Jaar van de historische buitenplaats 2012

Transcriptie

1 Jaar van de historische buitenplaats 2012 Eindverslag

2

3 Ten geleide Aan het einde van het Themajaar Historische Buitenplaats 2012 Huis ten Bosch, Maarssen Met de uitgave van dit eindverslag komt een definitief einde aan het succesvolle Jaar van en voor de Historische Buitenplaats Deze publicatie bevat een beknopte samenvatting van de hoogtepunten, die zich tijdens het Themajaar hebben voorgedaan. Het is indrukwekkend en bemoedigend te lezen wat er allemaal is gebeurd of wat werd georganiseerd om deze groenhistorische culturele erfgoederen voor het voetlicht te krijgen. De buitenplaatsen zelf betoverden vele mediavertegenwoordigers waardoor dit type erfgoed terecht veelvuldig in het nieuws kwamen. Hiermee is een belangrijke doelstelling van het Themajaar ruimschoots gehaald. Deze erfgoederen zijn mede door alle activiteiten in 2012 iets minder onbekend en wat meer bemind geraakt. Dat is een hoopvolle ontwikkeling, die zeker ook in de toekomst moet worden vastgehouden. Verder treft u in deze uitgave samenvattingen aan van de door onze Stichting georganiseerde evenementen alsmede een financiële verantwoording. In dit laatste onderdeel leest u dat het Jaar vooral dankzij een grote hoeveelheid onbetaalde uren door gedreven bestuursleden en meerdere vrijwillige professionals is gerealiseerd. Onze gewaardeerde sponsoren leverden ook een belangrijke financiële bijdrage aan de verwezenlijking van het Themajaar. Zonder die stichtingen, fondsen en bedrijven en mede dankzij de waardevolle hulp van meerdere provinciale besturen zou dit Jaar er niet zijn geweest. In dit verband past ook een woord van dank aan zowel particuliere als institutionele eigenaren van historische buitenplaatsen. Vaak mochten wij om niet gebruikmaken van hun faciliteiten of organiseerde men evenementen in het kader van het Themajaar. Ook leest u in deze eindverantwoording de resultaten van de onlangs gehouden enquête, die onlangs door honderden deelnemers werd ingevuld. Al deze uiteenlopende vormen van positieve betrokkenheid bij de uitvoering van dit Themajaar hebben er voor gezorgd dat wij u ook dit eindverslag met een zekere trots overhandigen. Uit de columns die alle bestuursleden voor dit verslag schreven, blijkt duidelijk hoe waardevol zij onze historische buitenplaatsen vinden, voor zichzelf maar vooral ook voor de Nederlandse samenleving. Hopelijk stimuleert dit eindverslag u om ook in de toekomst bij te dragen aan het complexe vraagstuk rond de instandhouding en het beheer van onze waardevolle kastelen, historische buitenplaatsen en landgoederen. René W.Chr. Dessing Voorzitter Stichting Themajaar Historische Buitenplaats

