1*-Instructeur. Nederlandse Onderwatersport Bond Postbus AH Veenendaal T F I

Transcriptie

1 1*-Instructeur Postbus AH Veenendaal T F I

2 G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

3 1*-Instructeur... 1 Over de cursusmap: Inleiding Hoe ziet de 1*-instructeursopleiding eruit? De 1*-instructeursopleiding in schema De Online Cursusadministratie De Leertaken De NOB-visie op leren en opleiden Inleiding De NOB-visie op leren in kernwoorden Zelfsturing Hoe kun jij hier leren? Zelfsturing, twijfel en inspiratie Het formuleren van doelen Waarom doelen stellen? Hoe zien doelen eruit? Welke soorten doelen zijn er? Van voorbereiding tot evaluatie: het APRE-model Analyseren van de beginsituatie Plannen van de lessen Drie werkvormen in de spotlights Realiseren van de les Factoren die bepalen of mensen (willen) leren Veiligheid in de theorieles Lesgeven aan volwassenen De NOB-opleidingen: je kunt er alle kanten mee op! Waar moet je zijn als je De duikwereld Veiligheid onder én boven water Wat kun jíj doen om de veiligheid te waarborgen? Zorgen voor veiligheid, hoe dan? Hoe houd je een goede briefing? Richtlijnen, regels en wetten...72 Bijlage A. Belangrijke wetstekst BPR...84 Bijlage B. Check de stek Observeren, analyseren en feedback geven Observeren Analyseren Feedback geven Stress bij leerlingen Observeren en analyseren: stress herkennen Feedback geven: reageren op stress bij je leerling Feedback ontvangen Reanimatie en zuurstoftoediening Het nut van zuurstoftoediening bij duikongevallen De zwembadles: leuk, goed en veilig! Basisprincipes in de (conditie)training Uithoudingsvermogen en trainingsintensiteit Trainingsvormen (van de motorische grondeigenschappen) Techniektraining Zwembadles: het aanleren van vaardigheden Jeugd bij de NOB - ScubaDoe NB: de demo skills zijn niet verwerkt in deze cursusmap. Deze zijn te vinden in de Online Cursusadministratie. G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

4 Over de cursusmap: Deze cursusmap bevat tekst over een aantal uiteenlopende onderwerpen. De makers hebben beoogd de cursusdeelnemer (achtergrond)informatie te verstrekken over onderwerpen die tijdens de lesdagen in de cursus aan de orde komen. Deze benadering betekent dat niet alle onderwerpen van A tot Z worden behandeld. Waar mogelijk vindt de lezer aan het einde van elk hoofdstuk de titels van boeken of documenten die dieper ingaan op het desbetreffende onderwerp. Als je opmerkingen over deze cursusmap hebt, horen we dat graag van je. Je kunt suggesties mailen aan info@onderwatersport.org. Meer informatie nodig? Binnen de NOB is een enorme hoeveelheid informatie over duiken, duikevenementen, adressen, lessen en lesplannen aanwezig. Zoveel, dat het een beginner vaak moeite kost om te achterhalen wat er eigenlijk allemaal al beschikbaar is. Hier een klein handvat om mee te beginnen: NOB-website Op de website vind je onder meer de adressen van alle verenigingen in Nederland,,een overzicht van de duik- en instructeursopleidingen, de polissen van de collectieve verzekeringen, het HR en de statuten van de NOB en alle verdere reglementen en besluiten. Onderaan op de website zie je de mogelijkheid om in te loggen. Na het inloggen vind je de: Online Cursusadministratie: Gedurende je opleiding zal je veel gebruik van maken van de Online Cursusadministratie. Die bereik je via MijnNOB en daarin heb je de mogelijkheid je portfolio in een virtuele omgeving bij te houden. Via MijnNOB vind je ook de Instructeurshandleiding met standaard lesplannen voor de theorie- en praktijklessen voor 1*- t/m 3*-duiker en Redden, theorietoetsen per hoofdstuk, vorderingsschema s en PP-presentaties. Tevens staan er filmpjes op van zogenaamde demo skills (demonstratievaardigheden). Verder is het materiaal van de eerder uitgegeven Introductieduik-CD en de Opfristraining CD opgenomen. Ten slotte vind je er een naslagwerk met artikelen over wet- en regelgeving, de Europese normering, reanimatie, het organiseren van evenementen en nog veel meer. Kennisbank: De Kennisbank is een online platform waarop alle NOB-instructeurs hun zelf gemaakte documenten kunnen delen. Denk maar aan lesplannen, presentaties en draaiboeken voor evenementen. Je kan hier als instructeur winkelen, maar natuurlijk óók jouw documenten plaatsen. Daar help je een andere instructeur wellicht weer mee. G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

5 1. Inleiding Je gaat beginnen aan een cursus om 1*-instructeur te worden. Misschien liep je al langer rond met dit idee, of wellicht hebben mensen van jouw vereniging gevraagd of het instructeurschap iets voor jou is. Als 1*-instructeur word je getraind om te helpen bij het opleiden van duikers. De Engelse benaming voor 1*-instructeur is Assistant Instructor; assistent dus. Dat zie je terug in de taken: Kerntaken De NOB 1*-instructeur is een assistent-instructeur. Hij heeft drie kerntaken: hij begeleidt duikers; hij verzorgt duikinstructie t/m het 3*-duikerniveau, deels onder directe supervisie van een 2*-instructeur; hij assisteert bij groepsactiviteiten. De opleiding tot 1*-instructeur is gericht op het verwerven van de competenties (combinatie van kennis en vaardigheden) die nodig zijn om onder supervisie van een 2*- instructeur les te kunnen geven aan duikers in opleiding in het theorielokaal en zwembad. Bevoegdheden Een NOB 1*-instructeur is gekwalificeerd voor de volgende taken: theorie ten behoeve van de 1*- t/m 3*-duikeropleiding onderwijzen en toetsen; zwembadoefeningen ten behoeve van de 1*-duikeropleiding onderwijzen en toetsen; zwembadoefeningen ten behoeve van de 2*- en 3*-duikeropleiding onderwijzen; buitenwateroefeningen aan de oppervlakte onderwijzen. Ingangsniveau Om deel te nemen aan de opleiding tot 1*-instructeur moet men: lid zijn van de NOB; minimaal 18 jaar zijn; minimaal 3*-duiker zijn; beschikken over een geldige medische goedkeuring voor de duiksport. Vervolgopleiding Een 1*-instructeur kan doorgaan met de opleiding tot 2*-instructeur. Je werkt steeds onder supervisie van een 2*-instructeur. In de praktijk betekent dit dat je overlegt met de 2*-instructeur over theorie- of zwembadlessen die je wilt geven. Veel verenigingen hebben een instructieteam met een hoofdtrainer die de coördinatie regelt. Dat is voor jou de aangewezen persoon om zaken mee af te stemmen. In het buitenwater zijn de regels nog iets strikter: daar geldt dat een 1*-instructeur in lessituaties uitsluitend onder directe supervisie van een 2*-instructeur kan werken. Directe supervisie betekent dat een instructeur zo dicht bij je in het water moet liggen, dat hij op elk moment fysiek kan ingrijpen. In deze cursus besteden we veel aandacht aan hoe je een goede theorieles geeft. Ook krijg je veel tips over veiligheid in het zwembad en over hoe je een leuke zwembadtraining kunt geven. We gaan niet diep in op lesgeven in het buitenwater. Dat onderwerp komt bij de 2*-instructeursopleiding uitgebreid aan de orde. Wij wensen je heel veel plezier toe bij je opleiding! Examencommissie, G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

