Ecologische en sociale criteria ten behoeve van waardering leveranciers

Transcriptie

1 Ecologische en sociale criteria ten behoeve van waardering leveranciers - openheid voor de consument met betrekking tot biologische voedselproductie - deel A: ecologische criteria en kwaliteit coöperatieve groothandel in biologische levensmiddelen oktober 2004 Aan dit project is in het kader van het Besluit milieusubsidies, regeling milieugerichte technologie een subsidie verleend uit het programma PMZ 1999 dat gefinancierd wordt door het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. Senter-Novem beheert dit programma. Novem projectnummer /9904 Productbeoordeling

2 2

3 Ecologische en sociale criteria ten behoeve van waardering leveranciers - openheid voor de consument met betrekking tot biologische voedselproductie - deel A: ecologische criteria en kwaliteit Allard ten Dam Sandra de Jong Oktober 2004 coöperatieve groothandel in biologische levensmiddelen Noorderringweg TC Marum allard@nieuweband.nl Ecologische en sociale criteria ten behoeve van waardering leverancier, deel A ecologische criteria en kwaliteit; openheid voor de consument met betrekking tot biologische voedselproductie, De Nieuwe Band, oktober 2004; Waarderingssysteem ecologische en sociale criteria met betrekking tot producenten van biologische levensmiddelen; trefwoorden: normen duurzaam ondernemen, gedragscodes, biologische landbouw, PMZ, zorgsysteem 3

4 - Voorwoord - Voor u ligt een waarderingssysteem (deel A) waarmee De Nieuwe Band in staat moet zijn om de leveranciers van haar producten te waarderen op ecologische en kwaliteit criteria. Parallel hieraan is een waarderingssysteem (deel B) ontwikkeld met sociale criteria. De resultaten van deze beide waarderingen moeten de centrale spil worden van het assortimentsbeleid en leverancierskeuze van De Nieuwe Band. Tevens wil De Nieuwe Band hiermee nog meer openheid geven aan consumenten met betrekking tot biologische voedselproductie zodat zij nog betere keuzes kunnen maken in hun aankoopgedrag. Voor de ene consument is dierenwelzijn belangrijk, voor de ander hoe milieubewust er gewerkt wordt dan wel hoe er gewerkt wordt aan voedselveiligheid, kwaliteitsbewustzijn van de leverancier / producent en krijgen de boeren een eerlijke prijs? Het waarderingssysteem is opgedeeld in vijf hoofdstukken: een gezonde landbouw, werken aan kwaliteit, milieubewust werken, een goede werkgever zijn en een goede handelspartner zijn. Uitgangspunt daarbij is de biologische landbouw en de producten die daaruit voortkomen. In dit deel A behandelen we de eerste drie hoofdstukken. We zien het waarderingssysteem vooral als een manier om ons en onze handelspartners te motiveren om nog meer werk te maken van ecologische en sociale duurzaamheid. In het, laten zien waar we nu staan, het benoemen van waar we naar toe willen en het uitwisselen van ervaringen kunnen we samen met consumenten middels de keuze van ons dagelijks voedsel nog veel milieu en maatschappelijke winst halen. Dit waarderingssysteem is tot stand gekomen na een intensieve periode van lezen, luisteren en praten met veel mensen. We zijn er al lang mee bezig en we zullen hier ook mee bezig blijven. Het brengt ons niet alleen hoofdbrekens maar we ervaren het ook als heel motiverend om mee bezig te zijn. Hoe kunnen we het beter doen? Het waarderingssysteem is zeker niet af. We zien de rapportage zoals die nu voorligt als een goede en noodzakelijke stap in de richting en een uitnodiging voor anderen om vooral met aanvullingen te komen. We zijn er weer eens achter gekomen dat lang niet alles meetbaar is, zich moeilijk laat vergelijken en dat waarderingen hoe dan ook subjectief blijven. Ook dit waarderingssysteem kent dus z n beperkingen. We staan open voor commentaar. Allard ten Dam Sandra de Jong coöperatieve groothandel in biologische levensmiddelen 4

5 - Summary - Before you lies part A of a merit rating. It serves as a possible index for organic food wholesaler De Nieuwe Band to appreciate its suppliers on certain aspects related to quality and ecological in-& output. A parallel development lies within part B of this rating in which social criteria are appreciated. Both these ratings should form the base of the policy regarding assortment and suppliers of De Nieuwe Band. It provides De Nieuwe Band an instrument towards consumers to give them an opportunity to make a better choice for themselves. For some consumers animal well-being is important, for another group it is important to know how the supplier has dealt with criteria as food security, quality and/or environmental items and above all: do the farmers get a fair price? We see the merit rating especially as an instrument to motivate our trading partners towards an attitude to comply more energy into ecological- and social sustainability. Showing where we are now and where we are heading for and the sharing off experiences gives us an opportunity towards consumers to show where we can gain environmentaland social profits. This merit rating is the result of an intensive period of reading, listening and talking with a lot of people. The merit rating is certainly not complete and we invite others to come with nice suggestions. We see it as an imperative step into a better world. A modest step, while in this process we could clearly see the impracticability and inadequacy of certain aspects in measuring. Lots remains subjective, not measurable and last but not least: apples can t be compared with pears. Therefore this merit rating certainly has its limitations. We like to hear your remarks. 5

