig e staalkaart onrnemingslandschap: zowel profit- als non profit-organisaties, zowel industrie als nstbedrijv, zowel gro bedrijv als KMO s. Tegelijkertijd werd in kar Vlr in actie taskforce Flanrs Synergy, werk organisatie in lev geroep. Deze taskforce kwam in loop januari 2007 tot april 2008 vijfmaal sam bestond uit betrokk uit overheid, partners, bedrijfswereld acamische wereld. Aan acamische expert taskforce hebb begeleid, werd gevraagd naast redactie twaalf projectbeschrijving e beleidskst ook e praktisch hand mak. Dit hand heeft u net opgeslag. gaat in op e tal evoluties op arbeids- afzetmarkt tracht implicaties er duid. Aangegev wordt dat onrneming keuzes kunn moet mak in waarop zij hun productieprocess organiser tot arbeidsplaats. Er wordt beargumerd dat werknemers inrdaad belangrijk is bekisvolle werkbare jobs uit oef. hand is bijzonr dat toont dat productieprocess werkbare jobs gelijkertijd performan process zijn. Er moet niet gekoz word tuss econische doelslling. Sociale is anrs organiser dat leidt tot ber werk bere onrnemingsprestaties, vice versa. In dit hand word daar instrumt gereikt analyse, herontwerp veranring werk organisatie. Daarbij is gestreefd naar e werkbaar hand: e hand dat theorie reikt maar al e doe is. De weg afgelop anrhalf jaar in Vlr werd afgelegd op agda plaats belang werkbaar werk badrukk, is slechts e beginpunt. Naast e reeks nieuwe ESF-project medio 2008 start zull g, is belang dat netwerk dat via taskforce rond dit thema is ontst verr kan word uitgebouwd tot e volwaardige knispool. De wezige knis ervaring zull blijvd geeld moet word, zodat seds meer arbeidsmarktspelers overtuigd kunn rak dat bijdraagt tot werkbaar werk dat dit onrneming ook econisch srker maakt. Ik ws u alvast veel leesplezier dit hand. FRANK VANDENBROUCKE 10

9 Inleiding Anrs organiser! Ge goeroe, ge managemt of is kreet luid weerklinkt. Je zou haast g dk dat werknemers moet hor er euforisch word. Want ms veranr graag. Ze veranr look, politieke keur, favorie zr partner alsof e lieve lust is. kan dus bijna niet anrs dan dat ze glunr bij zoveel organisatieveranring. Maar misschi is dat tvard gereerd. Wie zijn oor luisr legt bij zij organisatieveranring moet doorvoer, krijgt e anr verhaal hor. Anrs organiser is knap lastig. Es binn mur organisaties zijn ms minr veranrbereid, zelfs veranrangstig... Smig wijz weerbarstig vinger. Anr klag over e gebrek leirschap. Nog anr zoek alweer naarstig naar e nieuwe veranrhok. En zoals dat meestal gaat antwoord hand ligg, hoor je zeld dat veranr organisatie misschi wel in haar eig weg staat. Daarover onrvraagd, gev zowel veranraars als veranr person merkwaardig goeg je me overschot gelijk. Watisdatdantochdatanrs organiser zo moeilijk maakt? Wij dk dat drie red daar t grondslag ligg. To organisaties in twee helft vorige eeuw samlev econie ging diner, hadd ze nood spelbaarheid dus stabiliit onbeweeglijkheid. Geraties organisaties ms zijn daarin gesocialiseerd reproducer nu ze ooit legitieme verwachting. T twee moet we vastsll dat in veranrijver managemt bat werknemers niet altijd geëxplicierd word, laat st uitk. Tot slot moet we vastsll dat anrs organiser machtsverhouding binn organisaties grondig doore kan schudd. Er is wellicht niets in ze samleving zo politiek als anrs organiser. En nergs anrs vind we e rgelijk taboe. Immers 11

