Water is mijn leven. water is mijn passie. In het water heb ik plezier, ook al ben ik daar maar even. Even vrij zijn,even genieten.

Transcriptie

1 WORKSHOP 8 WATSU Water is mijn leven water is mijn passie. In het water heb ik plezier, ook al ben ik daar maar even. Even vrij zijn,even genieten. Als ik dan weer terug op het droge ben, dan is er weer chaos. Iedereen maakt herrie ik krijg er pijn van in mijn hoofd. Kon ik maar weer terug, terug in het bevrijdende water. 1

2 1 INLEIDING Mensen met een ernstige meervoudige beperking (verder in de uitzetting spreken we over zorggebruiker) die elke week gaan zwemmen; hoe gaat dat in zijn werk? Als we spreken over zwemmen, vormt iedereen zich al snel het beeld van een groot zwembad waar druk baantjes getrokken worden in het frisse water. Het zwemmen in ons warme therapiebad ziet er net iets anders uit. Het (warme) water heeft een positief effect. Personen met een ernstige meervoudige beperking die op het eerste zicht niet reageren op prikkels kunnen we in het water bereiken met aangepaste prikkels. Bij het zwemmen met personen met een beperking herkennen we veel dingen die komen uit het basaal, vestibulair werken. In het water kunnen we waarneming, beweging en communicatie uitlokken. Het water maakt het mogelijk dat personen met een beperking zichzelf beter gewaarworden en een beter contact krijgen met de wereld om zich heen. Bij het samen zwemmen is het belangrijk dat de benaderingswijze start bij de wens en de mogelijkheden van de meervoudige beperkte mens, er is een respectvolle benadering op basis van gelijkwaardigheid. Door het lichamelijk contact in het water ontstaat er een vorm van communicatie tussen de persoon en de begeleider. We kunnen zien dat hydrotherapie lang geleden is ontstaan, historische bronnen uit diverse oude culturen van over de hele wereld laten zien dat water werd ingezet voor het behandelen van ziektes, reinigingsrituelen en ter ontspanning. De dag van vandaag wordt hydrotherapie omschreven als: talloze behandelingen waarbij water wordt gebruikt om te ontspannen en te genezen. We kunnen verschillende vormen onderscheiden: 1.1 Hydrotherapie Hydrotherapie is de methodische toepassing van water bij verschillende temperaturen en in zijn verschillende aggregatietoestanden ten behoeve van hygiënische,profylactische (preventief) en therapeutische doeleinden (Gillert 1975). Hydrotherapie is de uitwendige toepassing van water (ook in de vorm van ijs of stoom) als geneesmiddel (Geerts, Hermans en Kruyskamp,1984). 1.2 Lichaamsgerichte psychotherapie in warm water (watsu, waterdans,warm water rebirthing ) 1.3 Wellness hydrotherapie(kneipphydrotherapie, thermale baden ) 2 KERN Water heeft veel positieve eigenschappen, we kunnen de eigenschappen opdelen in verschillende soorten: 2.1 Fysiologische eigenschappen van water Hydrostatische druk Uit het water ondervinden we een luchtdruk van 1 atmosfeer. In het water komt er een extra druk bij van het water met name de hydrostatische druk. De hydrostatische druk die uitgeoefend wordt, wordt groter 2

