Paramedische zorg en bewegen bij Parkinson

Transcriptie

1 Paramedische zorg en bewegen bij Parkinson dr. Maarten Nijkrake Fysiotherapeut, 6 september 2014 Bewegen en Parkinson Problemen Oplossingen Inhoud Paramedische zorg Fysiotherapie/oefentherapie Mensendieck, Cesar Ergotherapeut Logopedist DieNst Meer bewegen of sporten 1

2 Bewegen bij Parkinson is complex Probleem met aansturing 2

3 FuncNes basale kernen Automa<sche uitvoer motorische programma s AutomaNsche en bewuste bewegingen AutomaNsch Bewust Bijv. lopen, opstaan, spreken etc. Bijv. serveren bij tennis 3

4 FuncNes basale kernen Automa<sche uitvoer motorische programma s Reguleren van: ü Simultane bewegingen ü Series van opeenvolgende bewegingen Simultane bewegingen Dubbeltaken = Twee dingen tegelijk doen 4

5 Opeenvolgende bewegingen 3. schuif uw 2. verplaats heupen uw voeten vooruit richnng stoel 1. leg uw handen op de leuning 4. buig uw romp 5. rusng opstaan vanuit uw benen FuncNes basale kernen Automa<sche uitvoer motorische programma s Reguleren van: ü Simultane bewegingen ü Series van opeenvolgende bewegingen Logische planning / organisa<e 5

6 Planning en organisane Plannen, organiseren en uitvoeren (bijv. koken, aankleden, werk) Bewegingsproblemen: kleiner en trager 6

7 Bewegingsproblemen: minder Bewegingsproblemen: doven uit Voorbeeld schrijven Kim, Parkinsonism Relat Disord, 2005 Voorbeeld lopen Nu_, Lancet Neurol,

8 Bewegingsproblemen: dubbeltaken Oplossing: bewust ipv automansch? AutomaNsch Bewust 8

9 Automa<sch vs. bewust bewegen Petzinger, Lancet Neurology, 2013 Truc is compenseren Hersen schors Basale kernen 9

10 Trucs Automa<sche uitvoer motorische programma s Bewuste uitvoering van bewegingen; externe prikkeling Reguleren van: ü Simultane bewegingen ü Series van opeenvolgende bewegingen Logische planning / organisa<e Trucs Zonder cue Met cue 10

11 Trucs Automa<sche uitvoer motorische programma s Bewuste uitvoering van bewegingen; externe prikkeling (cue) Reguleren van: ü Simultane bewegingen ü Series van opeenvolgende bewegingen Opsplitsen in eenvoudige, opeenvolgende componenten Logische planning / organisa<e Trucs Zonder strategie Met strategie (met dank aan Dr YPT Kamsma) 11

12 Trucs Automa<sche uitvoer motorische programma s Bewuste uitvoering van bewegingen; externe prikkeling Reguleren van: ü Simultane bewegingen ü Series van opeenvolgende bewegingen Opsplitsen in eenvoudige, opeenvolgende componenten Logische planning / organisa<e Opsplitsen; organisane externaliseren Trucs: structuur 12

13 Medisch versus Paramedisch Medisch Focus op ziekte proces Symptoom bestrijding en minimaliseren ziekte progressie Paramedisch Focus op impact van ziekte proces op dagelijks funcnoneren Verbetern acnviteiten niveau en voorkomen van beperkingen Werkingsmechanisme is corrigeren van dysfuncie in basale kernen Werkingsmechanisme is compenseren met trucs Video s paramedische zorg 13

14 Fysiotherapie = oefentherapie Richtlijn Parkinson Cesar & Mensendieck 14

15 Virtuele loopband training Nordic Walking Voorbeelden fysiotherapie Beweging Kracht, balans, houdings- oefeningen Lopen AudiNeve cueing Cueing Bewegings- strategieen Omdraaien In bed Voorschommelen bij opstaan Dansen Wanneer naar fysiotherapeut? Problemen lopen (inclusief freezing) Problemen transfers (opstaan, omrollen in bed, opstaan van de vloer etc.) Problemen balans (vallen / bijna vallen / valangst) Problemen houding Problemen lichamelijke condi<e (inacnef: < 30 min. per dag lichamelijk acnef) 15

