Beslisnotitie ROM-D versie 2 Uitvoeringskracht in de Drechtstedeneconomie

Transcriptie

1 Beslisnotitie ROM-D versie 2 Uitvoeringskracht in de Drechtstedeneconomie Regio Drechtsteden Juni 2009 Dit document is op de gemarkeerde/ ingekaderde delen na identiek aan het document dat op 17 december 2008 door de Drechtraad is vastgesteld. In de gemarkeerde delen en in Bijlage III zijn de door de gemeenteraden en Drechtraad gestelde vragen beantwoord. De onderwerpen die in deze ingekaderde delen nader zijn uitgewerkt zijn: - de uitwerking van de contramal in de GR Drechtsteden (paragraaf 4.1.) - de uitgangspunten ten aanzien van de nieuwe juridische structuur (paragraaf 4.2.) - de zeggenschap in de ROM-D (paragraaf 4.4.) - de alternatieven om de zeggenschap over de ROM-D over te dragen van de gemeenten naar de GR Drechtsteden (paragraaf ) - de wijzen van geschillenbeslechting bij overeenkomsten (paragraaf 5.3.) Daarnaast zijn nieuw toegevoegd de Bijlagen III, IV en V Beslisnotie ROM-D versie 2 1

2 0. Inleiding De sociaal-economische ontwikkeling van de Drechtsteden vraagt om inzet van overheid en bedrijfsleven. De betrekkelijke eenzijdigheid van de economische structuur en de sterke concurrentie van regio s rond de Drechtsteden, maken continue inspanningen noodzakelijk. Om het tij te keren zijn voldoende en kwalitatief goede bedrijventerreinen voor de Drechtsteden van essentieel belang. Om nieuwe bedrijven te trekken en bestaande bedrijven ruimte te bieden voor groei, is het noodzakelijk bedrijfsterreinen aan te leggen. Tegelijkertijd is het van groot belang de bestaande terreinen te herstructureren en ze zo een tweede leven in te blazen. Deze (herstructurerings)opgave is complex, kostbaar en vraagt om een sterke regionale uitvoeringskracht in de Drechtsteden: de ROM-D. Om de hierboven genoemde redenen is de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Drechtsteden (ROM-D) in 1999 opgericht. In 2005 is de ROM-D in haar huidige vorm geëvalueerd, in opdracht van de Drechtsteden en de Provincie. Uit de evaluatie bleek dat veel doelstellingen niet waren gehaald en dat doorgaan met de ROM-D slechts zin zou hebben indien het roer radicaal zou worden omgegooid. Stoppen met de ROM-D was voor het Drechtstedenbestuur geen optie. Het bestuur koos voor een traject waarmee een nieuwe ROM-D wordt opgestart, op basis van de aanbevelingen uit het evaluatierapport. In 2007 hebben de gemeenten en provincie gezamenlijk gewerkt aan de ontwikkeling van een bedrijfsplan voor de vernieuwing van de ROM-D. Twee deelproducten waren het resultaat van deze inspanningen. Het eerste product betreft de notitie Bouwstenen Bedrijfsplan ROM-D. Deze notitie schetst de contouren van de nieuwe ROM-D als het gaat om o.a. takenpakket, aansturing en juridische vormgeving. Tweede product was een groslijst met potentiële projecten die in aanmerking komen voor overdracht aan de ROM-D. De groslijst bestaat uit nieuwe ontwikkelingen en herstructureringsprojecten die vanuit regionaal perspectief prioriteit hebben. Deze groslijst was verbonden aan de regionale bedrijventerreinenstrategie en de kantorenvisie. Op 11 oktober 2007 heeft het Drechtstedenbestuur de bouwstenennotitie en de groslijst besproken. Het Drechtstedenbestuur heeft met instemming kennis genomen van de voorstellen, maar de vergadernotities toen niet definitief vastgesteld. Het bestuur wilde graag de reacties van de colleges en raden vernemen over deze notities, voordat een definitief besluit genomen werd. Aan de colleges en raden is gevraagd of zij konden instemmen met de overdracht van de beleidsmatige regie over alle bedrijventerreinen in de regio aan de Drechtsteden. Daarnaast is de colleges en raden gevraagd te reageren op de notitie bouwstenen voor een nieuw bedrijfsplan ROM-D, als ook op de groslijst met potentiële projecten. In 2008 is in alle gemeenteraden over deze notities gedebatteerd. Op basis van deze uitkomsten heeft het Drechtstedenbestuur de Beslisnotitie deel I vastgesteld en ter besluitvorming naar de Drechtraad gestuurd. In de vergadering van december 2008 heeft de Drechtraad deze notitie als richtinggevend vastgesteld. Tevens is besloten een Beslisnotitie deel II te maken, waarin op verschillende vragen uit de verschillende gemeenten antwoord wordt gegeven. Deze notitie ligt nu voor. Beslisnotie ROM-D versie 2 2

3 In samenhang met de businesscase legt de notitie het fundament onder de intensivering van de regionale economische samenwerking en de vernieuwing van de ROM-D. De businesscase is de financiële doorrekening van de projectenportefeuille ROM-D, op basis van de in deze beslisnotitie vastgestelde uitgangspunten en de bij de bedrijventerreinenstrategie vastgestelde orderportefeuille. De businesscase geeft inzicht in het investeringsvolume en de kapitaalsbehoefte van de ROM-D. Op basis van de kaders van beide documenten kan het Drechtstedenbestuur de vervolgstappen zetten om te komen tot een orderportefeuille van de ROM-D, kan de ROM-D het definitieve bedrijfsplan opstellen en kan het overleg met de gemeenten over de structuur en de overdracht worden gestart. Leeswijzer In hoofdstuk 1 gaan we eerst in op de noodzaak van regionale economische samenwerking en geven we een korte historie, vervolgens behandelen we in hoofdstuk 2 de vorm en opzet van de ROM-D tot nu toe als het uitvoeringsinstrument inclusief de uitkomsten van de evaluatie van de ROM-D. Als we het (recente) verleden hebben behandeld stappen we over op de toekomst. In hoofdstuk 3 komt aan de orde op welke manier de beleidsmatige regie op economisch terrein in de toekomst is ondergebracht bij het Drechtstedenbestuur. In hoofdstuk 4 bepalen we de kaders voor het bedrijfsplan en de businesscase van de toekomstige ROM-D en in het laatste hoofdstuk beschrijven we het proces van overdracht van een terrein van de gemeenten via de Drechtsteden naar de ROM-D. In de bijlage bij deze notitie zijn de vragen en opmerkingen van raden en colleges opgenomen en is aangegeven in welke paragraaf deze van specifieke antwoorden worden voorzien. Bij die vragen waar nog geen beantwoording mogelijk is, wordt aangegeven wanneer in de verdere uitwerking van de nieuwe ROM-D hierover duidelijkheid geboden wordt. Beslisnotie ROM-D versie 2 3

4 Van verleden naar het heden (hoofdstuk 1 en 2) Beslisnotie ROM-D versie 2 4

5 1. Korte historie van de economische samenwerking in de Drechtsteden De economische ontwikkeling van de Drechtsteden blijft achter bij die in de rest van de Zuidvleugel van de Randstad. De betrekkelijke eenzijdigheid van de economische structuur en de sterke concurrentie van regio s rond de Drechtsteden, maken de regio kwetsbaar. De sociaal-economische ontwikkeling van de Drechtsteden vraagt om inzet van overheid en bedrijfsleven. Continue inspanningen zijn noodzakelijk om de positie van Drechtsteden te versterken. - De Drechtsteden biedt in vergelijking met andere stedelijke regio s relatief minder werkgelegenheid Er zijn in de Drechtsteden banen en inwoners. In een qua omvang vergelijkbare regio als Amersfoort zijn er banen en inwoners. 1 - Het opleidingsniveau van de beroepsbevolking ligt in de Drechtsteden duidelijk lager dan het landelijke gemiddelde. In 2003 heeft in de Drechtsteden 69% van de beroepsbevolking een middelbaar of hoog opleidingsniveau. Landelijk ligt dit percentage op 73%. In de Drechtsteden is een derde van de beroepsbevolking laag opgeleid en beschikt dus vaak niet over een startkwalificatie. 2 Onder startkwalificatie wordt verstaan minimaal een opleiding die de sleutel is tot een (goede) baan, een voldoende inkomen, een volwaardige sociale plek in de samenleving, et cetera. In de praktijk betekent dit een opleiding van minimaal MBO niveau 2 in BOL/BBL of HAVO/VWO. Een VMBO diploma is dus geen startkwalificatie en vroege uitval op het MBO ook niet - In vergelijking met de G27 gemeenten is in de Drechtsteden het aandeel langdurig niet werkende werkzoekenden (>1 jaar ingeschreven) aan de hoge kant. Gemiddeld staat in de G27 55,1% van alle niet-werkende werkzoekenden langer dan een jaar ingeschreven. In de Drechtsteden is dat 59%. 3 - In Drechtsteden is 43% van de bedrijventerreinen verouderd. Van de totale werkgelegenheid in de Drechtsteden is 45% gevestigd op de bedrijventerreinen. Om deze werkgelegenheid te behouden is het van groot belang zorg te dragen voor voldoende ruimte en kwaliteit, zowel op bestaande als op nieuwe terreinen. Van de bestaande terreinen in de Drechtsteden is 500 hectare door de gemeenten aangemerkt als verouderd. 4 Dat is 43% van het totale areaal. Voor de provincie Zuid-Holland in totaal ligt dit verouderingspercentage op 34%. 5 1 Bron: Bedrijventerreinenstrategie De Drechtse Poort, Bron: Staat van de Stad en de Regio, Bron: Staat van de Stad en de Regio, Bron: Bedrijventerreinenstrategie De Drechtse Poort, Bron: Provincie Zuid-Holland, website 2008 Beslisnotie ROM-D versie 2 5