3 naarmate het lichaam zich dieper in het water bevindt. De druk van het water op de thorax is ongeveer 8 kg. Deze druk verkleint de inhoud van de borstkas en bemoeilijkt de ademhaling. Dus de ademhalingsspieren moeten bij de ademhaling in het water meer arbeid leveren om de hydrostatische druk te overwinnen. De ademhaling wordt dus intensiever. Het uitademen wordt versterkt. De ademhaling is vaak een zwak punt bij personen met een beperking, veel van hen kunnen niet vrij en diep genoeg ademhalen. De ademhaling wordt weliswaar onwillekeurig gestuurd, maar er kan wel bewust invloed op worden uitgeoefend dus je kan willekeurig of bewust ademhalen. Door het intensiever worden van de ademhaling wordt ook de beweging in het middenrif vergroot en daardoor worden alle organen in de buikholte gemasseerd en dat brengt de spijsvertering op gang. De waterdruk beïnvloedt ook de bloedsomloop en de receptoren van de huid. De druk van het water wordt onder meer uitgeoefend op de aderen en de lymfebanen van het lichaam en daardoor kunnen afvalstoffen beter worden afgevoerd. (VAN SCHAARDENBURGH-VAN DRIEL,1987:9-11) De opwaartse kracht De wet van Archimedes stelt dat als een lichaam wordt ondergedompeld in een vloeistof, dit lichaam een opwaartse kracht ondervindt die gelijk is aan het gewicht van de verplaatste hoeveelheid vloeistof. Door de opwaartse druk van het water moet je maar 10% van je werkelijke gewicht dragen, waardoor er minder belasting is voor het lichaam. De persoon met een beperking voelt zich vrijer en de begeleider moet minder inspanning leveren om hem te dragen Wrijvingsweerstand De wrijvingsweerstand van het water staat in verband met de opwaartse druk. Daar de dichtheid van water groter is dan de dichtheid van lucht is er meer wrijvingsweerstand te voelen als men zich beweegt in het water dan op het droge. Het draaien in water bijvoorbeeld gaat veel moeilijker dan op het droge. De weerstand van het water geeft een goede stimulatie aan de spieren( spierkracht verbetering). - De watercirculatie De circulatie van het water geeft een masserend effect dit kan zowel stimulerend als ontspannend werken. - De invloed van temperatuur De temperatuur van het water kan een positief of negatief effect hebben op personen met een beperking. In een therapiebad is het water minimum 31,5.De personen met een beperking zijn niet altijd heel actief in het water en produceren daardoor minder warmte. Wanneer het lichaam te veel afkoelt,wordt het moeilijker om zich te ontspannen, waardoor de bewegingsbeperking toeneemt en de persoon met een beperking minder bewegingservaringen kan opdoen. Bij water met een hogere temperatuur bestaat er het gevaar dat men de vermenigvuldiging van bacteriën en ziektekiemen in de hand werkt. Het water moet dus steeds grondig getest en behandeld worden. De omgevings- en luchttemperatuur moet aangepast zijn aan de watertemperatuur. 3 THERAPEUTISCHE WAARDEN VAN HET BEWEGEN IN HET WATER Er is een duidelijk verschil tussen bewegen in het water en zwemmen,wij gaan hier verder in, op het bewegen in het water. In algemene zin duidt bewegen in het water op actief zijn of passief bewogen 3

