LANDBOUW IN ZAKFORMAAT

Transcriptie

1 LANDBOUW IN ZAKFORMAAT LAND- EN TUINBOUW IN VLAANDEREN 2002 Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Vlaamse Onderzoekseenheid Land- en Tuinbouweconomie (ALT)

2 2

3 Inhoud Vlaamse land- en tuinbouw: overzicht 5 Landbouw in de economische context Evolutie van het landbouwareaal 8 Aandeel landbouwgrond per gemeente 9 Evolutie van de veestapel 10 Spreiding van de veestapel 11 Evolutie van het aantal werkkrachten 13 Aantal startende bedrijven 14 Aantal landbouwbedrijven 14 Evolutie van de bedrijfsstructuur naar schaalgrootte 15 Indeling beroepslandbouwbedrijven naar bedrijfsgrootte 15 Productiviteit in de landbouw 16 Evolutie van de eindproductiewaarde 17 Evolutie van de netto toegevoegde waarde 17 Zelfvoorzieningsgraad 18 Buitenlandse handel 19 Inkomen Arbeidsinkomen per arbeidseenheid 20 Premies in de landbouw 20 Prijzen in de landbouw 21 Opleiding Landbouwkundige opleiding van de bedrijfsleider 22 Landbouwkundige opleiding van starters in de landbouw 22 3

4 Sociale aspecten Opvolging van landbouwbedrijven 23 Arbeidsongevallen in de landbouw, jacht en aanverwante diensten 23 Stressniveau binnen landbouw 24 Burgerlijke staat bedrijfsleiders 24 Landbouw en milieu Biologische landbouw 25 Aantal gesloten beheersovereenkomsten 26 Areaal waarop beheersovereenkomsten werden gesloten 26 Stikstof- en fosforbalans van de landbouwsector 27 Stikstof- en fosforoverschot op de nutriëntenbalans van de landbouwsector 28 Evolutie van het gewasbeschermingsmiddelengebruik in de landbouw 28 Evolutie van het energiegebruik van de landbouw per brandstoftype 29 Uitstoot van broeikasgassen door de verschillende sectoren 30 4

5 Vlaamse land- en tuinbouw: overzicht De oppervlakte cultuurgrond in Vlaanderen kent een constante daling tot Nadien stijgt ze terug geleidelijk onder druk van de bemestingsregels en de Europese landbouwhervormingen. De landbouwgrond situeert zich vooral in de provincies West- en Oost- Vlaanderen, Haspengouw en de Noorderkempen. Sinds 1990 daalt het aantal runderen geleidelijk maar constant. Het aantal varkens en pluimvee blijft stijgen tot 1999 maar kent sindsdien een daling. Rundveehouderij komt eerder verspreid voor over heel Vlaanderen terwijl varkens en pluimvee vooral gekweekt worden in West-Vlaanderen en de Noorderkempen. Het totaal aantal arbeidskrachten in de landbouwsector blijft geleidelijk dalen. Het aandeel vrouwelijke arbeidskrachten blijft min of meer constant maar verhoudingsgewijs worden steeds meer vrouwen voltijds tewerkgesteld. Het aantal land- en tuinbouwbedrijven blijft dalen terwijl de gemiddelde oppervlakte of veebezetting per bedrijf blijft stijgen. Het laatste jaar echter kent het aantal varkens en kippen per bedrijf een lichte daling. Economisch gezien vormt de veeteelt (met 61% van de totale eindproductiewaarde in 2001) de belangrijkste subsector. Tuinbouw komt (met 29% van de eindproductiewaarde) op de tweede plaats. 5