4 - 2 - Kasteel Hillenraad, Swalmen René W.Chr. Dessing

5 1 Voorbij het Jaar van de Historische Buitenplaats 2012 Het Jaar van de Historische Buitenplaats 2012 is al weer enige tijd voorbij. Op donderdag 29 maart 2012 opende de commissaris van de Koningin in Utrecht, Roel C. Robbertsen, samen met onze voorzitter René W.Chr. Dessing het Thema jaar op Kasteel Amerongen. Op vrijdag 30 november 2012 werd het afgesloten met een grote slotmanifestatie op Kasteel Geldrop door Wim B.H.J. van de Donk, commissaris van de Koningin in Noord-Brabant. Nu is ook de tijd gekomen dat de Stichting Themajaar Historische Buitenplaats 2012 als initiatiefnemer en organisator van dit bijzondere Themajaar haar werkzaamheden afrondt en verantwoording aflegt. Bij de opening werd het boek De Buitenplaatsen en het Neder landse Landschap gepresenteerd, in opdracht van de Stichting geschreven door Marina Laméris en voorzien van prachtige foto s, gemaakt door Roel van Norel. Deze uitgave, die mede mogelijk werd gemaakt door het vroegere Ministerie van VROM en de Stichting Sluyterman van Loo, heeft inmiddels een tweede druk beleefd. Ook de door Wim Dröge en Hans Bouhuijs gemaakte documentaire Levende Buitenplaatsen kende op dat moment zijn première. En aan het slot van het Themajaar konden de aanbevelingen die uit de rondetafelgesprekken en vele andere formele en informele bijeenkomsten zijn gedestilleerd, worden gepresenteerd. Deze aanbevelingen zijn gericht op de instandhouding en het beheer van de unieke historische buitenplaatsen in ons land. Tussen de opening op Amerongen in maart 2012 en het slot op Kasteel Geldrop in november 2012 is er landelijk veel gebeurd en is er veel en uiteenlopende aandacht geweest voor de historische buitenplaatsen. De effecten van het Themajaar zijn nog steeds merkbaar. Uit een enquête onder circa 3700 personen die bij cultureel erfgoed en buitenplaatsen betrokken zijn of hun interesse hebben getoond, komt duidelijk naar voren dat men hoopt en verwacht dat de door het Themajaar geïnitieerde activiteiten en publieke belangstelling zich voortzet en leidt tot een blijvende communicatieve aandacht voor dit erfgoed. Opening van het Themajaar De Stichting Themajaar Historische Buitenplaats 2012 werd in 2010 opgericht. René W.Chr. Dessing, initiatiefnemer en promotor van het Themajaar, is bestuursvoorzitter en Paul Schnabel is vice-voorzitter. Verder bestaat het bestuur uit Søren Ludvig Movig (penningmeester), Herma de Heer (lid), Jeanine Perryck (lid), Martin van Bleek (lid), Jan Groeneveld (communicatie) Marleen Barth (secretaris). Een raad van adviseurs ondersteunde het bestuur en vervulde een zeer nuttige rol bij het aanscherpen van de ideeën over invulling van het Themajaar. Een landelijke klankbordgroep van ter zake deskundigen hielp met name in de beginfase bij de gedachtevorming en uitwerking van vorm en inhoud, wat leidde tot de oprichting van de Stichting Themajaar Historische Buitenplaats Onmisbaar was ook de steun van de twaalf commissarissen van de Koningin, die het Comité van Aanbeveling vormden. Binnen de Stichting Themajaar Historische Buitenplaats 2012 kwamen geen betaalde functies voor. Daartoe waren de financiële middelen ontoereikend. De hele organisatie (zowel bestuur als alle betrokken vrijwilligers) verrichten hun medewerking om niet. Er was sprake van een professionele organisatie, gedragen door vakmensen die zich vrijwillig voor het Themajaar inzetten. De website en de vele digitale nieuwsbrieven werden verzorgd door een ervaren redactie. Ook de werkgroep Communicatie en Organisatie, die die vele activiteiten mede voorbereidde en ondersteunde bestond uit vrijwilligers