6 1.1 Hoe ziet de 1*-instructeursopleiding eruit? De doelen van de 1*-instructeursopleiding De 1*-instructeur - kent de NOB-visie op leren en opleiden en weet dat de meest effectieve manier van leren leren door te doen is - kent de inhoud van de lesboeken 1*- t/m 3*-duiker en Redden - kan onder verantwoordelijkheid van een 2*-instructeur theorielessen geven over onderwerpen uit de opleidingen 1*- t/m 3*-duiker en Redden, waarbij hij de NOB-visie op leren en opleiden en het APRE-model gebruikt om zijn lessen vorm te geven - kan onder supervisie van een 2*-instructeur zwembadlessen geven voor de opleidingen 1*- t/m 3*-duiker en Redden - kan zijn eigen sterke en zwakke punten verwoorden wat lesgeven betreft. Tevens kan hij beschrijven op welke manier hij in én na de opleiding gaat werken aan de verbetering van zijn leerpunten. Wat doet een 1*I? Proeve van Bekwaamheid Leergang Theorie-instructie t/m 3*D PvB 2.1A Instructie geven - praktijkbeoordeling theorieles Zwembadles t/m 3*D PvB 2.1B Instructie geven - praktijkbeoordeling zwembadles Assisteren bij (les-) activiteiten PvB 2.3 Assisteren bij (les-) activiteiten - portfoliobeoordeling * NOB-visie op leren * didactiek * doelen stellen * zelfsturing * minilessen geven * veiligheid * observeren en analyseren * feedback geven * invulling zwembadlessen * NOB(-opleidingen) * wet- en regelgeving Hieronder geven we een overzicht van het opleidingstraject tot 1*-instructeur. In de Online Cursusadministratie vind je ook een programma-overzicht voor de deelnemers aan de opleiding. Opleidingsfase Centrale dagdelen Docent / IT assisteert Leertaken uitvoeren IT begeleidt Portfolio bijhouden IT geeft feedback Toetsfase Organiseren PvB s Deelnemer regelt e.e.a. Afleggen PvB s IT beoordeelt Voordracht als 1*I IT draagt voor De opleiding in stroomschema Op de volgende bladzijde is de gehele opleiding in een stroomschema weergegeven. In de daarop volgende paragrafen lees je exact welke personen daarbij een rol hebben en wat daarbij van jou wordt verwacht. De gehele opleiding is zo opgezet dat jij zoveel mogelijk zelf aan de slag gaat: jíj wilt immers leren om instructeur te worden. G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

7 Aanmelding bij NOB Portfolio één herkansing nee Kennis toets Voldoende Resultaat kennistoets Leerpunt verslagen dagdelen ja Profiel schets Dagdelen Startgesprek Leerpunt verslagen oefenlessen Begin Praktijk Leer traject Oefenen Theorielessen Oefenen Zwembadlessen nee Klaar? Klaar? nee ja ja P.V.B 2.1A P.V.B 2.1B één herkansing één herkansing nee Voldoende? ja nee Beoordeling Portfolio P.V.B. 2.2 Begeleiden vaardigheidstoetsen P.V.B. 2.3 Assisteren (les)activiteiten Aanpassen portfolio één herkansing Voldoende? ja nee Voordracht bij NOB G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

8 De Instructeur-trainer Een Instructeur-trainer (IT) kan in de instructeursopleiding twee verschillende rollen hebben: 1. begeleider: hij begeleidt je bij (de planning van) je leertaken en geeft je feedback bij het oefenen in de vereniging tijdens jouw praktijkleertraject. 2. beoordelaar: hij beoordeelt jouw Proeve van Bekwaamheid. Tijdens het eerste dagdeel, dat vooraf gaat aan de feitelijke cursusdagen maak je kennis met het team van Instructeur-trainers dat actief is bij jouw cursus. Hier maak je al afspraken over jouw persoonlijke begeleiding. Voor de inzet van Instructeur-trainers gelden een paar regels: a. de Instructeur-trainer moet specifiek opgeleid zijn om bij de instructeurscursus te kunnen assisteren. Alleen dan heeft hij alle relevante informatie over bijvoorbeeld procedures, wanneer hij in actie moet komen en wat er dan van hem verwacht wordt. b. De Instructeur-trainer die jou begeleidt tijdens je praktijkleertraject gaat jou niet beoordelen. De rollen van begeleider en beoordelaar zijn heel bewust gescheiden. c. De Instructeur-trainer die jou beoordeelt, is geen lid van jouw vereniging. De IT die jou begeleidt, kan dat wel zijn. Profielschets en startgesprek 1. Jij maakt voorafgaand aan de cursus een ontwikkelplan waarin je aandacht besteedt aan jouw motivatie, sterke punten en leerwensen; 2. Je start jouw praktijkleertraject altijd met een startgesprek met je begeleider. Dit is bedoeld om te inventariseren wat jij al kan en wat je wilt gaan leren in deze opleiding. Dit startgesprek wordt vastgelegd in de Checklist Werkafspraken. Je vindt deze checklist in de Online Cursusadministratie: inloggen cursusadministratie mijn activiteiten documenten Checklist Werkafspraken 1sterI. Op basis hiervan stellen jullie een leerwerkplan op: hierin verwoord je wat je al kan, wat je wil leren, hoe jij dat gaat aanpakken en hoe en wanneer jullie gezamenlijk gaan meten of er vooruitgang geboekt is. Centrale dagdelen De cursus bestaat onder meer uit acht dagdelen die door een docent worden gegeven. In het schema bij paragraaf 1.2 zie je wat centraal staat tijdens zo n dagdeel. Ook hierbij is het programma steeds zo opgezet dat jij zoveel mogelijk zelf aan de slag gaat. Kennistoets duiktheorie Je volgt een instructeursopleiding om te leren lesgeven. Het is natuurlijk ook van groot belang voor de kwaliteit van een instructeur wat hij zelf aan kennis in huis heeft! Het ingangsniveau voor deze opleiding is 3*-duiker (of gelijkwaardig) dus het zal je naar alle waarschijnlijkheid weinig moeite kosten om je kennis van het duiken te laten zien. Tijdens het eerste dagdeel, dat vooraf gaat aan de feitelijke cursusdagen krijg je een kennistoets van 50 vragen te maken over alle theorie tot en met het 3*-duikbrevet. Die bestaat grotendeels uit multiple-choicevragen en enkele open vragen. Omdat jij straks aan anderen het duiken gaat leren, willen wij dat je voor elk onderdeel een voldoende scoort. Er is één herkansing mogelijk. Vraag 1 t/m 15 Vraag 16 t/m 30 Vraag 31 t/m 45 Vraag 46 t/m 50 over 1*-duiker over 2*-duiker over 3*-duiker over Redden G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

