Boeren en boerinnen van de toekomst: het project verjonging

Transcriptie

1 Boeren en boerinnen van de toekomst: het project verjonging Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Administratie Land- en Tuinbouw (ALT) Afdeling Monitoring en Studie (AM&S) Els Bernaerts Els Demuynck Jonathan Platteau Dirk Van Gijseghem Caroline Vrijens December

2 Inleiding De Minister voor Landbouw wenst in zijn beleid bijzondere aandacht te schenken aan de jongeren in de land- en tuinbouw. In de beleidsnota is verjonging opgenomen als één van de vier sleutelbegrippen om een nieuwe impuls te geven aan de land- en tuinbouw in Vlaanderen. Om vanuit het beleid een goed antwoord te kunnen bieden op de vragen van de jonge land- en tuinbouwers wil de Minister van september 2005 tot juni 2006 maandelijks in dialoog treden met jonge boeren en boerinnen rond een aantal thema s. De thema s die aan bod komen zijn landbouwonderwijs en permanente vorming, landbouwproductierechten, innovatie en verbreding, bedrijfsovername (juridische aspecten, financiële aspecten en sociale aspecten) en rechtszekerheid. Er wordt door het beleid gedialogeerd met de jongerenorganisaties Groene Kring, Jong ABS, Vrouwen ABS, VAC, KVLV en Bioforum. Doel is om tijdens dialoogdagen per thema de problemen van de jongeren te leren kennen en hun voorstellen voor beleidsacties te bediscussiëren. Deze verkenning moet in de loop van 2006 uitmonden in een beleidsdag, waarbij het resultaat van deze oefening en de eruit volgende intenties/initiatieven voorgesteld zullen worden door het kabinet. Aan de afdeling Monitoring en Studie (AMS) van de administratie Land- en Tuinbouw werd gevraagd om dit proces, dat loopt van september 2005 tot september 2006, mee te begeleiden en te onderbouwen. AMS heeft in opdracht van het kabinet een cijfermatige analyse gemaakt rond verjonging, waarin cijfers zijn opgenomen met betrekking tot de leeftijd van landbouwers en specialisatie, bedrijfsgrootte, opleidingsniveau, juridische structuur en vestigingssteun. Hieronder wordt een overzicht gegeven van de stand van zaken met betrekking tot verjonging in de landbouw. 2

3 Toelichting bij analyseresultaten Vooreerst dient onderstreept te worden dat het waarnemingsveld de Vlaamse bedrijven met landbouwproductie bij de meitelling van het Nationaal Instituut voor de Statistiek omvatten. In deze analyse worden alleen de bedrijven waarvan de economische bedrijfsomvang groot genoeg is om beschouwd te worden als een bedrijf met een professioneel karakter opgenomen in het waarnemingsveld. Naar analogie met het Landbouwmonitoringsnetwerk (LMN) wordt daarom de bestudeerde populatie beperkt tot de bedrijven waarvan de bedrijfseconomische dimensie minstens 4 standaard grootte eenheden (SGE) bedraagt. Verder wordt steeds de leeftijd van de bedrijfsleider in beschouwing genomen. Onder bedrijfsleider verstaat men dan de juridisch en economisch verantwoordelijke van het bedrijf. De bedrijfsleider kan een natuurlijk persoon zijn of een rechtspersoon. Tenslotte werd de leeftijdsgrens voor jonge bedrijfsleiders door de werkgroep vastgelegd op 40 jaar. Deze opmerkingen indachtig, worden in wat volgt de meest markante resultaten van de analyse van de meitelling opgesomd. 3

4 1. Leeftijdpiramide De gemiddelde leeftijd bedraagt in ,8 jaar. De afgelopen 15 jaar is deze gemiddelde leeftijd gedaald tot in 1997 om daarna opnieuw te stijgen (figuur 1). Figuur 1: Evolutie van de gemiddelde leeftijd, ,00 49,00 47,00 45,00 43,00 41, Bron: NIS Terwijl het totaal aantal bedrijfsleiders in de beschouwde periode afnam met 31,3%, nam de groep van jonger dan 40 jaar af met 42,8%, zodat het aandeel van deze groep gedaald is. Van alle bedrijfsleiders zijn er in ,5% jonger dan 40, terwijl dit nog 29,5% bedroeg in Bij de mannelijke bedrijfsleiders daalt het aandeel van de jonge bedrijfsleiders minder sterk dan bij de vrouwelijke (mannen: van 29,2% in 1990 naar 24,8% in 2004 en vrouwen: van 33,5% naar 22,2%). Een verdere analyse van de leeftijdspiramide (figuur 2) leert dat de basis relatief klein is. T.o.v is de basis duidelijk verkleind en de categorie ouder dan 65 vergroot. In de middenklasse is er een duidelijke verjonging. De klasse waar de meeste bedrijven in voorkomen is namelijk geëvolueerd van 55 tot 60 jaar in 1990 naar 40 tot 45 jaar in

5 Figuur 2: Leeftijdspiramide van de bedrijfsleiders, Absoluut en ouder van 60 tot 65 van 55 tot 60 van 50 tot 55 van 45 tot 50 van 40 tot 45 vrouw man van 35 tot 40 van 30 tot 35 van 25 tot 30 jonger dan en ouder van 60 tot 65 van 55 tot 60 van 50 tot 55 van 45 tot 50 van 40 tot 45 vrouw man van 35 tot 40 van 30 tot 35 van 25 tot 30 jonger dan