6 Inhoudsopgave deel A blz. Voorwoord 4 Summary 5 Inhoudsopgave 6 Documentatie Input Formulier 7 Samenvatting 8 Hoofdstuk 1: Werken aan een ecologische- en sociale balans 10 - vragen en wensen 10 - aan het werk 10 - beperkingen 11 - bijstelling van ambities 13 - uitnodiging tot motiverende uitwisseling 13 - tijdspad introductie bedrijfsprofielen 13 - overige implementatie binnen De Nieuwe Band 14 - transparantie voor consumenten 14 - transparantie voor branche en andere sectoren 14 - vervolgstappen 15 - aanbevelingen 15 - projectproces 15 - vijf hoofdthema s 17 Hoofdstuk 2: Ecologisch- en sociaal resultaat en begroting 18 - Rekenvoorbeeld: waardering leverancier 18 - Rekenvoorbeeld: naar een ecologische -en sociaal resultaat en begroting 18 - Onderlinge wegingpercentages 18 - Malus(aftrek)punten 19 - Waardering leverancier Riseria Provera 20 - Denkbeeldig ecologisch- en sociaal resultaat en begroting 21 Hoofdstuk 3: Waarderingsindex een gezonde landbouw 22 Hoofdstuk 4: Waarderingsindex werken aan kwaliteit 27 Hoofdstuk 5: Waarderingsindex milieubewust werken 32 Hoofdstuk 6: Waarderingsindex maluspunten m.b.t. activiteiten moederbedrijf 38 Bijlage s 1. Verantwoording en vragen bij gezonde landbouw Verantwoording en vragen bij werken aan kwaliteit Verantwoording en vragen bij milieubewust werken Vragenlijst De Nieuwe Band aan leveranciers Enquête waardering meerwaarden Publicatieoverzicht over dit project en haar inhoud Overige gebruikte literatuurbronnen Met dank aan Diverse publicaties over dit project en haar inhoud (voorbeelden) 61 6

7 Documentatie Input Formulier PMZ 1999 NOVEM projectnummer Volledige rapporttitel Verkorte titel Auteur(s) Contractant Opdrachtgever Contactpersoon : /9904 Productbeoordeling : Ecologische en sociale criteria ten behoeve van waardering leveranciers; openheid voor de consument met betrekking tot biologische voedselproductie, deel A ecologische criteria en kwaliteit : Ecologische en sociale criteria, deel A : Allard ten Dam, Sandra de Jong : De Nieuwe Band : De Nieuwe Band : Allard ten Dam Publicatiedatum : 2004, 11, 24 Niet openbaar tot : 2005, 02, 01 Aantal pagina s : 81 Te verkrijgen bij : De Nieuwe Band Postadres : Noorderringweg 12 Postcode en plaatsnaam : 9636 TC Marum Telefoonnummer : Onder referentienummer Prijs Trefwoorden : Ecologische en sociale criteria, deel A : 30 euro : PMZ, zorgsysteem, normen duurzaam ondernemen, gedragscodes, biologische landbouw Samenvatting : zie bladzijde 6 en 7 In te vullen door NOVEM: Programma: Hoofdlijn: Eind/Tussenrapport (E/T): 7

8 - Samenvatting - Werken met een ecologische - en sociale balans ( 1 ) Waar komt de biologische rijst vandaan? " Hoe vindt het transport daarvan plaats? Ik wil meer weten over de producent. Hoe zijn ze met kwaliteit bezig? Is het een zelfstandig bedrijf of onderdeel van een multinational? Krijgt de producent een eerlijke faire prijs voor de rijst? Meer waarde Door biologische producten te kopen zorg je niet alleen goed voor jezelf maar lever je ook een belangrijke bijdrage aan een gezonde landbouw, hier in Nederland en wereldwijd.. in de landbouw Biologische landbouw kan wat ons betreft nog zo veel meer zijn dan alleen maar producten van een gezonde grond. Bij onze keuze voor producten gaan we dan ook een stap verder. We kijken hoe boeren en producenten een verdere, eigen, invulling geven aan biologische landbouw. Er zijn boeren die niet verder gaan dan de normen die gesteld worden door de controle organisaties. Er zijn ook boeren die het als een uitdaging zien om verder te gaan in het ontwikkelen van nog betere leefomstandigheden voor het vee: koeien met horens, kalf bij de koe, hanen bij kippen. Er zijn boeren die de omgeving van de boerderij zo in richten, dat er veel ruimte is voor flora en fauna. Bijvoorbeeld door het aanleggen van een paddenpoel. Of het planten van hagen waar vogels kunnen nestelen die op hun beurt weer voor het gewas schadelijke insecten opeten. Boeren die op zo n manier werken noemen wij Bio-Plus boeren.. bij de verwerkers Hetzelfde verhaal gaat op voor verwerkers (zoals bijvoorbeeld een spaghetti producent) waarbij kwaliteit voorop staat. De keuze van de gebruikte ingrediënten en de manier van produceren bepalen de smaak en kwaliteit van het product. Een ander belangrijk aspect is het actief bezig zijn met kwaliteitsbewaking en niet alleen een op papier sluitend controle systeem. We willen merken dat de mensen die in een bedrijf werken dat doen vanuit dat kwaliteitsbesef. Er zijn ook verwerkers die veel werk maken van energie - en waterbesparing, die zelf energie opwekken door middel van waterkracht, zon en wind. Producenten die bij hun keuze voor verpakkingsmateriaal steeds zoeken naar die materialen die het milieu zo min mogelijk belasten.. en in de handel We staan een handel voor, waar een eerlijke prijs voor een eerlijk product betaald wordt. Prijsvorming dient daarom open te zijn en zodanig, dat een ieder in de keten een redelijke prijs betaald (krijgt). Een prijs die nodig is om het product te produceren en/of te verhandelen. Consumenten moeten het vertrouwen kunnen krijgen dat ze een reële prijs betalen voor een goede kwaliteit. Boer en boerin, producent, verwerker, groothandel, winkelier en consument; we hebben elkaar nodig om de grond, milieu, onszelf en onze (handels)relaties gezond te krijgen en te houden. Vanuit deze gedachtes werken we aan duurzame handelscontacten. Er zijn zo vele manieren om te werken aan een betere wereld. Een wereld die rechtvaardiger, schoner en duurzamer is voor iedereen met respect voor al wat leeft. In deze visie voelen we ons gesteund - en laten we ons inspireren - door een groter wordende groep boeren, verwerkers en consumenten. 1 Tekst gepubliceerd op website De Nieuwe Band, november