6 Voor de meeste plantaardige en dierlijke producten is België meer dan zelfvoorzienend. Enkel op het vlak van granen, fruit en kaas wordt niet genoeg geproduceerd om aan de eigen behoeften te kunnen voldoen. Globaal gezien, maar vooral wat dierlijke producten betreft, wordt door België meer uit- dan ingevoerd. De belangrijkste handelspartners zijn Frankrijk, Nederland en Duitsland. De laatste 10 jaren wordt de kloof tussen het arbeidsinkomen uit landbouw en het vergelijkbaar inkomen uit andere sectoren steeds groter. Uit de evolutie van de prijzen blijkt dat, hoewel de aankoopprijzen van grondstoffen, pacht e.d. blijven stijgen, de door de land- en tuinbouwers ontvangen prijzen dalend zijn. Steeds meer bedrijfsleiders in de land- en tuinbouw hebben een volledige landbouwopleiding achter de rug. De meeste starters in de landbouw hebben een diploma hoger secundair of hoger onderwijs landbouw of behaalden een installatieattest. Meer dan de helft van de bedrijfsleiders in de landbouw is ouder dan 50 jaar. Voor minder dan 15% van hen is de opvolging verzekerd. Meer dan 10% van de arbeidsongevallen in landbouw, jacht en aanverwante diensten heeft een blijvende arbeidsongeschiktheid of de dood tot gevolg. 6

7 De meeste land- en tuinbouwers hebben een normaal stressniveau. Toch kent meer dan 20% veel negatieve stress terwijl hoge positieve stress nauwelijks voorkomt. De biologische landbouw kende de laatste jaren een aanhoudende groei maar blijft in verhouding tot de totale landbouw heel klein. De voorbije 3 jaren werden bijna beheersovereenkomsten gesloten met land- en tuinbouwers over een totale oppervlakte van meer dan ha. Het overschot aan stikstof en fosfor van de landbouwsector kent een dalende lijn sinds 1990, evenals het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Als brandstof wordt in de landbouw voornamelijk petroleumproducten gebruikt. Het aandeel steenkool is het laatste decennium grotendeels vervangen door aardgas. Het aandeel van de landbouwsector in de totale Vlaamse uitstoot van broeikasgassen is 11%. De sector is verantwoordelijk voor 66%, resp. 37% van de uitstoot van de broeikasgassen methaan en lachgas. 7

8 Landbouw in de economische context Evolutie van het landbouwareaal (Vlaanderen, in ha) Totale oppervlakte cultuurgrond Weiden, grasland en voedergewassen waarvan weiden en grasland voedermaïs Granen voor de korrel waarvan wintertarwe wintergerst korrelmaïs Aardappelen Nijverheidsgewassen waarvan suikerbieten Tuinbouwgewassen waarvan groenten in open lucht fruitteelt in open lucht niet eetbare tuinbouw in open lucht groenten onder serre fruitteelt onder serre niet eetbare tuinbouw onder serre Overige Bron : NIS 8

9 Aandeel landbouwgrond per gemeente (Vlaanderen, in % t.o.v. totale oppervlakte gemeente) Bron: OC-GIS, VLM Mestbank 9

10 Evolutie van de veestapel (Vlaanderen, in aantal) Runderen waarvan melkkoeien zoogkoeien Varkens waarvan biggen vleesvarkens zeugen Pluimvee waarvan vleeskippen hennen Overig pluimvee NB Schapen Geiten Hoefdieren Struisvogels NB Konijnen NB NB: gegevens niet beschikbaar Bron: NIS 10

11 Spreiding van de veestapel (Vlaanderen, 2001) aantal runderen per ha landbouwgrond aantal varkens per ha landbouwgrond Bron: OC-GIS, NIS Bron: OC-GIS, NIS 11

12 aantal stuks pluimvee per ha landbouwgrond Bron: OC-GIS, NIS 12

13 Evolutie van het aantal werkkrachten (Vlaanderen) Totaal aantal arbeidskrachten Aantal voltijdse arbeidskrachten waarvan mannen vrouwen Aantal deeltijdse arbeidskrachten waarvan mannen vrouwen % voltijdse werkkrachten 2,38% 1,73%* 1,83%* t.o.v. totale beroepsbevolking Totaal aantal vrouwelijke arbeidskrachten % vrouwen t.o.v. totaal aantal arbeidskrachten 33% 36% 35% % voltijdse vrouwelijke arbeidskrachten t.o.v. totaal aantal 42% 52% 60% vrouwelijke arbeidskrachten *: voorlopige cijfers o.b.v. eigen berekeningen Bron: NIS, Min. Van Tewerkstelling en Arbeid 13