6 - De Drechtsteden bieden in verhouding weinig kantoorruimte. De Drechtsteden is van oudsher geen kantorenregio. Met 2,50 m 2 kantoorruimte per inwoner ligt de regio aanmerkelijk onder het Nederlandse gemiddelde. In 2006 bedraagt landelijk gemiddeld de hoeveelheid kantoorruimte per inwoner circa 3 m 2 voor steden met tot inwoners. Voor steden met tot ligt dit gemiddelde op circa 4 m 2. De Drechtsteden profiteren hierdoor onvoldoende van de economische groei in de zakelijke dienstverlening Samenwerken op beleid De samenwerkende gemeenten in de Drechtsteden onderkennen medio jaren negentig, dat de problematiek gezamenlijk moet worden aangepakt. De economie en arbeidsmarkt houden niet op bij de eigen gemeentegrens. In 1996 ontstaat het Drechtstedenoverleg waarin gezamenlijk de ambities worden bepaald op het terrein van stedelijke vernieuwing en economische ontwikkeling. Deze samenwerking is het afgelopen decennium verder ontwikkeld. Shipping Valley Een van de eerste resultaten daarvan was de strategische economische visie en de ontwikkelingsvisie Shipping Valley (het gouden en zilveren boekje). Shipping Valley is de titel van het strategisch economisch profiel op het gebied van bedrijventerreinen, leisure, onderwijs, horeca etc.. Maar Shipping Valley is ook de clustering van activiteiten in drie speerpuntsectoren en de daaraan gekoppelde doorontwikkeling van (natte) bedrijventerreinen onder deze noemer. Met Shipping Valley willen de Drechtsteden zich profileren door een moderne invulling van de activiteiten waarin de regio van oudsher een kenmerkende dominante rol heeft vervuld; scheepsbouw, grond-, weg- en waterbouw en alle aanverwante bedrijvigheid. Shipping Valley heeft als kenmerken een (1) nieuwe invulling van de economie, (2) een aantrekkelijk vestigingsklimaat en (3) een actief regionaal ontwikkelingsnetwerk. De visie bevat een pakket aan activiteiten en zijn geclusterd rond de kerndoelen uit de visie: - De economische concurrentiepositie van stad en stedelijk gebied wordt versterkt. - De regio ontwikkelt zich tot een volwaardige speler in de ontwikkeling van de Randstad en de Zuidvleugel. - De achterstand in het aanbieden van vestigingslocaties voor bedrijven (en kantoren) wordt op verantwoorde wijze ingelopen. In 2008 heeft de Drechtraad de nieuwe economische visie Het werkt met water vastgesteld. Hiermee is de ontwikkelingsvisie Shipping Valley vervangen. GSB Beleid Daarna werd in het kader van het regionaal GSB-beleid het regionaal Meerjarenontwikkelingsprogramma vastgesteld waarin op economisch gebied de Shipping Valley doelstellingen werden nagestreefd. Opvallend is dat deze doelstellingen nog slechts in zeer beperkte mate zijn geoperationaliseerd. Wel zijn enkele indicatoren genoemd: - Groei bedrijvigheid boven landelijk gemiddelde (jaarlijks gemiddelde groei aantal bedrijven 20% boven landelijk gemiddelde); - Groei aantal hectaren bedrijventerrein in gebruik (jaarlijks gemiddelde groei van 10% boven landelijk gemiddelde; - rapportcijfer ondernemersklimaat (geen streefwaarde); Beslisnotie ROM-D versie 2 6

7 - bruto regionaal product (te ontwikkelen); - groei speerpuntsectoren (geen streefwaarde); - uitgifte droge bedrijventerreinen (uitgifte van 15,7 hectare in 2003 bovenop de bestaande 135,1 hectare). Tevens zijn toen een fors aantal te herstructureren bedrijventerreinen opgenomen in Manden Maken: - Maasterras (Dordrecht / Zwijndrecht) - Oosteind (Papendrecht) - Zeehavens (Dordrecht) - Frankepad / Grotenoord (Hendrik-Ido-Ambacht) - Haven Zuid (Alblasserdam) - Voorpoort (Sliedrecht) rmjp Aan het begin van deze zittingsperiode van het Drechtstedenbestuur is het regionaal meerjarenprogramma vastgesteld. Daarin is de versterking van de regionale concurrentiekracht een belangrijk thema, waaraan de volgende doelstellingen zijn gekoppeld: C1. Vergroten werkgelegenheid en versterken kansrijke sectoren C2. Versterken economische concurrentiepositie C3. Verbeteren economische bereikbaarheid C4. Verbeteren balans woningaanbod en binden midden en hogere inkomens C5. Versterken kennisinfra en terugdringen schooluitval De doorontwikkeling van de ROM-D is een van de activiteiten in het rmjp. De ROM-D is een belangrijk instrument om de doelstellingen C1 en C2 te realiseren. Recent economisch beleid Recent zijn belangrijke gezamenlijk gedragen visies en strategieën op het gebied van economische ontwikkeling vastgesteld door de Drechtraad. Dit betreft de bedrijventerreinenstrategie De Drechtse Poort, de kantorenstrategie High Five en de economische visie Het werkt met water. Uit deze documenten komt duidelijk naar voren dat de inhoudelijke opgave van de Drechtsteden niet substantieel veranderd is door de jaren heen. Ook kan vastgesteld worden dat het de afgelopen jaren niet gelukt is een doorbraak of versnelling te realiseren terwijl die langs objectieve maatstaven gemeten wel noodzakelijk is. Economische visie De ruimtelijk economische visie zet in op een herontdekking van de Drechtsteedse identiteit en een nieuwe oriëntatie op de scharnierfunctie van de regio. In 2020 hebben de Drechtsteden zich ontwikkeld tot een complete, leefbare en samenhangende stadsregio met het water en de oevers als bindende en onderscheidende kwaliteit. Basis van de visie is de economische focus op de rivieroevers en de gunstige ligging aan meerdere modaliteiten. Deze kwaliteiten vormen de grootste kansen voor economische onderscheiding. Om die kansen te benutten moet de regio haar oevers herontdekken en zich profileren als een complete, leefbare regio. De uitwerking van het regionaal economisch beleid richt zich op vier schaalniveaus: Beslisnotie ROM-D versie 2 7

8 Internationaal positioneert de regio zich als specialist in de deltatechnologie: slimme waterbouw met aandacht voor ecologie. Op nationaal niveau biedt de gunstige ligging kansen voor verbreding van de regionale economie. Regionaal streeft de regio naar een concurrerende positie als complete stedelijke regio. Lokaal wordt aan de waterfronten en rivieroevers gewerkt aan leefbare en onderscheidende leefmilieus. Economisch gezien heeft de regio een verrommeld karakter: de economische ontwikkeling is in het verleden onvoldoende op elkaar afgestemd en contrasten tussen industrie en woonmilieus bedreigen de leefbaarheid. De Drechtsteden kennen een complexe milieuproblematiek, woon- en werkmilieus liggen tegen elkaar aan en bedreigen elkaars vitaliteit. Uitvoeringsaspecten van regionaal economisch beleid, bijvoorbeeld op het gebied van transformatieopgaven zijn nog onvoldoende onderling afgestemd. Van oudsher geldt de regio nationaal als een specialist in de maritieme sector. De niche van de regio is de zogenaamde deltatechnologie: bagger, scheepsbouw en logistiek. De Drechtsteden liggen in een competitieve regio, binnen de invloedssfeer van grote broer Rotterdam. Concurrerende economische milieus in Brabant, Rijnmond en Groene Hart zorgen ervoor dat zonder actief beleid koopkracht, werkgelegenheid en bedrijvigheid weglekt naar de omliggende regio s. Binnen de context van onder andere Deltapoort en Mainportontwikkeling Zuid wordt over de ontsluiting en inrichting van de regio gedacht. Actief meedenken in bovenregionale ontwikkelingen zoals Deltapoort is van belang om de economische positie van de regio te verstevigen en een manier om bovenregionaal middelen te genereren. Bedrijventerreinenstrategie De Drechtsteden profileren zich als samen stad aan het water. De strategie is een regionale koers om in de Drechtsteden op het gebied van bedrijventerreinen gezamenlijk te werken aan afstemming, ontwikkeling en uitvoering van plannen. De kracht van de Drechtsteden is haar scharnierfunctie tussen de Randstad en het Europese achterland. De strategie creëert kansen om deze positie verder uit te bouwen door: De milieuproblematiek op te pakken met een clusterzonering als basis De kwaliteit van terreinen op peil te houden door minimaal 250 hectare. terrein te herstructureren Aan de rand van de regio ruimte te bieden voor minimaal 100 hectare. nieuw terrein aan te leggen voor groei in nieuwe en bestaande sectoren, veelal licht van aard De grootschalige bestaande industrieën in het hart van de regio te beschermen De omvang van onttrekkingen te beperken tot maximaal 45 hectare. Bedrijventerreinen beter aan te laten sluiten op hun stedelijke omgeving De bereikbaarheid van terreinen te optimaliseren. Beslisnotie ROM-D versie 2 8

9 Kantorenstrategie High Five In de Drechtsteden wordt de kantorenvoorraad de komende jaren flink uitgebreid. Het belang van kantoren voor de regionale economie neemt hierdoor de komende jaren sterk toe. De kantorenstrategie voor de Drechtsteden is een lange termijn strategie voor de regionale kantoorvoorraad. De High Five formuleert vijf handgrepen voor markt en overheid: Treed als eenheid naar buiten De regio Drechtsteden en de gemeente stellen zich op de kantorenmarkt op als eenheid: korte lijnen, duidelijkheid, één contactpersoon of loket. De ROM-D kan de markt overzien en vervult als regionale ontwikkelingsmaatschappij een rol als medium tussen markt en overheid. Realiseer een compleet planaanbod Er is een goede balans tussen ambitieuze locaties met bovenregionale aantrekkingskracht en gegarandeerde ruimte voor de lokale kantoorwensen. Het Maasterras is de bovenregionale toplocatie met een uniek stedelijk kantorenmilieu. Werk aan het vestigingsklimaat De kantorenstrategie wordt aan andere doelstellingen van de regio Drechtsteden gekoppeld. Er wordt gezamenlijk gewerkt aan het imago en het complete vestigingsklimaat. Zorg voor kwaliteit op locatie Op de kantorenlocaties in de regio zorgen gemeente en ontwikkelaar voor kwaliteit: locaties die ook in de toekomst gewild zullen zijn. Op bovenregionale spelers wordt gezamenlijk geacquireerd. Pak problematische leegstand aan. Overheid en markt zorgen samen dat de problematische leegstaande kantoren nabij stadsentrees worden aangepakt. Om de doelstellingen te realiseren stellen de Drechtsteden een actiepuntenlijst op met concrete taken en afspraken. Deze wordt jaarlijks geactualiseerd en geëvalueerd Samenwerken op uitvoering Samenvattend kunnen we stellen dat om het economisch tij voor de Drechtsteden te keren voldoende en kwalitatief goede bedrijventerreinen van essentieel belang zijn. Binnen de Drechtsteden is er zowel een kwantitatief als een kwalitatief probleem. Er is een groot aantal verouderde bedrijventerreinen. Om de economische structuur van de regio te verbeteren, is het noodzakelijk deze terreinen te herstructureren en ze zo een tweede leven in te blazen. Deze herstructureringsopgave is complex en kostbaar en vergt veel expertise en bestuurlijk committent. Aangezien de gemeenten dit niet afzonderlijk kunnen, ligt hier een belangrijke taak voor de Drechtsteden. Zonder goede regionale uitvoeringskracht zullen de ideeën om de economie in de Drechtsteden te versterken niet verder komen dan de boekjes waarin ze gedurende de laatste jaren verwoord zijn. Dan loopt ook de achterstand in economische ontwikkeling verder op ten opzichte van de Brabantse Stedenrij en de Stadsregio Rotterdam. Daar waar bij de regionale samenwerking op het gebied van de uitvoering van sociale ontwikkeling (Sociale Dienst Drechtsteden) en de gemeentelijke bedrijfsvoering (Service Centrum Drechtsteden) al grote stappen gezet zijn, blijft de samenwerking bij de uitvoering van economisch beleid vooralsnog achter. Dit terwijl juist de koppeling van de economische en sociale pijler van groot belang is voor de ontwikkeling van een regio Beslisnotie ROM-D versie 2 9