6 - 4 - Tentoonstelling Kasteel Groeneveld, Baarn Jan Groeneveld

7 2 Veel publiciteit, veel activiteiten De essentie van het Jaar van de Historische Buitenplaats 2012 vormden twee doelstellingen: Grotere bekendheid creëren van en rondom het fenomeen historische buitenplaats Het belang benadrukken van en het vergroten van het draagvlak voor het behoud van dit belangrijk cultuurhistorische erfgoed. Met de eerste doelstelling richtte de Stichting zich tot een breed publiek, waar de historische buitenplaats vrijwel onbekend is. Onbekend maakt onbemind! Dit wilde de stichting met het Themajaar veranderen en dat is goed gelukt. Het Themajaar heeft veel aandacht getrokken. Dankzij de door de stichting bevorderde publiciteit, georganiseerde bijeen komsten en evenementen, maar zeker ook dankzij de activiteiten die door talrijke historische buitenplaatsen in het hele land zelf zijn georganiseerd. Dit genereerde veel regionale en lokale publiciteit. In het kader van het Themajaar zijn er honderden activiteiten georganiseerd. Dit waren tentoon stellingen, wandelingen, fiets- en boottochten, lezingen, open tuindagen, excursies, vakinhoudelijke bijeen komsten en bezoeken aan particuliere buitenplaatsen. Zo waren er in het kader van het Themajaar talrijke exposities in Nederlandse musea of op buiten plaatsen. Het Keramiekmuseum Prinsessehof Leeuwarden organiseerde de zeer succesvolle expositie Groen Geluk. Museum Flehite te Amersfoort wijdde een tentoonstelling aan de buiten plaatsen rond Amersfoort. Ook het Streekmuseum Hoeksche Waard een bood een soortgelijke expositie rond ver dwenen buitenplaatsen in die regio. De historische buiten plaats Akerendam te Beverwijk organiseerde een succes volle overzichtstentoonstelling rond de geschiedenis van bloem perken op Nederlandse buitenplaatsen. Op Kasteel Groeneveld te Baarn werd de drukbezochte expositie Amster dammers en hun buiten plaatsen georganiseerd. De Stichting was ook blij met het initiatief van Museum Geelvinck te Amsterdam waar men de expositie Naar Buiten organiseerde. Deze tentoonstelling Open Monumentendag 2012 Helene Blaak kwam tot stand in samenwerking met Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en de 12 Landschappen en had betrekking op de Amsterdammers die vroeger tijdens de zomer de stank van de stad wilden ontvluchten en rust en plezier zochten op hun buitenplaatsen. Het Nationaal Glasmuseum Leerdam organiseerde de expositie Toast op de Buitenplaats. Verder boden ondermeer Kasteel Heeswijk, Kasteel-museum Sypestein, de Dekema State, de Fraeylemaborg en de Menkemaborg exposities of activiteiten in het kader van het Themajaar. Meerdere historische ver enigingen richtten lokaal exposities in met als thema buiten plaatsen. Al deze gebeurtenissen werden door vele tien duizenden mensen bezocht. Belangrijk was ook de keuze van de Stichting Open Monumenten dag voor het door ons Themajaar ingegeven thema Groen van toen. Deze landelijke manifestatie trok ruim deelnemers naar groenhistorische objecten waaronder vele buitenplaatsen. Tijdens het Themajaar gaven meerdere aan de stichting verbonden personen bijna honderd lezingen over historische buitenplaatsen in heel het land

8 Historische Buitenplaatsen In heel Nederland zijn nog honderden prachtige buitenplaatsen te bewonderen. Deze parels in ons culturele erfgoed vormen een levende herinnering aan een rijk verleden. Website poster en brochure van de Stichting Themajaar Historische Buitenplaats 2012 Vermeldenswaard is ook dat in het Themajaar Yme Kuiper is benoemd tot bijzonder hoogleraar Historische Buitenplaatsen en Landgoederen aan de Faculteit der Letteren van de Rijksuniversiteit Groningen. Deze nieuwe leerstoel is ingesteld door de Stichting Van der Wyck-de Kempenaer. De leerstoel kent een sterk interdisciplinair karakter: zowel de geschiedenis van de bewoners van de buitenplaatsen, als ook de architectuur en interieurs van de huizen en het landschap van de bijbehorende tuinen, parken en landgoederen krijgen aandacht. Hiermee is het wetenschappelijke fundament onder historische buitenplaatsen als belangrijk deel van het Nederlands erfgoed verstevigd. Communicatie Om de doelstellingen te bereiken was communicatie met de beoogde doelgroepen van het grootste belang. De website is gedurende het Themajaar keer bezocht. Er waren unieke bezoekers, een derde daarvan raadpleegde de website meerdere keren. Maar ook na afsluiting van het Jaar van de Historische Buitenplaats wordt de website nog regelmatig bezocht. Nog dagelijks bezoeken tussen de 100 en 150 personen de website. Het overzicht van alle complex historische buitenplaatsen in Nederland weergegeven in een kaartbeeld werd het meest bekeken. Daarnaast bleek er vooral belangstelling te zijn voor de activiteitenagenda. De inhoudelijke artikelen over buiten plaatsen werden zeer regelmatig gelezen en hoog gewaardeerd. Gedurende het Themajaar werd gemiddeld twee keer per maand een digitale nieuwsbrief uitgebracht, die werd verzonden naar bijna adressen. Ook nadat het Themajaar was afgelopen, zijn vele abonnees de nieuwsbrief trouw gebleven. Op dit moment ontvangen 3300 personen onze digitale nieuwsbrief. Sinds juli 2011 tot augustus 2013 zijn er in totaal 37 nieuwsbrieven verschenen, waarvan 23 in Ter ondersteuning van alle activiteiten heeft de stichting een algemene brochure en een poster laten vervaardigen. Deze werden gebruikt bij de vele activiteiten en zijn ook aan alle eigenaren, beheerders en bewoners van buitenplaatsen toegezonden. Mediabereik Het mediabereik is bijzonder groot geweest. Vele miljoenen Nederlanders zijn door de verschillende vormen van media bereikt en met het begrip buitenplaats in contact gekomen. Landelijke en regionale dagbladen, tijdschriften, de nationale zenders en regionale televisiestations hebben ieder op eigen wijze in meer of mindere mate aandacht besteed aan het Jaar van de Historische Buitenplaats Bijna alle landelijke dagbladen hebben aandacht aan het Thema jaar besteed. Een aantal met grote artikelen (De Volks krant, Trouw, het Nederlands Dagblad, de Telegraaf, het Algemeen Dagblad, de Daklozenkrant en het Reformatorisch Dagblad). Regionale dagbladen zoals ondermeer het Friesch Dagblad, het Haarlems Dagblad, het Leidsch Dablad, de Gooien Eemlander en het Noord-Hollands Dagblad, hebben over het algemeen uitgebreid aandacht besteed met bij voorbeeld een serie artikelen over buitenplaatsen in de eigen regio. Ook het Dagblad van het Noorden schreef een artikel over buitenplaatsen in de regio naar aanleiding van het jaar. De Gooi- en Eemlander gaf zelfs nog een special uit over regionale buiten plaatsen. Elsevier gaf in januari 2012 een speciaal thema nummer uit dat geheel aan de Nederlandse buitenplaatsen is gewijd. Overigens deed ook de Stichting Staten & Stinzen in Friesland een speciale uitgave verschijnen over alle activiteiten in Friesland tijdens het Themajaar. Veel lokale huis-aan-huis-bladen besteedden uitgebreid aandacht aan het Themajaar. Vaak was hun publiciteit gerelateerd aan activiteiten die op regionale buitenplaatsen werden gehouden