14 Aantal startende bedrijven (Vlaanderen) Aantal nieuwe bedrijfsleiders Aantal VLIF aanvragen voor * 240 tussenkomst vestigingskosten waarvan landbouw * 193 waarvan tuinbouw 63 17* 47 Gemiddeld betoelaagbaar bedrag (vestigingskosten) in EURO *: laag aantal aanvragen o.w.v. nieuwe regelgeving vanaf 1/1/2000 Bron: NIS, VLIF Aantal landbouwbedrijven (Vlaanderen) : geen opsplitsing mogelijk van beroepsbedrijven naar land- en tuinbouw Bron: NIS

15 Evolutie van de bedrijfsstructuur naar schaalgrootte (Vlaanderen) Gemiddelde oppervlakte (in ha) voor alle bedrijven 10,4 15,5 16,2 voor beroepslandbouwbedrijven 15,8 24,1 * voor beroepstuinbouwbedrijven 3,7 6,1 * Gemiddelde veebezetting (in aantal) aantal runderen per bedrijf aantal varkens per bedrijf aantal kippen per bedrijf *: in 2001 geen opsplitsing mogelijk van beroepsbedrijven naar land- en tuinbouw Bron: NIS Indeling beroepslandbouwbedrijven naar bedrijfsgrootte (Vlaanderen, in % van de bedrijven) Bron: NIS 15

16 Productiviteit in de landbouw (Vlaanderen) liters melk per koe per jaar biggen per zeug per jaar opbrengst teelten (in kg/ha) Bron: CLE 16

17 Evolutie van de eindproductiewaarde (Vlaanderen, in miljoen EURO) Totale eindproductiewaarde 4415,0 4517,3 4784,7 Akkerbouw 374,5 386,4 476,3 waarvan tarwe 76,9 59,1 42,4 suikerbieten 113,9 106,9 94,1 aardappelen 128,7 190,6 309,6 Tuinbouw 1312,1 1389,7 1373,0 waarvan groenten 708,8 692,2 700,1 fruit 224,6 286,8 273,3 Veeteelt 2728,4 2741,2 2935,4 waarvan runderen 668,7 374,0 275,6 varkens 1155,0 1386,3 1635,9 gevogelte 183,5 241,0 263,0 melk en -derivaten 559,6 573,2 606,7 eieren 143,7 138,1 132,0 Bron: CLE Evolutie van de netto toegevoegde waarde (Vlaanderen, in miljoen EURO) Eindproductiewaarde 4415,0 4517,3 4784,7 Intermediair verbruik 2573,2 2945,2 3053,7 waarvan voeders 1329,3 1477,3 1583,1 meststoffen 146,2 135,7 146,4 energie 225,6 327,0 298,7 Bruto toegevoegde waarde 1841,8 1572,1 1731,0 Afschrijvingen 338,7 402,1 405,8 Subsidies - heffingen 135,4 176,6 242,4 Netto toegevoegde waarde 1638,5 1346,2 1567,6 Bron: CLE 17

18 Zelfvoorzieningsgraad (België, in %) Evolutie 01/ 90 Plantaardige producten Granen (excl. rijst) ,89 Aardappelen ,19 Suiker ,78 Groenten ,97 Fruit (excl. citrusvruchten) ,18 Dierlijke producten Melk ,91 Yoghurt ,42 Boter ,92 Kaas (incl. smeltkaas) ,92 Rund- en kalfsvlees ,89 Varkensvlees ,33 Vlees van soep- en vleeskippen ,43 Totaal vlees (excl. slachtafval) ,26 Verbruikseieren ,05 Bron: CLE 18