9 Een motiverende waardering Om onze waardering voor leveranciers die op bovenstaande manier werken inzichtelijk te maken hebben we een systeem ontwikkeld dat we ecologische en sociale balans noemen. Bedoeling hiervan is, dat we de leveranciers van de producten van De Nieuwe Band in het voetlicht zetten. Inzicht geven waar onze producten vandaan komen en hoe de producenten in hun werk staan. En daarmee antwoord geven op de vragen aan het begin van dit artikel. Criteria. De criteria hebben we opgedeeld in de volgende vijf hoofdstukken: gezonde landbouw voeding en kwaliteit milieu en energie goede werkgever goede handelspartner Bij elk hoofdstuk hebben we een onderverdeling gemaakt welke aspecten voor ons daarin een rol spelen. Aan de indicatoren zijn positieve dan wel negatieve kwalificaties gekoppeld. Daarmee kan iedereen zien wat wij belangrijk vinden...en waardering die motiveert Het kan zo zijn, dat in de waardering één van de hoofdstukken een onvoldoende krijgt. Afhankelijk van hoe zwaar die onvoldoende is, denken we erover om hieraan een tijdspad te koppelen waarbinnen de waardering weer positief moet uitvallen. Als er geen uitzicht is op een positieve waardering, en/of de leverancier niet mee wil werken aan verbetering op een redelijke termijn, dan verbinden we daar aan, dat we de verkoop van het product afbouwen, dat wil zeggen: er mee stoppen. Ook al 'scoort' het product op de overige factoren een dikke voldoende. We hopen met dit waarderingssysteem echter vooral onszelf, leveranciers en afnemers extra te motiveren om op sociaal- en ecologisch gebied nog meer werk te maken. Wij zullen de uitkomsten van onze waardering dan ook met de betreffende leveranciers vooraf doornemen. Naar een ecologische en sociale balans en begroting Binnen ons bedrijf willen we waarderingscijfers gebruiken voor het beoordelen van ons assortiment. Een instrument waar we dagelijks mee zullen werken. Daarnaast willen we hiermee elk jaar naast een financieel jaarverslag en - begroting ook een ecologisch - en sociaal jaarverslag en begroting presenteren. In die sociaal-ecologische begroting vermelden we dan welke actie we willen ondernemen om het komende jaar tot een beter resultaat te komen. Niet alleen voor onszelf zien we de criteria als een instrument van toetsing, maar ook voor consumenten die bewuste keuzes willen kunnen maken. Op deze webpagina zullen we niet alleen onze waardering(cijfers) en de onderlinge wegingsfactoren openbaar maken maar vooral ook het verhaal achter de bedrijven. 1 februari op de website Het systeem is tot stand gekomen na een intensieve periode van lezen, luisteren en praten met veel boeren, producenten / verwerkers, consumenten - en milieuorganisaties. Daarnaast hebben we ons verdiept in de inhoud van gedragscodes van anderen. We zijn er al lang mee bezig en dit is iets waar we nog lang mee bezig zullen blijven. Naast dat het ons hoofdbrekens kost, vinden we ook het leuk om er mee bezig te zijn. Weer opnieuw vragen stellen aan onszelf. Hoe kunnen we het beter doen? En we zijn er weer eens achter gekomen dat lang niet alles meetbaar is, zich moeilijk laat vergelijken en dat waarderingen hoe dan ook subjectief blijven. Na zorgvuldig toetsen en testen zijn we nu zover, dat we in de afrondende fase zijn. Vanaf 1 februari 2005 gaan we de eerste resultaten van de bedrijfsrapportages op deze website vermelden. We beginnen met ons eigen bedrijf en onze hoofdleveranciers. We hopen daarmee de leveranciers van onze producten meer een gezicht te geven en je die informatie te geven op basis waarvan je voor jezelf (nog) betere keuzes kunt maken. We zien de ecologisch en sociale balans als een werkdocument. Suggesties en nieuwe inzichten zijn van harte welkom. We zijn benieuwd naar je reactie. 9

10 - Hoofdstuk 1 - Werken aan een ecologische - en sociale balans Vragen en wensen De Nieuwe Band is een groothandel in biologische levensmiddelen. ( 2 ) In onze twintigjarige praktijk hanteren we ecologische- en sociale criteria bij ons assortimentsbeleid en leverancierskeuze. Regelmatig lopen we echter tegen situaties op waarbij we geen eenduidig antwoord hebben wat voor ons de meest wenselijke situatie is. Daarnaast willen we graag tot uitdrukking brengen en inzichtelijk maken voor consumenten dat biologisch geproduceerd voedsel nog zoveel meer waarden in zich kan hebben. Zijn hervulbare statiegeldflessen vanuit milieuoogpunt beter dan wegwerpglas dat de glasbak in gaat of tetra (kartonnen)pak? Is het vanuit milieuoogpunt beter, dat we tomaten in de winter uit gestookte kassen in Nederland halen of uit Spanje waar de zon haar werk doet maar waarbij er vele kilometers met vrachtwagens moeten worden gereden? Of willen we accepteren, dat we toch vooral groentes van het seizoen en van dichtbij eten. Vanwege de milieueffecten, maar zeker ook vanwege de smaak. Wat is zo min mogelijk milieubelastend? Waaraan toets je dat? Bestaat er zoiets als een kwaliteitsindex voor levensmiddelen? Wanneer ben je in sociaal opzicht een goede werkgever? Waar ligt de balans tussen materiële beloning en met plezier werken? De normen in de biologische landbouw zijn een compromis. Er zijn boeren en boerinnen die deze normen als startpunt nemen en vandaar uit verder invulling geven aan bijvoorbeeld dierenwelzijn en natuurbeheer op en rond de akker. Hoe kun je als consument en als bedrijf een positieve bijdrage leveren aan een duurzame samenleving? Vragen bij onszelf en vragen die we van consumenten krijgen. Aan het werk Vier jaar geleden zijn we gestructureerd aan de slag gegaan om hierop antwoorden te formuleren. We wilden een waarderingssysteem opzetten waarbij we alle producten die we momenteel in ons assortiment voeren op productniveau kunnen beoordelen op ecologische - en sociale gronden. Van tevoren wisten we dat dit niet eenvoudig zou zijn. Dat er gedurende de weg naar wat nu voor u ligt er zoveel beperkingen zouden opdoemen, hadden we echter niet verwacht. Het voorliggende waarderingssysteem is ook anders, beperkter en bescheidener, geworden dan wat we voor ogen hadden. Desalniettemin zien we het als een bijdrage om te komen tot een meer omvattende benadering van kwaliteit en het betrekken van de consument bij de voedselproductie. 2 Korte bedrijfsschets van De Nieuwe Band: groothandel in biologische droogwaren met distributie in Nederland en België producten. Belangrijkste klanten: natuurvoedingswinkels, restaurants en instellingskeukens. Organisatievorm: coöperatieve vereniging u.a. met - momenteel - 54 afnemerleden en18 medewerker leden. Opgericht in Omzet 2003: 8,5 miljoen euro. Begrote omzet 2004: 10 miljoen euro. 45 medewerkers (32 fte). 10