10 INLEIDING smig kunn winn, maar anr kunn verliez daarover wordt niet graag gepraat. Althans niet in opbaar... schrijv dit hebb we evwel e anr relaas will brg. Niet dat we bovst will ontkn, wel ingel. dit geschrijf will we ton dat er sondanks e win-win situatie mogelijk is. E synergie tuss stabiliit veranring, tuss organisatieperformantie werknemersbelang, tuss werk organisatie. Maar dat helr krijg moet we misschi ook es hebb over ber werk. Ber werk! is zoek naar e goeroe, naar e managemt dat er ook maar ige substantiële dacht besedt. Maar lang zal dat niet meer dur. De mografische situatie op West-Europese arbeidsmarkt plaatst nu al issue op agda. ontgroing vergrijzing zal arbeidsbod gevoelig krimp. E situatie perman krap op arbeidsmarkt nt zich. Krap op arbeidsmarkt is niet nieuw. Ook in 68 nadag was niet evidt voldo arbeidsbod vind. Wat wel nieuw is, is dat volgs mografische prognoses, k situatie wellicht cnia gaat houd. Kwaliit arbeid of nieuwe synoniem werkbaarheid, zull op stragische agda organisatie, regio land geplaatst word. Zoals e vulk zijn uitbarsting lang vor kondigt, zo trilt arbeidsmarkt daag al. Vacatures in tal functies beroep gerak maar niet ingevuld. We noem ze knelpuntberoep trekk er ons niet veel. Want ze gerak wel ingevuld door nieuwe gastarbeirs uit Oost-Europa. Lang zal dat echr niet meer dur want arbeidsmarkt trilt precies zelf red ginr nog harr dan hier. Ne, er zit niks anrs op. We zull langer moet werk, vroegtijdige arbeidsuitstoot zal monetair zwaar afgestraft word. We kunn ms smek, motiver belon of ze snoods prober uitpers meer ur presr tijds hun loopb. Dit citrol heeft echr nauwelijks kans op slag in e situatie waarin werknemer zegg heeft. Bovn wijz data, verr in dit bod k, erop dat waarop werk daag georganiseerd wordt werknemers psychisch lichamelijk niet es in staat slt langer presr. We zull dus moet zoek naar moll werkbaar werk onrscheid onwerkbaar werk. We moet vs zoek naar moll daarbij organisatieperformantie niet op proef sll. Want in econische ratrace kan er moeilijk gekoz word. Er moet koers gezet word naar meer werkbaarheid én meer performantie. 12

11 INLEIDING We zijn er overtuigd dat kan. Niet dat we weer e nieuw organisatiemol uitgevond hebb. Nog minr dat we basis will ligg e nieuwe managemtshype. Wel dat we wereldwijd tal organisaties kn vall opst maar al duurzaam succes touw g hebb. Ook dat er al meer dan e halve eeuw gesleuld wordt e bedrijfskundige sociologische theoretische onrbouw. Organisaties zijn onze passie, ms hun werk ons lev daarbij onrvind we dagelijks dat er niks zo praktisch is als e svige theorie. We m dat sleul ligt in waarop arbeid georganiseerd wordt zou kunn word. Daarover staat weinig geschrev in dure managemt. We zegg dat niet zaar we st niet alle ze bewering. Robert Simons, professor prestigieuze Harvard Business School begint zijn Levers of Organization Design (2005) als volgt: In this book I argue that organization sign is the most important rminant of success for implemting stragy in a large organization. I know that I have an uphill battle to prove my point.... Wouldn t my time be betr spt focussing on more important (and inresting) (nvda: sic) topics stragy, chnology, and learship?... I won t dy that this topic is difficult. Until I stard a new elective course at Harvard Business School two years ago, graduas fr our MBA program received no training on how to sign an organization. And Harvard is not alone. Simons zoekt red dat schuldig verzuim in waarop business schools zelf georganiseerd zijn. Ze organiser zichzelf via disciplinaire scheidslijn plaats zich daarbij in e organisatietraditie al meer dan honrd jaar oud is. E organisatietraditie ooit wille productiviitsoverweging logica process overboord gooi. De coördinatievraagstukk aldus ontstond werd opgelost door procedures regels uit vaardig. To wist m echr nog niet dat perfec regel niet bestaat. En ook niet dat e imperfec regel alle kan bijgeregeld word door e al ev imperfec regel. daag onrvind we tdurd d lijve verstikkd, ineffectief onwerkbaar bureaucratische manier organiser is. En toch raast bureaucratische organisatievorm maar door. Wij will dus e alrnatief bied door organisaties sll kanl. Om opnieuw logica process op zoek, ontregel ctraliser. We spell rgelijke organisaties e performan toekst. We wet nu al dat ze organisaties niet zull lijd onr vervroeg uitstro door ziek, burn-out of e gebrek betrok- 13

12 INLEIDING kheid. We gev op e briefje: rgelijke organisaties word door hun werknemers naar bov gestouwd in polls trekkelijks werkgever. En plaatje helemaal af krijg, durv we sll dat binn rgelijke organisaties werknemers wel gelijk graag veranr... dat sl schrijv we ons in in bre beweging daag door (al Noord-) Europa Canada raast onr noemer. De drang -dwang heddaagse econie kmerkt, kreeg eerst e lour chnologische invulling. Bits & bys, plug and play. Die opvatting leek net iets simplistisch. daag spreekt m over sysem of ingrale. M wil daarbij gezegd hebb dat nieuwe chnologieën implemr nieuwe product of nst ontwerp maar e kans op slag hebb wanneer organisatorische maatschappelijk inbedding simult in synergie mee in vernieuwing betrokk word. In smige land (bijbeeld Canada; zie Klein & Harrisons, 2007) wordt daar zeer breed invulling gegev. Als ware elke vernieuwing in organisatie samleving krijgt label opgeleverd. Omdat containerbegripp heel snel elke bekis verliez gev wij keur e veel beperkre inrpretatie. Als cplemt chnologische product will wij zi als s in sfeer arbeidsorganisatie. Vernieuwing in sfeer waarop ms elkaar (moet) samwerk waarop hun onrlinge relaties daardoor zin bekis krijg. Sociale is ons niet neutraal inhoud. gaat dus niet zaar over elke vernieuwing of veranring maar gaat over vernieuwing in arbeidsorganisatie waardoor samhang process hersld word. E hersloperatie gelijkertijd product chnologisch f vermog organisaties verhoogt. Sociale is e beweging binn buit organisaties regelcapaciit legt daar waar noodzaak tot regel zich slt. Sociale verhoogt dus gelijkertijd werkbaarheid jobs. We hop dat we dit hand waar theoretisch goed hebb onrbouwd. Maar we hop nog veel meer dat vele instrumt, moll tools we reik, veranraar veranr houvast gev slag g. Want wat we al will, is dat dit hand e doe wordt. Wie me slag wil, kan gebod instrumt download toepass op eig arbeidssituatie via De aftrap wordt gegev door in eers hoofdstuk beginn bij begin. We werk ons kar uit betrekking tot structuur arbeids- 14