6 2. Relatief (totaal aantal bedrijven van jaar = 100%) 20% 15% 10% 5% 0% jonger dan 25 van 25 tot 30 van 30 tot 35 van 35 tot 40 van 40 tot 45 van 45 tot 50 van 50 tot 55 van 55 tot 60 van 60 tot en ouder Bron: NIS 6

7 2. Specialisatie In figuur 3 worden de bedrijven met een bedrijfsleider al dan niet jonger dan 40 jaar ingedeeld volgens hun technisch economische gerichtheid. Hieruit blijkt dat bij de jonge bedrijfsleiders het aandeel van de bedrijven gespecialiseerd in tuinbouw en akkerbouw respectievelijk groter en kleiner zijn dan bij de andere bedrijven. Figuur 3: Verdeling van de bedrijven volgens hun technisch economische gerichtheid, % 13% 14% 80% 60% 57% 56% 40% 20% 0% 25% 22% 6% 9% < 40j 40j akkerbouw tuinbouw veeteelt gecombineerd Bron: NIS 7

8 3. Bedrijfsgrootte De jonge bedrijfsleiders scoren beter wat de bedrijfsoppervlakte betreft: gemiddeld 26,6 ha cultuurgrond per bedrijf t.o.v. 25 ha voor de overige bedrijven (figuur 4). Het gemiddeld aandeel in eigendom stijgt met de leeftijd van de bedrijfsleider. Ook het gemiddeld aantal dieren per bedrijf is groter bij de jonge bedrijfsleiders. Figuur 4: Gemiddelde bedrijfsgrootte, Gemiddelde oppervlakte cultuurgrond in eigendom en in pacht per bedrijf (ha), ,9 16, ,7 8,8 < 40j 40j in eigendom in pacht 2. Gemiddeld aantal dieren per bedrijf, 2004 (gemiddelde gewest=100%) 160% 120% 80% 40% 0% aantal runderen per bedrijf aantal varkens per bedrijf aantal stuks pluimvee per bedrijf < 40 j 40j Bron: NIS 8

9 4. Opleidingsniveau In figuur 5 wordt het opleidingsniveau van de bedrijfsleiders geanalyseerd. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen uitsluitend praktische ervaring, basis landbouwopleiding en een volledige landbouwopleiding. Onder volledige landbouwopleiding wordt dan een beëindigde landbouwopleidingscyclus aan een universiteit of een hoger instituut verstaan. Uit deze figuur kan afgeleid worden dat de jonge bedrijfsleiders gemiddeld een hogere opleiding genieten. T.o.v is het opleidingsniveau duidelijk gestegen bij beide leeftijdscategorieën. Figuur 5: Opleidingsniveau van de bedrijfsleiders, % 80% 60% 25% 35% 51% 9% 29% 21% 27% 40% 20% 0% 25% 40% 24% 62% 52% '< 40j' '< 40j' ' 40j' ' 40j' uitsluitend praktische ervaring volledige landbouwopleiding basis landbouwopleiding Bron: NIS 9

10 5. Juridische structuur In figuur 6 wordt het juridisch statuut van de bedrijven gevisualiseerd. Uit deze grafiek blijkt dat de vennootschap, alhoewel stijgend, nog steeds beperkt voorkomt in de landbouw. Het aandeel van de vennootschap bij de jonge bedrijven neemt beduidend sneller toe dan bij de andere bedrijven. Figuur 6: Juridisch statuut van de bedrijven, % 80% 60% 40% natuurlijk rechtspersoon 20% 0% jonger dan 40 van 40 en ouder Bron: NIS 10

11 6. Vestiging (VLIF-steun) Het totaal aantal vestigingen waarvoor steun werd verkregen bij het VLIF is met bijna één derde gedaald sinds 2001, met name een daling van 215 in 2001 tot 147 vestigingen waarvoor VLIF-steun werd bekomen in Tabel 1: Aantal goedgekeurde aanvragen naar type productie, Akkerbouw Tuinbouw Wijnbouw Fruitteelt Olijventeelt Gewassencombinaties en gemengde bedrijven Melkvee Jong- en mestvee Varkens Pluimvee Andere veeteelt (inclusief combinaties) Overige (niet elders onder te brengen) 1 1 TOTAAL Bron: VLIF Deze daling is vooral te wijten aan de daling van de vestigingen in de varkenssector en de gemengde bedrijven. Het aantal vestigingen van varkensbedrijven daalt met ruim 68% van 22 tot 7. Het aantal vestigingen van gemengde bedrijven daalt met 52% van 102 tot 49. Opgedeeld in leeftijdscategorieën blijkt vooral dat het aandeel van bedrijfsleiders jonger dan 25 jaar die vestigingssteun genieten het laatste jaar sterk afneemt, namelijk van ruim 34% in 2001 tot 26% in Het aandeel van nieuwe bedrijfsleiders tussen 30 en 35 jaar is over diezelfde periode gestegen van 17% tot 26%. Figuur 7: Aandeel goedgekeurde aanvragen vestigingsteun volgens leeftijd, % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 35 <... < 40 jaar 30 <... < 35 jaar 25 <... < 30 jaar... < 25 jaar 30% 20% 10% 0% Bron: VLIF 11

12 Het gemiddeld steunbedrag blijft ongeveer constant en bedroeg in 2004 ruim euro per vestiging. Tabel 2: Gemiddeld steunbedrag naar type productie (premie + rentesubsidie), Akkerbouw Tuinbouw Wijnbouw Fruitteelt Olijventeelt Gewassencombinaties en gemengde bedrijven Melkvee Jong- en mestvee Varkens Pluimvee Andere veeteelt (inclusief combinaties) Overige (niet elders onder te brengen) TOTAAL Bron: VLIF 12