Energie als stuwende kracht! Beleid voor energie en klimaat; onderdeel van de Economische Agenda

Transcriptie

1 Energie als stuwende kracht! Beleid voor energie en klimaat; onderdeel van de Economische Agenda

2 Energie als stuwende kracht! Beleidsnota Energie en Klimaat , onderdeel van de Economische Agenda Datum: Afdeling: Economie en Duurzaamheid 3

3

4 Inhoudsopgave Energie als stuwende kracht! Voorwoord 3 Samenvatting 5 1. Inleiding Leeswijzer 9 2. Actuele Europese en nationale kaders Beleidskader Europa Regeerakkoord Rutte Samsom Provinciaal Beleidskader Energie in Zeeland Doelstellingen Randvoorwaarden Thema's van de energietransitie Energie als stuwende kracht! Inleiding Ambitie en doelen Aanpak om te komen tot keuze thema's en definiëring businesscase Conclusie: thema's, businesscase en rollen Provincie Inleiding Rol Provincie Zeeland Financiën Afkortingen- en definitielijst 40 Zie ook het bijbehorende Bijlagenboek 1

5 2

6 Voorwoord Fossiele grondstoffen worden schaars. Bedrijven en overheden zijn daarom op zoek naar alternatieve groene grondstoffen en hernieuwbare energie. Als Provincie hebben we daarbij een actieve rol. Met gericht beleid kunnen we een belangrijke bijdrage leveren aan het nationale doel: 100% duurzame energie in In Energie als stuwende kracht! staat hoe wij die ambitie willen waarmaken. We focussen daarbij op projecten die goed zijn voor het milieu maar ook voor onze provincie, in plaats van duizend bloemen te laten bloeien. Omdat deze projecten een bijdrage leveren aan economische ontwikkeling, groei en innovatie. Samen met bedrijven en maatschappelijke organisaties hebben we gekozen voor vijf thema's: energie halen uit wind op zee, energie halen uit water, ombouw van de Zeeuwse kolencentrale naar een biomassacentrale, gebruik van industriële restwarmte voor gebouwen, en koppeling van restwarmte tussen bedrijven. Stuk voor stuk thema's die passen bij Zeeland en die goed zijn voor de werkgelegenheid. Binnen de gekozen thema's helpen we partners die zich inzetten om duurzame energie te leveren. Zo ondersteunen we EPZ, een grote werkgever in de provincie, bij de ombouw van de kolencentrale naar een biomassacentrale. Ook stimuleren we samenwerking tussen bedrijven en de bouwsector, om kennis te delen op het gebied van energiebesparing en hergebruik van restwarmte. Daarbij is specifieke aandacht voor innovatieve projecten, zoals de opslag van warmte in mobiele containers. Energie uit water is al langer een aandachtsgebied voor onze provincie. Zeeland leeft immers als geen ander met water. In het Tidal Test Centre testen we turbines, om later op grotere schaal een getijdecentrale te bouwen in de Brouwersdam. De kennis die we daarbij opdoen, kan over de hele wereld in andere deltagebieden gebruikt worden. Een andere kans voor Zeeland is energie uit wind op zee. Al jaren zijn 3

7 Zeeuwse bedrijven en maatschappelijke organisaties bezig met een consortium dat een windpark voor de kust wil realiseren. Als Provincie helpen we dit consortium waar mogelijk. Energie als Stuwende Kracht! is een businesscase van de Economische Agenda. De gekozen thema's passen bij onze rol om samenwerking en innovatie te simuleren. Wij willen daarin een stuwende kracht zijn voor Zeeland, als regisseur van ruimtelijk beleid en economische ontwikkeling. Voor het realiseren van de ambities van Energie als stuwende kracht! hebben wij voor de komende drie jaar in totaal 1,3 miljoen gereserveerd. Bij de uitwerking van deze businesscase werken we nauw samen met andere partijen en zoeken we naar slimme manieren om ons budget te verveelvoudigen met geld uit Brussel, Den Haag en de private sector. Ook voor deze businesscase is een trekker uit het bedrijfsleven benoemd: een persoon met gezag binnen de sector en met een netwerk binnen en buiten Zeeland. Betrokken partijen uit het bedrijfsleven, onderwijs en overheid gaan onder leiding van deze trekker aan de slag om de ambities uit Energie als stuwende kracht! waar te maken. Energie als stuwende kracht! geeft de economie de beloofde dynamiek. Vol energie zetten we stappen voorwaarts in de overgang naar een duurzame economie, met wind, water en biomassa als belangrijke energiebronnen. Namens het College van Gedeputeerde Staten, Ben de Reu, Gedeputeerde Economie 4

8 Samenvatting Energie als stuwende Kracht! geeft het beleid van de Provincie Zeeland weer op het gebied van Energie en Klimaat voor de periode 2013 tot en met Er is een breed gedragen energietransitie gaande van fossiele brandstoffen en grondstoffen naar een meer hernieuwbare energiehuishouding met groene grondstoffen. Volgend uit het collegeprogramma wil de Provincie Zeeland de stuwende kracht zijn in Zeeland om de transitie naar een koolstofarme economie door te zetten. Provinciale Staten hebben in de kadernotitie Energie en Klimaat gekozen voor de beleidsoptie 'Stuwend Zeeland'. Daarmee is gekozen voor een aanpak met focus op een beperkt aantal thema's, die voor de energie- en klimaatdoelen en de Zeeuwse economie het meeste opleveren. Deze thema's zijn bepaald met een Multi Criteria-analyse met externe en interne partijen, waaruit de top 5 van mogelijkheden voor Zeeland is samengesteld. Deze thema's zijn: 1. Energie in de gebouwde omgeving. 2. Hernieuwbare energie uit wind op zee. 3. Energie in grootschalige industrie. 4. Hernieuwbare energie uit biomassa. 5. Energie uit water. Voor deze top 5 thema's is een externe trekker benoemd. Vanuit deze onderwerpen zijn voor het jaarprogramma 2013 projecten onderscheiden. De externe trekker is de kartrekker voor de projecten binnen de businesscase energie en zorgt door middel van een netwerk voor een breed draagvlak en goede communicatie. Deze aanpak is conform de brede aanpak van de Economische Agenda. De Energie- en Klimaatnota is een businesscase die voortaan onderdeel vormt van de Economische Agenda. Voor de businesscase Energie ziet de Provincie een rol voor zich als trekker van het proces. Voor onderwerpen of thema s die minder hoog scoren maar wel kansen bieden voor Zeeland vanwege keuzes van andere actoren (Rijk, bedrijven), zal de Provincie meeliften op de bagagedrager als volger van de ontwikkelingen. Hier valt te denken aan zonne-energie en wind op land, waarvoor de Provincie beperkt capaciteit en geld zal inzetten. Tenslotte zijn er onderwerpen of thema s waar de Provincie geen actieve rol vervult, zoals Carbon Capture and Storage (CCS) en geothermie. Voor de eigen organisatie wil de Provincie voorbeeldgedrag tonen en heeft zij een doelstelling voor energiebesparing van 10% geformuleerd; de resterende CO 2-emissie wordt gecompenseerd met hernieuwbare energieprojecten. De projecten in het jaarprogramma 2013 zijn: 1. Ombouw kolencentrale EPZ naar biomassacentrale. 2. Gebruik van industriële restwarmte. 3. Energie uit water. 4. Bouw van een windturbinepark in zee voor de Zeeuwse kust. 5