13 INLEIDING ling ton wat nefas gevolg zijn wanneer organisaties veel verkeerd g knipp in hun process. Dat dit niet gevingsneutraal is kt in twee hoofdstuk bod. We besprek daar verschuiving op afzetmarkt, arbeidsmarkt chnologiemarkt. Uit bespreking kt naar dat druk op organisaties gezet wordt seds srker wordt. Vooral storm ontwikkeling op arbeidsmarkt zijn opzibard, zorgwekkd maar misschi ook wel kans verstrekkd. Ons dagdagelijks contact organisaties leert ons in ier geval dat weinig organisaties zich bewust zijn arbeidsmarktdruk impact er zal uitg. Organisaties zull zware keuzes moet mak opties waarover ze beschikk, word in r hoofdstuk vergelek. Wat ons betreft, is keuze snel gemaakt. De huidige geving vraagt e flexibel arrangemt waarbij netwerkbeheer seds ctraler kt st. De bouwst rgelijke (netwerk)organisaties zijn effectieve ams. hoofdstuk sluit dan ook af ontwerpprincipes effectieve ams. Slaagt m erin ze principes effectief toe pass, dan lat arbeidsplaats binn ze ams zich goed werk. Hoe we dat wet, dat kt in vier hoofdstuk bod. In dat hoofdstuk buig we ons over kwaliit arbeid gloednieuwe synoniem werkbaarheid. We bepleit er e ingrale kijk op fe sll e planmatige pak. Informer, oorl hanl, dat is aforisch uitgedrukt plan pak. Hoe dat bes uitpakt wordt in vijf hoofdstuk behanld. schrijv besluit legg we bij onze lezer. We hop dar er maar één besluit kan geld. Dat we werk moet mak dat blauwdruk daartoe klaarligt. En wat blijkt? is e mol dat zich als e chiasme laat lez... 15

14 HOOFDSTUK 1 Arbeidsling: wat is dat?

15 ARBEIDSDELING: WAT IS DAT? Organisaties E huisdokr onrzoekt geest patiënt. Maar hij doet veel meer dan dat. Hij beslt ook nodige product, maakt apparatuur schoon, houdt administratie bij, leest vakliratuur over nieuwe chniek product,... Kort, allerhan zak bij werk k kijk, doet dokr zelf. We sprek dan ook over e zelfstandige niet over e organisatie. Maar in onze geïndustrialiseer wereld word goer nst veelal in e grootschalig verband geproduceerd geleverd. Dan hebb we over organisaties waarin titall, ss zelfs duizd person gelijk werk zijn. Onvermijlijk moet werk dan op e of anre manier word geeld in verschill werkpakketjes. Niet iere kan in e organisatie immers alles (gelijk) do. Die werkpakketjes noem we arbeidsplaats. En proces waarmee organisaties volledige pakket werkzaamhed dat moet word verricht, opelt in verschill arbeidsplaats, noem we arbeidsling. Arbeidsling Is proces waarbij e organisatie volledige pakket werkzaamhed dat moet word verricht, opelt in verschill functies. We noem ze functies dat knooppunt zijn in e netwerk, nut hebb of anrs gezegd: e bijdrage lever dat netwerk. De arbeidsling kan op verschill wijz word gepakt. volg alledaagse beeld kan kele opties verduilijk. Na e familiefeestje waarbij talrijke tans nonkels e svige maaltijd consumeerd, blijft e onvermijlijke afwas volg dag dacht vrag. Sl dat er zich drie vrijwilligers bied, dan zijn er verschill mogelijkhed afwasklus pakk in drie arbeidsplaats l. De eers manier arbeidsling bestaat er in pott, bord glaz in drie (gelijke?) stapels l waarbij elke vrijwilliger taak heeft zijn/haar el volledige afwas af ruim, af wass vervolgs af drog. Elke persoon werkt hierbij drie bewerking (afruim, afwass afdrog) op zijn el af. Maar gezi er slechts één recht is, kan klus wel ev dur. Eerst start iere afruim zijn stapel. Vervolgs begint eers klaar is alvast af wass, rwijl anr wacht. Wanneer eers klaar is afwass, gaat afdrog rwijl intuss volg afwass slaat, zot. Er is echr ook e anre pak mogelijk. In e twee manier arbeidsling neemt iemand afruim alle pott, bord glaz zijn reking. E anr legt zich toe op afwass e r persoon op afdrog. 19