11 Voor wat betreft de biologische landbouw zijn er verschillende keurmerken (biologisch en biologisch dynamisch). Voor wat betreft voeding en kwaliteit, milieuaspecten en sociaalculturele aspecten waren er echter op het moment dat we hierover voor het eerst serieus onze gedachten lieten gaan nog geen normen. En zijn die er nu ook nog nauwelijks. Regelmatig als we dachten een goede ingang te hebben, bleek die al snel (nog) niet werkbaar te zijn. In het algemeen: met de vragen die we tegen kwamen en de ecologische-, kwaliteit- en sociale eisen die gesteld worden door consumenten, milieu en maatschappelijke organisaties over de hele wereld aan producten en hun leveranciers, is wat ons betreft over het algemeen niets mis mee. Goede vragen, mooie eisen. Vervolgens het verkrijgen van antwoorden op die vragen en te benoemen waaraan je kunt toetsen dat iets goed is blijkt een heel ander verhaal. Het grootste deel van onze tijd is dan ook gaan zitten in het boven water krijgen van zinvolle, werkbare, reële en vergelijkbare criteria. We hebben daartoe met veel mensen gepraat binnen en buiten de biologische branche ( 3 ). Daarnaast hebben we veel literatuuronderzoek gedaan en bronnenonderzoek via internet. De literatuurbronnen die ons verder hielpen, worden in deze rapportage genoemd. Voor een deel vinden we dat gelukt zijn bij het vinden van criteria. Voor een belangrijk deel ook duidelijk nog niet. In de bijlagen ( 4 ) gaan we daar uitgebreid op in. Beperkingen Hieronder beschrijven we de belangrijkste beperkingen die we zijn tegen gekomen bij de totstandkoming van de criteria voor dit waarderingssysteem: Veel milieu- en kwaliteit criteria met betrekking tot voedselproductie zijn (nog) niet meetbaar te maken. Wat veelal overblijft zijn min of meer subjectieve normen. Wat in de literatuur ogenschijnlijk als objectieve criteria en resultaten van onderzoek werd beschreven, bleek bij navraag toch ook veelal op aannames te berusten waarbij er gekozen was voor een beperkte opzet om het enigszins meetbaar te maken. Een benadering van de werkelijkheid dus. De werkelijkheid zelf is, ook hier weer, veel gecompliceerder. In meerdere gevallen bood vervolgens die beperkte benadering te weinig aanknopingspunten te hebben om mee uit de voeten te kunnen. De meeste bedrijven hebben zelf geen of nauwelijks inzicht in de milieueffecten van hun bedrijf gerelateerd aan individuele producten; ze meten niet op zo n manier. Bij de beoordeling aan de hand van criteria, gaat het steeds om in vergelijking tot. Wat is bijvoorbeeld veel watergebruik. Wat voor het ene bedrijf veel is, is voor het andere bedrijf weinig. Het gevaar bestaat dat appels met peren worden vergeleken. Om dat te voorkomen is een enorme know how vereist in de vorm van een database op alle gebieden om te weten wat normaal/gemiddeld is en dus te kunnen zien of het product dan wel de leverancier / producent er in positieve of negatieve zin uitspringt. Banken als Triodosbank en ASN bank leggen dat soort databases aan voor het kunnen beoordelen van hun duurzame beleggingen. Een bedrijf als het onze heeft daar geen toegang toe en zelf opzetten vraagt enorme financiële middelen. Beoordeling van de aan te leveren gegevens. Gegevens worden door bedrijven op basis van vrijwilligheid geleverd. Als leveranciers ook na aandringen niet meedoen, levert dat noodgedwongen geen positieve waardering op. Als ze wel meedoen dan moeten we vooreerst afgaan op de door hun aangeleverde gegevens. Het goed kennen van en vertrouwen hebben in de handelspartner is hierbij dus essentieel. We 3 Zie bijlage 9 4 Zie bijlage 1 tot en met 3. 11