9 Praktijkleertraject Met het afleggen van het praktijkleertraject bedoelen we: oefenen in de vereniging. Verzeker je ervan dat je een goede leerwerkplek in je club hebt: je moet optimaal in staat zijn om te leren. Dat betekent bijvoorbeeld dat er voldoende cursisten moeten zijn, dat je kunt leren in een (sociaal) veilige omgeving, dat er sprake is van een reële lessituatie en dat er bij jouw lessen steeds een 2*-instructeur aanwezig kan zijn (voor de momenten dat je begeleidend IT er niet is). Bespreek je leerwerkplek dan ook tijdens je startgesprek! Wellicht kan je begeleidend IT je verder helpen, bijvoorbeeld als je binnen je eigen club geen goede plek kan vinden. Je kunt dan zoeken naar een leerwerkplek bij een andere club. Het praktijkleertraject ziet er als volgt uit: Jij geeft ten minste twee theorielessen in een reële lessituatie. Hier oefen jij je in de competentie lesgeven. Tijdens de eerste oefen-theorieles laat jij je begeleiden door een Instructeur-trainer. Tijdens de andere laat jij je begeleiden door een buddy-cursist. Elke theorieles lever een feedbackverslag op met jouw belangrijkste leerpunten. In de Online Cursusadministratie vind je richtlijnen voor het opstellen ervan. Jij plaatst deze verslagen op je digitale portfolio in de Online Cursusadministratie en de Instructeur-trainer levert daar feedback op. Jij geeft ten minste twee zwembadlessen in een reële lessituatie. Hier oefen je je in de competenties lesgeven en organiseren activiteiten. Tijdens de eerste oefen-zwembadles laat jij je begeleiden door een Instructeurtrainer. Tijdens de andere laat jij je begeleiden door een buddy-cursist. Elke zwembadles levert een feedbackverslag op met jouw belangrijkste leerpunten. In de Online Cursusadministratie vind je richtlijnen voor het opstellen ervan. Jij plaatst deze verslagen op je digitale portfolio in de Online Cursusadministratie en de Instructeur-trainer levert daar feedback op. NB 1: Zowel bij de theorie- als bij de zwembadlessen staat "ten minste twee oefenlessen". Dat betekent dat de Instructeur-trainer in zijn functie als begeleider in overleg met jou bepaalt of die twee oefenlessen voldoende zijn. NB 2: Soms is er wat verwarring over de vraag in hoeverre een cursist nu zélf een lesplan moet maken. De NOB levert via de Online Cursusadministratie immers kant en klare lesplannen aan. Wij vragen van de instructeur dat hij zo n algemeen lesplan ombouwt totdat het naadloos aansluit op zijn eigen lesgeefsituatie (denk bijvoorbeeld aan het aantal cursisten, de locatie, de hulpmiddelen, de opleidingskalender etc.). Mocht een cursist van de instructeursopleiding dolgraag zelf een lesplan willen maken, dan mag dat natuurlijk, mits de onderhavige lesdoelstellingen gewaarborgd blijven. Zélf oefenen bij de vereniging met een buddy-cursist Het is belangrijk dat je ook echt oefent met lesgeven. Dat ga je in je opleiding dan ook doen: je oefent eerst op je mede-cursisten onder begeleiding van je docent en daarna ga je oefenen in de vereniging. De eerste keer doe je dat onder begeleiding van je Instructeur-trainer. Na die eerste keer oefenen, ga je opnieuw aan de bak, maar nu onder het toeziend oog van een medecursist. Deze bekijkt je planning, uitvoering en evaluatie en geeft na afloop van de les feedback op jouw functioneren. Andersom doe jij dat ook bij hem. Dit systeem zorgt ervoor dat de oefenlessen zo leerzaam mogelijk worden; jij krijgt immers feedback op maat bij alles wat je doet. Ten tweede is het ook heel leerzaam om een ander aan het werk te zien en hem vervolgens te beoordelen. We adviseren om daarvoor in elk geval het beoordelingsprotocol van PvB 2.1 te gebruiken! We vragen je steeds een verslag te maken van je eigen ervaringen, zodat jij je maximaal bewust wordt van wat je al goed kan en wat je nog kunt verbeteren. G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

10 Ketenverantwoordelijkheid Het moet duidelijk zijn wie nu eigenlijk de kwaliteit bewaakt in een getrapte lessituatie. Daarmee bedoelen we een situatie, waarbij een duiker-in-opleiding wordt geïnstrueerd door een instructeur-in-opleiding, die op zijn beurt begeleid wordt door een instructeurtrainer. Een term die hier ook gebruikt kan worden, is ketenverantwoordelijkheid. 1. Bij instructie aan een duiker-in-opleiding door een instructeur-in-opleiding is de begeleidend (c.q. beoordelend) IT eindverantwoordelijk voor de juistheid en kwaliteit van de opleiding aan de duiker; 2. Bij lessituaties in het water met een instructeur-in-opleiding (en zijn buddycursist) moet te allen tijde (ten minste) een 2*-instructeur aanwezig zijn voor het uitoefenen van directe supervisie. De kerntaak van de 2*-instructeur is het borgen van de veiligheid van de duikers die in opleiding zijn; 3. Als twee instructeurs-i.o. zonder directe supervisie van een 2*I of IT oefenen, hebben zij daarbij de bevoegdheden van hun hoogst behaalde brevet (d.w.z. de bevoegdheden van het 3*D-brevet in het geval van twee 1*I s in opleiding en de bevoegdheden van het 1*I-brevet als er twee 2*I s in opleiding oefenen). Je portfolio Het portfolio is een verzameling documenten die je als instructeur-in-opleiding maakt en in de Online Cursusadministratie plaatst. Het resultaat van je kennistoets wordt door je docent ook in je portfolio gezet. Het portfolio van de 1*I-cursist bevat vóór het afleggen van de PvB s in ieder geval: - Ontwikkelplan van de deelnemer - Resultaat kennistoets duiktheorie - Leerpuntverslagen n.a.v. de plenaire dagdelen 1 t/m 8 - Feedbackverslagen n.a.v. theorielessen (feedback IT + buddy-cursist) - Feedbackverslagen n.a.v. zwembadlessen (feedback IT + buddycursist) In paragraaf 1.3 lees je meer over het gebruik van de Online Cursusadministratie. Kwalificatiestructuur Sport De instructeursopleidingen van de NOB zijn in 2005 aangepast aan de Kwalificatiestructuur Sport (KSS). Dit is een algemene en bindende kwalificatiestructuur voor sportleiders op vijf verschillende niveaus die binnen Europa voor de kaderopleidingen van alle takken van sport geldt. De nummers achter de proeven van bekwaamheid (bijvoorbeeld PvB 2.3) slaan op onderdelen van deze Kwalificatiestructuur Sport. De 1*-instructeur heeft KSS-niveau 2. Proeve van Bekwaamheid (PvB) De 1*I-opleiding sluit je af door de PvB s met een voldoende score af te leggen: Proeve van Bekwaamheid Theorieles geven (KSS 2.1a) Proeve van Bekwaamheid Zwembadles geven (KSS 2.1b) Proeve van Bekwaamheid Begeleiden bij vaardigheidstoetsen (KSS 2.2) Proeve van Bekwaamheid Assisteren bij (les)activiteit (KSS 2.3) De PvB s: Dat zien we aan het einde van de cursus wel? Wij adviseren je dringend om dit niet te doen. In het beoordelingsprotocol van elke PvB staat namelijk precies omschreven wat er van jou verwacht wordt aan de eindstreep. Wel zo praktisch dus om dat nu al te weten! G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