10 Door de uitvoering regionaal te organiseren, wordt de uitvoering versneld en ontstaan tal van voordelen: het juiste bedrijf op de juiste plek : Door een eenduidige afstemming en regionale beleidsregie wordt integraal afgewogen waar welk bedrijf het beste tot zijn recht komt in de regio. Tevens kan makkelijker geschoven worden met bedrijven die in het kader van herstructurering van terreinen verplaatst moeten worden. Vanzelfsprekend spelen de wensen en eisen van het betreffende bedrijf hierbij een belangrijke rol, en moet het bedrijf een passend aanbod worden gedaan; marktconforme grondprijzen Door het verdwijnen van concurrentie op prijs tussen gemeenten kunnen meer marktconforme grondprijzen gevraagd worden, zeker als dit gecombineerd wordt met een verdere kwaliteitsverbetering van bestaande bedrijventerreinen; Realisatie van moeilijke locaties Door afstemming tussen bestaande en nieuwe bedrijventerreinen ontstaat er meer kans op de realisatie van moeilijke locaties (in het bijzonder revitalisering) en kan vanuit één partij (ROM- D) gewenste verplaatsingen van bedrijven opgepakt worden; Aanpakken milieuproblematiek De milieuproblematiek (als belemmering voor realisatie) die zowel speelt op bestaande bedrijventerreinen als op nieuwe terreinen is regionaal beter op te pakken; Verbeteren concurrentiepositie Door één helder beleid en een daarop geënte uitvoeringsstrategie ontstaat er een betere concurrentiepositie ten opzichte van aanpalende regio s. De Drechtsteden als vestigingsplaats voor bedrijven kan zich beter profileren, waardoor ook de herkenbaarheid van de Drechtsteden toeneemt; Subsidies verwerven Het is makkelijker om als één regio subsidies (provincie, rijk, Europa) te verwerven voor de diverse projecten in plaats van dat elke afzonderlijke gemeente tot subsidieverwerving overgaat; Promotie en acquisitie Er kan een gezamenlijke promotie en acquisitie ten aanzien van bedrijvigheid worden gevoerd, waardoor uiteindelijk meer bedrijven kunnen worden aangetrokken en de promotie van Drechtsteden als aantrekkelijke vestigingsplaats voor bedrijven eenduidiger plaatsvindt; Kennisopbouw Er ontstaat een gebundelde kennisopbouw in de regio ten aanzien van realisatie en revitalisering van bedrijventerreinen. Beslisnotie ROM-D versie 2 1

11 2. Korte historie van ROM-D als uitvoeringsinstrument 2.1. Start van ROM-D Om uitvoeringskracht op economisch gebied in de regio te organiseren is in 1999 is de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Drechtsteden (ROM-D) tot stand gekomen. Doel van de ROM-D is het versterken van de economische structuur van de regio Drechtsteden, door verouderde bedrijfsterreinen te herstructureren en nieuwe terreinen aan te leggen. Daarnaast heeft de ROM-D een belangrijke rol in de acquisitie van bedrijven en de promotie van de regio Drechtsteden als aantrekkelijke vestigingslocatie voor bedrijven. De ROM-D is een Publiek-Private Samenwerking. Het bedrijf is opgericht door de Drechtsteden gezamenlijk met de provincie Zuid-Holland, het Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam (OBR) en het Ontwikkelings- en Participatiebedrijf Publieke Sector B.V. (OPP). Dit is een 100% dochter van de N.V. Bank Nederlandse Gemeenten (BNG). Bij de opzet van de ROM-D is een zogenaamd groeimodel voorgestaan, dat bestaat uit 3 stappen: - stap 1: ontwikkelen en inrichten van bedrijventerreinen (Dordtse Kil III, Kijfhoek Noord, Nieuwland) - stap 2: herstructurering / revitalisering bedrijventerreinen - stap 3: bredere regionale economische ontwikkeling zoals perifere detailhandel, zakelijke dienstverlening e.d. Direct na de oprichting is de ROM-D aan stap 1 begonnen. Van de drie genoemde projecten wordt eerst Dordtse Kil III in uitvoering genomen. De ontwikkeling van Kijfhoek Noord kent planologische beperkingen. De grond van polder Nieuwland was al in handen is van een particuliere eigenaar. De ROM-D is niet met deze partij tot een vergelijk gekomen, waardoor de ontwikkeling van dit terrein door een andere partij wordt uitgevoerd. Vervolgens moet worden vastgesteld dat de ROM-D aan de stappen 2 en 3 nog niet is toegekomen (de oorzaak daarvan zal hieronder worden uiteengezet). Opvallend is dat de ROM-D wel een woningbouwontwikkeling is gaan doen namelijk Noordoevers. Dit viel niet binnen de oorspronkelijke taakopdracht. De promotie- en acquisitie activiteiten van de ROM-D blijven beperkt van omvang. Op het gebied van acquisitie richt de ROM-D zich vooral tot het eigen terrein Dordtse Kil III. De Drechtsteden worden gepromoot via de website waarop zowel bestaand bedrijfsonroerend goed wordt aangeboden als ook de terreinen in uitgifte bij de afzonderlijke gemeenten Aanleiding tot evalueren In 2004 komt de discussie over het functioneren van de ROM-D op gang, zowel in de Drechtsteden als bij de provincie: Bestuurlijke conferentie BC EO (Vlaardingen) In mei 2004 hebben de leden van de toenmalige Bestuurlijke Commissie Economische Ontwikkeling (BC EO) geconcludeerd dat het ten aanzien van de ROM-D ontbreekt aan strategische sturing door de Holding. Er is sprake van onduidelijkheid met betrekking tot het opdrachtgeverschap van de ROM-D. Daardoor kon een situatie ontstaan waarbij gemeenten de krenten uit de pap halen en de financieel lastige projecten proberen onder te brengen bij de Beslisnotie ROM-D versie 2 1

12 ROM-D. Voor de regio belangrijke thema s als de herstructurering van bedrijventerreinen en een regionale economische promotie en acquisitie, kwamen daardoor binnen de ROM-D niet van de grond. Manden Maken I In het Eindbod Mandenmaken van juni 2004 wordt geconstateerd dat er behoefte is aan een ROM-D nieuwe stijl, die nadrukkelijk meer aangehecht is bij de GR Drechtsteden. Er wordt daar ook geconstateerd dat een dergelijke krachtige uitvoeringsorganisatie noodzakelijk is om de ambities uit het eindbod op economisch maar ook op andere terrein waar te maken. Reactie GS op eindbod Manden Maken In haar reactie op het Eindbod Mandenmaken heeft het college van GS in oktober 2004 aangegeven in te stemmen met het houden van een evaluatie. De provincie is bereid te onderzoeken of het mogelijk is het provinciale aandeel in de ROM-D te vergroten, ter ontwikkeling van bovenregionale en regionale projecten, onder nog nader uit te werken voorwaarden. Over de wijze van kapitaalinbreng citeert de provincie in haar brief van 14 oktober 2004 letterlijk: Gedacht wordt aan een additioneel bedrag van 10 miljoen euro in de vorm van een kapitaalstorting met een verwacht meerjarig rendement van gemiddeld 2-3%. Het is waarschijnlijk dat hiertoe ondermeer de statuten, een en ander is ook afhankelijk van de visie van de andere aandeelhouders van de ROM-D. Op basis van bovenstaande bevindingen besluiten de provincie en De Drechtsteden gezamenlijk een evaluatie uit te voeren naar het functioneren van de ROM-D Evaluatie ROM-D 2005 en de conclusies voor een andere opzet In 2005 krijgt Akro Consult opdracht de evaluatie van de ROM-D uit te voeren. Akro levert het rapport eind 2005 op. De totaalconclusie van de evaluatie is dat de ROM-D in de huidige opzet niet functioneert. Het lokale belang prevaleert boven het regionale belang, waarmee niet wordt bijgedragen aan de centrale doelstelling van ROM-D, namelijk het versterken van de regionale economie. Belangrijke bevindingen die aan deze conclusie ten grondslag liggen zijn: De ROM-D vult de oorspronkelijke drie kerntaken maar beperkt in Alleen het bedrijventerrein Dordtse Kil III is tot ontwikkeling gekomen, er zijn geen revitaliseringprojecten tot uitvoering gekomen en regionale promotie en acquisitie wordt beperkt ingevuld. De ROM-D is als uitvoeringsorganisatie niet volledig tot ontwikkeling gekomen. Op verzoek van gemeenten is door de ROM-D gekeken naar de haalbaarheid van verschillende projecten. Geen van deze projecten is echter door de ROM-D in uitvoering genomen. De ROM-D zit klem tussen regionale en lokale belangen. De ROM-D is op twee manieren afhankelijk van de gemeenten. Enerzijds dienen de gemeenten in Drechtstedenverband beleidskaders te formuleren waarbinnen de ROM-D dient te opereren en anderzijds zijn de individuele gemeenten op projectniveau opdrachtgever voor de ROM-D. Gemeenten nemen in de praktijk zelf de aanleg van nieuwe bedrijventerreinen op zich. Dit zijn immers de projecten die geld opbrengen. Beredeneerd vanuit het beleidsveld economie, zouden de winsten geïnvesteerd moeten worden in de herstructurering van de bestaande terreinen. Zo kan worden voorkomen dat de oude terreinen worden leeggezogen door de nieuwe uitleglocaties. Beslisnotie ROM-D versie 2 1