9 5. Energieneutraal bouwen van grote projecten, zoals bijv. een ziekenhuis op Walcheren en de bouw van een energieneutrale marinierskazerne in Vlissingen. Voor het realiseren van bovengenoemde ambities is voor de komende drie jaar 1,3 miljoen gereserveerd. Deze middelen zullen zoveel mogelijk als cofinanciering worden ingezet om ook andere financieringsstromen te verwerven. De geldmiddelen worden vrijwel geheel ingezet voor de projecten binnen de businesscase Energie. Voor andere projecten wordt alleen menskracht ingezet. De Provincie Zeeland wil met deze businesscase-benadering aan het eind van de periode een aantal concrete resultaten in de transitie naar een koolstofarme economie hebben gerealiseerd. 6

10 1. Inleiding De strategienota Op volle kracht ( ) was gericht op het leveren van een evenredige bijdrage aan de nationale energie- en klimaatdoelstellingen en werd in de uitvoering gekenschetst door een veelheid aan innovatieve projecten. De evaluatie van Op volle kracht in de kadernota Energie en Klimaat (september 2012) had als belangrijkste conclusie, dat er meer focus aangebracht moest worden op thema s die passen bij Zeeland en de regionale economie versterken. De beleidsnota die nu voor u ligt is de uitwerking van de optie Stuwend Zeeland uit de kadernota, die door Provinciale Staten is gekozen. In deze beleidsnota staan de keuzes van prioriteiten en acties die de Provincie Zeeland maakt binnen de brede energiesector voor de komende drie jaar. Het zijn scherpe keuzes die meer focus aanbrengen binnen de Zeeuwse economie en die passen bij de nieuwe rol die de Provincie Zeeland voor zichzelf ziet: faciliteren van partners die goede voorstellen willen uitvoeren binnen de gekozen thema s. Deze beleidsnota heeft de naam Energie als Stuwende Kracht! meegekregen vanwege de keuze voor de stuwende beleidsoptie waarmee het collegeprogramma de Zeeuwse economie wil versterken. 7

11 Energie als Stuwende Kracht! staat voor: aansluiting bij de Economische Agenda wat betreft stijl en aanpak: zakelijk en pragmatisch wat betreft de keuze van concrete acties en gericht op samenwerking met partners binnen en buiten de provincie voor de invulling van die acties; een businesscase-benadering, waaruit concrete projecten ontwikkeld worden die passen binnen de gekozen prioriteiten en die bijdragen aan de centrale thema's van de economische agenda: werkgelegenheid, innovatie en economische groei in Zeeland; uitwerking van het onderwerp Energie en Klimaat uit het Omgevingsplan Zeeland Daarin spreekt de Provincie Zeeland zich ook uit voor een rol als stuwende kracht van een duurzame economische ontwikkeling; energie als vestigingsplaatsfactor: het hebben van een duurzame en betrouwbare energievoorziening is belangrijk voor bedrijven om zich te vestigen c.q. te blijven. Deze beleidsnota heeft ook aandacht voor ontwikkeling en versterking van het draagvlak bij burgers, maatschappelijke organisaties, overheden, kennisinstellingen en bedrijfsleven met een programma gericht op communicatie en educatie op het gebied van energie en klimaat. Daarvoor sluiten wij aan bij het programma Duurzame Ontwikkeling, waarin Energie en Klimaat een belangrijk thema is. De energietransitie is in een cruciale fase beland, waarbij de belangrijkste verandering is dat initiatieven vaak van onderop ontstaan. Betekenis van focus aanbrengen Focus aanbrengen betekent voor de Provincie prioritering aanbrengen in de besteding van aandacht, met name waar we keuzes moeten maken bij de besteding van menskracht en financiële middelen. De Provincie Zeeland kiest voor drie vormen van prioriteit: 1. Trekker: de Provincie besteedt tijd, geld en lobbykracht aan het thema om de beleidsdoelen te bereiken. 2. Volger: de Provincie besteedt beperkt tijd aan het onderwerp, maar benut wel kansen die door anderen (bijv. het Rijk of bedrijven) worden aangereikt. 3. Niets doen: het thema past niet binnen het gekozen beleid en er is geen rol die past bij het bestuurlijk profiel. Afbakening Het onderwerp Energie en Klimaat is breed en zeer divers. Hierboven is aangegeven, dat de beleidsnota moet focussen op een beperkt aantal onderwerpen. Daarmee is ook een keuze gemaakt om beperkt of geen aandacht te schenken aan zaken die geen directe bijdrage leveren aan de beleidsdoelstelling. Dat zijn: Klimaatadaptatie (maatregelen om de samenleving voor te bereiden op het veranderende klimaat) vormt geen onderdeel van deze nota. Klimaatmitigatie omvat alle maatregelen om broeikasgassen te verminderen. In deze nota beperken we ons tot de maatregelen energiebesparing en duurzame energie waardoor de uitstoot van broeikasgas koolstofdioxide vermindert. 8

12 CO 2-afvang en opslag (CCS): in het verleden is hier beperkt aandacht voor geweest, o.a. via een pilot project bij Zeeland Refinery dat binnenkort een vervolg krijgt vanuit de businesscase Biobased Economy. Emissiebeperking van overige broeikasgassen: in het verleden heeft dit onderwerp sterk gespeeld in de Zeeuwse chemische industrie. Waar dat mogelijk was zijn reeds emissiebeperkende maatregelen genomen, o.a. bij YARA. De Provincie zal dit onderwerp blijven volgen en als vergunningverlener de Europese richtlijnen op dit gebied toepassen. Kernenergie draagt bij aan klimaatdoelen, maar plannen voor nieuwbouw zijn financieel niet haalbaar. Energie in de transportsector zien we niet als rol voor de Provincie, behalve in het openbaar vervoer. Geothermie is in Zeeland moeilijk rendabel te krijgen, omdat pas op grote diepte de temperatuur hoog genoeg is voor verwarmingsdoeleinden. De winning van schaliegas ligt niet voor de hand in Zeeland (zie het Bijagenboek: bijlage IV Overzichtsnotitie Schaliegas). Wel gaan we in overleg met de sectoren chemie en energie op zoek naar kansen voor alternatieve bouwstenen voor de chemie die kunnen concurreren met goedkoop schaliegas Leeswijzer Hoofdstuk 2 is een samenvatting en update van de actuele Europese, nationale en provinciale kaders. Hoofdstuk 3 geeft het onderwerp Energie in Zeeland weer. Het omschrijft de relevante thema's. Hoofdstuk 4 beschrijft het gekozen beleid geconcretiseerd in ambitie, doelen en aanpak. Er wordt aangegeven hoe de focus op de onderwerpen tot stand is gekomen en waarom juist deze thema's voor Zeeland de beste opties zijn. Hoofdstuk 5 bevat de conclusies. In het Bijlagenboek vindt u het jaarprogramma 2013 'Businesscase Energie' (bijlage 1). Hierin staan de projecten toegelicht. Daarnaast bevat het Bijlagen boek een SWOT-analyse, een Multi Criteria-analyse, een overzichtsnotitie over schaliegas, het advies van het PCO m.b.t. de beleidsnota Energie en Klimaat, evenals het advies van SER-Zeeland 9