11 Ga je oefenen in de praktijk? Neem dan eerst het beoordelingsprotocol door, zodat je weet waar jouw IT op gaat letten. Het beoordelingsprotocol Er zijn twee typen van beoordeling: de portfoliobeoordeling en de praktijkbeoordeling. Bij een praktijkbeoordeling observeert de Instructeur-trainer jou tijdens een les en beoordeelt hij je aan de hand van het protocol. Je slaagt voor je PvB als je op elke regel een vinkje hebt. Als je het protocol van PvB 2.3 (portfoliobeoordeling) vergelijkt met dat van PvB 2.1 (praktijkbeoordeling) dan zie je dat je bij 2.1 niet één, maar drie kolommen hebt om de score te noteren. Bij een praktijkbeoordeling heb je namelijk ook de mogelijkheid om deelcompetenties via het reflectie-interview aan te tonen. Het principe is dat zoveel mogelijk deelcompetenties echt in de praktijk getoond worden. De beoordelaar vinkt dan af in de kolom praktijk. Soms doet een bepaalde situatie zich echter niet voor, bijvoorbeeld deelcompetentie vijf van PvB 2.1A. Om in zo n geval de kandidaat toch de kans te geven om deze deelcompetentie aan te tonen, zal de IT deze via het reflectie-interview aan de orde stellen. Hij kan dan bijvoorbeeld een situatie beschrijven en de kandidaat vragen hoe hij daarop zou reageren. Is zijn antwoord daarop voldoende, dan vinkt hij af in de kolom reflectie. Om voor de PvB te slagen, moet de kandidaat op elke regel een vinkje krijgen. Bij een portfoliobeoordeling wordt een door de cursist aangeleverd bewijs beoordeeld, in jouw geval dus je ontwikkelplan en je feedbackverslagen. Bij een portfoliobeoordeling (PvB 2.3) zie je op het beoordelingsprotocol op pagina 3 een kolom voldaan. Om voor de PvB te slagen, moet je álle deelcompetenties hebben aangetoond. Je beschikt echter ook al vanaf de aanvang van de opleiding over de PvB s, dus je weet vanaf het begin wat er van je verwacht wordt. Wanneer ben je 1*-instructeur? Je moet aan de volgende voorwaarden voldoen om 1*-instructeur te worden: a. resultaat kennistoets duiktheorie voldoende door: docent b. resultaat Proeve van Bekwaamheid Theorieles geven (KSS 2.1a) voldoende door: beoordelend Instructeur-trainer (níet je begeleider) c. resultaat Proeve van Bekwaamheid Zwembadles geven (KSS 2.1b) voldoende door: beoordelend Instructeur-trainer (níet je begeleider) d. resultaat Proeve van Bekwaamheid Begeleiden bij vaardigheidstoetsen (KSS 2.2) voldoende door: beoordelend Instructeur-trainer (níet je begeleider) e. resultaat Proeve van Bekwaamheid Assisteren bij (les)activiteit (KSS 2.3) voldoende door: beoordelend Instructeur-trainer (níet je begeleider) Duur opleiding Binnen één jaar na jouw eerste cursusdag moet je de hele opleiding hebben afgesloten. Dat wil zeggen dat je alle PvB s voldoende moet hebben afgelegd; zo niet, dan vervallen al jouw tot dan toe behaalde resultaten. Herkansing Zowel bij de kennistoets duiktheorie en de proeven van bekwaamheid is slechts één herkansing mogelijk. G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

12 Voordracht als 1*-instructeur Als jij alle PvB s met goed gevolg hebt afgelegd, draagt jouw beoordelaar je voor als 1*- instructeur. Dat doet hij via het voordrachtformulier dat je vindt in de Online Cursusadministratie. In paragraaf 5 van het Toetsplan (zie Online Cursusadministratie) vind je de eisen met betrekking tot onder meer de doorlooptijd. Waar in alle documenten wordt gesproken over uitslag, wordt het resultaat van één PvB bedoeld. Als het gaat over de einduitslag, bedoelen we het eindresultaat na het afleggen van alle PvB s. Alleen over de einduitslag wordt gecorrespondeerd met de Examencommissie. Nadat je je instructeursdiploma hebt behaald Na het succesvol afronden van je opleiding tot 1*-instructeur krijg je automatisch een NOB Instructeurslicentie, die jouw de feitelijke bevoegdheid geeft om les aan duikers te geven. Je bent er zelf verantwoordelijk voor dat je vaardigheden en kennis op peil blijven. Dit is ook vastgelegd in de Gedragscode NOB die je vindt via e-documents. De NOB ondersteunt je hierbij door het organiseren van diverse workshops voor instructeurs. Welke je kiest, bepaal jij zelf. Op de website van de NOB vind je een overzicht van de mogelijkheden. Jaarlijks voer je in elk geval digitaal een Online Update uit. Dit is een toets waarvoor je een voldoende resultaat moet scoren als je voor het daarop volgende jaar weer een geldige licentie wil ontvangen. Dit is vastgelegd in de Licentieregeling instructeursmei2014 (via e-documents). Let op: in het jaar waarin je jouw 1*-instructeursopleiding afsluit (bijvoorbeeld 2015), hoef je geen Online Update te doen. Die verplichting gaat pas het daarop volgende jaar (in dit voorbeeld dus 2016) in. Je ontvangt hierover persoonlijk bericht. Woorden en begrippen Uitsluitend omwille van de leesbaarheid hebben wij ervoor gekozen steeds mannelijke voornaamwoorden te gebruiken. Deze kunnen echter zonder enig bezwaar en op volstrekt gelijkwaardige wijze worden vervangen door de vrouwelijke equivalent. Verder kom je de volgende begrippen tegen: cursist / deelnemer, leerling en kandidaat. Om spraakverwarring te voorkomen, geven wij hier de betekenis van deze begrippen in de 1*-instructeursopleiding. Cursist / deelnemer = iemand die aan een instructeursopleiding deelneemt Directe supervisie Leerling Kandidaat APRE LPV KISS = de 2*I (of hoger) houdt toezicht en is op grijpafstand van de cursisten (zie ook supervisie ) = iemand die aan een duikopleiding deelneemt = een cursist die zijn Proeve van Bekwaamheid aflegt. = Analyseren Plannen Realiseren Evalueren = leerpuntenverslag = Keep It Simple, Short KSS = Kwalificatiestructuur Sport (vanuit ministerie van VWS, geborgd door NOC*NSF) G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