13 Daarnaast is herstructurering in onze regio absolute noodzaak om de groei van het bedrijfsleven te kunnen blijven accommoderen. Immers de ruimtedruk in onze regio wordt groter en het wordt steeds lastiger om nog nieuwe bedrijfsterreinen aan te leggen. In de praktijk blijkt echter dat deze theorie niet wordt gehanteerd. De overwinsten van de nieuwe uitleglocaties worden veelal ingezet om de onrendabele top te dekken van investeringen in het lokale voorzieningenniveau. Investeringen die vanuit de lokale gemeenschap en het lokale beleid ook van groot belang zijn. Door deze handelwijze kan de overwinst echter niet meer ingezet worden om de onrendabele top van herstructureringsprojecten te financieren. Gemeenten trachten deze projecten bij de ROM-D onder te brengen, die deze echter niet kan financieren zonder de overwinst op rendabele projecten. Zo zit de ROM-D klem tussen lokale en regionale belangen. Rendement wordt uitgekeerd voordat projecten afgesloten zijn De ROM-D loopt op dit moment weinig grondexploitatierisico s door het positieve exploitatieresultaat van Dordtse Kil III. Het jaarlijks gegarandeerde rendement van 7% voor de publieke partners en OBR en 12,5 % voor het OPP wordt uit de projecten verkregen. Hierdoor wordt jaarlijks rendement uitgekeerd voordat projecten afgesloten zijn en conclusies getrokken kunnen worden over winst dan wel verlies van het project. Het Drechtstedenbestuur is niet in de positie om de inzet van het bedrijf ROM-D te bepalen. De beleidsmatige kaderstelling is onvoldoende tot ontwikkeling gekomen. De individuele gemeenten sturen de ROM-D niet via de Holding, maar rechtstreeks door opdrachten aan het bedrijf. Ook hierdoor zijn lokale belangen boven regionale belangen gaan prevaleren Aanbevelingen doorontwikkeling Op basis van de hierboven genoemde bevindingen doet het rapport een aanzet voor de ROM-D nieuwe stijl. Als fundament voor nieuwe regionale ontwikkelingsmaatschappij noemt het rapport drie termen: noodzaak, vertrouwen en bestuurlijke moed. De missie en doelstelling van de ROM-D blijft voorlopig het versterken van de regionale economie. Verbreding van het takenpakket wordt in de toekomst bij goed functioneren niet uitgesloten. De ROM- D wordt een grondontwikkelbedrijf, binnen een setting van de GR Drechtsteden. Een private onderneming die publieke taken uitvoert (en eventuele private taken). Aansturing van de ROM-D dient direct plaats te vinden vanuit het Drechtstedenbestuur. Op 8 december 2005 onderschrijft het Drechtstedenbestuur de conclusies uit de evaluatie. Stoppen met de ROM-D is geen optie. Ook het college van GS van Zuid-Holland heeft ingestemd met de conclusies van het evaluatie onderzoek (zie brief 9 december 2005). Ook GS vinden dat de aanbevelingen van het evaluatieonderzoek als uitgangspunt moeten dienen voor de doorontwikkeling van de ROM-D. De directeur van Bureau Drechtsteden wordt daarop opdracht gegeven het vervolgtraject uit te werken. De nadere uitwerking van de ROM-D nieuwe stijl krijgt een plek in het nieuw op te stellen bedrijfsplan voor de ROM-D. De conclusies en aanbevelingen van het evaluatierapport zijn hierbij het vertrekpunt. Beslisnotie ROM-D versie 2 1

14 In 2007 werken de gemeenten en provincie gezamenlijk aan de ontwikkeling van een bedrijfsplan voor de vernieuwing van de ROM-D. Twee deelproducten zijn het resultaat van deze inspanningen. Het eerste product is de notitie Bouwstenen Bedrijfsplan ROM-D.. Deze notitie schetst de contouren van de nieuwe ROM-D als het gaat om o.a. takenpakket, aansturing en juridische vormgeving. Deze bouwstenen moeten de basis vormen voor het nieuwe bedrijfsplan. Tweede product is een groslijst met potentiële projecten die in aanmerking komen voor overdracht aan de ROM-D. Deze lijst is tot stand gekomen op basis van de bedrijventerreinenstrategie Drechtse Poort en het bijbehorende uitvoeringsprogramma. Beslisnotie ROM-D versie 2 1

15 Van het heden naar de toekomst (hoofdstuk 3, 4 en 5) Beslisnotie ROM-D versie 2 1

16 3. Nieuwe economische samenwerking: Beleidsmatige regie bij GR Drechtsteden Om de valkuilen en vraagstukken die hiervoor zijn beschreven te vermijden, is het noodzakelijk dat eenduidige regie wordt gevoerd op de ontwikkeling en uitvoering van het economisch beleid in onze regio. Daarmee kunnen we ervoor zorgen dat we met elkaar samenhangend werken aan de economische ontwikkeling zonder dat onderlinge concurrentie of gebrek aan planning en prioritering leidt tot een te groot of te veel van hetzelfde aanbod. Door samen te werken zijn we in staat om de nabije concurrentie maar ook de markt met een stevige en samenhangende propositie tegemoet te treden. In dit hoofdstuk geven we aan hoe een en ander beleidsmatig vorm zou moeten krijgen onder regie van de GR Drechtsteden. Daarvoor schetsen we een aantal principes die aan die regie ten grondslag liggen en gaan we verder in op de rolverdeling tussen de bestuursorganen als het gaat om deze regie. In het volgende hoofdstuk schetsen we de kaders voor de toekomstige ROM-D die als contramal van de beleidsverantwoordelijkheid van de Drechtraad en het Drechtstedenbestuur verantwoordelijk is voor de uitvoering. 3.1 Principes PRINCIPE 1 Gemeenten zijn autonoom op het gebied van economisch beleid en vanuit die autonomie stellen zij een gezamenlijk beleid op het gebied van bedrijventerreinen vast dat niet vrijblijvend is. Met de vaststelling van de bedrijventerreinenstrategie (zie artikel 6 lid 1 van de Gemeenschappelijke Regeling) hebben de Drechtsteden materieel een gezamenlijk beleid vastgesteld dat niet vrijblijvend is. In ons staatsbestel is het zo dat gemeenten de verantwoordelijkheid hebben voor de beleidsmatige regie op de ontwikkeling van bedrijventerreinen als gevolg van de lokale autonomie. Veel gemeenten hebben in de loop van de afgelopen jaren beleid en concrete plannen ontwikkeld voor de herstructurering en ontwikkeling van bedrijventerreinen. De samenwerking tussen de Drechtsteden in de afgelopen jaren over bedrijventerreinen is daarom in hoge mate gebaseerd op hetgeen de gemeenten zelf vanuit hun eigen verantwoordelijkheid voor de bedrijventerreinen al gedaan hebben. Bij de totstandkoming van de regionale bedrijventerreinenstrategie is de lokale inbreng essentieel geweest voor het komen tot realistische en haalbare voorstellen. De bedrijventerreinenstrategie en het bijbehorende uitvoeringsprogramma hebben een morele en politieke lading voor alle gemeenten in de GR. Vrijblijvend zijn deze documenten voor de gemeenten niet, ook al zijn ze niet vastgesteld in alle gemeenteraden. De gemeenten zijn actief betrokken geweest bij het opstellen van deze documenten. Dat geldt zowel voor de colleges middels het PFO Economie en het Drechtstedenbestuur, als voor ook de raden via de Drechtraad. De Drechtraad heeft beide documenten vastgesteld. Volgens de letter ( de jure ) van de GR zijn beide documenten hiermee nog niet bindend voor alle gemeenten. Echter het politieke proces heeft duaal vorm gekregen in de Drechtstedenbestuur en Drechtraad, en is daarmee feitelijk ( ipso facto ) wel bindend voor de gemeenten. Beslisnotie ROM-D versie 2 1

17 De bedrijventerreinenstrategie steunt op drie aandachtsgebieden; clusterzonering voor concentratiegebieden van bestaande bedrijventerreinen, hotspots voor ontwikkeling van nieuwe terreinen en specifiek het project Maasterras voor intensivering. In de gebieden die vallen onder deze drie aandachtsgebieden concentreren zich de belangrijkste regionale opgaven voor de Drechtsteden en dus voor de ROM-D. PRINCIPE 2 De beleidsmatige regie over alle 59 bedrijventerreinen berust bij de Drechtraad, bij de Drechtraad en in haar naam het Drechtstedenbestuur, binnen de door de Drechtraad vastgestelde kaders (bedrijfsterreinenstrategie). De door het Drechtstedenbestuur en Drechtraad vastgestelde regionale bedrijventerreinenstrategie beschrijft de kaders voor de 59 bedrijventerreinen die de Drechtsteden rijk zijn. Nu de Drechtraad deze strategie heeft vastgesteld, ligt de regie op de samenhangende ontwikkeling van die bedrijventerreinen bij de Drechtsteden. Deze regie wordt materieel uitgevoerd door het Drechtstedenbestuur als dagelijks bestuur van de gemeenschappelijke regeling. Overigens betekent dit dat een verandering van de gemeenschappelijke regeling om deze taak nog explicieter vast te leggen noodzakelijk is. Wat houdt die taak van beleidsmatige regie nu wel en niet in? 1. De Drechtraad bewaakt de kaderstelling voor alle bedrijventerreinen in de regio. In opdracht van de Drechtraad voert het Drechtstedenbestuur de kaderstelling uit voor alle 59 bedrijventerreinen in de regio. Een overzicht van deze terreinen is opgenomen in de bijlagen van de bedrijventerreinenstrategie. 2. De Drechtraad stuurt op die ontwikkelingen die het functioneren van deze terreinen wezenlijk beïnvloeden. De Drechtraad, en in haar opdracht het Drechtstedenbestuur, stuurt niet op alle ontwikkelingen op deze terreinen. De regio bemoeit zich bijvoorbeeld niet met het dagelijkse beheer van de terreinen. De Drechtraad besluit wel over: o o o Het aanpassen of vaststellen van de karakteristiek van het terrein Ten aanzien van de karakteristiek van de terreinen kan aangesloten worden bij de Atlas Bedrijventerreinen Drechtsteden (januari 2007), welke is opgesteld in het kader van de Bedrijventerreinenstrategie. In deze atlas wordt de karakteristiek van een terrein bepaald aan de hand van een aantal criteria: representativiteit : niet, gemiddeld, representatief type / gebruik : nat, nat en droog, droog milieuzonering : hindercategorie II, III, IV en V bereikbaarheid : doorgaand vaarwater, nabij NS station, nabij snelweg, aan doorgaande route, aan stamlijn goederenspoor het aanpassen of vaststellen van de programmering van het terrein, het aanpassen of vaststellen van de planning van de (her)ontwikkeling van het terrein, Beslisnotie ROM-D versie 2 1