16 ARBEIDSDELING: WAT IS DAT? ze arbeidsling zal afwasbeurt wellicht sneller opschiet. Hier moet niemand wacht op e anr aleer zijn taak kunn uitvoer. Grondvorm arbeidsling Deze bei hod arbeidsling k overe twee grondvorm arbeidsling. name e arbeidsling naar product e arbeidsling naar bewerking. De eerst goem pak is e arbeidsling naar product. Iere werkt immers zijn of haar el pott, bord glaz af. En ze product voert hij/zij alle bewerking uit: afruim, afwass afdrog. Iere doet alle vereis bewerking, maar slechts op e el product. De twee pak is e arbeidsling naar bewerking, want iere verricht slechts één vereis bewerking (ofwel afruim, ofwel afwass ofwel afdrog), maar wel op alle product. Deze bei grondvorm ling naar product (of markt) e ling naar bewerking herkn we in structuur vele organisaties. Zo heeft e meubelbedrijf productieafling tafels, stoel bank, rwijl e anr meubelbedrijf productieafling houtbewerking, montage garner lt. Of e cpurbedrijf heeft als hoofdstructuur afling Europa, Verig Stat Azië, rwijl anre afling Onrzoek & Ontwikkeling, Productie Marketing heeft. Bei grondvorm in arbeidsling kunn ook in zelf organisatie word getroff. Zo hebb heel wat ziekhuiz e reusachtig tal afling subafling volgs bewerking patiënt moet onrg. Wie e be breekt, mag zich e diagnose eerst meld bij afling radiologie. Vervolgs staat e bezoek afling anesthesiologie op programma. In afling traumatologische heelkun onrgaat patiënt chirurgische ingreep. T slot kt m in afling fysische revalidatie recht conditie rug op peil brg. Mocht er bij dit alles ernstige problem optred, dan kan patiënt bij nst nog recht onrsuning. De patiënt verplaatst zich dus nst tot nst, afling tot afling, bewerking tot bewerking. En er zeker zijn dat patiënt op gews tijdstip bij gews bewerking is, heeft m zelfs afling patiëntvervoer georganiseerd! Ook transporr is immers e bewerking. proces gez verzorg is dus helemaal uit elkaar getrokk. Toch zijn er ook afling binn ziekhuis anrs zijn georganiseerd. Zo is afling kinrgeeskun e beeld e ling naar product, in dit geval naar e bepaald soort patiënt. Verschill bewerkingsspecialiit als geeskundig, psycholog, sociaal assistt, ergotherapeut, onrrs,... zijn daarbij samgebracht in zelf afling. De afling kinrgeeskun is binn ziekhuis als ware e mini-ziekhuis waar kinr e geïngreer multidisciplinaire zorg krijg. 20

17 ARBEIDSDELING: WAT IS DAT? Keuzes mak Bovst beeld ton dat organisaties verschill keuzes kunn mak inzake arbeidsling. is nu belang wet op basis welke argumt bepaal keuz word gemaakt. In beeld afwasbeurt na jaarlijkse familiefeest zou wellicht elke groep drie person spont tot e arbeidsling naar bewerking besluit. E belangrijke red ze keuze is beschikbaarheid slechts één recht af wass. Bij e arbeidsling naar product moet immers iere eig stapel afwass, maar dat slechts één persoon gelijk kan afwass, ontst lange wachttijd. Maar wat als er drie recht beschikbaar zijn? Wordt pak e arbeidsling naar product dan wel zinvol? Dan heeft iere zijn eig recht kan zodo zonr wacht op anr me na afruim afwass beginn. Wellicht zou in mees gevall opnieuw e arbeidsling naar bewerking word gekoz. E red daar is dat je schakeltijd uitspaart. E anre red is dat iemand slechts één bewerking uitvoert zich al snel kan bekwam in taak. Tot slot kan je bij e ling naar bewerking person ook toewijz specialiit ze leuk vind of waarin ze goed zijn. De arbeidsling naar product scoort op ze vlakk minr goed. Er wordt tijd verlor in he--weer lop wissel gereedschap (afruimplaau, afwasborsl, handdoek,...). duurt ook langer je alle bewerking onr knie hebt. En iere moet alle bewerking uitvoer, ook ze ze niet leuk vind. Variaties Maar er zijn nog heel wat variaties dkbaar op ze twee grondvorm. Zo kan je bij arbeidsling naar product besluit afwas niet in drie gelijke stapels op l, maar e specialisering naar productsoort door voer. Dan krijg je ge drie idtieke stapels pott, bord glaz, maar drie verschill stapels, bijbeeld één stapel pott, één stapel bord één stapel glaz. Ier ruimt, wast droogt dan wel af, maar kel pott, bord of glaz. Op ze ontstaat e specialisering naar soort product in plaats naar soort bewerking. E tal eerr goem l e specialisering naar bewerking geld dan ook ze specialisering naar product. E keuze e arbeidsling naar product is dan mogelijk toch zinvol. Vooral dat ook bij arbeidsling naar bewerking zilijke wachttijd kunn optred. Werd bij afwasbeeld gezegd dat e arbeidsling naar bewerking hele klus sneller kan lat opschiet, dan is dat lang niet zeker als drie verschill be- 21