19 Buitenlandse handel (België, in 2001) invoer uitvoer saldo miljoen % miljoen % miljoen Akkerbouwproducten 6709,5 7299,8 590,3 Dierlijke producten 3894,5 5873,6 1979,1 Tuinbouwproducten 3600, ,4 Andere producten 3416,2 2880,1-536,1 Totaal plantaardige en dierlijke producten 17620, ,6 2576,8 waarvan vanuit/naar: Frankrijk 26,79 22,60 Nederland 23,64 20,53 Duitsland 11,11 18,49 Verenigd Koninkrijk 3,82 8,37 Spanje 2,93 2,37 Italië 2,83 4,95 Luxemburg 0,51 2,81 Totaal EU (15) 74,81 85,69 Agro-industriële producten 1219,4 2511,9 1292,5 Totale agrarische buitenlandse handel 18840, ,5 3869,3 % Agrarische handel t.o.v. 9,79 11,05 algemeen totaal Belgische handel Bron: CLE, NBB 19

20 Arbeidsinkomen per arbeidseenheid (België, in EURO) Inkomen Bron: CLE Premies in de landbouw (Vlaanderen, in 1000 EURO) Oppervlaktesteun NB NB Totale steunuitgaven Vlees* , ,22 Totaal uitbetaalde VLIF-steun , ,97 Totale uitgaven beheersovereenkomsten 346, ,46 *: uitgezonderd extensiveringspremie NB: cijfers nog niet beschikbaar voor Vlaanderen Bron: DG3, ALT 20

21 Prijzen in de land- en tuinbouw (België, in index t.o.v. 1990) Ruilvoet = verhouding ontvangen t.o.v. betaalde prijzen Bron: CLE 21

22 Landbouwkundige opleiding van de bedrijfsleider (Vlaanderen, in %) Opleiding % bedrijfsleiders met: uitsluitend praktische ervaring 69,39% 59,11% 57,92% basis-landbouwopleiding 21,66% 24,65% 25,01% volledige landbouwopleiding 8,95% 16,25% 17,07% Bron: NIS Landbouwkundige opleiding van starters in de landbouw (Vlaanderen, 2001, in %) Opm.: enkel starters die VLIF-steun aangevraagd en toegewezen gekregen hebben Bron: VLIF 22

23 Sociale aspecten Opvolging van landbouwbedrijven (Vlaanderen) bedrijven met bedrijfsleider ouder dan 50 j (in aantal) waarvan met vermoedelijke opvolger van 14 j en ouder (in %) ja 17,12% 14,82% 14,64% nee 62,73% 57,79% 61,15% weet nog niet 20,15% 27,39% 24,21% Bron: NIS Arbeidsongevallen in de landbouw, jacht en aanverwante diensten (België, 2001, in aantal) mannen vrouwen algemeen zonder gevolg tijdelijke ongeschiktheid blijvende ongeschiktheid dodelijk ongeval totaal Bron: Fonds voor Arbeidsongevallen 23

24 Stressniveau binnen landbouw (Vlaanderen, 2002, in % van de 497 respondenten) negatieve stress positieve stress negatieve stress: niet meer aankunnen, slapeloosheid, angst, zenuwachtigheid positieve stress: stimulerend, boeiend, grote voldoening, zichzelf overtreffen Bron: Onderzoeksgroep voor Stress, Gezondheid en Welzijn, KUL Burgerlijke staat bedrijfsleiders (Vlaanderen, in %) ongehuwd 12,59% 13,93% 13,93% gehuwd 81,70% 79,91% 79,73% weduwnaar/weduwe 4,80% 4,21% 4,28% gescheiden 0,90% 1,95% 2,06% Bron: NIS 24

25 Biologische landbouw Landbouw en milieu (Vlaanderen) areaal biologische landbouw (ha) akkerbouw en grasland groenteteelt fruitteelt aantal biologische landbouwbedrijven aandeel biolandbouw t.o.v. totale landbouw(%) landbouwoppervlakte 0,53 0,63 dierlijke productie legkippen 0,48 0,47 vleeskippen 0,09 0,21 varkens 0,07 0,03 runderen 0,21 0,22 schapen 2,59 3,04 geiten 16,89 12,13 Bron: BLIVO 25