18 3. De Drechtraad monitort de opvolging van de regionale afspraken over typologie, programmering en planning door middel van een jaarlijkse schouw. Bij gebleken afwijkingen spreekt de Drechtraad de betreffende gemeente hierop aan en wordt dit bij de bespreking van de jaarlijkse schouw expliciet aan de orde gesteld in het Drechtstedenbestuur en de Drechtraad. Uitvoeringsstrategie Bedrijventerreinen (USB) (i.o.) De bedrijfsterreinenstrategie Drechtse Poort is inmiddels uitgewerkt in een Uitvoeringsstrategie Bedrijventerreinen (USB). Deze wordt in juni aan de Drechtraad aangeboden ter vaststelling. Om een balans te vinden tussen regio en gemeenten is in de USB een weloverwogen abstractieniveau gekozen voor het regionaal beleid. De regio houdt zich niet bezig met de 59 individuele bedrijventerreinen die de regio rijk is, maar met 6 clusters van terreinen die relevant zijn voor de regio als geheel. Binnen elk cluster zitten zowel nieuw aan te leggen terreinen als ook te herstructureren gebieden. Met deze clusterbenadering is de regio in staat om op hoofdlijnen te sturen en laat het andere betrokken partijen vrij, binnen die regionale kaders, zelf te handelen. De clusters zijn een instrument voor de regio om coördinatie op bedrijventerreinenbeleid te vereenvoudigen. De clusterbenadering biedt de regio een bruikbaar instrument voor een beleid op hoofdlijnen. Het is niet bedoeld om voor eens en voor altijd de status van terreinen vast te leggen. Tussen de verschillende clusters is een uitwisseling mogelijk, doelstellingen en specialisaties zijn tussentijds aanpasbaar aan veranderende wensen vanuit de markt. In de USB worden terreinclusters bepaald op basis van hun regionale belang: - Er is een substantieel deel van de regionale werkgelegenheid te vinden. - Het terrein heeft een regionaal belang, door specialisatie of ligging - Er ligt (in ieder geval) een kwantitatieve, maar daarnaast ook een kwalitatieve opgave. - De clusters vormen gezamenlijk het regionale kader voor bedrijventerreinenbeleid. Dat betekent dat clusters wel een eigen profiel hebben, maar dat tegelijkertijd uitwisseling tussen terreinen mogelijk blijft. In totaal worden zes terreinclusters onderscheiden: 1. Westelijke Dordtse Oever (Dordrecht) 2. Merwede (Papendrecht, Sliedrecht, Dordrecht) 3. De Noord (Alblasserdam, Hendrik-Ido-Ambacht, Zwijndrecht en Papendrecht) 4. Oude Maas (Zwijndrecht) 5. A16 Zwijndrechtse Waard (Zwijndrecht en Hendrik-Ido-Ambacht) 6. A15 Sliedrecht (Sliedrecht) Het Maasterras is niet specifiek als terreincluster in de USB opgenomen, maar is als het zakelijk hart van de Drechtsteden onderdeel van de regionale kantorenstrategie. Het project Noordoevers is in de USB benoemd als transformatiegebied en daarom ook geen onderdeel van een cluster. Per cluster is geformuleerd de regionale doelstelling, de kwantitatieve opgave en de kwalitatieve opgave. De kwantitatieve opgaven hebben als doel te kunnen voldoen aan de omvang van de geraamde regionale vraag. De kwalitatieve opgaven beogen de terreinen aantrekkelijk en concurrerend te houden voor zittende en zoekende ondernemingen. Beslisnotie ROM-D versie 2 1

19 De belangrijkste kwalitatieve opgave is dat er per cluster een integraal ruimtelijk plan moet worden gemaakt. In samenwerking met relevante partijen (overheden, specialisten en marktconsultaties) worden gedifferentieerde voorstellen voor het gebied gedaan. Hiermee wordt aan de ruimtebehoefte voldaan en worden genuanceerd verschillende condities geschapen waarbinnen een samenhangend en vitaal complex van bedrijven zich kan ontwikkelen. Op basis van de kwalitatieve en kwantitatieve opgaven per cluster wordt een uitvoeringsagenda voor de gehele regio opgesteld. Dit uitvoeringsprogramma is een verdere verfijning van de regionale kaders en legt de totale regionale inspanning op bedrijventerreinen in de Drechtsteden tot 2020 vast. In dit programma worden concrete projecten benoemd, geprioriteerd en gefinancierd. De basis voor het uitvoeringsprogramma is de optelsom van de ingrepen per cluster. Met het opstellen van dit uitvoeringsprogramma wordt een start gemaakt in Regionale verantwoordelijkheden Vertaald naar concrete producten en activiteiten betekent bovenstaande dat de regio verantwoordelijk is voor: - Opstellen regionaal uitvoeringsprogramma - Opstellen van (ruimtelijke) plannen in overeenstemming met de betrokken gemeenten en in goede samenspraak met andere relevante partijen - Toetsing gemeentelijke plannen aan regionaal beleid - Opdrachtgever regionale uitvoeringsorganisatie - Opstellen kaders Regionale promotie en acquisitie Op basis van deze producten en activiteiten is de regio in staat om op hoofdlijnen te sturen. De overige betrokken partijen, waaronder ook de gemeenten, zijn geheel vrij zelf te handelen binnen deze regionale kaders. Het bovenstaande is nu nog onvoldoende gewaarborgd en dient als taak van de Drechtsteden in de gemeenschappelijke regeling te worden opgenomen. PRINCIPE 3 Voor die terreinen die door de Drechtraad op voorstel van het Drechtstedenbestuur worden aangewezen als van strategisch regionaal belang geldt dat de ROM-D ze op enig moment (in de al dan niet verre toekomst) realiseert of herstructureert. Groslijst Als een terrein op de groslijst is genoemd, betekent dit dat de Drechtraad ervoor kiest om het project binnen een periode van 10 jaar in de orderportefeuille van de ROM-D te willen onderbrengen. Hoewel de beleidsmatige regie (van de Drechtraad en in haar opdracht van het Drechtstedenbestuur) zich uitstrekt over alle terreinen, is er in de bedrijventerreinenstrategie een beperkt aantal terreinen aangewezen die van zodanig strategische en regionaal belang 6 zijn dat de Drechtsteden daarop een intensievere centrale, regionale regie en coördinatie uitvoert. Op deze terreinen vinden ontwikkelingen 6 Operationalisering van dit criterium: Regionale opgaven komen voort uit het vastgesteld beleid in de Bedrijventerreinenstrategie. 1) Herstructurering. Als leidraad geldt hierbij het clusterzoneringsmodel. De grootste opgave ligt daarbij in de zogenaamde tweede ring. Dit zijn gemengde terreinen waar een herstructureringsopgave ligt, die de kern van zwaardere industrie beschermen. 2) Aanleg van nieuwe terreinen. Nieuwe uitgeefbare terreinen zijn gepland aan de poorten van de regio, de zogenaamde Hotspots. De uiteindelijke selectie van over te dragen terreinen is gemaakt in overleg met de gemeentes. Keuzes zijn gebaseerd op 1) het belang voor de regio 2) de urgentie van de uitvoering en 3) actuele status van het project. Beslisnotie ROM-D versie 2 1

20 van regionaal belang plaats, waarop de Drechtsteden vanuit een centrale regie rechtstreeks willen sturen om de beleidsdoelstellingen van de regio te kunnen halen. Deze terreinen worden op de groslijst geplaatst. Het Drechtstedenbestuur doet voor een groslijst van deze terreinen een voorstel aan de Drechtraad (zie voor huidige groslijst de bedrijventerreinenstrategie en bijlage 1). Op voorstel van het Drechtstedenbestuur kan de Drechtraad in de toekomst besluiten ook andere terreinen van de 59 aan deze groslijst toe te voegen. Anderzijds kunnen door de Drechtraad ook terreinen van de groslijst afgevoerd worden. Voor een aantal terreinen die op dit moment in ontwikkeling zijn, geldt dat het ontwikkelrecht bij private partijen ligt. In deze situatie kan de ROM-D verkennen of de ontwikkelende private partij open staat voor samenwerking. Wanneer de ROM-D en de private partij hiervan de meerwaarde inzien en tot samenwerking overgaan, wordt voor dat betreffende project een CV/BV opgericht waarin de ROM-D en de private ontwikkelaar participeren. Fout! Objecten kunnen niet worden gemaakt door veldcodes te bewerken. Fig. schematisch overzicht Beleidsmatige regie Orderportefeuille Het moment dat een terrein daadwerkelijk overgaat naar de ROM-D bepaalt de Drechtraad. De ROM- D voert enkel die terreinen uit die de Drechtraad overdraagt. De ROM-D heeft zodoende geen keuzevrijheid in de eigen orderportefeuille. In hoofdstuk 5 gaan we nader in op de stappen die doorlopen worden, wanneer een terrein wordt overgebracht naar de ROM-D. De bedrijventerreinen in de orderportefeuille zijn uitsluitend die bedrijventerreinen die binnen afzienbare tijd worden (her)ontwikkeld èn die een regionale betekenis hebben. Het binnen de ROM- D beschikbare kapitaal moet zo effectief mogelijk worden ingezet. Dit houdt in dat die projecten gekozen worden die voor de regio een zo groot mogelijk effect sorteren ten aanzien van de beleidsmatige doelen van de regio. De ROM-D speelt dus geen rol bij die terreinen waar: - geen (her)ontwikkelingsplannen voor zijn en waar ook niet binnen afzienbare tijd (her)ontwikkelingsplannen voor worden gemaakt en die geen regionale betekenis hebben. - bedrijventerreinen die binnen afzienbare tijd worden (her)ontwikkeld maar die geen regionale betekenis hebben. Projecten die van de groslijst naar de orderportefeuille gaan worden door de Drechtsteden in de portefeuille van ROM-D ondergebracht. Op dat moment moet er een financiële overdracht van de gemeente naar de ROM-D plaatsvinden. De overdracht van projecten van gemeenten naar de Drechtsteden is daarom onder te verdelen in twee fasen: - beleidsmatige overdracht : naar de Drechtsteden - financiële overdracht : naar de ROM-D voor uitvoering. In de businesscase zal blijken dat er bij de projecten als gevolg van de benodigde optimalisatieslagen nog een tussenstap wordt gezet tussen het onderbrengen in de portefeuille en de daadwerkelijke financiële overdracht. Beslisnotie ROM-D versie 2 2