13 2. Actuele Europese en nationale kaders 2.1. Beleidskader Europa Strategie 2050 Eind 2011 is door de Europese Commissie (EC) de Energy Roadmap 2050 (COM (2011) 885/2) gepubliceerd. Dit is een verkenning van de uitdagingen die de Europese doelstelling met zich meebrengt, om in 2050 een koolstofarme economie te bereiken en tegelijkertijd de leveringszekerheid van energie te waarborgen in een concurrerende economie. In de koolstofarme economie is de emissie van broeikasgassen gereduceerd met 80-95%. 'De belangrijkste conclusie is dat de koolstofarme economie mogelijk is en dat deze op lange termijn minder kostbaar is dan doorgaan met het huidige beleid. De Roadmap geeft de structurele veranderingen weer die nodig zijn om het energiesysteem te transformeren en laat de kansen en bedreigingen zien die dit met zich meebrengt voor de economie en maatschappij. Verder constateert de Roadmap dat we nu in een periode zitten waarin veel centrales vervangen moeten worden en dat we dus nu deze kans moeten grijpen om de omslag te maken. Daarom moet er nu al nagedacht worden over de periode na 2020 (de huidige horizon van beleidsdoelen) tot 2050, bijvoorbeeld met 10

14 doelen voor het jaar De EC zal deze Roadmap gebruiken als basis om eigen beleid te formuleren en de lidstaten aan te spreken op hun beleid. Een van de maatregelen van de EC uit de Roadmap energietransitie is het stimuleren van groene overheidsaanbestedingen. Europese Beleidsdoelen 2020 In 2020 moet de emissie van broeikasgassen met 20% teruggebracht zijn ten opzichte van Na het besluit over de CO 2-emissiehandel voor de zogenoemde ETS-sector is deze doelstelling aangevuld met een aparte doelstelling voor de emissie van sectoren die niet onder het ETS vallen. Voor Nederland komt dit neer op een bindende reductie van 99 Megaton CO 2 -equivalenten (-10%). De doelstelling van twintig procent hernieuwbare energie is in de Richtlijn Hernieuwbare Energie per lidstaat vertaald in een resultaatsverplichting per lidstaat. Voor Nederland betekent dit dat minimaal veertien procent van het energieverbruik hernieuwbaar moet zijn. Verder geldt voor de transportsector een aparte verplichting van tien procent aan hernieuwbare energie. Het derde Europese doel is een besparing op het energieverbruik van twintig procent. Deze doelstelling heeft nog geen verplichtend karakter. Voor een aantal sectoren, in het bijzonder voor de gebouwde omgeving, zijn wel via aparte richtlijnen verplichtingen vastgelegd (zie de paragraaf over Wettelijke kaders Europese Unie). 490 PJ verlies 660 PJ feedstock 3340 PJ primair 2190 PJ finaal verbruik Transport 500 PJ Elektriciteit 430 PJ Warmte 1260 PJ Figuur 1: Primaire energie versus finaal energieverbruik De Europese definitie van hernieuwbare energie gaat uit van het finale energieverbruik, terwijl de Nederlandse definitie in voorgaande beleidsplannen zoals Schoon en Zuinig, gebaseerd was op het primaire energieverbruik. Wettelijke kaders Europese Unie Om de beleidsdoelen te kunnen halen, heeft de Europese Unie (EU) enkele juridisch bindende richtlijnen gepubliceerd. De belangrijkste daarvan zijn: 11

15 Europese emissiehandel voor broeikasgassen (Richtlijn 2003/87/EG, gewijzigd , 2009/29/EG). De richtlijn regelt welke sectoren (energiecentrales, chemie, staal) verplicht zijn om rechten te kopen voor de emissie van broeikasgassen. Vanaf 2013 worden de rechten jaarlijks omlaag gebracht om de doelstelling in 2020 te kunnen halen. De opbrengst van de veiling gaat naar de nationale overheden, die daarmee de maatregelen kunnen betalen om de klimaatdoelen te bereiken. De richtlijn geeft de lidstaten het advies om minimaal vijftig procent aan dit doel te besteden. Richtlijn hernieuwbare energie (2009/28/EG, van 23/04/2009) geeft bindende doelen per lidstaat om in 2020 energie op te wekken uit hernieuwbare bronnen. Voor Nederland is dit veertien procent. De richtlijn regelt ook dat elke lidstaat een actieplan moet opstellen en aan de Europese Commissie (EC) moet voorleggen om duidelijk te maken hoe de doelstelling bereikt wordt. Het Nederlandse NREP (National Renewable Energy Plan) is in 2010 ingediend. Richtlijn energieprestaties voor gebouwen (2010/31/EG) regelt de energieprestatie van gebouwen en het systeem waarmee die prestatie moet worden vastgesteld. De richtlijn stelt concrete acties vast om het aanzienlijke, nog niet gerealiseerde potentieel voor energiebesparingen in gebouwen te benutten. De richtlijn noemt de voortrekkersrol van decentrale overheden cruciaal voor een succesvolle uitvoering ervan. Verder bepaalt de richtlijn dat alle nieuwe gebouwen waarvan overheden eigenaar zijn vanaf 1 januari 2019 zo goed als energieneutraal moeten zijn. Vanaf 31 december 2020 geldt dit voor alle nieuwe gebouwen. In 2013 moet al aan een aantal minimum vereisten worden voldaan. Elektriciteit van hernieuwbare bronnen moet voorrang krijgen op het elektriciteitsnet. Criteria voor de duurzaamheid van biobrandstoffen. Als biobrandstoffen niet aan deze criteria voldoen, tellen ze niet mee voor de doelstelling en mogen ze ook geen (nationale) subsidies krijgen. Richtlijn energie-efficiëntie (2012/27/EU) is gepubliceerd op 25 oktober De richtlijn moet voor 5 juni 2014 omgezet zijn in nationale wetgeving. 1. De richtlijn verplicht lidstaten om nationale streefcijfers vast te stellen voor energie-efficiency en de regionale/lokale overheden te stimuleren om op eigen schaal hetzelfde te doen en daarvoor plannen op te stellen. 2. Er moet een langetermijnstrategie worden ontwikkeld voor gebouwen. 3. Voor de eigen gebouwen moet jaarlijks minimaal 3% van de gebouwen gerenoveerd worden tot voorbeeldgebouwen op het gebied van energie-efficiency. 4. Invoeren van energiebeheerssystemen, inclusief audits, bij grote (verplicht) en kleine bedrijven (stimuleren). 5. Invoeren van slimme energiemeters. 6. Toepassen van warmtenetten wordt sterk bevorderd en de overheid moet dit vorm geven. De richtlijn is zeer vers, maar moet in de komende beleidsperiode geïmplementeerd worden, ook door de regionale en lokale overheden. 12