18 ARBEIDSDELING: WAT IS DAT? werking e srk verschill werkveelheid vatt. Zo neemt afruim afdrog misschi slechts e kwartiertje afwass e uur in beslag. In dat geval zit afdroger tdurd op afwasser wacht staat afruimer na e kwartier al vingers draai. Spont g we werk dan herverl. Zo kan afruimer bijbeeld na e kwartier e kuip nem ook af wass. Maar als werkveelheid elkaar opevolg bewerking niet goed uitgebalanceerd is, dan kan ook e arbeidsling naar bewerking veel tijd word verlor. 1. begrip arbeidsling Sinds msheugis is altijd e vorm arbeidsling wezig geweest in onze samleving. De traditie is rma ingeburgerd dat ze ons daag als normaal evidt kt. Zo zelfsprekd, dat we niet langer stilst bij oorzak arbeidsling zoals ze in onze econie bestaat. In volg paragraf st we ev stil bij arbeidsling, tracht we e logisch-conceptueel schema presr begrip arbeidsling analytisch vatt. Als we vertrekk uit alle verricht tak, dan k we uiinlijk tot e takpakket (of functie) via drie besliss mt: arbeidsling tuss dk do; arbeidsling tuss ms machines; arbeidsling binn uitvoerd proces. Figuur 1. Arbeidsling in drie stapp. 22

19 ARBEIDSDELING: WAT IS DAT? Als vertrekpunt nem we dus e vogelperspectief in naar e organisatie kijk. Los individuele werkplaats, bekijk we organisatie tak er moet word uitgevoerd als één geheel. volledige takpakket moet op e of anre manier over beschikbare personeel word vereld. Arbeidsling tuss dk do dkwerk kan je scheid producer. dk bedoel we niet kel verschill dkactiviit verband houd bestuur organisatie maar ook bereid onrsun activiit productie onrsun zonr e direc meerwaar product lever. We boem ze organisatiefuncties als (zie Figuur 2). De bereiding: dit zijn tak eiglijke producer afg, zoals werkbereiding, inkoop grondstoff, marial, werktuig,..., opsll werkverling, productieplanning, zot; De onrsuning: dit zijn tak mak zelf assisr, zoals onrhoud machines, kwaliitscontrole tuss- of eindproduct, gev opleiding scholing werknemers, personeelsadministratie, zot; De besturing: dit zijn tak nag of werk volgs schrift wordt uitgevoerd of bijsturing noodzakelijk is, tak algehele afsmming moet verzeker in uitvoering zelf tuss uitvoering, onrsuning bereiding. Figuur 2. De vier sysem -functies. 23

20 ARBEIDSDELING: WAT IS DAT? Arbeidsling tuss ms machines Vervolgs ga je werk verl tuss ms machines, zowel binnin dk als binnin do. Op werkvloer nem machines tak ms over. Tegelijkertijd krijg smige tak werknemers e anre inhoud k er zelfs tak bij als gevolg mechanisering. Maar ook binn stafparmt kan dit gebeur, dk we maar ingrijp informatisering. Arbeidsling binn uitvoerd proces ge er dan nog overblijft productiefuncties kan je opnieuw in meer of minre ma opsplits. Je kan in ze verling nadruk legg op specialisering. Dat leidt tot elarbeirs, zonr overzicht ganse productieproces, elk op hun plek afzonrlijk hun toegewez eltaak herhal. Arbeidsplaats als resultaat arbeidsling Afhankelijk keuzes je op drie niveaus arbeidsling hebt gemaakt, k je uiinlijk tot e arbeidsplaats of functie e bepaal taaksamslling heeft. Naargelang aard keuzes wijzig inhoud kmerk arbeidsplaats. Al werkzaamhed in e organisatie moet word verricht, zijn dus via e opevolging beslissing gevormd e ongediffertieer takpool tot e netwerk veelal strak lijn arbeidsplaats. M had dus ook anre keuzes kunn mak, waardoor je werkpakket e anre samslling had verkreg. Dat wordt bijbeeld pijnlijk duilijk als bij e herstructurering in organisatie bepaal arbeidsplaats verdwijn hun werkpakket onr resr arbeidsplaats moet word vereld. 2. Gevolg e verreg arbeidsling beeld afwasbeurt maakt duilijk dat gemaak keuzes inzake arbeidsling geszins vrijblijvd zijn. heeft belangrijke gevolg, in eers instantie betrokk zelf. takpakket dat vrijwilligers afwasbeurt toebeeld krijg, verschilt srk naargelang gemaak keuze. Dat bekt onr meer dat kwalificaties person word vereist hun tak uit voer srk verschilld zijn. Maar ook standighed waaronr person werk, wordt in belangrijke ma 24