16 Wrijven helpt niet! Geen plaats voor bijvoorbeeld massage Richtlijn Ergotherapie bij Parkinson Ontwikkeling: ImplementaNe: ParkinsonNet Engelse vertaling: Basisaanbevelingen: - Parkinson revalidaneliteratuur - ET literatuur chronische ziekten - Expert opinion 16

17 Ergotherapie WONEN Focus op mogelijkheden en oplossingen in dagelijks HANDELEN VRIJE TIJD WERKEN Impressie doelen PD pa<ent Niet meer opzien tegen het afrekenen in een winkel s middags met bezoek mee kunnen gaan naar restaurant (vermoeidheid) Mijn handtekening kunnen ze_en Overzicht hebben in administrane/dingen die moeten gebeuren Kunnen eten en drinken zonder teveel te knoeien (houding, tremor) Op veiliger manier naar toilet kunnen gaan (draaien kleine ruimte) 17

18 Impressie ET doelen mantelzorger Op minder belastende wijze helpen bij het aankleden Ruimte/vertrouwen hebben om met vriendin paar uurtjes weg te gaan Betere afstemming met partner over wanneer wel/ niet te helpen bij het eten Interven<es ergotherapie Persoon Inzicht/ zelf management (i.r.t handelen) Toepassen strategieën in acnviteit: m.n. cues, cognineve bewegingsstrategieën, cognineve strategieën OpNmaliseren dagbesteding/ structuur Ac<viteit Aanpassen: Duur, NjdsNp Complexiteit Omgeving Advies inrichnng ruimte Advies hulpmiddelen/ voorzieningen Adviseren naasten: m.b.t. ondersteuning panënt bij acnviteiten 18

19 Wanneer ergotherapie? 1. Pa<ënt: ervaart beperkingen in ac<viteiten/par<cipa<e problemen in domeinen: wonen, werken, vrije Njd 2. Mantelzorger: problemen bij begeleiden of verzorgen van de panënt Logopedie: Moeite met verstaanbaar spreken: ± 70% Moeite met slikken: ± 40% Moeite met speekselbeheersing ± 30% 19

20 Tot ongeveer 10 jaar geleden: Gericht op: spreekritme / le_ergreepspraak ontspanning (massage) alleen adem of alleen stem alleen arnculane gebruik van spraakversterking Effecten beperkt of zeer kortdurend We weten nu: bij parkinson moet het anders! Normale motoriek uitlokken: grote bewegingen met meer intensiteit spreken = direct beter verstaanbaar! want verbetering op alle niveaus Hersenschors inschakelen: bewust harder praten Vermijden dubbeltaken: één ding onthouden: HARDER praten CogniNe ook nodig om te bedenken wàt je wilt zeggen intensief oefenen: automanseren + cues 20

21 Hoe? Lukt alleen met intensief oefenen! = 4 6 weken tenminste 3x per week, ook via Skype of e- learning En als de parkinsonpanënt: gemonveerd is, d.w.z. er voldoende last van heew en verstaanbaarheid bovenaan zijn lijst heew staan; voldoende energie en leerbaarheid heew; in die periode géén andere (intensieve) therapieën heew, Video: PLVT Dië<st Het geven van voedingsadviezen en dieetadviezen om: Voedingstoestand te verbeteren Gewicht te stabiliseren ObsNpaNe te verminderen Opname van levodopa te verbeteren Kwaliteit van leven te bevorderen 21

22 Dië<st * Rela<e eiwit uit voeding levodopa inname medica<e bij responsfluctuanes een licht eiwitbeperkt dieet * Gastro- intesnnale problemen maagledigingsstoornissen, obsnpane * Gewicht en gewichtsverloop gewichtsverlies en gewichtstoename (DBS) * Belang van een volwaardige voeding aandacht voor micronutriënten Kijk ook ParkinsonTV! 22