16 Lastenverdeling reductiedoelen broeikasgasemissies (beschikking 406/2009/EG. Deze beschikking stelt voor elke lidstaat een streefcijfer vast voor de non-ets-sectoren. Ook wordt er een methode beschreven voor het bepalen van de reductiedoelstelling van individuele lidstaten. Er zijn geen voorschriften over hoe de doelstellingen gerealiseerd moeten worden, dit is geheel aan de lidstaten om te bepalen. Wel moet er elk jaar gerapporteerd worden of de grenswaarden behaald zijn. De reductiedoelstelling voor Nederland is een afname van zestien procent in 2020 ten opzichte van De beschikking werkt rechtstreeks en wordt dus niet omgezet in nationale regelgeving Regeerakkoord Rutte Samsom Het tweede kabinet Rutte heeft de onderstaande hoofdlijnen van het energiebeleid in het regeerakkoord opgenomen: 1. In 2020 heeft Nederland 16% hernieuwbare energie; de actuele situatie is 4% en dus moet een verviervoudiging plaatsvinden ; in 2050 streeft Nederland 100% duurzame energie na. 2. Om dit te bereiken blijft de SDE+ regeling bestaan en wordt nagedacht over de mogelijkheid van verplichtingen voor leveranciers van energie. 3. Energiebesparing krijgt meer prioriteit: uitbreiding Green Deals met ten minste een besparingsdeal tussen energiebedrijven en woningcorporaties; hetzelfde komt mogelijk voor de utiliteitssector. 4. Kleinschalig opwekken wordt fiscaal gestimuleerd m.b.v. verschuivingen/vrijstellingen in schijven van de energietax. Hiermee komt meer ruimte voor decentrale opwekking waardoor burgers en bedrijven eenvoudiger in hun eigen duurzame energievoorziening kunnen voorzien (dit kan zowel elektriciteit, warmte of groen gas zijn). 5. Windenergie op zee zal gestimuleerd worden door initiatieven te ontwikkelen van kabinet met energiebedrijven en offshore industrie. 6. Elektrisch vervoer wordt verder ondersteund door de infrastructuur van het opladen te stimuleren 7. Biomassa moet hoogwaardig worden ingezet via het cascaderingsprincipe. 8. Het kabinet streeft naar een circulaire economie en wil daarvoor de Europese markt stimuleren. Met deze voornemens heeft het kabinet Rutte 2 gekozen voor een verhoging van de ambities met behoud van de belangrijkste instrumenten van voorgaande kabinetten. Voor Zeeland biedt dit een belangrijke impuls voor bestaande en nieuwe initiatieven, zoals: ombouw van de kolencentrale naar een biomassacentrale energie uit water ontwikkeling warmtenetten besparingen in de gebouwde omgeving wind op zee en land ontwikkeling van lokale energie-initiatieven met vooral zon en biomassa 2.3. Provinciaal Beleidskader De provinciale kaders staan allereerst in het collegeprogramma Stuwende Krachten. Dit is inmiddels deels vastgelegd in het Omgevingsplan en de Economische Agenda. Het debat van Provinciale Staten over de kadernotitie Energie en Klimaat heeft geresulteerd in een keuze voor de beleidsoptie Stuwend Zeeland. 13

17 De rollen die de Provincie Zeeland heeft gekozen om de plannen te verwezenlijken zijn beschreven in het Zeeuws Bestuurlijk Profiel. De businesscase Energie, met de daarin opgenomen projecten, zal qua uitvoering aansluiten op de Economische Agenda. Per project zal ook gekeken worden hoe aangesloten kan worden bij het Land in Zee! programma of hoe hier gebruik van gemaakt kan worden. Collegeprogramma Stuwende Krachten De centrale focus in het collegeprogramma Stuwende Krachten is: economische ontwikkeling, groei en innovatie. 'De provinciale rol is vooral: stimuleren en faciliteren van economische ontwikkelingen en ondernemerschap, deze planologisch mogelijk maken via het Omgevingsplan, promoten en waar mogelijk wegnemen van bestaande onnodige en ongewenste belemmeringen in de regelgeving. Het college legt binnen het economisch beleid extra nadruk op (het stimuleren van) innovatie, met nauwe en toekomstgerichte samenwerking tussen de drie O s; ondernemers, onderwijs en overheid. Het college zet voor de lange termijn in op duurzame vormen van energieopwekking en stimuleert innovatieve ontwikkelingen op dit terrein en duurzame alternatieven voor fossiele brandstoffen. Het collegeprogramma noemt in het bijzonder: getijdenenergie, aardwarmte, biomassa, zonne-energie en windenergie. Het college acht de overgang van fossiele brandstoffen naar duurzame brandstoffen noodzakelijk. In de overgangsfase acht het college kernenergie een goed alternatief. Voor de bestaande kerncentrale Borssele is een vergunning tot levensduurverlenging tot 2033 afgegeven door het Rijk. Momenteel is de bouw van een tweede kerncentrale niet aan de orde. Daar waar het college de mogelijkheid en invloed heeft, zal het actief meewerken met eventuele initiatiefnemers van een tweede kerncentrale. Inmiddels is het collegeprogramma in twee beleidsdocumenten verder uitgewerkt: in het Omgevingsplan en in de Economische Agenda. Omgevingsplan De Provincie richt haar energie- en klimaatbeleid op het leveren van een evenredige bijdrage aan de nationale doelen. De Provincie ziet af van kwantitatieve doelen om redenen die in paragraaf 3.1 van deze energienota zijn uitgelegd. Alleen voor windenergie is een kwantitatief doel van 500 MW opgenomen, vanwege het dwingende karakter van het rijksbeleid. Voor het overige verwijst het Omgevingsplan naar deze beleidsnota Stuwende Krachten. Economische Agenda De volgende punten uit de Economische Agenda zijn van belang: De Provincie richt zich op de eigen opgaven van Stuwende Krachten en zet minder in op de opgaven van anderen. 14