21 ARBEIDSDELING: WAT IS DAT? door keuze inzake arbeidsling bepaald. Zo zal bij e arbeidsling naar bewerking iemand tdurd hand in heet afwaswar zitt, rwijl dit bij arbeidsling naar product anre werkzaamhed wordt afgewisseld. De manier arbeidsling beïnvloedt dus ook kwaliit arbeid je arbeidsplaats. Of nog: kwaliit arbeid is e kmerk arbeidsplaats. Band kwaliit arbeid Naar remediëring actiegerichtheid is bovst opmerking bijzonr relet belangrijk. Immers, inn kwaliit arbeid afhankelijk is e bepaal arbeidsling, bekt will werk kwaliit arbeid me ook dat we bereid moet zijn in grijp in arbeidsling. Dat bekt dus dat arbeidsplaats of functies inhoulijk moet kunn word gewijzigd (zie Figuur 3). Figuur 3. Arbeidsling bepaalt kwaliit arbeid. Anrzijds zijn er ook belangrijke gevolg organisatie. Bij beeld afwasbeurt werd al gewez op verschil in snelheid waarmee opdracht wordt afgewerkt. zelf input ms midl bek we naargelang gemaak keuze in arbeidsling e spectaculair verschilld rmt. De manier arbeidsling beïnvloedt dus ook kwaliit organisatie, los werknemers (hun kwalificaties) chnologie. 25

22 ARBEIDSDELING: WAT IS DAT? Organiser is kinrspel Wie twijfelt dat toch es d lijve wil onrvind moet door STV Innovatie & arbeid of door ST-groep Panta Rhei ontwikkel amspel maar es spel. Dit spel neemt proef op s door zelf groep ms eerst bewerkingsgewijs vervolgs produktgewijs lat producer. De resultat zijn, ongeacht groep waarmee spel gespeeld wordt, sevast overtuigd. In eers ron wordt producer papier tapijtjes zoveel als mogelijk opgesplitst in apar elbewerking. E tal spelers kt papier kars op e vel papier. Die word doorgeschov naar volg station waar kars door e tal spelers geknipt word. Vervolgs word potloodlijn uitgezet dan weer door anr mes in gleuv gesned word. En zo gaat e kortcyclische bewerking naar e nog korre bewerking tot uiinlijk collectief e papier gewev matje geproduceerd heeft. Na e uur spel zijn resultat ev duilijk als ontluisrd. Proefonrvinlijke wet we dat e kleur ongeveer vijf minut bewerkingstijd nodig heeft blad papier tot gewev matje k. Ons bewerkingsgericht sysem heeft doorgs meer dan e half uur doorlooptijd nodig. Niet gelov volwass, maar meestal moet e kwart productie afgekeurd word dat ze niet elemtaire kwaliitsverwachting voldoet. De groep moet tdur zelf matjes producer. Maar vermog sysem st, roept spelleid(st)er af toe e afwijkd mol af. Seds weer gebeurt zelf. E groep uirst cpet ms verooreld wordt tot uirst gespecialiseerd bewerkingsgericht functioner, slaagt er doorgs niet in speciaal geval (maatwerk!) uit sysem krijg. Zijn collectieve prestaties igszins onrmaats noem, ttoon gesprei individueel gedrag doet nog meer wkbrauw frons. De spelers prat roep veel maar cmunicer weinig. Grapp groll zijn legio rwijl feedback bijsturing over productieproces nauwelijks hoorbaar zijn. sysem is tdurd op zoek naar e evwicht, zonr er e vind. De e werkpost verzuipt in werk, rwijl anre werknemers niks hand hebb. Deze laats lijk zich daar niets trekk, ton ge betrokkheid op of eigaarschap over gehele proces. Nagels word bijgevijld, e SMS vertrekt,..., maar werk overnem overvraag collega zit er spont niet in. Erger nog, af toe zi we op zo n mt pestgedrag ontst. Precies zoals wetschappelijke liratuur spelt. Mobbing is vaak niet dar-slachtoffer maar werkplekgebond zijn passieve werkplekk dat nog al es uitlokk. In twee ron spel lijk individu collectief plots e cple amorfose onrg hebb. Voort word matjes in am geproduceerd. Groepjes vier à vijf spelers bepal werk nu in onrling overleg. resultaat is spectaculair. De doorlooptijd verkort drastisch, kwaliit scheert hoge topp speciaal geval wordt als eers onr hand g. Meer nog dan collectieve prestaties valt veranrd individueel gedrag op. De cibels weleer hebb plaats gemaakt e gezellig gezoem. De cmunicaties zo in op werk op samwerking niet op wat er niet toe doet. De spelers zijn betrokk op elkaars werk inzet is gelijkmatig vereld. Wanneer fluitsignaal ein simulatiespel afkondigt, wordt begonn matje onverwijld afgewerkt. Wat e verschil eers ron! 26