13 Leerwerkplek PLT PvB SMART Supervisie = vereniging of duikschool waar jij je oefenlessen kunt geven = praktijkleertraject, leren door te functioneren als instructeur = Proeve van Bekwaamheid = Specifiek Meetbaar Acceptabel Realistisch Tijdgebonden = de 2*I (of hoger) is op de hoogte van en heeft ingestemd met de door jou voorgenomen opleidingsactiviteiten G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

14 1.2 De 1*-instructeursopleiding in schema Dagdeel 1 Doelstellingen: Na dit dagdeel: - ken jij de gang van zaken tijdens de 1*-instructeurscursus en weet je welke rol jij en jouw Instructeur-Trainer daarin gaan spelen - kun jij drie belangrijke taken van een 1*-instructeur noemen - kun jij beschrijven welke rol jij als 1*-instructeur vervult bij het opleiden van respectievelijk 1*-, 2*- en 3*-duikers - kun jij drie belangrijke elementen uit de NOB-visie op leren en opleiden noemen - kun jij uitleggen op welke manieren een NOB-instructeur een voorbeeldfunctie heeft - kun jij drie redenen noemen waarom het formuleren van een lesdoelstelling nodig is - kun jij beschrijven waar een goede lesdoelstelling aan moet voldoen. Daarbij gebruik je de term SMART - kun jij een SMART-lesdoelstelling formuleren - kun jij drie manieren van beoordelen noemen en uitleggen hoe ze werken Voorbereiden: - alle PvB s doorlezen en eventuele vragen noteren en meenemen - eventuele vragen over de gang van zaken tijdens de opleiding noteren en meenemen - de Instructeurshandleiding in Online Cursusadministratie doorbladeren - Inleiding uit de cursusmap lezen - hoofdstuk 2 en 3 uit de cursusmap lezen - Ontwikkelplan van jou als instructeur opstellen en plaatsen in Online Cursusadministratie. Dagdeel 2 Doelstellingen: - jij weet waar de letters APRE voor staan als het gaat om het voorbereiden van een les - jij kunt vijf voorbeelden van didactische werkvormen noemen en aangeven op welke manier zo n werkvorm actief en zelfstandig leren bevordert - jij kunt drie manieren noemen waarop je de voorkennis van je leerlingen activeert - jij kunt een duidelijke, complete opdracht geven (vijf elementen) - jij kunt bij elk theorie-onderwerp uitleggen waarom het relevant is voor een duiker - jij kent de 10 Gouden Regels en je kunt drie voorbeelden noemen van belangrijke items die jij straks aan je leerlingen gaat leren - jij kunt alle mogelijkheden en opties van het NOB-opleidingssysteem aan je leerlingen voorleggen Voorbereiden: - hoofdstuk 4, 5 en 6 uit de cursusmap lezen - de theorielesplannen van deel I van de Instructeurshandleiding in Online Cursusadministratie bekijken G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

15 Dagdeel 3 Doelstellingen: - jij kunt uitleggen hoe het zorgen voor veiligheid ook bij de theorieles aandacht verdient - jij kunt twee voorbeelden noemen van werkvormen die door leerlingen niet als veilig ervaren worden - jij kunt vijf aspecten noemen waarmee je als instructeur rekening moet houden bij het lesgeven aan volwassenen - jij kunt vier factoren noemen die bepalen of er in een situatie geleerd wordt - jij kunt een bestaand lesplan aanpassen aan de actuele situatie - jij kunt drie voorbeelden van didactische hulpmiddelen noemen; per hulpmiddel weet je een voor- en een nadeel Voorbereiden: - hoofdstuk 4 en 5 uit de cursusmap nog eens doornemen Dagdeel 4 Doelstellingen: - jij kunt vijf richtlijnen uit de NOB-Richtlijnen voor Veilig Duiken noemen - jij kunt vier elementen van de voorbereiding van een briefing noemen - jij kunt een ABC-briefing houden - jij kunt drie maatregelen noemen waarmee jij als instructeur de veiligheid in gebouwen (algemeen) kunt waarborgen - jij kunt vijf maatregelen noemen waarmee jij als instructeur de veiligheid tijdens een zwembadles kunt waarborgen; we hebben het hier over veiligheid onder én boven water - jij kunt uitleggen wat jouw verantwoordelijkheid met betrekking tot de waarborging van de veiligheid in het zwembad is - jij kunt vijf maatregelen noemen waarmee jij als instructeur de veiligheid bij buitenwaterduiken / verenigingsduiken kunt waarborgen; we hebben het hier over veiligheid onder én boven water Voorbereiden: - hoofdstuk 7 uit de cursusmap lezen - de Richtlijnen voor Veilig Duiken van de NOB-website lezen - van deel III van de Instructeurshandleiding in Online Cursusadministratie de volgende documenten lezen: RI&E, duikhygiëne en stress Dagdeel 5 Doelstellingen: - jij kunt een lijst opstellen met criteria die jij nodig hebt om in verschillende situaties de juiste analyse te kunnen maken - jij kunt beschrijven wat feedback is en waar het aan moet voldoen - jij bent in staat om op een juiste manier feedback te geven - jij kunt tenminste zes vormen noemen van waarneembaar gedrag dat op spanning of stress kan duiden bij een leerling - jij kunt uitleggen hoe jij zodanig op stress bij een leerling kunt reageren dat de stress (gedeeltelijk) afneemt - jij laat in woord en gedrag zien dat je op een juiste manier met het krijgen van feedback kunt omgaan - jij bent in staat op een duidelijke wijze, aan medecursisten, de demo skills te demonstreren - jij bent in staat de verschillende aspecten van het observeren, analyseren en feedback geven toe te passen in een gespeelde lessituatie Voorbereiden: - hoofdstuk 8 en 10 uit de cursusmap lezen G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

16 Dagdeel 6 Doelstellingen: - jij kunt uitleggen dat elke duik in feite een decompressieduik is - jij kunt uitleggen hoe actuele kennis over decompressie de duikveiligheid in het algemeen bevordert - jij kunt uitleggen waarom elke instructeur actuele kennis over decompressie moet hebben - jij kunt de theoriesessies over decompressie in de 3*-duikopleiding begeleiden en evalueren Voorbereiden: - hoofdstuk 2 uit het boek 3*-duiker doorlezen Dagdeel 7 Doelstellingen: - jij kan minimaal 3 redenen noemen waarom de arbowetgeving belangrijk is voor jou als instructeur - jij kan minimaal 4 aspecten uit de arbowetgeving noemen waar je bij het voorbereiden en uitvoeren van een les via het APRE model rekening moet houden. - jij weet wat er binnen jouw vereniging al geregeld is voor instructeurs in het kader van de arbowetgeving zodat je dit kunt gebruiken bij je les(voorbereiding). - jij eet wanneer je aansprakelijk gesteld kunt worden voor een gebeurtenis. Voorbereiden: - Reader Sportduikinstructie en de regels (via e-documents) doorlezen Dagdeel 8 Doelstellingen: - jij kunt uitleggen uit welke drie kernonderdelen een zwembadtraining bestaat - jij hebt na het volgen van dit dagdeel tien creatieve zwembadoefeningen verzameld Voorbereiden: - cursusmap hoofdstuk 10 doorlezen - deel II van de Instructeurshandleiding in Online Cursusadministratie bekijken - de zwembadlesplannen op deel I van de Instructeurshandleiding in Online Cursusadministratie bekijken G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