18 De Provincie heeft daartoe een kerntakendiscussie gevoerd. Daarbij gaan we uit van de behoefte van de samenleving (vraaggericht) en niet van het aanbod van de Provincie. Dat betekent dat we van buiten naar binnen werken. Daarbij opereren we vanuit het Zeeuwse belang op landsdelig, nationaal en grensoverschrijdend niveau. Samenwerking en afstemming zijn voorwaarden om daadwerkelijk succesvol tot resultaat te komen. Samenwerking tussen de overheden onderling én tussen de overheden en betrokken partijen zoals ondernemers en onderwijs- en kennisinstellingen. De Provincie kijkt scherper naar de rollen die zij zelf speelt en maakt tempo bij de uitvoering van taken. 15

19 3. Energie in Zeeland In de kadernotitie is een uitgebreide analyse opgenomen van de energietransitie, de kansen daarvan in Zeeland en de rol die de Provincie Zeeland past. In dit hoofdstuk wordt die analyse verkort weergegeven in de paragrafen Doelstellingen, Randvoorwaarden, Thema's van de energietransitie. De analyse wordt afgesloten met de uitkomsten van een sterkte-zwakte analyse van het energielandschap in Zeeland. De energietransitie is een enorme uitdaging, niet alleen voor de energiesector (producenten en gebruikers) maar voor de hele maatschappij, omdat we moeten leren omgaan met een productiesysteem dat veel meer decentraal vermogen heeft, een veel slechter voorspelbare capaciteit en hogere energieprijzen voor bedrijven en consumenten. Maar de transitie levert ook nieuwe kansen, perspectieven en mogelijkheden op. Technische, economische, organisatorische en juridische inzichten zullen moeten samengaan om tot nieuwe oplossingen te komen. Hieruit vloeien ook nieuwe banen voort waarbij creativiteit en nieuwe competenties van belang zijn Doelstellingen In het verleden heeft de Provincie kwantitatieve doelstellingen geformuleerd, om de voortgang van het beleid te kunnen meten. Uit de evaluatie in de kadernotitie is hierover de conclusie getrokken, dat kwantitatieve doelen weinig zinvol zijn als die niet of nauwelijks beïnvloedbaar zijn door de Provincie. Daarnaast is gebleken dat betrouwbare cijfers over energieverbruik, energiebesparing en CO 2-emissies op de schaal van Zeeland nog niet beschikbaar zijn. Er is wel een systeem in ontwikkeling door het CBS, maar dat zal pas eind 2013 beschikbaar komen. 16

20 Deze beleidsnota maakt de doelstelling SMART wat betreft de evenredige bijdrage en de procesdoelen die van de Provincie Zeeland verwacht mogen worden. Stip op de horizon Voor de lange termijn (2050) is het doel van Europa en Nederland geformuleerd als koolstofarm, d.w.z. dat we geen gebruik meer maken van fossiele bronnen voor onze energiebehoefte. Ook het kabinet Rutte II " streeft naar een volledig duurzame energievoorziening in 2050." In de Zeeuwse kadernotitie heeft de beleidsoptie Stuwend Zeeland dezelfde algemene doelstelling van een koolstofarme economie. Daarmee hebben de Staten van Zeeland ervoor gekozen om te streven naar een energiehuishouding in Zeeland die voor 100% bestaat uit hernieuwbare energie. Daarmee is de stip op de horizon van de Provincie Zeeland gezet. Verdere inkleuring van deze stip kan inhouden dat de Provincie nog steeds een netto energieproducent is, maar dat deze productie plaatsvindt met hernieuwbare bronnen, zoals zon, wind en biomassa. Of hierbij ook nog plaats is voor de nucleaire optie hangt af van de afweging van de economische aspecten aan de ene kant en de milieu- en veiligheidsrisico s aan de andere. Evenredige bijdrage Het korte termijn doel van de Provincie Zeeland is altijd gerelateerd geweest aan de nationale (en Europese) doelen voor 2020: de zogenaamde 20/20/20 doelen. Om redenen die hierboven al genoemd zijn, worden door de Provincie Zeeland voor de korte termijn geen kwantitatieve doelen meer geformuleerd, met uitzondering van Wind op land. In het kader van de afspraken met het Rijk en andere provincies over de verdeling van de nationale doelstelling van 6000 MW aan nominaal vermogen van windenergie over de provincies, is onlangs afgesproken dat Zeeland de doelstelling verhoogt van 500 naar 550 MW. Tussen de korte termijn (2020) en lange termijn (2050) zit dertig jaar, ofwel een volle generatie! Het is daarom goed om voor de middellange termijn (bijv. 2030) een tussendoel te formuleren, om daarmee te laten zien dat de abstracte stip op de horizon alleen gehaald kan worden met concrete vorderingen per tijdsperiode. Als we een lineaire interpolatie toepassen (een berekening van een mogelijke, te verwachten tussenstand uitgaand van beginstand en gewenste eindstand) zou zo n tussendoelstelling voor 2030 een percentage hernieuwbare energie moeten zijn van 45%. Let wel: indien in deze 45% dezelfde verhouding windenergie zou zitten, komt dit overeen met een vermogen van MW ofwel windmolens van 10 MW. De kwantitatieve energie- en klimaatdoelen van de eigen organisatie zijn wel een provinciale verantwoordelijkheid en zijn benoemd in hoofdstuk 4. Procesdoelen De procesdoelen van de Provincie Zeeland vloeien voort uit het bestuurlijk profiel dat in 2012 is vastgesteld: beleidsbepaler en leider voor ruimtelijke en economische ontwikkelingen, tevens voorbeeldgedrag tonen v.w.b. eigen inkoopbeleid, kwaliteitsbewaker en zo nodig scheidsrechter bij verdelingsvraagstukken, ontwikkelaar en investeerder in majeure projecten en belangenbehartiger van Zeeland in Den Haag en Brussel. Vanuit deze rollen worden in hoofdstuk 4 de procesdoelen geformuleerd waarop de Provincie Zeeland zich wel wil vastleggen. 17