12 willen niet op de stoel van controleur gaan zitten. Sommige aspecten kunnen nagetrokken worden bij specifieke onderzoeksbureau s. Andere aspecten duidelijk niet. Sowieso vraagt onafhankelijke research veel geld. Vervolgens kwamen daar nog de beperkingen bij die rezen nadat we in een pilot-fase de antwoorden terugkregen van de leveranciers van onze tien best verkochte producten onder naam De Nieuwe Band. We hadden daartoe drie verschillende vragenlijsten ontwikkeld voor handelaren/importeurs, verwerkers en boeren. De vragenlijsten boden we zowel in de Nederlandse als in de Engelse taal aan. We stuurden de vragenlijsten pas nadat we vooraf contact hadden opgenomen met de betreffende leveranciers en zij toezegden mee te willen werken aan de vragenlijsten. Alle benaderde leveranciers hebben meegedaan. Eén leverancier leverde bijna per ommegaande de vragenlijst beantwoord in. Bij de anderen duurde dat lang (drie maanden) tot zeer lang (half jaar). We moesten er regelmatig achter aan bellen. We kregen het idee dat de wil wel aanwezig is, maar dat tijdgebrek parten speelt en de dagelijkse commerciële activiteiten logischerwijs - dan prioriteit hebben. We hebben uiteindelijk de jaarlijkse internationale beurs voor biologische producten, de Biofach in het Duitse Neurenberg, aangegrepen om met diverse buitenlandse leveranciers de vragenlijsten en antwoorden mondeling door te nemen. Een gesprek waarbij partners naast elkaar aan tafel zitten blijkt voor de kwalitatieve en beleidsvragen beter te werken. In de reacties die we daarop terugkregen bleek echter hoe moeilijk het is om van al die verschillende schakels in de keten (bevredigende) antwoorden te krijgen. We kregen vragenlijsten onvolledig ingevuld dan wel ontoereikend teruggestuurd. Als redenen kregen we door, dat we teveel vragenlijsten hadden (voor onze leverancier, zijn leverancier / verwerker, de boer(en) die de grondstoffen leveren). Door enkelen werden de vragen ook niet goed begrepen (taal). Vragen werden bovendien over het hoofd gezien. Doordat we (nog) geen producten rechtstreeks van de boer afnemen, zijn we afhankelijk van de tussenschakels. Sommigen van onze leveranciers hebben direct contact met de boeren. Daar gaat het relatief eenvoudig. Taal en afstand (Italië, Spanje, Turkije, China) blijken nog wel eens problemen op te leveren. Bijvoorbeeld onze leverancier van zonnebloempitten uit China kon alleen mondeling aldaar antwoord krijgen op onze vragen en moest daar dus naar toe. Er gaat sowieso veel tijd inzitten van alle betrokkenen. Bij enkelvoudige producten is het met enige doorzettingskracht nog wel te doen. Probleem wat zich daar wel voordoet, is op het moment dat de grondstoffen voor een product van meerdere boeren komen In het geval van ons appelsap bijvoorbeeld, betrekt de sapproducent bij meer dan 100 appeltelers. Met samengestelde producten wordt het een zo mogelijk een nog meer gecompliceerd verhaal Een beschreven vijf punten waardering (zwaar onvoldoende, onvoldoende, voldoende, goed, uitmuntend) levert op teveel punten hiaten om de onderlinge verschillen genuanceerd te beschrijven. 12

13 Bijstelling van ambities Hierop hebben we de volgende keuzes gemaakt: Geen product-, maar leveranciers waardering. Nadruk daarbij ligt op hoe onze leverancier tegen de dingen aankijkt, hoe hij werk maakt van ecologische en sociale aspecten. Werken met verkorte vragenlijsten ( 5 ) die alleen onze leverancier invult. Deze draagt verantwoordelijkheid voor de juistheid en volledigheid van de antwoorden van zijn toeleveranciers van grondstoffen. Vooraleerst alleen leveranciers van enkelvoudige producten. Vooraleerst beginnen met leveranciers die enkelvoudige grondstoffen leveren voor producten die we onder de naam De Nieuwe Band in de markt zetten. Daarmee hebben onze leveranciers een direct belang dat ze meewerken aan de informatie aanvoer. Geen beschreven vijfpunts waardering maar een drie punts waardering: (zwaar) onvoldoende, voldoende, goed tot heel goed. Van daaruit komen tot cijfermatige waardering. Bij het beoordelen, gaat het om het aangeven van tendensen. Maakt een producent er werk van, of niet. Wat stelt de producent zich tot doel? Binnen welke termijn? Uitnodiging tot motiverende uitwisseling Om onze leveranciers te stimuleren om volledig en inzichtelijk de vragen te beantwoorden, zullen we samen met het opsturen van de nieuwe - verkorte vragenlijst, dezelfde lijst door onszelf ingevuld meesturen. Daarmee wordt het ook uitwisseling. We vragen niet alleen iets van onze leveranciers, maar we geven ook. We laten ook zien, dat er ook bij ons nog werk aan de winkel is. Niemand is perfect en alleen door jezelf te laten zien, zullen anderen ook eerder geneigd zijn om meer van zichzelf te laten zien. Terugkoppeling naar onze leveranciers van onze voorlopige waardering op basis van de ingevulde vragenlijsten is wat ons betreft essentieel. Beantwoording van de vragen vindt schriftelijk plaats en kan ruimte over laten voor verschillende interpretaties. Door de voorlopige waardering door te nemen met de leverancier, stellen we de leverancier in de gelegenheid om aan te kunnen vullen, te verduidelijken, met nieuwe informatie te komen die een ander licht werpen op de waardering. Op basis daarvan zullen we dan ook de waardering aanpassen. In het hoofdstuk Ecologisch en sociaal resultaat en begroting beschrijven we hoe het waarderingssysteem er uit ziet en hoe we tot de onderlinge wegingpercentages zijn gekomen. Tijdspad introductie bedrijfsprofielen Uit de ervaringen van de afgelopen jaren weten we inmiddels dat er veel tijd nodig is voordat we het bedrijfsprofiel van een leverancier op de site kunnen zetten. Tijd voor het binnenkrijgen van de antwoorden van de leveranciers, het vragen naar verduidelijking, de voorlopige waardering en de terugkoppeling daarvan naar die leveranciers. Met de leverancier spreken we af welke informatie op de website vermeld mogen worden. 5 De verkorte vragenlijst is als bijlage 4 opgenomen achter in deze rapportage. 13