9 Vele lifestyle magazines hebben met (series) artikelen ruim aandacht aan het jaar en de buitenplaatsen gegeven. More Than Classic, Herenhuis, Buitenleven, Wonen Landelijke Stijl, Art of Living, Seasons en Flow hebben met reportages (soms als serie) en dikwijls met vele foto s aandacht geschonken aan individuele buitenplaatsen en daarmee aan het Themajaar. In Libelle kreeg het Themajaar aan dacht in de jaarlijkse Tuinenspecial met een aantal eve ne men ten in de agenda. Terdege (een reformatorisch familie magazine) besteedde zes artikelen aan buiten plaatsen. Vakbladen als het tijdschrift Monumenten, Bouwen aan Monumenten, Tuin & Landschap, Immaterieel Erfgoed, PML Magazine en het Vakblad Natuur, Bos en Landschap hebben met inhoudelijke artikelen de aandacht kunnen vestigen op historische buitenplaatsen en de kennis erover kunnen vergroten. Tijdschrift Monumenten heeft in meerdere edities artikelen gepubliceerd. Special interest bladen besteedden ook vaak uitgebreider aandacht aan buitenplaatsen. Voorbeelden zijn onder meer Groei en Bloei, Fiets Actief, Vernis, Vitruvius en Collect. De Nederlandsche Leeuw en Op Lemen Voeten hebben beide een special over buitenplaats(gerelateerde) onderwerpen uitgegeven. Waardevol was ook de uigave van GRNVLD, dat een themanummer over de Nederlandse buitenplaatsen uitgaf. Meerdere historische verenigingen hebben uitgaven gewijd aan specifieke of regionale buitenplaatsen. Ledenmagazines van verenigingen en stichtingen van gerelateerde organisaties, zoals Natuurmonumenten, Staatsbos beheer, Tuinjournaal van de Nederlandse Tuinenstichting, Utrechts Landschap en Noord-Hollands Landschap hebben een of meerdere keren in het jaar aandacht besteed aan buitenplaatsen in eigen bezit of beheer met artikelen over buitenplaatsen en vermeldingen van het jaar en activiteiten op buitenplaatsen. Zinvol was ook de berichtgeving over buitenplaatsen in de geregelde nieuwsoverzichten van Erfgoedstem. nl, waar bovendien het herkenbare logo van het Themajaar een jaar lang prominent was opgenomen. Sinds de start van het jaar op 29 maart 2012 is het Jaar van de Historische Buitenplaats (gemeten via Google Alerts) 260 keer genoemd op internet; als we alleen op buitenplaats selecteren komen daar nog 140 vermeldingen bij. De NTR-jeugdprogramma Klokhuis zond in de week van de opening van het jaar een aflevering uit over buitenplaatsen, als onderdeel van de serie over de Canon van de Nederlandse geschiedenis. De uitzending is mede tot stand gekomen met inbreng van de stichting. Een aantal regionale televisiezenders heeft aandacht besteed aan het jaar, zoals RTV Noord-Holland, RTV Drenthe, RTV Utrecht en RTV Brabant door ondermeer het uitzenden van onze eigen documentaire Levende buiten plaatsen. Nostalgie- Net heeft deze documentaire zelfs veelvuldig herhaald tijdens een weekend waarop kastelen en buiten plaatsen het centrale thema vormden. Omroep Brabant zond in het najaar een zesdelige serie uit over landgoederen in Noord-Brabant Brabants Landgoed. RTV Utrecht besteedde op de dag van de opening uitgebreid aandacht aan het Themajaar en zond in de maanden daarna een herhaling uit van de serie over kastelen en buitenplaatsen in de provincie Utrecht. Ook in de serie het Verleden van Utrecht kwamen regelmatig buitenplaats gerelateerde onderwerpen aan bod. Bijzonder was de uitzending van Met het Oog op Morgen op 3 januari waar het jaar geïntroduceerd werd door een interview met René W.Chr. Dessing. In maart besteedde het radioprogramma Casa Luna van de NCRV een hele uitzending van twee uur aan buitenplaatsen en het Themajaar, door René W.Chr. Dessing als gast te hebben. Tijdens Open Monumentendag was op het NOS achtuurjournaal een item over het thema Groen van Toen opgenomen op een buitenplaats. Het op buitenplaatsen gerichte blad Arcadië heeft gedurende twee jaar uitgebreid aandacht besteed aan het Themajaar en de actualiteit eromheen. In de relatiemagazines van meerdere buitenplaatsen is geregeld aandacht aan het jaar geschonken. Kasteel Keukenhof, Lisse; onderdeel van de uitgifte van serie van 50 buitenplaatsen door PostNL - 7 -