4 worden in het water. Het bewegen in het water roept andere belevingen op dan het zich bewegen op de vloer in een zaal. Het geheel of gedeeltelijk in het water zijn geeft andere prikkels en sensaties. Het bewegen in water kan aanleiding geven tot: (uit het boek zwemmen als therapie van Wim Vis (1971) - Spierfunctie verbetering: bij het bewegen in water worden alle spieren in werking gezet en geoefend. Het algemeen oefenen zal naast het verbeteren van het hart en de bloedsomloop, het ademhalingsstelsel, de coördinatie en de spierkracht ontwikkelen. - Tonusbeïnvloedend: het zich laten dragen door het water en soms door drijfmateriaal of een begeleider, zal ontspanning tot gevolg hebben. Dit zal dan weer tonusverlagend werken. De kracht van samenhang van water door de inwendige wrijving (viscositeit) zal meehelpen dat bewegingen rustiger verlopen. Ook het warme water helpt mee om tot ontspanning te komen. - Mobilisatie: het voorkomen en/of verbeteren van een verminderde mobiliteit of bewegingsomvang zal bereikt worden wanneer men zich in warm water bevindt. Dor het warme water kan er ook pijndemping optreden en dit kan de persoon met een beperking aanzetten tot beter bewegen van de gewrichten. Passief kan de beweeglijkheid van de gewrichten vergroot worden. - Vitale functies: rustig bewegen in water vraagt minder kracht dan bewegen op land. Omdat vrijwel alle spieren mee bewegen is het gehele lichaam actief. Deze activiteit kan door de ontlastende werking van het water langer worden volgehouden en zal conditieverbeterend werken waardoor de vitale functies verbeteren. - Pijnvermindering: door de warmte en het ontlastende effect van water, door de betere doorbloeding en het soepel worden van het weefsel, kan de pijn dalen. - Coördinatie: het leren omgaan met de fysische eigenschappen van water, de pijnvermindering en het beter durven bewegen kan meehelpen tot het verbeteren van de coördinatie. - Ademhalingsstimulatie: activiteit in het water veroorzaakt een prikkel tot een diepere ademhaling. Regelmatige bewegingen kunnen mee helpen aan een regelmatige ademhaling. Door de eigenschappen van het water wordt er ook gewerkt aan balans,evenwicht en houdingscontrole. 4 PSYCHOLOGISCHE ASPECT VAN WATER Een van de belangrijkste psychologische aspecten die water kan oproepen bij een persoon met een beperking is angst. De angst ontstaat vaak uit een samenloop van verschillende factoren. Er kan een onbewuste angst zijn voor water als gevolg van een vroegere nare ervaring. Het angstgevoel kan ook ontstaan door het gebrek aan het gevoel van vaste veilige grond, zelfs als er contact is met de bodem is er toch een verminderde stabiliteit door de fysiologische eigenschappen van water. Daarom is het belangrijk dat vanaf de eerste kennismaking met het water en de begeleider de vreugde van het bewegen in het water vooropstaat. De persoon met een beperking moet een positieve instelling krijgen ten aanzien van water. Pas wanneer deze aanwezig is kan de therapie beginnen. Het vertrouwen dat de persoon met een beperking heeft in zijn begeleider heeft ook een grote invloed op de situatie in het water. Door het verwarmde water en het rustig bewegen kan de angst voor een groot deel verminderd worden. De persoon met een beperking gaat het water ervaren als een milieu dat hem omgeeft,draagt, steunt, de bewegingen 4

5 verlicht en mogelijkerwijze herinneringen kan oproepen aan de veilige periode voor de geboorte, het zogenaamde baarmoedereffect. (uit het boek zwemmen als therapie van Wim Vis (1971)) 5 WAARNEMINGSASPECT VAN WATER - Tactiel: de tactiele gewaarwording in het water verschilt totaal van deze in de lucht. De kleine temperatuursverschillen in het water worden beter aangevoeld dan in de lucht. - Auditief: geluiden in het zwembad worden anders waargenomen dan geluiden in een andere ruimte. De akoestiek in het zwembad verschilt sterk van de akoestiek en andere ruimtes. Geluiden onder water zijn eerder gedempt,door de extra druk van het water op de trommelvliezen. - Visueel: het zicht onder water is beperkt. Door de breking van het licht op het wateroppervlak worden de beelden vertekend. - Reuk en smaak: door de chloor wordt soms de geur en smaak in het zwembad als onaangenaam ervaren. Voor personen met een beperking kan deze geur ook herkenning oproepen. Personen met een beperking hebben vaak niet de mogelijkheid om zelf sensomotorische ervaringen op te doen, de begeleider zal hen proberen te stimuleren om zoveel mogelijk bewegingservaringen te laten gewaarworden in een vertrouwelijke sfeer. Naast de bewegingsgewaarwordingen kunnen er in het water ook extra ervaringen op verschillende gebieden op gedaan worden (hierboven besproken). Het water wordt vaak als aangenaam ervaren en zorgt voor ontspanning van de tonus. De ervaringen zijn op het droge dus heel anders. Water heeft bepaalde positieve effecten op het lichaam van een persoon met een beperking. We kunnen dus zeggen dat water iemands capaciteiten maximaliseert,maar het allerbelangrijkste is dat personen met een ernstige meervoudige beperking genieten van het water. Het zwemmen met personen met een meervoudige beperking gebeurt meestal in een aangepast therapiebad. Wat zijn de voordelen van een therapiebad: - Het water heeft een temperatuur van minimum 31,5 (in sommige gevallen zelfs 35 ) - Het is een meerwaarde als het bad beschikt over een hoog-laag bodem, dit betekent dat men de bodem kan aanpassen aan de wensen van de zorggebruiker, de activiteit en de begeleider. - De omgevingstemperatuur is om en bij de De baden beschikken meestal over douchebrancards en doucherolstoelen. 5