21 3.2. Randvoorwaarden Het uiteindelijke doel van de energietransitie is een schone, betrouwbare en betaalbare energievoorziening. Dit zijn de maatschappelijke randvoorwaarden die aan de overgangsfase naar hernieuwbare energieopwekking worden gesteld. Schoon In de overgangsfase zal nog gebruik gemaakt moeten worden van fossiele bronnen. Dat gaat gepaard met emissies van broeikasgas (CO 2), verzurende stoffen (NO x en SO 2) en mogelijk gezondheidsschade (fijn stof). Nucleaire brandstof heeft veiligheidsrisico s op korte (ongevallen) en langere termijn (afvalberging). Die negatieve gevolgen van de niet hernieuwbare bronnen zullen zo veel mogelijk beperkt worden door gebruik te maken van de Best Beschikbare Technieken, die in de Europese richtlijnen zijn vastgelegd. Daarmee wordt een speelveld bereikt met gelijke kansen voor iedereen binnen de sector, met aanvaardbare milieugevolgen. Betrouwbaar Een betrouwbare energievoorziening betekent vooral leveringszekerheid: het gaat om storingen van korte duur die kunnen ontstaan door uitval van centrales of netverbindingen. Maar ook moet gedacht worden aan storingen met een lange duur door bijv. een tekort van brandstoffen als gevolg van structurele schaarste. De makkelijk winbare (en daarmee goedkope) voorraden van olie, gas en steenkool raken langzaam op. Daarnaast komen fossiele brandstoffen vaak uit politiek minder stabiele landen. Hernieuwbare bronnen kennen echter andere onzekerheden: fluctuaties per dag of seizoen van wind en zonne-energie betekent dat er een groot flexibel in te zetten reservevermogen moet worden opgebouwd of dat de verbindingen in het elektriciteitsnet op lokale en Europese schaal dat reservevermogen op een slimme en betrouwbare manier kunnen leveren. Getijdenenergie en biomassa zijn hernieuwbare bronnen die wel goed te voorspellen zijn en daarmee extra waardevol zijn in de toekomstige energiemix. Er moet op elk moment evenwicht zijn tussen productie en afname van elektriciteit en daarom moet in een systeem met hernieuwbare elektriciteit voldoende buffercapaciteit aanwezig zijn. Op dit moment wordt dat bereikt met snel regelbare gascentrales, maar in een systeem met alleen hernieuwbare energie moet en kan dat bereikt worden door meer transportmogelijkheden op Europese schaal en door gebruik te maken van traditionele waterkrachtcentrales in de bergachtige gebieden van Europa of opslag van zonne-energie in zogenaamde Concentrated Solar Plants (zonneenergiecentrales waarbij het zonlicht o.a. door schuine spiegels of lenzen geconcentreerd wordt). De Europese netwerkbedrijven zijn volop bezig met de ontwikkeling van deze systemen. Betaalbaar Het is belangrijk dat energie betaalbaar is. Dat geldt voor zowel energie-intensieve bedrijven, die in een mondiale economie moet kunnen opereren, als voor huishoudens met lage inkomens waarvoor energie onbetaalbaar kan worden en energiearmoede anno 2013 een reële bedreiging is. De productiekosten van hernieuwbare elektriciteit zijn op dit moment, in welke vorm dan ook, hoger dan de productiekosten voor fossiele elektriciteit (ca. 5 ct./kwh). De productiekosten van hernieuwbare energie zijn op dit moment hoger, afhankelijk van de gebruikte techniek. Dit varieert tussen 7 à 9 ct./kwh voor biomassa en wind op land, tot een factor 5 à 10 voor andere bronnen als zon en getijden. Omdat de goedkoop winbare fossiele brandstoffen op termijn uitgeput raken, is de verwachting dat de productiekosten van conventionele elektriciteit zullen stijgen wanneer de economie aantrekt en dat de productiekosten van 18

22 hernieuwbare energie zullen dalen door schaalvoordelen, waardoor de productiekosten op termijn concurrerend kunnen worden. Momenteel veroorzaakt de snelle groei van de winning van schaliegas in de VS en de rest van de wereld een prijsdaling van fossiele brandstoffen (in de VS is de prijs van schaliegas laag en als domino-effect is de kolenprijs laag, door dumping). Daardoor vertraagt de ontwikkeling van duurzame energie. Echter, de belangrijkste factor in de ontwikkeling van de prijzen die bedrijven en consumenten betalen voor energie is de nationale overheid, die de markt van alle energievormen actief beïnvloedt met: belastingen (heffingen en/of vrijstellingen); subsidies (investeringen of exploitatie); al of niet doorberekeningen van indirecte kosten bij alle energievormen (bijv. de milieukosten van fossiel en de infrastructuur bij hernieuwbaar); koppeling van de aardgasprijs aan de olieprijs. In de afgelopen decennia is gebleken dat de Nederlandse overheid er onvoldoende in is geslaagd om voldoende stabiliteit te creëren om investeerders in hernieuwbare energie zoveel zekerheid te bieden, dat men langetermijninvesteringen kan doen. Tegelijkertijd wordt door de bovenstaande instrumenten het gebruik van fossiele brandstoffen nog steeds bevoordeeld boven hernieuwbare bronnen Thema's van de energietransitie In de energietransitie spelen veel verschillende thema's een rol, hieronder gestructureerd volgens de Trias Energetica (energiedriehoek): 1) energiebesparing, 2) maximale inzet van hernieuwbare energie en 3) de inzet van conventionele energie op een zo efficiënt mogelijke wijze. Deze paragraaf beschrijft de thema s die momenteel al een rol spelen in Zeeland, óf een goede kans hebben om in de toekomst belangrijk te worden voor Zeeland en de Zeeuwse economie. 1. beperk de energievraag TRIAS ENERGETICA indien nodig, gebruik fossiele brandstoffen zo efficiënt en schoon mogelijk gebruik duurzame energie 19

23 Energiebesparing De gevolgen van de onlangs gepubliceerde Energie Efficiency richtlijn 2012/27/EU zijn groot. Afhankelijk van de keuzes die in Den Haag worden gemaakt bij de implementatie in nationale regels, kan dat ook het geval zijn voor het Zeeuwse beleid. De richtlijn gaat uit van een sterk sturende rol van de regionale en lokale overheden, maar laat de wettelijke verplichtingen over aan de nationale overheden. De belangrijkste onderwerpen in de richtlijn zijn: energie-efficiency van gebouwen (woningen, utiliteitsbouw en de eigen overheidsgebouwen) en het gebruik van restwarmte van energiecentrales en de industrie in de gebouwde omgeving. Hoewel energiebesparing het eerste en belangrijkste thema is in de Trias Energetica, krijgt het in de publieke en bestuurlijke opinie weinig aandacht: het heeft geen sexy uitstraling. De politiek heeft weinig interesse en bij het publiek (en de pers) wordt het al snel als betutteling gezien. Economisch gezien zijn besparingsmaatregelen altijd effectief. Energie die je niet gebruikt, hoef je niet op te wekken, maar ook niet te vervangen door duurdere hernieuwbare energie. Je kan ook met minder investeringen toe in de infrastructuur (netwerk, kleinere en minder apparaten, etc.). Grote kansen bieden de grote industrie en MKB-bedrijven met (proces)verwarming, koeling en verlichting, maar ook met uitwisseling van restwarmte op grotere bedrijventerreinen of industriegebieden. Bedrijven blijken ook in deze crisistijd een overheidsmaatregel te kunnen gebruiken: in supermarkten werden deuren en luiken in de koelapparatuur pas snel ingevoerd nadat de rechter het initiatief van een overheidsinspecteur honoreerde. Dit heeft uiteindelijk geresulteerd in de (nu wettelijke) verplichting om maatregelen uit te voeren die zichzelf binnen vijf jaar terugverdienen. In de bouwsector (woningen en utiliteitsbouw) liggen de minimale eisen vast in het Bouwbesluit, maar kan de markt (projectontwikkelaars, eigenaren) gestimuleerd worden met zachte maatregelen van overheden. Kansen voor Zeeland 1. Majeure nieuwbouwprojecten energieneutraal uitvoeren als voorbeelden op Europese schaal. Gebouwde omgeving, vooral woningbouw: levensloopbestendig maken in krimpgebieden. 2. Restwarmte van industrie in het Sloegebied en in de Kanaalzone Zeeuws-Vlaanderen gebruiken om energie te besparen binnen de industriegebieden en in de gebouwde omgeving. 3. Slim financieren: als algemeen ondersteunend instrument kan een (revolverend) fonds gevormd worden, dat gevoed wordt met middelen vanuit de Provincie, Rijk en Europa. Het Interprovinciale Overleg heeft hiervoor slimme financieringsmethoden uitgezocht, die ook in Zeeland toegepast zouden kunnen worden. Zie hiervoor: 4. Met de nieuwe Energie Efficiency richtlijn kan het bedrijfsleven effectiever aangesproken worden op energiebesparing; dat kan via het vrijwillige spoor (de MJA-benadering) of via het handhavingsspoor, waarbij onwillige bedrijven via de mogelijkheden van de Omgevingswet aangepakt worden. Rol van de Provincie Zeeland Energie besparen met de stapsgewijze ontwikkeling van warmtenetten ziet de Provincie als een belangrijke actie om de beleidsdoelen te verwezenlijken, maar het is ook duidelijk dat de moeilijkheden groot zijn: draagvlak, lange doorlooptijden en technische/financiële bezwaren. Daarom is leiderschap nodig en wil de Provincie Zeeland de regierol bij dit onderwerp. Dat betekent ook dat de Provincie Zeeland wil investeren in het proces dat hiervoor nodig is en kennis, ervaring en lobby van nationale en Europese fondsen wil 20