10 Jeanine Perryck Verhalen rond de buitenplaats of Voor elk wat wils Lange lanen in het landschap, hekken, weiden met Lakenvelders, hoge heggen en daken omgeven door bomen, een zichtlijn op een tuin met struiken en bloemen. Het zijn elementen in het landschap, die duiden op een historische aanleg met vaak een buitenplaats als centrum. Vanuit de lucht zijn deze structuren nog beter te herkennen, en vanaf opeenvolgende kaarten kan de ontwikkeling vanaf de ontstaansgeschiedenis worden herleid. Het lineaire verhaal. Soms vormt een verdedigbaar huis of een kasteel de oorsprong van een buitenplaats, maar nog vaker een ontginning van het buiten de stad gelegen gebied, dat tot diep in de zeventiende eeuw door strijdende landeigenaren of vorsten te onveilig was om onbeschermd in te wonen. Stedelingen imiteerden met hun trek naar buiten de adellijke families, die al eeuwen hun bezit beheerden en verfraaiden dankzij de inkomsten uit hun landgoederen. Sterker nog, de nieuwkomers overtroffen deze door in een keer een ensemble van huis, tuin en park aan te (laten) leggen, niet zelden dankzij de door (internationale) handel verkregen rijkdom. Het feodale buitenleven was de inspiratie, maar ook spiegelden zij zich aan de grootstedelijke en internationale (hof-)cultuur. En zij toonden ongeremd hun welstand, veelzijdige kennis en elegante smaak bij de bouw van huizen, aanleg van tuinen en parken, zodat veel disciplines samenkwamen bij de totstandkoming van de buitenplaats als Gesamtkunstwerk. Wat maakte dat zij dit zich konden veroorloven en wat dreef hen dat ook werkelijk te doen? Het sociologische en (cultuur)historische verhaal. zien. Landbouwpolitiek, ruilverkaveling, waterhuishouding, maar ook (inter)nationale politiek en successiewetten laten hun sporen na. Het politieke en bestuurlijke verhaal. De resultante van al deze verhalen vermengd met de geschiedenis van de eigenaren kristalliseert in de nog 600 overgebleven buitenplaatsen. Vele verhalen zijn in het Jaar van de Buitenplaats 2012 aan de orde gekomen. Een breed spectrum aan deskundigen en belangstellenden hebben een bijdrage geleverd om aspecten van de buitenplaatsen onder de aandacht te brengen. De historici, de sociologen, de historisch geografen, de kunsthistorici, de tuinhistorici, de restauratiedeskundigen. En er blijft nog zo veel te onderzoeken en over te dragen. En het intrigerende is dat het verhaal niet eindigt. De huidige eigenaren houden hun bezit op hun eigen wijze in stand, waarbij nog steeds, en misschien wel meer dan vroeger, de invloeden van buitenaf een prominente rol spelen. En dat betrekt ons allen bij het behoud van dit intrigerende erfgoed. Zegt het voort, en vertel vooral de verhalen! In de loop van de tijd raken veranderingen en stromingen, van politiek, economie, techniek en mode, natuurlijk ook de buitenplaatsen, soms met ingrijpende gevolgen. Vooral vinden aanpassingen plaats wanneer een nieuwe eigenaar het goed verwerft. Door vererving of verkoop krijgt de geschiedenis van een buitenplaats een nieuwe laag. Welke motieven brachten een nieuwe eigenaar ertoe iets te wijzigen. En waar vond deze zijn inspiratie. En welke invloeden van buitenaf bepaalden en bepalen wat we nu nog van die oude buitenplaatsen kunnen - 8 -