14 Vervolgens moeten de verhalen dan nog geschreven worden, goed beeldmaterieel en de opmaak op de website verzorgd worden. Bij de introductie van de bedrijfsprofielen van onze leveranciers op de website zien we het volgende tijdpad voor ogen: In februari 2005 beginnen we met de bedrijfsprofielen van onze tien belangrijkste leveranciers van enkelvoudige grondstoffen voor producten die in de winkel te vinden zijn onder de naam De Nieuwe Band. Daarna zullen in de loop van 2005 stap voor stap ook de bedrijfsprofielen van de andere leveranciers van De Nieuwe Band grondstoffen op de site hun plaats moeten krijgen. Vanaf 2006 moeten dan de bedrijfsprofielen van die leveranciers een plaats krijgen op de site die hun producten niet onder de naam De Nieuwe Band verhandelen. Overige implementatie binnen De Nieuwe Band De presentatie van de bedrijfsprofielen op de website is de voorlopige slotfase. Daarvoor, vóór de zomer van 2005, zal op basis van de verkregen informatie de ecologische- en sociale waardering voor de leverancier in de computer gekoppeld worden aan de leverancier. De hoogte van de waardering zal vervolgens bepalen hoeveel aandacht die leverancier moet krijgen. Daarmee hebben de inkopers en de marketing mensen een instrument in handen dat richtinggevend is voor inkoop, aanbiedingsacties en bijvoorbeeld het garanderen van een hogere uitleveringsgraad. Transparantie voor consumenten Belangrijk achterliggend doel van dit project is het nauwer betrokken maken van consumenten bij de (biologische) voedselproductieketen. Daarom hebben we vanaf het begin van het project gewerkt aan publiciteit rondom het project zelf en de inhoud daarvan. Als bijlage is een overzicht opgenomen van verschenen publicaties tijdens de projectduur. Zoals een consument via onze site product- en dieetinformatie kan opvragen, moet vanaf 1 februari 2005 aan datzelfde product ook een icoon komen met ecologische en sociale aspecten. Eerste niveau daarvan is de totaalwaardering per leverancier, uitgesplitst naar de vijf hoofdstukken landbouw, voeding en kwaliteit, milieu en energie, een goede werkgever en een goede handelspartner zijn. Als een consument verder wil gaan, kan hij/zij naar een tweede niveau waar de uitsplitsing vermeld wordt met een achterliggend verhaal hoe we tot die waardering zijn gekomen. We streven ernaar om van alle leveranciers ook beeldmateriaal te kunnen plaatsen op de site. Vervolgens kan de consument dan doorlinken naar een website (indien aanwezig) van die producent en daar zelf aanvullende product- en bedrijfsinformatie krijgen. Op de website komt een uitnodiging aan bezoekers om te reageren hoe ze de opzet en inhoud waarderen en vooral met suggesties te komen ter verbetering. Transparantie voor de branche en andere sectoren De criteria, de waardering en de onderlinge wegingpercentages gaan we per 1 februari 2005 op internet plaatsen. Daarmee is het vrije informatie waarvan we hopen dat andere 14

15 bedrijven daar ook gebruik van gaan maken en met verbeteringen komen. In de eerste plaats hebben we dit waarderingssyteem opgezet voor biologische levensmiddelen. Voor partners binnen de biologische branche is dit systeem zo over te nemen. Het sluit nauw aan bij het door biologische fruit en groente importeur Eosta ontwikkelde systeem Nature and More ( 6 ) en bij de bedrijvenprofielschets van Stichting Milieubewustzijn ( 7 ). Met aanpassingen en aanvullingen is ons waarderingssyteem ook voor andere sectoren te gebruiken. Vervolgstappen Waar we de komende jaren naar toe willen is: Verdieping van de beschreven waarderingen, van een driepunts naar een vijfpunts waardering. Bedrijfsbezoeken bij primaire producenten (boeren) om zelf te kunnen aanschouwen hoe de bedrijfscultuur is, hoe er gewerkt wordt, beter inzicht te krijgen in hoe de kwaliteit gewaarborgd wordt, uit te wisselen waar we elk staan en wat we nog meer voor elkaar kunnen betekenen, directe informatie van de boeren over kunnen brengen aan consumenten. Van leverancier naar product waardering. Onafhankelijke audits die we kunnen uitbesteden aan de biologische controle organisaties die sowieso bij de bedrijven komen. Daarvoor biedt dit waarderingssysteem vooralsnog te weinig houvast. Aanbevelingen We zien het als wenselijk, dat onafhankelijke consumenten organisaties normen voor zo n alomvattend waarderingssysteem opzetten. We zien het als wenselijk, dat in de biologische wetgeving aanvullend ook ecologischeen sociale eisen opgenomen worden. We zien het als wenselijk, dat er meer geld vrij komt vanuit de overheid om onderzoek te verrichten op de aspecten die in deze rapportage centraal staan. We zien het als wenselijk, dat de overheid milieuvriendelijke productie stimuleert en milieu onvriendelijke productie (en transport) zwaarder belast, middels een forse ecotax. In het verlengde daarvan, strikt doorvoeren van het principe de vervuiler betaald We zien het als wenselijk, dat de overheid consumenten stimuleert producten van groenten en fruit van het seizoen zo mogelijk van zo dicht mogelijk bij. Projectproces In plaats van de twee jaar die we nodig dachten te hebben zijn het er vier geworden. Terugkijkend is het een periode geweest waarin we met pieken en dalen hebben gewerkt. We begonnen heel enthousiast en we werden ook enthousiast ontvangen bij de organisaties en branchegenoten waar we aanklopten. Tegelijkertijd kregen we ook te horen dat ons project wel erg, misschien te, ambitieus was. We waren ons ervan bewust 6 Nature and More; productwaardering op product kwaliteit, ecologische kwaliteit en sociale kwaliteit, zie website 7 Een snelle manier waarbij (gangbare en biologische) boeren zelf een ruwe profielschets kunnen maken die inzicht geeft in de duurzaamheid van hun eigen bedrijf, heeft de Stichting Milieubewustzijn ontwikkeld. In samenspraak met de Stichting en met collega-boeren geeft de boer(in) zelf antwoord op de verschillende vragen. Daar volgt een Ecologisch, Sociaal en Economisch profiel uit. (zie: Vragenlijst Bedrijfsprofiel, Stichting Milieubewustzijn, september Te downloaden via ) 15