17 1.3 De Online Cursusadministratie In de Online Cursusadministratie heeft elke cursist de mogelijkheid zijn portfolio in een virtuele omgeving bij te houden. Hier heb je een helder overzicht van je taken en het voorkomt dat cursisten en Instructeur-trainers verstrikt raken in enorme hoeveelheden en post. Inloggen op de Online Cursusadministratie gaat via MijnNOB. Als het goed is, heb je je activatiecode al enige tijd geleden ontvangen. Daarmee kun je jouw MijnNOB-account activeren. Mocht je nog geen toegang hebben tot MijnNOB, stuur dan een mailtje naar om een activatiecode aan te vragen. Jouw eigen account op de Online Cursusadministratie Je komt bij je account via je inlog voor MijnNOB. Als je ingelogd bent, klik je op de grote knop Cursusadministratie. In het volgende scherm plaats je de cursor op het menu-item Cursusadministratie en in het uitklapmenu dat dan verschijnt, klik je op Mijn activiteiten (zie afbeelding hieronder). Er verschijnt nu een scherm met een schema waarin jouw opleiding vermeld staat. Helemaal rechts in het schema zie je de linkjes Documenten en Taken staan. Als je klikt op Documenten krijg je alle algemene documenten te zien die voor jou als 1*I-in-opleiding relevant zijn: de lesmap, de PvB, checklijsten enzovoort. Als je klikt op Taken zie je alle leertaken en uit te voeren PvB s op een rijtje staan. G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

18 De afbeelding die je hier ziet, geeft de leertaken (huiswerk) en PvB s (toetsmomenten) van de 1*-instructeursopleiding aan. Boven de rode pijl zie je linkjes naar alle leertaken staan; boven de oranje pijl zie je of de praktijkbegeleider / beoordelaar (de Instructeurtrainer) het document al gelezen (en indien nodig beoordeeld) heeft. Als je op een leertaak klikt, zoals we in de afbeelding bovenaan de volgende pagina hebben gedaan, vind je in volgende scherm twee belangrijke plekken: de rode pijl wijst naar een concrete beschrijving van hoe je de taak moet uitvoeren. We raden je dringend aan om dit document zorgvuldig door te nemen, voordat je aan de slag gaat met de leertaak. De handleiding geeft richting aan jouw leertaak en waarborgt een goede aansluiting bij het beoordelingsprotocol van je PvB. Bij de oranje pijl kan je jouw document uploaden. G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

19 G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

20 G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

21 1.4 De Leertaken Voor elke leertaak kun je via de Online Cursusadministratie een document vinden met richtlijnen voor de uitvoering ervan. Bij de 1*-instructeursopleiding gaat dat om de volgende documenten Ontwikkelplan van jou als instructeur In het ontwikkelplan (min. ½ A4, max. 1 A4) gaat het erom jouw persoonlijke verhaal te formuleren, in plaats van een algemeen beeld te schetsen. Je geeft hiermee jezelf (en de docent) een leidraad voor dat wat jíj in deze instructeurscursus wilt leren. Volg bij het opstellen van je ontwikkelplan de handreiking die je vindt in de Online Cursusadministratie (ONLINE PORTFOLIO Jouw Ontwikkelplan) Begeleiding door een Instructeur-trainer Tijdens je instructeursopleiding ga je ook echt in de praktijk aan de slag. Je gaat lesgeven in een vereniging (duikschool), onder begeleiding van een Instructeur-trainer. Het is de bedoeling dat jij de les plant en uitvoert en dat je achteraf met de IT bespreekt wat goed ging en wat beter kon. De feedback die je van je IT ontvangt, is waardevolle informatie! Na het geven van jouw eerste theorieles in de vereniging maak je een feedbackverslag (min. ½ A4, max. 1 A4) waarin je weergeeft wat je hebt geleerd. Hetzelfde geldt voor de zwembadles. Volg bij het opstellen van je feedbackverslagen de handreiking die je vindt in de Online Cursusadministratie (ONLINE PORTFOLIO Verslagen Oefenen Theorielessen / Zwembadlssen). Als je deze handreikingen volgt, weet je zeker dat jouw verslag aansluit bij het beoordelingsprotocol Begeleiding door een buddy-cursist Bij je tweede theorieles die je in het kader van deze opleiding bij je vereniging geeft, laat je je beoordelen door een buddy-cursist. Ook dit verslag maakt deel uit van je portfolio. Hetzelfde geldt voor je tweede zwembadles Begeleiding van een buddy-cursist Je hebt nu zelf kennis gemaakt met wat er allemaal komt kijken bij het lesgeven. Die kennis en ervaring ga je gebruiken voor het beoordelen van een buddy-cursist. Je gaat als buddy-beoordelaar één theorieles, één zwembadles beoordelen. Je zorgt ervoor dat je buddy-cursist binnen een week over het desbetreffende verslag beschikt ten behoeve van zijn portfolio. In jouw portfolio neem je een kopie van de verslagen op. Volg bij het opstellen van je feedbackverslagen de handreiking die je vindt in de Online Cursusadministratie (ONLINE PORTFOLIO Verslagen Oefenen Theorielessen / Zwembadlssen). G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

22 In je portfolio staan uiteindelijk naast je ontwikkelplan en uitslag duikerkennistoets - acht leerpuntverslagen. Beoordeling door begeleidend IT Beoordeling door buddycursist 1 Beoordeling door buddycursist 2 Jouw feedback op les van buddy-cursist Theorieles het lesverslag dat jij zelf maakte n.a.v. jouw eigen ervaringen en de feedback van je begeleidend IT op je eerste les het lesverslag dat jij maakte n.a.v. jouw eigen ervaringen en de feedback van je buddy-cursist op je tweede zwembadles het feedbackverslag dat jouw buddy-cursist maakte n.a.v. het beoordelen van jouw zwembadles het feedbackverslag dat jij maakte n.a.v. het beoordelen van de zwembadles van je buddycursist. Zwembadles het lesverslag dat jij zelf maakte n.a.v. jouw eigen ervaringen en de feedback van je begeleidend IT op je eerste les het lesverslag dat jij maakte n.a.v. jouw eigen ervaringen en de feedback van je buddy-cursist op je tweede zwembadles het feedbackverslag dat jouw buddy-cursist maakte n.a.v. het beoordelen van jouw zwembadles het feedbackverslag dat jij maakte n.a.v. het beoordelen van de zwembadles van je buddycursist. G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