11 Helene Blaak René W.Chr. Dessing En wat stellen de buitenplaatsen nu eigenlijk nog voor? Zeven jaar geleden betrokken mijn partner en ik als nieuwe bewoners het uit 1632 daterende Huis te Manpad te Heemstede. Op deze buitenplaats, via waterwegen verbonden met Amsterdam, werden wij een levensvorm gewaar, die ons tot dan toe in haar betekenis en historische omvang onbekend was. Midden in de Randstad streken wij neer op een 19 hectare tellend lustoord, dat de tijd deed uitgroeien tot een mooi en onbedorven natuurlijk geheel. Nietsvermoedend, haast naïef, ving toen een leven aan dat vele nieuwe ervaringen zou inhouden. Op Het Manpad, mij intensief verdiepend in de geschiedenis van onze Nederlandse buitens en hun vroegere eigenaren, had ik een sensationele ervaring. Door de juist verworven kennis en inzichten kreeg ik een andere, nieuwe kijk op aspecten uit onze vaderlandse geschiedenis. Ik kan mij nu invoelbaar voorstellen hoe betekenisvol natuur voor buitenplaatsbewoners moet zijn geweest, hoe blij men zal zijn geweest als ieder voorjaar de huizen werden klaargemaakt voor een nieuw seizoen buiten. Vermoedelijk verlieten de meesten opgelucht de benauwende stad om buiten te kunnen gaan genieten van een meer ongedwongen, door de natuur bepaald, leven. Ik realiseerde mij hoe gewoon het voor sommige van onze voorouders moet zijn geweest om in een monumentaal huis te leven, hoe zij in grote volumes en afmetingen dachten en handelden en hoe de wisseling der seizoenen hun levens heel natuurlijk bepaalden. Dit leefpatroon herhaalde zich overal in ons land jaar in, jaar uit en maakte dat de steden s zomers wat verweesd achterbleven. Ik ben mij gaan realiseren wat het moet hebben betekend om het leven in twee monumentale huizen te leiden en welke energie en geld het kostte om voor hun onderhoud te zorgen. Velen bezaten een voornaam grachtenpand en een buitenplaats, waar men Amsterdamse aannemers en kunstenaars ook hun werk lieten doen. Ik kwam erachter hoe omvangrijk en betekenisvol het Amsterdamse grondbezit ooit moet zijn geweest. Het verklaart mede waarom Amsterdam in de 17 de eeuw zo n grote invloed kon uitoefenen op onze landspolitiek. Niet alleen geld maar ook het landbezit lag hieraan ten grondslag. Vele Amsterdammers investeerden in de wording van ons land en droegen bij aan de vorming van ons landschap. Ook realiseerde ik mij dat tijdens de 18 de eeuw het rustige leven op buitenplaatsen tot talrijke liefhebberijen moet hebben geleid. De ruime hoeveelheid vrije tijd maakten van dat velen uitgroeiden tot meer dan enkel een amateur! Hoeveel buitenplaatsen zullen het ontwerp van hun eigenaar zijn? Verklaart dit wellicht het ontbreken van architecten van naam uit de 18 de eeuw? Vele historische disciplines hebben de draagwijdte en betekenis van de buitenplaatsen niet of nauwelijks onderzocht. Dit is des te opmerkelijker gezien de vele buitenplaatsen die er waren en die het leven van menig voorouder, rijk of arm, bepaalden. Maar bovenal ben ik mij gaan realiseren dat er in het verleden een haast organische verbintenis met de stad was. Buitenplaatseigenaren domineerden ook het leven in de steden. In hen kwam het stads- en het buitenleven samen. Vanuit de stad werd het buitenleven gefinancierd en beleefd. Werd een buitenplaats te duur, dan kocht een andere rijkaard het object en besteedde opnieuw energie en geld aan verdere verfraaiing. Ergens in de loop van de vorige eeuw is dit proces tot stilstand gekomen en gingen de resterende buitenplaatsen tot een obscure geschiedenis behoren. Ooit waren het huizen van de elite maar door de tijd zijn ze inmiddels verworden tot waardevolle groenhistorische dragers van formaat, die het verdienen om in onze overvolle samenleving te worden gekoesterd en op verantwoorde wijze te worden gebruikt. Het zijn de restanten van een voorbije levensvorm maar bezitten nog steeds schatten aan natuurlijke schoonheid. Hun toekomst ligt in een hervinden van het aloude contact met stedelingen. Mijn energie voor het behoud van de resterende buitenplaatsen wordt dagelijks gevoed door een van deze Amsterdamse buitenplaatsen, waar ik het rijke leven leid van een Amsterdammer buitengaats