23 ARBEIDSDELING: WAT IS DAT? Productie = arbeidsling Zijn er dan ge nal merk tijds ze manier werk? Natuurlijk wel dat is geheel in lijn boodschap dit. We pleit niet e organisatiemol dat altijd overal alleszaligmakd is. We will gewoon ton dat producer in organisaties gelijk staat arbeidsling. Dat daartoe fundamel verschill keuzes gemaakt kunn word. Keuzes leid tot verschill gevolg organisatie individu. De waarring verschill gevolg is niet gevings- waarutraal. Zo merk elnemers op dat hun betrokkheid op werk in twee ron ook wel leid tot e concurrtie tuss ams. Dat is toch niet erg, hor we onrnem lezer dk. uit productiviitsoverweging misschi niet maar wanneer onrlinge concurrtie leidt tot achrhoud s in manier werk, ligg kaart misschi toch anrs. Ss merk we ook dat wanneer collectief toevallig bestaat uit e tal slecht functioner ams, remediëring moeilijk gaat geheel onr prestaties blijft bewerkingsgerich alrnatief. spel wordt gespeeld l amwerk ton. Dat is ook e red, maar ons toont eerst al dat twee vorm werk leid tot fundamel verschill effect collectief (organisatie) individu. spel illustreert op onthuts dat gedrag niet alle door persoonlijkheid individu bepaald wordt maar ss nog veel meer door structur waarin ontplooid wordt. Immers, op twee uur tijd verton zelf individu ongewijzig cpetties, in zelf standighed, zelf chnologie totaal verschilld gedrag. Lour alle dat papier matjes op verschill manier gemaakt word... Ctrale vrag zijn dat soort kwesties waar in dit hand draait. Welke manier arbeidsling zijn meest performan welke organisaties? Welke zijn gevolg arbeidsling arbeidskwaliit? En zijn ze twee ook elkaar in overesmming brg? Kan je anre woord dié keuzes mak in arbeidsling zowel organisatieperformantie als arbeidskwaliit t goe k? In inleiding werd alvast beweerd dat kan. Om bewijs lever kt in hoofdstuk 3 dit organisatieperspectief bod. In hoofdstuk 4 wordt vervolgs ingeg op kwaliit arbeid. Alvors bewijsvoering vatt moet eerst nog 27

24 ARBEIDSDELING: WAT IS DAT? e analyse gemaakt word over ontwikkeling in exrne geving. Die analyse is immers onontbeerlijk onze bewijsvoering ontwikkel. Daarover gaat hoofdstuk 2. 28