21 Indien het Drechtstedenbestuur aan de ROM-D opdracht geeft om tot (her)ontwikkeling van een bedrijventerrein te komen (na een wensen en bedenkingenprocedure met de Drechtraad), dan heeft over deze opdracht vooraf intensief overleg met de gemeente plaatsgevonden. Immers de lokale medewerking is essentieel om het regionale beleid realiseren. Denk hierbij aan de overdracht van gronden, de betrokkenheid bij de financiën en het beschikbaar stellen van capaciteit. Daarnaast is het noodzakelijk dat de gemeente vanuit haar publiekrechtelijke rol medewerking verleent aan de geplande activiteiten van de ROM-D, bijvoorbeeld op het gebied van bestemmingsplannen en bouwvergunningen. 3.2 Rolverdeling tussen bestuursorganen Gemeenteraad Is via de Drechtraad intensief betrokken bij (wijzigingen op) de vastgestelde economische visie, bedrijventerreinenstrategie, kantorenvisie en bijbehorende uitvoeringsprogramma s; Stelt in het kader van de begroting van de GR-Drechtsteden de groslijst van projecten van strategisch, regionaal belang vast; Stelt in het kader van de begroting van de GR-Drechtsteden vast welke terreinen in dat betreffende jaar ter uitvoering overgedragen zullen worden van gemeente naar de ROM-D. Stelt een bestemmingsplan vast voor de te ontwikkelen gebieden, inclusief de inzet van publiekrechtelijke middelen. Stemt in met uitgangspunten en kaders zoals vastgelegd in het overdrachtsconvenant Neemt, na vaststelling van de beslisnotitie en de businesscase door de Drechtraad, separate besluiten die noodzakelijk zijn om de nieuwe ROM-D op te richten en tot uitvoering te brengen. Bijvoorbeeld ten aanzien van de overdracht van de gemeentelijke aandelen in de ROM-D aan de GR-Drechtsteden. Inzichtelijk wordt nog gemaakt welke besluiten door de raden genomen moeten worden. Beslisnotie ROM-D versie 2 2

22 College van BenW Legt verantwoording af aan de raad en heeft een faciliterende rol naar het project ten dienste van de realisatie. Daarbij moet gedacht worden aan onder andere het beschikbaar stellen van capaciteit en het nemen van de lokale besluiten die voor het project noodzakelijk zijn. Stelt met Drechtstedenbestuur en ROM-D een overdrachtsconvenant vast voor een bedrijventerrein dat van de groslijst naar de orderportefeuille gaat. Drechtraad: Stelt economische visie, bedrijventerreinenstrategie, kantorenvisie en bijbehorende uitvoeringsprogramma s op; Stelt in het kader van de begroting van de GR-Drechtsteden de groslijst van projecten van strategisch, regionaal belang op. Stelt in het kader van de begroting van de GR-Drechtsteden op welke terreinen in dat betreffende jaar ter uitvoering overgedragen zullen worden van gemeente naar de ROM-D. Controleert het Drechtstedenbestuur bij de uitvoering van bovenstaande kaders. Drechtstedenbestuur: Bereidt de actualisatie van economisch beleid voor. Doet een voorstel voor het aanwijzen van terreinen op basis van strategisch, regionaal belang. Doet een voorstel voor de terreinen die ter uitvoering overgedragen zullen worden van gemeente naar de ROM-D. Stelt in overleg met gemeenten en ROM-D bouwenvelop vast Bepaalt de kaders voor de planprocedure Organiseert, met gemeente, lobby voor bijdragen anderen overheden Stelt uitgifte beleid vast Stelt promotie en acquisitieplan ROM-D vast Stelt met gemeente en ROM-D een overdrachtsconvenant vast (zie paragraaf 5.2 stap 3) Bewaakt actief of partijen zich houden aan de afspraken zoals opgenomen in het overdrachtsconvenant. Besluit binnen kaders tot daadwerkelijke overdracht van een individueel terrein naar de ROM- D (na wensen- en bedenkingenprocedure met Drechtraad). PFO economie Adviseert het Drechtstedenbestuur over de bovenstaande vraagstukken. Op die manier is steeds participatie vanuit de inhoudelijke gemeentelijke portefeuille gewaarborgd. De portefeuillehouder economie vanuit het Drechtstedenbestuur en de directeur van de ROM-D zullen in de vergadering aanwezig zijn. ROM-D Sluit een overdrachtsconvenant met Drechtstedenbestuur en betreffende gemeente over het terrein. Neemt de uitvoering van een terrein ter hand (=ontwikkeling, uitgifte en tijdelijk beheer) Legt verantwoording af aan aandeelhouders en gemeenten Beslisnotie ROM-D versie 2 2

23 In de onderstaande figuur is de nieuwe rolverdeling schematisch weergegeven. Hierin is stap 1 de overdracht van de beleidsmatige regie, stap 2 de onderverdeling in groslijst en orderportefeuille (deze twee stappen zijn gezet met de bedrijventerreinenstrategie), stap 3 zijnde de overdracht voor uitvoering, stap 4 is afronding en terugbrengen van beheer naar de gemeente. Zoals eerder gezegd is er tussen stap 2 en stap 3 nog een periode waarin optimalisatie van het project en het aantrekken van subsidies aan de orde zijn. Fout! Objecten kunnen niet worden gemaakt door veldcodes te bewerken. Beslisnotie ROM-D versie 2 2

24 4. Nieuwe economische samenwerking: Uitvoering door ROM-D nieuwe stijl In de voorgaande hoofdstukken is; vanuit de historie van de beleidsmatige economische samenwerking en het daarbij behorende uitvoeringsinstrument beschreven; via het vaststellen van de stand van zaken op beleidsmatig niveau en met een verslag van de officiële evaluatie van het uitvoeringsinstrument beschreven; vastgesteld op welke manier per direct op basis van een aantal vastgestelde documenten de samenwerking op het terrein van de bedrijventerreinen en de kantorenlocaties beleidsmatig zou moeten worden georganiseerd namelijk bij de Drechtraad. beschreven volgens welke procedure en regels-richtlijnen een terrein overgedragen kan worden naar het uitvoeringsinstrument (dat we vanaf nu de ROM-D nieuwe stijl zullen noemen). Wat nu nog mist is de precieze beschrijving van de ROM-D nieuwe stijl (het uitvoeringsinstrument) zoals die in opdracht van de Drechtraad zou moeten functioneren, zou moeten zijn ingericht en zou moeten worden gefinancierd. In dit document hebben we hiervoor op basis van - maar op enkele punten wel in afwijking van - de eerder gepubliceerde bouwstenen voor een bedrijfsplan ROM-D een aantal voorstellen gedaan die onzes inziens zouden moeten leiden tot een flinke vereenvoudiging van kerstboom aan rechtspersonen. Tegelijkertijd zullen we de belangen en zeggenschap van alle aandeelhouders moeten waarborgen. Deze notitie vormt hiermee de basis voor het bedrijfsplan van de nieuwe ROM-D, dat na vaststelling van deze notitie wordt opgesteld door de directie van de ROM-D en wordt vastgesteld door de aandeelhouders van de nieuwe ROM-D. De GR-Drechtsteden beseft zich terdege dat zij niet de enige zijn die bepaalt of het uitvoeringsinstrument er uiteindelijk als onderstaand uit zal zien. Ondanks dat feit nemen we wel onze verantwoordelijkheid om een eenvoudig, transparant en werkbaar arrangement te presenteren en zullen daarover met de andere aandeelhouders van gedachten wisselen. In dit hoofdstuk zullen we eerst enkele uitgangspunten en randvoorwaarden definiëren die voor een deel voortvloeien uit de voorgaande hoofdstukken en voor een deel op zichzelf staan. Daarna zullen we aandacht besteden aan de doelstellingen en taak van de ROM-D, vervolgens komt de inrichting aan de orde. Tot slot bespreken de principes voor de financiering. Voordat we dit alles doen echter ook enige opmerkingen over hoe wij onze eigen organisatie zullen moeten versterken om de beleidsmatige regie daadwerkelijk waar te maken. Beslisnotie ROM-D versie 2 2

25 4.1. Versterking GR Drechtsteden Zoals al eerder aangegeven bepaalt de inhoud de structuur. Naast dit uitgangspunt zijn er nog drie aspecten van belang in het kader van een goede regievoering over verbonden partijen: 1. Onderscheiden van rollen Het is van belang om de verschillende rollen te onderscheiden die een regisseur (in dit geval de GR Drechtsteden) vervult ten opzichte van de verbonden partij (ROM-D). De regisseur is: - Opdrachtgever: Dit betreft de afstemming van de beleidsstrategie van de regisseur met de verbonden partij, en de vertaling daarvan in de uitvoering. De focus ligt dan vooral op de maatschappelijke doelstellingen en gerealiseerde output. - Eigenaar De beheersmatige aansturing van de verbonden partij door de regisseur in de aandeelhoudersvergadering. De focus ligt dan voornamelijk op bedrijfsvoering, financiën en continuïteit. 2. Kwaliteit in regie Voor een effectieve en efficiënte samenwerking tussen de regisseur en de verbonden partij is de kwaliteit van de regiefunctie een belangrijke succesfactor. Deze kwaliteit hangt in de eerste plaats af van duidelijke afspraken rond de output, op afspraken gebaseerde en heldere informatievoorziening en transparante verantwoording. Dankzij een goede inrichting van de regiefunctie, inclusief controlemechanismen op output, kunnen de verbonden partij en de regisseur elkaar het vertrouwen geven dat de zaken doelmatig en effectief uitgevoerd worden. 3. Expertise bij opdrachtgever/eigenaar Om de verschillende rollen goed te kunnen vervullen, is het voor de regisseur van belang dat een kritische massa aan expertise in de eigen organisatie aanwezig is. Elementaire kennis van de uitvoering is in dat verband noodzakelijk, ook al wordt de taak niet meer binnen de eigen organisatie uitgevoerd. Regierollen GR Drechtsteden Op dit moment zijn in alle gemeenten beide rollen nauw met elkaar verweven. Alle portefeuillehouders Economie zijn nu zowel lid van het PFO Economie & Bereikbaarheid (opdrachtgever) als lid van de Raad van Vennoten ROM-D (eigenaar). Daarnaast hebben twee leden van het PFO Economie zitting in de Raad van Commissarissen, waarvan de president commissaris er een is. Met de gekozen ontwikkelrichting in de Beslisnotitie deel I wordt de regisseur-/opdrachtgeverrol expliciet onderscheiden van de sturing op de (continuïteit) van de uitvoering. Naar analogie van die ontwikkelrichting moeten beide rollen dan ook uit elkaar gehaald worden; zowel op bestuurlijk als ambtelijk niveau. Door deze scheiding komen bedrijfsvoering en het maatschappelijk belang meer in evenwicht. Daarnaast komen mogelijke rolconflicten of belangentegenstellingen eerder aan de oppervlakte. Tot slot is het bij menging van functies moeilijker de verschillende belangen op een transparante manier te behartigen. Beslisnotie ROM-D versie 2 2