12 De Wiersse, Vorden Roel van Norel

13 3 Veelzijdigheid van de buitenplaats Voor het bereiken van specifieke doelgroepen als eigenaren, overheden, specialisten op het gebied van natuur en recreatie, monumentenzorg en cultureel erfgoed is door de stichting een aantal thematische bijeenkomsten georganiseerd. Tevens bedoeld om een platform te creëren waarop een brede groep van belangstellenden in contact kon komen met deze betrokkenen. De veelzijdigheid van het fenomeen buitenplaatsen is niet te vatten in één bijeenkomst. De vele invalshoeken, instandhoudings- en beheersaspecten vroegen om verbreding van de aandacht voor het onderwerp. Om alle aspecten helder in beeld te krijgen heeft de Stichting Themajaar Historische Buitenplaats 2012 in het Themajaar voor de spelers in het veld meerdere rondetafel-bijeenkomsten georganiseerd. Het doel van de bijeenkomsten was op tafel te krijgen welke uitdagingen de buitenplaats tegenkomt en hoe ermee omgegaan kan worden. Het scherpstellen van de problematiek van buiten plaatsen, het zoeken naar de mogelijkheden deze problematiek te ondervangen in de toekomst en de positie van buiten plaatsen binnen het Nederlands erfgoed te verbeteren, waren de uitgangspunten voor deze bijeenkomsten. De breedte van het onderwerp werd vertaald in het aantal bijeenkomsten met uiteenlopende onderwerpen. In totaal waren er acht bijeenkomsten: 13 april 2012: Van Binnen naar Buiten(plaats) Symposium in samenwerking met het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC) Locatie: De Vanenburg deelnemers 25 mei 2012: Wat is een buitenplaats? Besloten brainstorm Locatie: Kasteel Hoevelaken, Hoevelaken - 25 personen Symposium 21 juni 2012 te Kasteel Groeneveld Jan Groeneveld 31 mei 2012: Buitenplaats in bedrijf Landelijk symposium in samenwerking met provincie Gelderland en gemeente Rheden Locatie: Middachten deelnemers 6 juni 2012: Behoud en beheer van de buitenplaats, het interieur Locatie: Poptaslot, Marssum - 50 deelnemers 12 juni 2012: Behoud en beheer van de buitenplaats, het gebouw Locatie: Kasteel Heeswijk, Heeswijk-Dinther - 80 deelnemers 21 juni 2012: Behoud en beheer van de buitenplaats, het groen Locatie: Kasteel Groeneveld, Baarn deelnemers 20 september 2012: De buitenplaats en het landschap Locatie: Beeckestijn, Velsen-Zuid deelnemers 8 oktober 2012: Bewoning van de buitenplaats Locatie: t Loo, Apeldoorn deelnemers