23 Structureel bewegen belangrijk! InacNviteit bij Parkinson PaNënten 29% minder acnef dan controle Niet vallers besteden 32% meer Njd aan bewegen dan vallers Vallen, valangst, depressie, angst geassiocieerd met minder bewegen van Nimwegen, J Neurol,

24 Vicieuze cirkel inacnviteit Bloem, Mov Disord, 2004 Beweging en ziekte beloop Ziekte gaat langzaam door veel bewegen? OF Ziekte gaat langzaam waardoor veel bewegen mogelijk is? 24

25 Bewegen goed voor brein Petzinger, Lancet Neurology, 2013 NeuroplasNciteit en bewegen Algemene parameters : Intensief (Use it or loose it) Herhalen (veel herhaling) Specifiek (taak en omgevingsgericht) Moeilijk (uitdagend) Complex (verrijkend) Parkinson specifiek: Verhoogde aandacht, cues Petzinger, Lancet Neurology,

26 Top 10: potennele voordelen PrevenNe van cardiovasculaire complicanes Tegengaan van osteoporose PrevenNe depressie Afname consnpane Afname vermoeidheid Betere motore funcnes Betere cognine Betere medicijn werking OpNmalere werking dopaminerge systeem Risico als vallen, cardiale problemanek,vermoeidheid, uitpu}ng dopaminerge systeem niet bewezen Speelman, Nat Rev Neurol, 2011 Risico sporten bij Parkinson minimaal Vallen, freezing bij zwemmen, duizeligheid 26

27 Autonome dysfuncne: hartslag Factoren geassocieerd met een verhoogd risico op inadequate hartslag toename: Hoger lichaamsgewicht Lagere bloedruk in rust (zowel systolisch als diastolisch) Lagere rust hartsalg Lagere maximale workload Geen verband met ziekte duur, ernst of medicane Speelman, J Parkinson Disease, 2012 Sport bij Parkinson = compenseren Sport, dans en muziek beva_en externe prikkels en vragen om verhoogde aandacht 27

28 Voorbeeld sport Voorbeeld muziek h_p://rgrminternanonal.com/node/34 Pilot studie: veilig en posineve effecten op mobiliteit, cognine en kwaliteit van leven Pohl, Disabil Rehabil,

29 Alternatieve bewegingsvormen Tai Chi, Qi- Qong, Yoga is bewust bewegen! ParkFit: coaching sessies Voorlich<ng: voordelen, knelpunten, ondersteuning, logboek Doelen bepalen: contractvorm, half jaarlijks Ambulant ac<viteit monitoren: Philips Direct Life voor feedback Compliance: 2x per jaar nieuwsbrief van Nimwegen, BMC Neurology,

30 ParkFit: resultaten AcNvity Monitor - > 38.7 kcal/day (p<0.001) AcNvity Diary - > 1.3 hours/week (p<0.001) 6MWT - > 8.4 meter (p=0.05) Van Nimwegen, BMJ, 2013 Therapietrouw 79% voor oefentherapie (kracht, ROM en balans) Lagere adherenne indien: Ouder Slechtere condine Angst/depressie Pickering, Parkinsonism Relat Disord,

31 Therapievoorkeuren Abrantes, J Geriatr Psychiatry Neurol, 2012 Workout: app of oefenboek Parkinson home exercises (Apple en Android) ISBN ISBN

32 InnovaNes Google glasses Serious gaming Lopen verbeteren en vallen voorkomen Trainen met of zonder een virtuele wereld? Vergelijken van twee loopbandtrainingen Afgestemd op individu Eén op één begeleiding In Groesbeek Kosteloos Reiskostenvergoeding 32

33 Lopen verbeteren en vallen voorkomen Trainen met of zonder een virtuele wereld? Freek Nieuwhof Bike4Parkinson Afstanden 30, 60, 100 km Zaterdag 13 september Inschrijven kan nog! 33

34 Workout: Opstaan Lopen Loop weg met grote (niet overdreven) passen en tel in gedachten links, rechts, links rechts etc. 34