6 WORKSHOP In deze workshop gaan we het accent leggen op WATSU. Watsu is een ontspanningsmethodiek in water, gebaseerd op de Zen-shiatsu van Masunaga en andere oosterse technieken. Deze vorm van ontspannen en bewegen in water geeft een nieuwe dimensie aan onze lichaamservaring en een gevoel van ruimte en vrijheid. Daarmee onderscheidt Watsu zich van ontspanningstechnieken op het land. Watsu betekent ontspanning in de ruimste zin van het woord. Maar daarnaast heeft Watsu nog andere positieve uitwerkingen op zowel lichamelijk als psychologisch vlak. Zo wordt onder andere de stofwisseling beïnvloed, worden spieren gerekt, treedt pijndemping op en daalt de bloeddruk. Ook kan angstreductie, toegenomen vertrouwen of zelfs een euforische stemming optreden na een watsu-sessie. Deze en andere effecten kunnen grotendeels worden verklaard aan de hand van de invloeden van het warme water en de shiatsu-technieken. Watsu is in principe toegankelijk voor iedereen. Voor bepaalde doelgroepen kunnen optredende effecten tevens van therapeutische betekenis zijn en kan de Watsu zodoende ook als therapievorm ingezet worden. Denk hierbij aan lichamelijk en/of verstandelijk gehandicapten, ouderen, reumapatiënten, kankerpatiënten, burn-out en stress gerelateerde klachten en diverse klachten aan het houdings- en bewegingsapparaat. 6

7 Ook personen die niet graag fysiek contact hebben, hebben in het water vaak ondersteuning nodig,we zien dat ze in het water het lichamelijk contact soms beter verdragen, sommige kunnen er zelfs van genieten. Een aanraking met stevige druk wordt vaak beter verdragen dan een zachte aanraking. Wanneer er een goede vertrouwensrelatie is opgebouwd, kunnen de zorggebruikers zich sneller ontspannen en zich veiliger voelen. We streven naar zoveel mogelijk vrijheid in het water, maar veiligheid primeert natuurlijk. Daarom is het soms nodig om gebruik te maken van hulpmiddelen (zwemkragen, zwembanden, zwemvest, drijfmateriaal...). Doordat de zwaartekracht in het water minder inwerkt op het lichaam zijn de mogelijkheden groter om meer en beter te bewegen. De gewichtsafname die ontstaat door de opwaartse druk van het water zorgt ervoor dat er zelfs met een weinig spierkracht bewogen kan worden in het water. Het blijft echter zeer belangrijk om tijdens het zwemgebeuren de signalen van de zorggebruikers goed te observeren en hiermee rekening te houden (kleur huid, gezichtsuitdrukking, geluiden, bepaalde bewegingen, weerstand, afweer ) Pas de activiteit aan aan de persoon die je begeleidt, ontdek samen wat als leuk of niet leuk wordt ervaren. Heel belangrijk, start steeds van het principe LESS IS MORE. Doe niet teveel in één sessie, geef de zorggebruiker de kans om te wennen aan het water, de bewegingen of de activiteiten. Probeer herkenning te creëren in het zwemmoment door te herhalen, zo ontstaat er meer duidelijkheid. Eindig het zwemmoment ook op een aangename manier, neem hiervoor de tijd ook voor het afdrogen en het aankleden van de zorggebruiker. Sommige zorggebruikers hebben het snel koud, we dekken ze dan ook toe met een handdoek van zodra we uit het water komen. In onze kleedruimte beschikken we over warmtelampen aan het plafond, dit maakt het omkleden voor sommige zorggebruikers aangenamer. Jullie hebben kunnen kennismaken met watsu, voor degene die hier meer over willen weten en geïnteresseerd zijn om de basis watsu te volgen kunnen informatie vinden op (Saskia Van Rees). 7