14 Van Binnen naar Buiten(plaats) Cultuurhistorisch toerisme Nederland telt jaarlijks 36 miljoen binnenlandse toeristen in de vorm van dagjesmensen en korte vakanties en trekt daarnaast nog eens 11 miljoen buitenlandse bezoekers. Dit biedt een groot potentieel aan bezoekers van het Nederlands erfgoed, evenementen en musea. Binnen deze sector zijn de buitenplaatsen een nog betrekkelijk onbekende, maar interessante groep. Interessant omdat de buitenplaats in al haar facetten van groen, gebouwen, interieurs en familieverhalen een breed aanbod kan aanbieden. Doordat iedere buitenplaats uniek is, biedt het de mogelijkheid van een bijzondere ervaring voor bezoekers. De Engelse National Trust is het grote voorbeeld van de manier hoe een organisatie op enthousiasmerende wijze gedifferentieerde doelgroepen een groot aantal aspecten van een buitenplaats kan laten beleven, rekening houdend met de mogelijkheden van verdienmodellen en het verstevigen van draagvlak. Alhoewel het Trustmodel geen panacee is, vanwege onder andere de eigendomssituatie van de buitenplaatsen in Nederland, biedt het boeiende voorbeelden van hoe de buitenplaatsen binnen de cultuurtoeristische sector een plaats kunnen gaan innemen. De wijze waarop verhalen verteld worden, vrijwilligers worden betrokken en samenhang tussen een buitenplaats en zijn omgeving wordt gezocht, zijn inspirerend. Vooral de verbinding met natuur in de biotoop van de buitenplaats is een aanpak die binnen het Nederlandse cultuurtoerisme onderbelicht is gebleven. Ondanks een hoeveelheid aan opengestelde parken van buitenplaatsen is er tot nu toe weinig of geen onderlinge samenhang te vinden tussen deze initiatieven. Het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen wil deze natuurtoeristische kant van Nederland onder de term Holland Naturally verder ontwikkelen. De buitenplaatsen zouden daarin een aanzienlijke rol kunnen spelen. Deze visie werd door de verschillende sprekers van deze bijeenkomst onderschreven. Hierbij werd niet voorbij gegaan aan de bezwaren of overlast die meer bezoekers kunnen opleveren. Zulke bezwaren zijn ondermeer de inbreuk op de privacy van de bewoners en eventuele negatieve effecten op de natuurwaarden. Men is zich ook wel bewust van het feit dat de Nederlandse buitenplaatsen over het algemeen niet de maat en schaal hebben die uitnodigt tot het breed openstellen van een buitenplaats. Dat neemt niet weg dat vormen van cultuurtoerisme een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de toekomstige rol van de buitenplaatsen. Juist de kleinschalige vormen van toerisme kunnen de bezoekers de ervaring geven waar zij naar op zoek zijn. Denk hierbij aan het ontvangen van selecte gezelschappen of activiteit- of themagerichte openstellingen. Om te bepalen of een buitenplaats hiervoor geschikt is, werden tijdens de bijeenkomst duidelijke hand vatten aangereikt op basis waarvan een vooronderzoek naar de mogelijkheden kan worden ingesteld. De belangrijkste stappen hierin zijn het benoemen van individuele waarden van huis, tuin, park en wellicht de bewoningsgeschiedenis en daarmee het bepalen van de uniciteit van het aanbod. Het vraagt daarnaast ook om realistisch te kijken naar de eigen beperkingen en het programma hier op aan te passen. Een mogelijk format vraagt om praktische afwegingen, afspraken rondom een openstelling en personele begeleiding in het cultuurtoeristisch aanbod. Een belangrijk aspect is daarnaast het zoeken naar verbinding met collega- of belendende initiatieven. Het aanbod is in Nederland nu erg Vijversburg, Tietjerk Roel van Norel