24 organiseren. Als een project eenmaal op gang is gekomen, zal de provinciale rol verschuiven van leidend naar meer faciliterend. De Provincie Zeeland heeft met Zeeland Seaports en de Rijksoverheid een green deal gesloten om drie restwarmtekoppelingen tussen bedrijven te realiseren en een pilot uit te voeren rond mobiele warmtebenutting binnen de termijn van deze energienota. Uit studies is gebleken dat restwarmtenetten voor Sloegebied en Kanaalzone als geheel vooralsnog niet haalbaar zijn. Een kansrijkere strategie gaat uit van het realiseren van kleinere koppelingen die in een later stadium met elkaar worden verbonden. Grootschalige warmteleidingen van de industriegebieden naar de bebouwde omgeving is vooralsnog, gezien het aantal benodigde woningen (> ), geen realistische optie in de Zeeuwse context. Als vergunningverlener leggen we aan bedrijven die niet of onvoldoende maatregelen nemen om de energie-efficiency te verbeteren, gelijkwaardige verplichtingen op om alle rendabele energiebesparingsmaatregelen te treffen. Na implementatie van de nieuwe Energie Efficiency richtlijn in nationale wetgeving zullen we die nieuwe regels toepassen Hernieuwbare energie Hernieuwbare energie is energie die in principe onbeperkt beschikbaar is, het huidige leefmilieu niet belast en toekomstige generaties niet beperkt. De Europese richtlijn Hernieuwbare Energie heeft de definitie een juridisch karakter gegeven en is daarom in de kadertekst opgenomen. 'Energie uit hernieuwbare bronnen': volgens de EU-richtlijn Hernieuwbare Energie gedefinieerd als energie van/uit wind, zon, aerothermische geothermische, hydrothermische energie en energie uit de oceanen, waterkracht, biomassa, stortgas, gas van rioolzuiveringsinstallaties en biogassen.' Een hernieuwbare energiebron is niet altijd een duurzame energiebron. Biomassa is bijvoorbeeld een hernieuwbare energiebron, maar soms is biomassa niet duurzaam, omdat de teelt ten koste gaat van de natuurlijke omgeving en/of op gespannen voet staat met de wereldvoedselvoorziening. De Provincie heeft grond in tijdelijk beheer en wil verkennen of het mogelijk is deze gronden in te zetten voor de opwekking van duurzame energie. Voor Zeeland worden de belangrijkste hernieuwbare bronnen hieronder opgesomd, met de kansen en mogelijke rollen voor de Provincie Zon Zonne-energie wordt (in Nederland) gebruikt voor elektriciteit en/of warmte: - zonnepanelen voor elektriciteit via fotovoltaïsche cellen; - zonnecollectoren voor warmte, (meestal) gebruikt voor warm water en ruimteverwarming; - passieve zonne-energie, meestal toegepast door huizen en gebouwen zo te bouwen, dat de zon direct maximaal de ruimtes kan verwarmen, bijvoorbeeld met grote ramen aan de zonkant en kleine raampjes aan de schaduwkant. 21

25 Kans voor Zeeland Zeeland is een van de zonnigste provincies van Nederland en dus een geschikte locatie om zonne-energie te winnen. Er is veel draagvlak, zowel bij de politiek als bij burgers en bedrijven. De ontwikkeling op het gebied van zonne-energie gaat snel; naar verwachting is de prijs van zonne-energie binnen 3 tot 8 jaar op gelijke hoogte met de prijs voor conventionele energie. Op dit moment geldt dit al voor consumenten binnen de salderingsregels. Het kabinet Rutte II heeft het voornemen om deze regeling uit te breiden, waarmee meer mogelijkheden ontstaan voor particulieren en bedrijven om deel te nemen in zonnepanelen, ook op andermans dak. Samen met de andere provincies heeft Zeeland met het Rijk afgesproken een regeling 'Zon voor Asbest' te maken die voor agrariërs de kans biedt om subsidie te krijgen voor sanering van asbestdaken, op voorwaarde dat er zonnepanelen op het nieuwe dak komen. Voor deze regeling is bijna 9 ton beschikbaar gesteld door het Rijk. Deze regeling wordt vormgegeven vanuit landbouwbeleid bij de Provincie. Rol van de Provincie Zeeland Omdat de ontwikkeling op het gebied van zonnepanelen zo n snelle vlucht neemt kan de rol voor de Provincie Zeeland beperkt blijven. De Provincie kan (via het IPO) bij het Rijk pleiten, om de regelgeving voor decentrale opwekking te vereenvoudigen en verbeteren. De Provincie heeft een rol bij de planologische en landschappelijke inpassing van grote zonneparken in agrarisch gebied, bij de uitvoering van de Zon voor Asbest regeling en bij de begeleiding van het project Solar Energized Ports. In laatstgenoemd project laat Zeeland Seaports de mogelijkheden voor plaatsing van zonnepanelen in havengebieden onderzoeken als onderdeel van het Interregproject Duurzame Zeehavens met Belgische partners van de havens Antwerpen, Gent, Oostende en Zeebrugge Wind Een windturbine gebruikt de kracht van de wind om een elektrische generator aan te drijven en zo elektriciteit op te wekken. De moderne generatie windmolens op land is zeer efficiënt en kosteneffectief. Wind op zee is nog niet uit de ontwikkelfase, waardoor de prijs nog hoog is. De verwachting is, dat dit door opschaling op termijn zal veranderen tot gelijk aan of onder de kosten voor wind op land. De doelstelling van het Rijk is 6000 MW wind op land. De Provincie Zeeland heeft zich bestuurlijk gecommitteerd aan 550 MW. Daarvoor zijn in het Omgevingsplan voldoende locaties aangewezen in de vorm van concentratiegebieden en een aantal kleinere locaties. De Provincie zet vooral capaciteit in om de doelstelling gerealiseerd te krijgen door het oplossen van knelpunten en belemmeringen bij de diverse projecten. De rijksoverheid spreekt de Provincie aan op het bereiken van de doelstelling. Daarom werkt de Provincie ook actief mee in de landelijke afstemming tussen IPO en het Rijk. Bij concrete projecten wordt ook samengewerkt met de provincies Brabant en Zuid-Holland. 22