26 Rol van Regie/opdrachtgever Het opdrachtgeverschap naar ROM-D moet stevig worden ingevuld. Zowel op het gebied van 'sturen' als 'beheersen' zijn verbeteringen door te voeren. Er is nog geen formele relatie tussen Drechtsteden en ROM-D, waarin dienstverleningsovereenkomsten (voor promotie- en acquisitie) en uitvoeringsrapportages onderwerp zijn van controle op de opdrachtnemer/opdrachtgever relatie. De directie van de ROM-D werkt aan een specifieke MARAP voor de opdrachtgever. Rol van eigenaar De Algemene Vergadering van Aandeelhouders (AvA) richt zich op het belang van de aandeelhouders. De AVA is het vennootschapsrechterlijke orgaan van de onderneming met de zogenaamde 'uiteindelijke macht'. Deze uiteindelijke macht doelt op het controlerende aspect van de algemene vergadering van aandeelhouders. De AVA maakt weliswaar geen beleid, maar is wel bevoegd het beleid van het bestuur te sanctioneren. Ook is men bevoegd de Raad van Commissarissen en de directie decharge te verlenen. Op grond van de statuten is de directie van de onderneming tenminste eenmaal per jaar verplicht om verantwoording en rekenschap af te leggen aan de aandeelhouders tijdens de jaarlijks terugkerende AvA. In deze vergadering doet de directie verslag van de gang van zaken en doet voorstel over de bestemming van een eventuele winst. De benoeming van de statutaire directieleden behoeft instemming van de AvA. Expertise bij GR Drechtsteden Bureau Drechtsteden ondersteunt het Drechtstedenbestuur en de Drechtraad in diens rollen van regisseur/opdrachtgever en eigenaar. Om het bestuur in staat te stellen beide rollen goed in te vullen, moet binnen het bureau capaciteit en kwaliteit met betrekking tot de ROM-D opgebouwd worden. De scheiding tussen de regisseur/opdrachtgever en eigenaar moet ook binnen het bureau vormgegeven worden. Regisseur/Opdrachtgever a. Beleid - opstellen regionaal beleid bedrijventerreinen (bestaande taak) - opstellen regionaal beleid kantoren (bestaande taak) - opstellen kadernota economische promotie en acquisitie - opstellen vaste berekeningsregels - jaarlijkse schouw en monitor van alle 59 terreinen - jaarlijkse evaluatie ROM-D - opstellen en muteren groslijst - opstellen en muteren orderportefeuille b. opdrachtgever - aansturen Stap 2: haalbaarheidsanalyse, omvat o.a. o Toetsen grex o Planoptimalisatie o Subsidieverwerving i.s.m. gemeente o Lobbytrajecten o Opstellen tripartiet-convenant contractuele overdracht - aansturen Stap 3: financiële overdracht, omvat o.a. o Vaststellen bouwenvelop in overleg met gemeenten en ROM-D o opstellen tripartiet-convenant financiële overdracht Beslisnotie ROM-D versie 2 2

27 Eigenaar - beoordelen jaarverslag - beoordelen strategisch beleid van de onderneming - beoordelen dividendbeleid van de onderneming - adviseren portefeuillehouder financiën in diens rol als eigenaar Het bovenstaande overzicht laat zien, dat Bureau Drechtsteden veel extra taken krijgt in het kader van de vernieuwing van de ROM-D. Hiermee is in de huidige formatie geen rekening gehouden. Gezien de omvang van deze taken kan dit naar verwachting niet binnen de huidige formatie en budgetten opgevangen worden, zonder dat andere ambities worden teruggebracht. In de vergadering van de Drechtraad van oktober 2009 komt een voorstel, waarin de nieuwe taken voor het Bureau vertaald zijn naar de extra benodigde middelen en capaciteit. Conclusies: Scheiden van rollen 1 Portefeuillehouder financiën treedt in rol eigenaar De portefeuillehouder financiën adviseert het DSB en Drechtraad vanuit de eigenaarsrol. Hij wordt hierbij geassisteerd door het PFO Middelen en ambtelijk ondersteund door Bureau Drechtsteden. De portefeuillehouder Financiën neemt zitting in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. 2 Portefeuillehouder economie treedt in rol opdrachtgever De portefeuillehouder Economie adviseert het DSB en Drechtraad vanuit de opdrachtgeversrol. De portefeuillehouder wordt hierbij geadviseerd door het PFO Economie en Bereikbaarheid en ambtelijk ondersteund door Bureau Drechtsteden. Versterken eigenaarschap 3 Beoordelen jaarrekening en dividend uitkering De portefeuillehouder financiën moet geadviseerd worden in zijn/haar rol als eigenaar. Binnen Bureau Drechtsteden moet hiervoor kritische massa aanwezig zijn op het gebied van bedrijfsvoering. Versterken opdrachtgeverschap 4 Organiseer kritische massa binnen Bureau Drechtsteden Binnen Bureau Drechtsteden moet voor voldoende kritische massa en capaciteit aanwezig zijn op het gebied van de grondexploitaties, economisch beleid en onderhandelingskracht. Eerder in deze paragraaf is uitgesplitst welke nieuwe taken vanuit de opdrachtgeversrol bij Bureau Drechtsteden terecht komen. 5 Organiseer ook kritische massa bij de gemeenten Kennis bij gemeenten op het gebied van economisch beleid en de (her)ontwikkeling van terreinen is onmisbaar bij het opstellen van effectief en gedragen regionaal beleid. De leden van het Beslisnotie ROM-D versie 2 2

28 Ambtelijk Overleg Economie uit de gemeenten ondersteunen Bureau Drechtsteden in de rol van regisseur/opdrachtgever. De kwaliteit van de regie wordt mede bepaald door de kwaliteit van de beleidskaders die de gemeenten gezamenlijk opstellen en nastreven. 6 Duidelijke afspraken rond de output, op afspraken gebaseerde en heldere informatievoorziening en transparante verantwoording Door eisen te stellen aan de inhoud van de begroting, met gebruikmaking van nader te bepalen indicatoren, wordt meer inhoud gegeven aan het opdrachtgeverschap en eigenaarschap. Ten aanzien van de promotie- en acquisitietaak wordt een dienstverleningovereenkomst opgesteld. De kaders voor die laatste taak worden vastgelegd in de kadernota Promotie en Acquisitie die in 2009 wordt uitgewerkt. Verdeling van verantwoordelijkheden tussen DSB en Drechtraad In algemene zin kan gesteld worden dat de Drechtraad de ROM-D op hoofdlijnen aanstuurt, vooral waar het gaat om de jaarrekening en de opdrachtgeving. Het DSB bereidt de besluiten van de Drechtraad voor, voert ze uit, en heeft tevens een toezichthoudende rol met betrekking tot het bedrijf. De Drechtraad zet de lijnen voor de middellange termijn uit (1-5 jaar) en het is de opdracht aan het DSB om hier uitvoering aan te geven. Om de ROM-D scherper en strakker te sturen en ook een helder onderscheid te maken tussen de verantwoordelijkheden van beide gremia wordt het volgende aanbevolen: Kies voor een zelfde verantwoordelijkheidsverdeling als die tussen raad en college. Positioneer het DSB expliciet in de rol van eerste toezichthouder op de onderneming. Dit betekent dat het DSB op alle indicatoren de vinger aan de pols houdt. De Drechtraad controleert vervolgens het DSB op de manier waarop ze die rol invullen. juridische consequenties De gemeenschappelijke regeling Drechtsteden krijgt een aansturende taak ten opzichte van de ROM- D. Om dit mogelijk te maken moet de gemeenschappelijke regeling worden aangepast. De overdrachtsconvenanten per project zijn vervolgens een uitwerking van die taak. Ook over die convenanten moeten in het Drechtstedenbestuur en de Drechtraad besluiten genomen worden. Beslisnotie ROM-D versie 2 2

29 4.2. Uitgangspunten voor inrichting ROM-D De onderstaande uitgangspunten hanteren we in dit hoofdstuk om tot een voorstel voor een inrichting van de ROM-D te komen, waarover we graag met de aandeelhouders in gesprek gaan. Algemene uitgangspunten zijn: Werkbaar: Te vaak zijn er door het voeren van een structuurdiscussie goede initiatieven doodgebloed. Helaas blijkt ook uit de evaluatie van de ROM-D evenals de pogingen tot een doorstart dat dit ons ook dwarszit. We willen dus een structuur die ons ten dienste staat om de beleidsmatige ambities die we hebben uit te voeren. Daarnaast is een belangrijk uitgangspunt dat we een juridisch arrangement een gunstiger financieel arrangement mogelijk kan maken. Dit is ook een belangrijke afweging geweest. Transparantie: In deze structuur van de ROM-D dient volstrekt transparant te zijn welke partner welke rol speelt en welke rechtspersoon waarvoor verantwoordelijk is. Waarborgen publiek belang: We staan ervoor dat wij als overheden een bijzondere verantwoordelijkheid hebben om in de rechtspersonen waaraan wij verbonden zijn, waarborgen creëren voor het publiek belang. Het gaat dan om checks and balances en zeggenschap maar ook over minder goed hard te maken punten zoals de wijze van invulling van functies in de rechtspersoon. Eenvoudig: wettelijke verplichtingen en onze eigen opvattingen maken dat wij als overheden een bijzondere verantwoordelijkheid hebben om de rechtspersonen waaraan wij verbonden zijn zo eenvoudig mogelijk te positioneren ten opzichte van onszelf. Dit wil niet zeggen dat er niet veel rechtspersonen kunnen zijn maar wel dat hun rol helder en noodzakelijk moet zijn. Een quickscan van vergelijkbare regionale ontwikkelingsmaatschappijen leidt tot de conclusie dat de drie rechtpersonen (holding, beheer NV en CV) daar niet worden toegepast. Scheiding van aanvullende financiering en zeggenschap: indien een partij op enig moment om enigerlei reden een kapitaalinjectie (financiering) doet, betekent dit niet dat dit automatisch tot uitdrukking komt in een vergroting van het aandelenkapitaal (zeggenschap). 1 opdrachtgever: uit het voorgaande vloeit voort dat er slechts een opdrachtgever kan zijn voor de ROM-D namelijk de GR Drechtsteden. Dit betekent dat in de structuur die we kiezen de GR Drechtsteden alle aandelen in de ROM-D overnemen van de gemeenten. Niet langer maken dus de afzonderlijke gemeenten als aandeelhouder deel uit van ROM-D, maar is dit de Drechtsteden. Duale rolverdeling in gemeenten en gemeenschappelijke regeling doortrekken naar zeggenschap in ROM-D: niet voor niks ligt er in deze rapportage zoveel nadruk op de beleidsmatige regie en de expliciete kaderstellende bevoegdheden van de Drechtraad op dit vlak waarbij het Drechtstedenbestuur opereert als haar voorbereidend en uitvoerend orgaan. Wij denken dat vanwege de rol van de ROM-D als uitvoeringsorganisatie de deelname daaraan door of namens het Drechtstedenbestuur moet worden verzorgd. Specifieke uitgangspunten ten aanzien van de juridische structuur zijn: Juridisch houdbaar Het is een harde eis dat de nieuwe juridische structuur van de ROM-D voldoet aan de Europese regelgeving op het gebied van aanbesteding, inbesteding en staatssteun. Het ondernemingsplan van de ROM-D moet een juridisch advies bevatten, waarin dit wordt aangetoond. Beslisnotie ROM-D versie 2 2