25 Dit is online koop (klik hier) Deze uitgave is ook beschikbaar als e-book

26 G. Hoogem, P. Amelst, & ber ber werk werk & Anrs organiser & ber werk Dit Dit Dit isisel isel el 1 uit 1 uit 1 uitsynergie- trilogie. Synergie- trilogie. Synergie- trilogie. twee twee twee Woord Woord Woord wekk, wekk, wekk, beeld beeld beeld strekk strekk strekk ( ( ( && & Hoogem, Hoogem, Hoogem, 2008) 2008) 2008) bevat bevat bevat casebeschrijcasebeschrijcasebeschrijving ving ving twaalf twaalf twaalf project. project. project. r r r InIn In land land land Flanrs Flanrs Flanrs synergy synergy synergy ( ( ( Hoogem, Hoogem, Hoogem, Huys, Huys, Huys, &&Bes, &Bes, Bes, 2008) 2008) 2008) scst scst scst momomografische grafische grafische maatschappelijke maatschappelijke maatschappelijke conxt conxt conxt waarin waarin waarin overheidsbeleid overheidsbeleid overheidsbeleid gestal gestal gestal moet moet moet krijg. krijg. krijg. Anrs&organiser organiser Anrs organiser ber werk Anrs Dit is el 1 uit Synergie- trilogie. twee Woord wekk, beeld strekk ( &arbeidsorganisatorische Hoogem, 2008) bevat casebeschrijdit Dit Dit isisbedoeld isbedoeld bedoeld alalg alg g bij bijarbeidsorganisatorische bijarbeidsorganisatorische ofofsociofsocisociving twaalf project. r land Flanrs aleale ale betrokk betrokk betrokk zijn: zijn: zijn: karkarkardirectieled, directieled, directieled, P&OP&OP&Oof ofhr-professioofin HR-professioHR-professiosynergy ( Hoogem, Huys, & Bes, 2008) scst monals, nals, nals, projectprojectprojectveranrmanagers, veranrmanagers, veranrmanagers, inrne inrne inrne exrne exrne exrne consultants, consultants, consultants, leidingleidingleidinggrafische maatschappelijke conxt waarin overheidsbeleid gestal gevd, gevd, gevd, amcoördinator, amcoördinator, amcoördinator, vele vele vele beeld, beeld, beeld, tools tools tools instru instruinstrumoet krijg. mt mt mt isis is ook ook ook geschikt geschikt geschikt studt. studt. studt. G. R. Huys g in sfeer waarop ms elkaar (moet) samwerk we hun onrlinge relaties daardoor zinonr bekis ditditsl ditsl sl schrijv schrijv schrijv wewe ons ons ons inwaarop inininin inbre bre bre beweging beweging beweging daag daag daag onr onr krijg. E hersloperatie gelijkertijd product- chnologisch doemer doemer noemer opgang opgang opgang maakt. maakt. maakt. Als Als Als cplemt cplemt cplemt chnolochnolochnolof vermog organisaties verhoogt. dit hop we gische gische gische product product product will will will wijwij wij zi alsals als vernieuwinvernieuwinvernieuwinvs instrumt tools reik zi zi ze ieën slag g g g inin insfeer sfeer sfeer g. waarop waarop waarop ms ms ms elkaar elkaar elkaar (moet) (moet) (moet) samwersamwersamwerk k k waarop waarop waarop hun hun hun onrlinge onrlinge onrlinge relaties relaties relaties daardoor daardoor daardoor zin zin zin bekis bekis bekis Dit is bedoeld al g bij arbeidsorganisatorische of socikrijg. krijg. krijg. E E E hersloperatie hersloperatie hersloperatie gelijkertijd gelijkertijd gelijkertijd productproductproduct chnologisch chnologisch chnologisch ale betrokk zijn: kar- directieled, P&O- of HR-professionals, project veranrmanagers, inrne consultants, leidingf f f vermog vermog vermog organisaties organisaties organisaties verhoogt. verhoogt. verhoogt. dit dixrne dit hop hop hop wewe we gevd, amcoördinator, vele beeld, tools slag instruvs vs vs instrumt instrumt instrumt tools tools tools reik reik reik ze ze ze ieën ieën ieën slag slag mt is ook geschikt studt. g. g. g. G. Hoogem, Hoogem, Amelst, G. P. P.Amelst, Hoogem, P. Amelst, G. Huys R. Huys Huys G. R. G. R. ontgroing vergrijzing op West-Europese arbeidsmarkt zal arbeidsbod krimp k cnia. Om meer ontgroing ontgroing ontgroing vergrijzing vergrijzing vergrijzing opgevoelig op opwest-europese West-Europese West-Europese arbeidsmarkt arbeidsmarkt arbeidsmarkt ms (langer) werk houd, zull we moet zoek naar zalzal zal arbeidsbod arbeidsbod arbeidsbod gevoelig gevoelig gevoelig krimp krimp krimp k k k cnia. cnia. cnia. Om Om Om meer meer meer moll werk werkbaar mak (ber werk). daag onrvind ms ms ms (langer) (langer) (langer) werk werk werk houd, houd, houd, zull zull zull we we we moet moet moet zoek zoek zoek naar naar we tdurd d lijve verstikkd, ineffectief hoaar onwerkbaar bureaucratische manier organiser is. Enonrvind toch raast bureaumoll moll moll werk werk werk werkbaar werkbaar werkbaar mak mak mak (ber (ber (ber werk). werk). werk). daag daag daag onrvind onrvind cratische organisatievorm maar door. dit will we e alrnatief wewewe tdurd tdurd tdurd d d d lijve lijve lijve verstikkd, verstikkd, verstikkd, ineffectief ineffectief ineffectief onwerkonwerkonwerkbied door organisaties sll kanl. Om opnieuw baar baar baar bureaucratische bureaucratische bureaucratische manier manier manier organiser organiser organiser is. is. En is. En toch En toch toch raast raast raast bureaubureaubureaulogica process op zoek, ontregel ctraliser. Kort, zichzelf anrs organiser. cratische cratische cratische organisatievorm organisatievorm organisatievorm maar maar maar door. door. door. ditditdit will will will wewewe e e e alrnatief alrnatief alrnatief bied bied bied door door door organisaties organisaties organisaties sll sll sll kanl. kanl. kanl. Om Om Om opnieuw opnieuw opnieuw dit sl schrijv we ons in in bre beweging daag onr logica logica logica process process process op op op zoek, zoek, zoek, ontregel ontregel ontregel ctralise ctralisectralise noemer opgang maakt. Als cplemt chnolor. r. r. Kort, Kort, Kort, zichzelf zichzelf zichzelf anrs anrs organiser. organiser. organiser. gische anrs product will wij zi als vernieuwin- Geert Geert Hoogem Geert Geert Hoogem Hoogem Hoogem Pierre Pierre Amelst Pierre Pierre Amelst Amelst Amelst Gert Gert Gert Gert Rik Huys Rik Rik Rik Huys Huys Huys Anrs organiser Anrs Anrs Anrs organiser organiser organiser & ber werk & & & Hand ber ber ber werk werk werk veranrmanagemt Hand Hand Hand veranrmanagemt veranrmanagemt veranrmanagemt