26 Windmolens op zee hebben tot nu toe weinig aandacht gekregen, omdat de Provincie hier niet of nauwelijks een rol gespeeld heeft. Kans voor Zeeland Zeeland is een zeer geschikte locatie voor windmolens op land en op zee, door zijn ligging aan zee. Het waait hier veel. Het kabinet Rutte II heeft naast 'Wind op land' ook 'Wind op zee' weer hoog op de agenda gezet. Kansen voor de Provincie Zeeland liggen vooral in het vastleggen van het ruimtelijk beleid en het faciliteren van de ontwikkeling van projecten voor wind op land en op zee. In Zeeland is een consortium gevormd voor de ontwikkeling van een windmolenpark voor de Zeeuwse kust, op de door het Rijk aangewezen locatie. Een andere kans ligt er voor bedrijven en Zeeland Seaports, door het benutten van de Zeeuwse havens voor productie van onderdelen, assemblage, onderhoud en de logistiek van de bouw van grote windparken. Rol voor de Provincie Zeeland De rol die het best past is die van beleidsbepaler en scheidsrechter. Verder faciliteert de Provincie de processen, waarbij de Provincie enerzijds de grenzen van het omgevingsplan bewaakt, maar voor het overige zo veel mogelijk belemmeringen wegneemt bij het ontwikkelen van projecten. Via het Interprovinciaal overleg en bijvoorbeeld contacten met de SER heeft de Provincie de rol van belangenbehartiger om dergelijke projecten onder de aandacht te brengen bij het Rijk en de landelijke politiek. Een andere rol die de Provincie heeft, is de rol van vergunningverstrekker van de Natuurbeschermingswet als een windpark een effect heeft op het Natura 2000-gebied de voordelta Water Energie halen we niet alleen uit zon en wind, ook water is in Zeeland een nog vrijwel onontgonnen bron van energie. Uit water kan op verschillende manieren energie gewonnen worden. De belangrijkste zijn: - Hydro-elektrische energie: dit is de klassieke vorm waarbij elektrische energie wordt gewonnen uit (grote) hoogteverschillen van water door de bouw van een stuwdam of bij een natuurlijke waterval. 23

27 - Getijdenenergie: een bijzondere vorm van hydro-elektrische energie waarbij het hoogteverschil tussen getijden wordt gebruikt voor winning van elektrische energie. Door het geringere hoogteverschil is de opbrengst kleiner dan in heuvels of bergen. - Golfslagenergie: dit is een vorm waarbij golfbeweging wordt gebruikt om elektriciteit op te wekken. - Blauwe energie: hierbij wordt elektrische energie gewonnen door het verschil in zoutconcentratie tussen zeewater en zoetwater (osmose). - Ocean Thermal Energy Conversion (OTEC). Deze techniek maakt gebruik van het temperatuurverschil tussen het oppervlaktewater en de diepere lagen van de oceaan om elektriciteit op te wekken. Kans voor Zeeland Zeeland heeft volop kansen om energie uit water te halen, het is een geschikte provincie om te dienen als proeftuin voor energie uit water. Zo bestaat de mogelijkheid om uit getij en uit stroming energie op te wekken en is er een sterke verbinding met waterbouw en kennisontwikkeling rondom deltatechnologie. Er zijn al diverse proefprojecten waarbij verschillende getijdetechnieken worden getest. Een concrete kans biedt de Brouwersdam. De verbetering van de waterkwaliteit en de veiligheid van de Grevelingen vergt investeringen die werk met werk kunnen maken en een getijdencentrale kunnen realiseren. Het project Protide is door Europa goedgekeurd, waarmee een geschikte techniek wordt geselecteerd bij laag verval, zoals bij de Brouwersdam aanwezig is. Deze techniek kan vervolgens in een op te richten testcentrum voor getijdenenergie in de Grevelingdam (Tidal Test Centre Grevelingendam, TTCG) worden bewezen. In dit TTCG kunnen in de toekomst andere getijdentechnieken worden getest. Verder is er gekeken naar de mogelijkheid om uit de zoet-zout scheiding van water energie te halen (bijv. Krammersluizen of de gemalen van het Waterschap). Omdat het nu nog onzeker is waar precies de scheiding zoet-zout komt te liggen, heeft dit onderwerp tot nu toe weinig aandacht gekregen. Energie uit Water is een breed thema, zo wordt er op dit moment ook onderzoek gedaan naar het ontwikkelen van groene grondstoffen vanuit aquatische teelten (algen en wieren, ook op land) voor de industrie (dit valt onder de agenda Biobased Economy 'Agro meets Chemistry'). Voorzitter van het kernteam Watertechnologie, vallend onder de topsector Water, is de heer P. Vermaat, directeur van het Zeeuws-Zuid-Hollandse waterbedrijf Evides. Rol van de Provincie Zeeland De ontwikkeling van getijdenenergie zit, afhankelijk van de desbetreffende techniek, nog in de ontwikkelingsfase. De rol van de Provincie Zeeland kan faciliterend zijn om proefprojecten van de grond te krijgen, maar ook stimulerend om een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor bedrijven en kennisinstellingen te creeren die zich richten op waterbouw en deltatechnologie in combinatie met getijdenenergie. Provincie Zeeland is leadpartner in Protide, het eerder genoemde EU-project voor onderzoek naar laag-verval generatoren Biomassa Zonlicht wordt door planten vastgelegd in organische materialen door middel van fotosynthese. De zo opgebouwde biomassa kan vervolgens via diverse technologische routes worden omgezet in bruikbare energie zoals bijvoorbeeld elektriciteit, warmte of transportbrandstof. Biomassa kan speciaal geteeld worden of als organisch afval ingezameld 24