16 dat we de lat hoog legden en we vonden het een poging waard. Iemand moet een aanzet geven en binnen ons bedrijf dachten we al jaren in deze richting. Bij aanvang werden we in het project begeleid door een consultancy bureau. Als positief hebben we ervaren, dat dit bureau de wegen naar de Novem wist te vinden en daarmee een subsidie in het kader van de PMZ regeling wist te verkrijgen. Met betrekking tot de trajectvoortgang en de inhoud bleek echter dat het bureau ons niet kon bieden wat wij ervan verwacht hadden. Toen de contactpersoon van het bureau van baan verwisselde, hebben we het contact met het consultancy bureau verbroken. Als lering hebben wij er uit getrokken, dat we een volgende keer nog duidelijker moeten formuleren wat onze verwachtingen zijn en toetsen of we dezelfde taal spreken. Voor wat betreft de voortgang kende het project vele pieken en dalen. De ene periode was er heel veel beweging en leken oplossingen op het gebied van bruikbare indicatoren dichtbij. Die periode werd steevast opgevolgd door een periode waarin alles leek tegen te zitten; geen medewerking van bijvoorbeeld de Rijks Universiteit Groningen omdat er geen geld was; geen universele milieuverbruikswaarde gekoppeld aan producten omdat er geen bruikbare indicatoren bleken te zijn; geen aanknopingspunten om verder te gaan. Wat zeker ook meespeelde is, dat in de vier jaar dat het project heeft geduurd, de omzet van De Nieuwe Band zo goed als verdubbeld is. Bij een relatief klein bedrijf als De Nieuwe Band (waar het overgrote merendeel van de medewerkers bovendien in de logistiek werkzaam is) legde dat een enorme druk op onze organisatie en op de menskracht die beschikbaar was voor de uitvoering van het project. Dat is mede de oorzaak dat het project veel trager is verlopen dan ons lief was. Intern zijn meerdere keren de medewerkers uitgenodigd tot meedenken. Er is halverwege een algemene bijeenkomst geweest waar uitgebreid door de aanwezigen ingegaan is op het eerste concept dat juli 2002 verscheen. Tussentijds zijn diverse medewerkers van verschillende afdelingen betrokken bij onderdelen van het waarderingssyteem. Binnen de directie is meerdere keren de voortgang van het waarderingssysteem aan de orde gekomen. De ontwikkeling van het waarderingssyteem was tot directie prioriteit verheven, wat o.a. tot uiting kwam dat één van de directieleden eindverantwoordelijke was van het project en zelf ook veel werk heeft verricht. In de eerste helft van 2001 hebben we enquêtes gehouden onder leveranciers, natuurvoedingswinkeliers, medewerkers van De Nieuwe Band en consumenten. Gevraagd werd om aan te geven hoe belangrijk men diverse waarden vond. Daarover meer in hoofdstuk 2. Herfst 2004 is er een prijsvraag op de website komen te staan waarin consumenten gevraagd wordt om een pakkende en sprekende naam die de lading dekt van de ecologische- en sociale balans. Bij het opstellen van deze eindrapportage zijn er enige tientallen reacties binnen gekomen. In juli 2002 is het eerste concept naar de leden van de coöperatie gestuurd, evenals naar diverse milieuorganisaties, boeren en kritische consumenten (organisaties). Tevens is naar aanleiding van dat concept een bijeenkomst geweest met een klankbordgroep waarin deelnamen vertegenwoordigers van de Vereniging van Biologische Producenten (VBP), Alternatieve Konsumenten Bond / Goede Waar & Co en het Vakcentrum Reform en Natuurvoedingswinkels (VARENA), sectie natuurvoeding. Naar aanleiding van de diverse reacties die we binnen kregen hebben de nodige aanpassingen plaats gevonden. De voortgang en inhoud van de ecologische- en sociale balans is ook meerdere keren op de jaarlijkse algemene leden vergadering van de coöperatie besproken en wordt door de leden ook beschouwd als een goed instrument om consumenten meer inzicht te geven bij de biologische voedselproductie. 16

17 Vijf hoofdthema s We zijn gekomen tot een indeling in vijf hoofdthema s: 1. Gezonde landbouw 2. Werken aan kwaliteit 3. Milieubewust werken 4. Een goede werkgever zijn 5. Een goede handelspartner zijn Om subsidietechnische redenen hebben we een splitsing moeten maken in de rapportage. De thema s 1 tot en met 3 behandelen we in dit deel A: ecologische en kwaliteit criteria De thema s 4 en 5 worden behandeld in deel B: sociaal-culturele criteria 17

18 - Hoofdstuk 2 - Een ecologisch - en sociaal resultaat en begroting Met het door ons ontwikkelde waarderingssysteem hebben we een structureel instrument in handen gekregen om van onszelf en van onze leveranciers een ecologisch - en sociaal profiel te verkrijgen. De uitkomsten vertalen we in waarderingscijfers. De volgende stap is, dat we de bedrijfswaarderingen koppelen aan de hoeveelheid producten die we bij deze leveranciers in een jaar afnemen. Daar rolt een eindwaarderingscijfer uit: het ecologisch-sociaal resultaat van De Nieuwe Band. Daaraan gekoppeld wordt een ecologisch-sociale begroting met wat er het komende jaar moet gebeuren om een beter resultaat te verkrijgen. Op de volgende twee bladzijden geven we twee rekenvoorbeelden hoe één en ander er uit zou kunnen zien. Het gaat hierbij om een denkbeeldige score voor het jaar Rekenvoorbeeld leverancier In het eerste voorbeeld laten we zien hoe de uitgebreide cijfermatige waardering voor een leverancier er uit ziet. In dit geval Riseria Provera, leverancier van onze biologische rijst uit Noord Italië. Met 150 ton biologische rijst per jaar is Provera een belangrijke leverancier voor ons. Provera heeft deel genomen aan de pilot fase van de vragenlijst. Rekenvoorbeeld ecologisch en sociaal resultaat en begroting In het tweede voorbeeld laten we zien hoe we met behulp van het samenvoegen van de individuele leverancier waarderingen tot een ecologisch - en sociaal resultaat willen komen. De verkorte cijfermatige waardering van Riseria Provera hebben we hierin opgenomen. Te zien is, dat er leveranciers zijn die we in alle opzichten als heel goed waarderen, maar dat er ook leveranciers die op (voor ons essentiële) onderdelen onvoldoende scoren. De waardering 7,2 die in het denkbeeldige voorbeeld vermeld wordt is het ecologisch- en sociaal resultaat 2004 voor De Nieuwe Band. Vervolgens is de doelstelling (begroting) voor 2005 op het behalen van een eindwaardering van 7,8 gesteld en is aangegeven, wat daarvoor nodig is. Onderlinge wegingpercentages In beide rekenvoorbeelden staat boven de meest linkse kolom weging. Dit zijn de onderlinge wegingpercentages binnen de vijf hoofdstukken. De verschillende hoofdstukken (landbouw, kwaliteit, milieu, werkgever, handelspartner) hebben een onderlinge wegingpercentage gekregen. Binnen die hoofdstukken hebben de verschillende aspecten ook weer een wegingpercentage gekregen. In theorie vinden we alles vaak even belangrijk, in de praktijk als we inkopen aan het doen zijn, laten we toch het één zwaarder wegen dan het ander. 18