23 2. De NOB-visie op leren en opleiden 2.1 Inleiding De NOB gaat ervan uit dat leren iets is dat continu gebeurt. Iedere ervaring kan bijdragen aan het ontwikkelen van nieuwe vaardigheden. Nadat het nieuwe ingeslepen is, vormt dit op zijn beurt het startpunt van een nieuw leerproces. In onze visie worden mensen met name competenter door te doen. Dat doen vindt in de visie van de NOB met name plaats in de duik- en instructeurspraktijk. Door in de praktijk een prestatie te leveren (= bijv. een complexe opdracht uitvoeren) wordt men al lerende competenter. Bij dit leren draait het om reflectie: nadenken over de successen en knelpunten bij de uitvoering en hier conclusies aan verbinden. Leren en opleiden zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het leren van de individuele deelnemer is effectiever, doelmatiger en dus succesvoller, als de bij het leerproces betrokken instructeurs/docenten de leerbehoeften van de deelnemer kennen en de deelnemer kunnen helpen het leertraject ernaar in te richten. Opleiden is in de NOB-visie een vak en de mensen die daarin een rol vervullen, zijn vaklieden. Zij kennen de praktijk, houden zich voortdurend op de hoogte van de ontwikkelingen en zijn experts als het gaat om het invullen van hun specifieke rol. Dat klinkt ambachtelijk en dat is het ook. Zelfs met behulp van alle nieuwe technologie blijft opleiden werk van en voor mensen. In deze 1*-instructeursopleiding ga jij aan de slag met oefenen, uitproberen en toekijken bij buddy-cursisten om de basisbeginselen van dit vak onder de knie te krijgen. 2.2 De NOB-visie op leren in kernwoorden In kernwoorden kun je de NOB-visie op leren als volgt samenvatten (in alfabetische volgorde): Actueel gebaseerd op de huidige stand van de techniek (apparatuur) en inzichten (Richtlijnen voor Veilig Duiken) en hoe je daar in de praktijk het meest adequaat mee omgaat Compleet leren van alle relevante kennis en vaardigheden en niet meer dan dat Intensief met niet meer dan twee buddyparen per instructeur maximale aandacht en begeleiding Internationaal met een internationaal erkend brevet als resultaat Kwaliteit houvast voor allen door standaard-lesplannen, standaard lesmateriaal en cursistgerichte, competente docenten Leuk garandeert dat de beginnende duiker snel het water in mag + duiken is plezier voor twee consequent doorvoeren van het buddy-systeem tijdens de cursus Maatwerk - voor de duiker: start mogelijk op een door hem gewenst tijdstip /cursus in een door hem gewenst tempo - voor de instructeur: vrijheid om eigen methodiek te kiezen (binnen de visie op leren van de NOB) Succesbeleving steeds het idee dat je vooruitgang maakt Uitnodigend aansprekend cursusmateriaal: foto s, dia s, sheets, uitgebreid / losbladig logboek, demomateriaal, video s Veilig de opleidingen zijn gericht op leren veilig te duiken G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

24 De NOB wil de deelnemers aan haar opleidingen in staat stellen adequaat praktisch te handelen in hun concrete situatie. Het gaat erom dat de deelnemer in toenemende mate in staat is zijn eigen gedrag effectief te sturen. Met andere woorden: tijdens de leertrajecten wordt de probleemoplossingbekwaamheid van de deelnemers vergroot. Het gaat dus om vaardigheden. Kennis is hierbij middel. Tijdens een NOB-opleiding wordt de probleemoplossingsbekwaamheid van de deelnemers vergroot. Het gaat dus om vaardigheden. Kennis is hierbij een middel. Wat opleiden betreft, gaat het dus steeds om 'leren door te laten doen': activerende didactiek is de norm voor het gedrag van instructeurs. Het is belangrijk dat je weet dat deze manier van leren en opleiden heel bewust door de NOB is gekozen. Via het invulformulier Wat weet ik na twee weken? zul je zelf ontdekken dat actief leren het beste rendement op de lange termijn oplevert. 2.3 Zelfsturing Voor veel mensen is het begrip zelfsturing binnen een opleiding niet meer dan een vage term. Aan het einde van dit hoofdstuk vind je een tekst over zelfsturing van de Hogeschool van Amsterdam. Die geeft je een aardig beeld van wat zelfsturing is. Het zal je opvallen dat zelfsturing direct aanhaakt bij een aantal van de kernwoorden van de NOB-visie op leren en opleiden. Bijvoorbeeld op maatwerk en succesbeleving. Wat betekent zelfsturing voor jou als instructeur? En voor jouw leerlingen? Ook deze vraag wordt belicht in de tekst aan het einde van dit hoofdstuk. De rol van een instructeur verschuift van deskundige naar inspirator en motivator. Wij vinden twee aspecten van zelfsturing van groot belang: - de verantwoordelijkheid voor het behalen van de leerdoelen ligt bij de cursist - de instructeur creëert een rijke leeromgeving en inspireert en stimuleert de cursisten om te leren. G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

25 2.4 Hoe kun jij hier leren? Er zijn veel manieren om kennis te verwerven, vaardiger te worden en je houding te veranderen. Een vijftal manieren zal voor jou als aankomend instructeur wellicht effectief blijken te zijn: - Observeren en imiteren Het leerdoel hierbij is: effectieve handelingspatronen van instructeurs kennen. Tijdens deze opleiding kan je hieraan werken door elkaars minilessen kritisch te bekijken en door scherp te letten op de gedragingen van de opleiders. - Kennis verwerven Het leerdoel hierbij is: gereedschap voor de praktijk bezitten. Tijdens deze opleiding kan je hieraan werken door het lesmateriaal te bestuderen en door je kennis van het instructie geven te vergroten door hierover met experts uit de groep van gedachten te wisselen. - Kennis verwerken en toepassen Het leerdoel hierbij is: scenario's ontwikkelen om de complexe lessituaties te hanteren. Tijdens deze instructeursopleiding kan je hieraan werken door tijdens de theorielessen je steeds af te vragen: "Wat kan ik hiermee doen als instructeur?" / "Hoe kan ik deze ideeën gebruiken om ervoor te zorgen dat mijn leerlingen maximaal kunnen leren?" - Doen Het leerdoel hierbij is: uitbreiden van je gedragsrepertoire Tijdens deze instructeuropleiding kan je hieraan werken door iedere gelegenheid aan te grijpen om een les te kunnen geven en door tijdens je stage een actieve rol te spelen. - Reflecteren Het leerdoel hierbij is: bewust worden van de effecten van je eigen gedrag Tijdens deze instructeuropleiding kan je hieraan werken door vragen te stellen aan jezelf en aan elkaar. Ook het werken aan je logboek en je stageverslag helpen je hierbij. Tip: noteer veel! 'Denken doe je met een pen!' is een perfect credo voor alle typen opleidingen. G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