26 Aantal gesloten beheersovereenkomsten (Vlaanderen) groenbedekking mechanische onkruidbestrijding vermindering gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen in de sierteelt instandhouden genetische diversiteit weidevogelbeheer perceelsrandenbeheer kleine landschapselementen bemestingsnorm kwestbaar gebied natuur bemestingsnorm 'kwetsbaar gebied water' Bron: ALT, VLM Areaal waarop beheersovereenkomsten werden gesloten (Vlaanderen) groenbedekking ha mechanische onkruidbestrijding ha vermindering gewasbeschermingsmiddelen ha en meststoffen in de sierteelt instandhouden genetische diversiteit NR NR NR weidevogelbeheer ha perceelsrandenbeheer m 2 kleine landschapselementen 0 NR NR bemestingsnorm kwestbaar gebied natuur ha bemestingsnorm 'kwetsbaar gebied water' ha NR: (totale) oppervlakte niet relevant in dat geval Bron: ALT, VLM 26

27 Stikstof (N)- en fosfor (P) balans van de landbouwsector (Vlaanderen, 2001, in miljoen kg) Bron: VMM, Mira 27

28 Stikstof (N)- en fosfor (P) overschot op nutriëntenbalans van de landbouwsector (Vlaanderen, in kg/ha) MLTD: middellange termijn doelstelling Bron: VMM, Mira Evolutie van het gewasbeschermingsmiddelengebruik in de landbouw (Vlaanderen, in miljard Seq (verspreidingsequivalenten)) 28 Bron: VMM, Mira

29 Evolutie van het energiegebruik van de landbouw per brandstoftype (Vlaanderen, in %) Bron: VMM, Mira 29

30 Uitstoot van de belangrijkste broeikasgassen door de verschillende sectoren (Vlaanderen, 2000*, in %) 30 CO2: koolstofdioxide, CH4: methaan, N2O: lachgas *: voorlopige cijfers Bron: VMM, Mira

31 Referenties Administratie Land- en Tuinbouw (ALT) Jaarverslag 1999, 2000 en 2001 Biologische landbouw instituut voor voorlichting en onderzoek (BLIVO) Biologisch areaal in Vlaanderen, Aantal dieren onder controle op 31/12/2000 en 2001 Centrum voor Landbouweconomie (CLE) Evolutie van de land- en tuinbouweconomie, verschillende jaargangen Buitenlandse handel van België in producten verband houdend met de landbouw, de tuinbouw en de visserij, verschillende jaargangen De rendabiliteit in het landbouwbedrijf Fonds voor Arbeidsongevallen (FAO) Jaarverslag 2001 GIS-Vlaanderen Vectoriële versie van de Administratieve grenzen, NGI, OC-product 1996 Vectoriële versie van de Landbouwgebruikspercelen, VLMmestbank, OC-product

32 Katholieke Universiteit Leuven (KUL), Onderzoeksgroep voor Stress, Gezondheid en Werk Stress binnen de Vlaamse land- en tuinbouw; Verkennende studie in het kader van het project Preventagri Ministerie van Middenstand en Landbouw Activiteitenverslag, 2000 en 2001 Ministerie van Tewerkstelling en Arbeid De raming van de beroepsbevolking op 30 juni, verschillende jaargangen Nationaal Instituut voor de Statistiek (NIS) Landbouwtelling op 15 mei, verschillende jaargangen Vlaamse Landmaatschappij (VLM) Jaarverslag 2000 en 2001 Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) Achtergronddocument landbouw Milieurapport (Mira) 2001 en 2002 Synthesedocument landbouw Mira 2002 Synthesedocument klimaatverandering Mira 2001 Vlaams Landbouw Investerings Fonds (VLIF) Activiteitenverslag 2000 en

33 33

34 34

35 De publicatie Landbouw in zakformaat. Land- en Tuinbouw in Vlaanderen 2002 is een uitgave van de Vlaamse Onderzoekseenheid Land- en Tuinbouweconomie (VOLT). Deze eenheid maakt deel uit van de Administratie Land- en Tuinbouw (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap). Overname is toegestaan mits bronvermelding. Eindredactie: ir. Dirk Van Gijseghem, Luc Somers, ir. Karel Janssens en ir. Katrien Goris Verantwoordelijke uitgever: Jules Van Liefferinge, Directeur-generaal ALT Nummer wettelijk depot: D/2002/3241/400 www2.vlaanderen.be/ned/sites/landbouw/index.html 35

36