19 Als basis voor de onderlinge wegingpercentages hebben we gebruik gemaakt van enquêtes ( 8 ) die we in 2001 hebben gehouden. Leveranciers, natuurvoedingswinkeliers, consumenten en medewerkers van De Nieuwe Band hebben we gevraagd 500 punten te verdelen over zogenaamde meerwaarden van biologische producten. Op basis van gesprekken die we daarna gevoerd hebben en nieuwe literatuur (en de daaruit voortgekomen veranderende inzichten) hebben we hier en daar die onderlinge weging aangepast. De uitkomst hiervan is, dat de volgende hoofdstukken als volgt meetellen in de eindwaardering leverancier: Gezonde landbouw 29% Werken aan kwaliteit 25% Milieubewust werken 20% Een goede werkgever zijn 13% Een goede handelspartner zijn 13% 100% De onderlinge wegingpercentages zijn wat ons betreft een moment opname. Veranderende inzichten kunnen met zich meebrengen, dat daarin de komende jaren verandering optreedt. Malus(aftrek)punten Tot slot hebben we de mogelijkheid van malus (aftrek) punten ingevoerd. Hierbij hebben we de insteek en criteria van Triodosbank en ASN bank grotendeels gevolgd. Achterliggende gedachte hierbij is, dat een bedrijf met producten uit de biologische landbouw in maatschappelijk opzicht goed bezig is. Als echter dat zelfde bedrijf, of het moederbedrijf, biologische landbouw maar als één van haar vele activiteiten ziet en haar hoofdactiviteiten inzet op voor ons maatschappelijk ongewenste activiteiten, dan moet er een mogelijkheid zijn om dat bedrijf uit te sluiten. In het rekenvoorbeeld van het denkbeeldige ecologisch- en sociaal resultaat 2004 De Nieuwe Band, is hier bij twee leveranciers sprake. In het ene geval, leverancier C, heeft het bedrijf sterke activiteiten in de chemie die haaks staat op de gedachte en motivatie van biologische landbouw. Allesbehalve denkbeeldig. Een aantal jaren geleden hebben we de producten van zo n bedrijf gesaneerd. Het betrof hier een chemie en farmaceutische multinational die ook een bekende merknaam van biologische producten had gekocht. In het andere geval, leverancier F, kan het zijn, dat een biologische sojaboer in Brazilië eerst een stuk regenwoud heeft gekapt om er vervolgens een biologische sojabonen plantage neer te zetten. 8 De enquête hadden we op onze website staan. Middels advertenties in diverse milieu- en consumentenbladen, door middel van folders verspreid bij o.a. VARA s Vroege Vogel Festival en een oproep op onze website hebben we consumenten uitgenodigd hun mening te geven. Zo n 300 consumenten reageerden. De uitkomsten van die enquête hebben we als bijlage 5 opgenomen. 19

20 weging Uitwerking waardering Riseria Provera leverancier biologische rijst uit Nood Italië oordeel Een gezonde landbouw 30% 8 bodemontwikkeling en vruchtbaarheidsbeheer 20% 6 kringloop binnen eigen bedrijf / grondgebondenheid / bedrijfsorganisme 15% 7 dierenwelzijn 15% 8 ziekten en plagen: visie en praktijk m.b.t. preventie en beheersing 10% 8 bevordering van biodiversiteit / natuurontwikkeling 5% 10 biologisch uitgangsmateriaal en hybride rassen 5% 8 beleid en intenties 100% 7,55 29% 219 weging oordeel Werken aan kwaliteit 25% 9 residuen; beleid en praktijk 20% 9 resultaten van zintuiglijke waarneming (smaak, geur, tastzin) 20% 9 voedselveiligheid en hygiëne 15% 10 traceerbaarheid 15% 8 beoordeelde kwaliteit: voedingswaarden, vitaliteit en structuur 5% 9 overig kwaliteitsbeleid 100% 9 25% 225 weging oordeel Milieubewust werken 35% 8 voedselkilometers: energie- en milieubelasting bij transport 30% 8 verpakking 30% 8 productieproces: gebruik energie, water en andere grondstoffen 5% 8 beleid en intenties 100% 8 20% 160 weging oordeel Een goede werkgever zijn 30% 7 wederzijds respect en wederzijdse waardering (communicatie en relatie) 25% 7 loon, eigendom en winstdeling 15% 8 gezond, prettig en veilig werken 15% 7 secundaire arbeidsomstandigheden 15% 6 positief beleid tav mensen met zwakke arbeidspositie 100% 7 13% 91 weging oordeel Een goede handelspartner zijn 35% 9 transparantie, reële prijs voor alle handelspartners, overleg, redelijke condities 25% 9 praktijk om biologische en/of fair trade producten te verhandelen 20% 9 open, eerlijke informatie en communicatie, kwaliteitsgericht 15% 6 sociaal-maatschappelijke ondersteuning 5% 9 sociaal ecologische missie: intenties 100% 8,6 13% 111 Malus (aftrek) punten n.v.t. maluspunten m.b.t. negatieve handelswijze (moeder)bedrijf eindwaardering Riseria Provera 8,1 20