26 Lectoraat Reflectie op het Handelen afd. Onderwijsresearch & Ontwikkeling Zelfsturing, twijfel en inspiratie Janneke Hesselink Hoeveel invloed heeft een student op zijn eigen leerproces? Voor een studiedag op mijn opleiding verzorg ik een Socratisch Gesprek met als thema zelfsturing. Bij het inventariseren van de uitgangsvraag zien we dilemma s als: Wanneer wordt zelfsturing laissez faire? Wat is de rol van de docent bij zelfsturing? Maar uiteindelijk kiezen we ervoor om het antwoord op de vraag te zoeken: Wat is zelfsturing? In het uitkiezen van een goede vraag kwamen we er achter dat we wel een beeld bij zelfsturing hebben maar dat we eigenlijk niet goed weten wat wij er met elkaar en als opleiding mee bedoelen. Dit was voor mij een verrassing, ik werk op een relatief nieuwe opleiding en wij besteden veel aandacht aan visie ontwikkeling en aan ons onderwijsconcept. Uit dit Socratisch Gesprek bleek hoe belangrijk het is om stil te staan bij gezamenlijke veronderstellingen. Het doel van dit artikel is om duidelijk te maken dat het begrip zelfsturing geëxpliciteerd dient te worden als je dit als opleiding centraal stelt. Wat wordt er eigenlijk bedoeld met zelfsturing? En als die vraag is beantwoord wat zijn de consequenties voor de organisatie en voor de rol van de docent? Ik ga op zoek naar het antwoord op de volgende vragen: Hebben studenten eigenlijk wel de mogelijkheid om te sturen in hun eigen leerproces? Heeft de vakdocent nog wel bestaansrecht als je de student zoveel invloed geeft? Is zelfsturing soms een modebegrip? En vooral: Heeft zelfsturing niet veel grotere gevolgen voor het curriculum dan nu te zien is in de meeste opleidingen? Wat is zelfsturing? Waar het bij zelfsturing om draait is dat studenten eigenaar zijn van hun leerproces. Niet de docent maakt zich druk of de leerdoelen worden bereikt maar de student. Als je een docent vraagt een succesvolle student te omschrijven zal hij waarschijnlijk de volgende aspecten noemen: Heeft interesse voor het vak, toont motivatie, is iemand die leert zonder al te veel aansporing, stelt vragen die getuigen van inzicht en neemt initiatief om meer van het onderwerp te weten te komen. Toch wordt ook bovenstaande student vaak weinig ruimte geboden om keuzes te maken en initiatieven te tonen. In het basisonderwijs is het begrip Adaptief onderwijs een veel gebruikt model. Adaptief onderwijs stelt drie basisbehoeftes van leerlingen centraal en bouwt hieromheen een rijke leeromgeving om recht te doen aan die behoeftes. Zelfsturing is hierbij de kern van het leren. Om kinderen mede-eigenaar te maken van het leren en leven op school, ontwerpt de leerkracht een krachtige en participatieve leeromgeving. Hierin wordt tegemoet gekomen aan de drie basisbehoeften: relatie, competentie en autonomie. Hierdoor ontstaat een veilig en uitdagend leerklimaat, ontwikkelen kinderen vaardigheden om zichzelf te sturen, kunnen ze leren in betekenisvolle situaties en leren ze te reflecteren op hun denken en doen (bron: APS). G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015

27 Door op een adaptieve wijze het onderwijs in te richten, word je gedwongen om op een andere manier naar het leren van studenten te kijken. Leren studenten wel van colleges? Wat zit er achter spijbelgedrag van studenten? Waarom leveren ze verslagen niet in? Waarom studeren ze altijd thuis en niet op de opleiding? Een voorbeeld: Een aantal eerstejaars studenten verstoort systematisch de hoorcolleges. Ze luisteren naar hun walkman, kletsen met elkaar, SMS-en. Docenten worden er wanhopig van. De studenten worden weggestuurd en er wordt weer eens ernstig met ze gesproken. Een docent concludeert dat deze studenten niet willen leren. Dezelfde groep studenten is op vrijdagmiddag altijd op de opleiding, sterker nog zij verlaten meestal als laatste het pand. Ze vormen samen de studentenband en hebben al een paar keer met zeer veel succes opgetreden. De studenten leren hier vaardigheden als samenwerken en vooral samenspelen, iets waar ze veel moeite mee hebben en wat niet zonder slag of stoot gaat. Toch zetten ze door en vertonen ze hierin een grote betrokkenheid. Studenten willen leren, alleen willen ze niet altijd leren wat de docent wil dat ze leren en niet altijd op het moment het rooster aangeeft dat ze het moeten leren. Het gedrag van de studenten in het hoorcolleges geeft wel aanleiding tot de conclusie dat de studenten ongemotiveerd zijn. Maar in deze redenering wordt buiten beschouwing gelaten dat dezelfde studenten in andere situaties vooraan staan om mee te doen. Een ander voorbeeld: Als een periode wordt afgesloten met presentaties en niet met een tentamen wordt zowel door docenten als door studenten veel meer gelet op de leerbehoeftes van de studenten. Docenten geven een overzicht van hun vakgebied en maken hier met de studenten een keuze uit. Studenten vormen leerteams om een onderdeel uit te werken, ze nemen initiatieven voor excursies en doen aanvragen voor bepaalde gastdocenten. Studenten geven zelf aan dat ze veel leren van de presentaties en willen hier meer tijd voor nemen zodat ze tot meer diepgang komen. Een van de slogans van de HvA is dat de toets het leergedrag stuurt. Uit dit voorbeeld blijkt dat de keuze om studenten juist in de toetsing veel invloed te geven leidt tot zelfsturende studenten. Zelfsturing is effectief omdat studenten aangesproken worden op hun betrokkenheid. Hiervoor is het belangrijk om recht te doen aan de behoefte aan autonomie, competentie en relatie van de student. Aan de behoefte aan relatie wordt op de meeste opleidingen voldaan door het werken in studiegroepjes en tutorbijeenkomsten. Het werken in projecten is ontstaan om te zorgen voor differentiatie (competentie). Recht doen aan de behoefte aan autonomie van studenten is de zwakke schakel van veel opleidingen. Zowel de organisatie als de docenten hebben de neiging om als het puntje bij het paaltje komt het stuur niet over te dragen aan de student. Het bestaansrecht van de vakdocent Zelfsturing wordt nogal eens verward met een laissez faire houding. Ook wordt het vaak vertaald als vraaggestuurd onderwijs. Studenten invloed geven op hun leerproces is echter iets anders dan afwachten tot de student met een vraag komt. Docenten zijn vaak bang dat studenten niet met vragen komen over relevante onderwerpen in hun vakgebied. Bovendien is de praktijk waarin studenten stagelopen niet altijd zo inspirerend dat die ervaring goede leervragen oplevert. Deze angst is ongegrond als je accepteert dat de docent een onderdeel is van de rijke leeromgeving die je als opleiding wilt bieden. Onderstaand schema onderscheidt gradaties van begeleiding. Overnemen Regelen Student Loslaten Verwaarlozen Structureren verantwoordelijk G02 1ster instructeur Lesmap bewerkt-v versie dec 2015