30 Bij de overdracht van een project van de gemeente aan de ROM-D wordt een overdrachtsdocument opgesteld. Hierin wordt onder andere ook opgenomen het programma van eisen van de betreffende gemeente ten aanzien van de openbare ruimte. Begin 2007 heeft het Europese Hof in het Auroux-arrest de aanbestedingsregels voor gebiedsontwikkeling streng uitgelegd: het doorleggen van de aanbestedingsplicht door een gemeente aan een marktpartij ontslaat de gemeente, volgens het Hof, niet van haar eigen aanbestedingsplicht, zeker wanneer sprake is van aanvullende eisen vanuit de gemeente voor invulling van de ruimte. Naar aanleiding van vragen vanuit de Tweede Kamer heeft minister Cramer de consequenties van het Auroux-arrest laten onderzoeken. De Interdepartementale Commissie Europees Recht (ICER) heeft het arrest uitvoerig geanalyseerd en de uitkomsten hiervan toegepast op de in Nederland gebruikelijke publiek-private samenwerking (PPS) voor gebiedsontwikkeling. De analyse van het arrest Auroux en de gevolgen voor de Nederlandse PPS voor gebiedsontwikkeling zijn neergelegd in het rapport Auroux dat op 16 december 2008 aangeboden is aan de Tweede Kamer. Dit rapport is bij brief van 14 oktober 2008 door de Minister van Binnenlandse Zaken ook verzonden alle gemeenten en provincies. Het rapport Auroux geeft op een aantal punten meer duidelijkheid over de aanbestedingsrechtelijke aspecten van gebiedsontwikkeling, maar op andere punten moet nadere rechtspraak van het Hof van Justitie EG moeten worden afgewacht. Het Hof bepaalt uiteindelijk of de in het rapport gegeven interpretatie van de aanbestedingsregelgeving juist is. In het rapport zijn geen concrete modellen of handreikingen opgenomen over de vraag hoe in het vervolg om te gaan met PPS voor gebiedsontwikkeling. Als vervolg op het rapport Auroux ontwikkelt het ministerie van VROM een handreiking in de vorm van de Reiswijzer marktpartijen en gebiedsontwikkeling, samen met andere betrokken partijen. Fiscaal transparant Wanneer aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan, beschouwt de fiscus vennootschappen onder de huidige wetgeving als fiscaal transparant. Dat wil zeggen dat belasting direct bij de vennoten geheven wordt en niet bij de vennootschap. Dit is vaak gunstig voor de vennoten. Private partijen hebben geen zeggenschap over besteding publieke funding Gelijke monniken gelijke kappen Alle aandeelhouders zowel publiek als privaat krijgen hetzelfde rendement Maakt dat private partijen niet profiteren van het maatschappelijke rendement op de publieke funding Zorgt voor risicospreiding op projectniveau Geeft een heldere uitleg over de rollen en bevoegdheden van de gremia in de structuur van de ROM-D Beslisnotie ROM-D versie 2 3

31 Gaat uit van een koppeling tussen de hoogte van het gestort aandelenkapitaal en de relatieve zeggenschap in de onderneming Beperkt risico s en biedt zo de publieke partijen comfort Beperkt afdracht vennootschapsbelasting (m.a.w. garandeert maximale herinvestering van gerealiseerde opbrengsten) Stelt ten aanzien van de Raad van Commissarissen: o Commissaris dient belang van de onderneming o Commissaris is extern, onafhankelijk en dient niet de aandeelhouder o Elke aandeelhouder heeft recht commissaris voor te dragen 4.3. Functioneren Missie en doelstelling De missie van de ROM-D is: Het versterken van de economische positie van de Drechtsteden door vanuit een regionale regie bedrijventerreinen te ontwikkelen, te herstructureren en te intensiveren Ten aanzien van de doelstellingen voor de ROM-D nieuwe stijl wordt een onderscheid gemaakt tussen strategische en operationele doelstellingen. De strategische doelstellingen van het Drechtstedenbestuur waaraan de ROM-D een belangrijke bijdrage levert zijn: het versterken van de economische positie van de regio Drechtsteden; het vergroten van het aantal arbeidsplaatsen in de regio Drechtsteden; het aantrekken van nieuwe bedrijvigheid (acquisitie) het presenteren van de regio Drechtsteden als aantrekkelijke vestigingslocatie (promotie). Uit het vorige hoofdstuk mag duidelijk zijn geworden dat de ROM-D geen taak of doelstelling heeft als het gaat om het voeren van de beleidsmatige regie. De Drechtsteden bepalen gezamenlijk via de Gemeenschappelijke Regeling het beleid. De Drechtraad en in haar opdracht het Drechtstedenbestuur voeren op basis daarvan de beleidsmatige regie en bepalen ook de groslijst en de orderportefeuille van de ROM-D. De ROM-D voert uitsluitend de opdrachten van haar enige opdrachtgever (de Drechtsteden) uit. De operationele doelstellingen en daarmee de taken van de ROM-D zijn: het herstructureren, intensiveren en uitgeven van bedrijventerreinen op basis van een door de Drechtsteden aangegeven prioritering naar een orderportefeuille, gebaseerd op de Bedrijventerreinenstrategie Drechtse Poort en de kantorenvisie High Five; het ontwikkelen of transformeren van (gemengde) locaties, en deze uitgeven, zoals die door de Drechtsteden worden aangegeven naar een orderportefeuille, gebaseerd op de Bedrijventerreinenstrategie en de kantorenvisie High Five; Beslisnotie ROM-D versie 2 3

32 het uitvoeren van promotieactiviteiten en acquisitie om de Drechtsteden buiten de regio te positioneren als een aantrekkelijke vestigingsplaats voor bedrijven en daarmee nieuwe bedrijvigheid aan te trekken. Tevens richt de promotie en acquisitie zich op behouden, uitbreiden en/of eventueel verplaatsen van al gevestigde bedrijven binnen de regio. De nieuwe ROM-D richt zich uitsluitend op de terreinen, zoals genoemd in de Bedrijventerreinenstrategie en de kantorenvisie (of vervolgen en aanvullingen hierop). Indien de ROM- D ook andere projecten ter hand zou willen nemen is een opdracht van het Drechtstedenbestuur daarvoor vereist. De ROM-D is geen regionaal grondbedrijf, omdat slechts gewerkt wordt aan die projecten, die door het Drechtstedenbestuur zijn geselecteerd voor de orderportefeuille en die een sluitende of positieve grondexploitatie hebben (al dan niet inclusief subsidies en andere bijdragen). De ROM-D realiseert of herstructureert alleen het terrein binnen die kaders. Voor de overige terreinen geven de gemeenten uitvoering aan de regionale strategie en monitort het Drechtstedenbestuur de voortgang hiervan. Uitzondering op deze regel is vanzelfsprekend het project Noordoevers. Op basis van eerder genomen besluiten wordt dit project in de portefeuille van de ROM-D gecontinueerd. Promotie en acquisitie De promotie- en acquisitie activiteiten van de ROM-D richten zich op alle terreinen in de regio. Om de gebiedsbrede promotie en acquisitie concreet vorm te geven, stelt de accountmanager ROM-D een acquisitie- en promotieplan op, in samenwerking met de accountmanagers/ondernemersloketten van de gemeenten. Deze taak is van groot belang want dit bepaalt voor een belangrijk deel het succes van de diverse projecten. De basis van dit plan is de bedrijventerreinenstrategie De Drechtse Poort en de kantorenvisie. Dit plan wordt vastgesteld door het Drechtstedenbestuur. In het krachtenveld van de ROM-D opereren ook partijen als OBR en REWIN (de regionale ontwikkelingsmaatschappij voor West-Brabant). Om in dit krachtenveld succesvol te kunnen opereren is een professionele aanpak en nauwe samenwerking met de accountmanagers van de gemeenten vereist. Goed nagedacht moet worden over de hoeveelheid menskracht en middelen die ingezet worden voor promotie en acquisitie. Die inzet moet gerelateerd zijn aan de projecten die ROM-D ter hand neemt. Immers een tragere afzet leidt tot renteverliezen die ook weer voor risico en rekening van de ROM-D. De inspanningen op het gebied van promotie- en acquisitie zijn met name gericht op het aantrekken van bedrijven van buiten de regio. De ROM-D is verantwoordelijk voor gebiedsbrede promotie en fungeert als centraal loket voor bedrijven die ruimte zoeken. De ROM-D functioneert daarbij in een netwerkstructuur waarin zowel gemeenten een rol spelen en als ook private ontwikkelaars van gemeentelijke projecten (bijv. in het geval van het gezondheidspark en het programma Binnenstad). De ROM-D is niet verantwoordelijk voor de acquisitie van alle bedrijventerreinen in de Drechtsteden. Wel fungeert de ROM-D als verbinder/ liaison tussen de partijen die actief zijn op het gebied van het acquireren van bedrijven naar de Drechtsteden. In het ondernemingsplan van de ROM-D wordt uitgewerkt op welke wijze de ROM-D hieraan invulling gaat geven. De rol van de gemeentelijke accountmanagers/ondernemersloketten is meer gericht op het behoud van de bestaande bedrijven. Vanzelfsprekend is een goede wisselwerking tussen de accountmanager van de ROM-D en de gemeentelijke accountmanagers van groot belang. Een periodiek regionaal acountmanagementoverleg kan die wisselwerking stimuleren en ervoor zorgen dat de accountmanagers naar buiten met één mond spreken. In dat overleg kunnen bijvoorbeeld ook de marktontwikkelingen worden gesignaleerd waarop gezamenlijk actie moet worden ondernomen. Beslisnotie ROM-D versie 2 3

33 Evaluatie Jaarlijks wordt geëvalueerd of de activiteiten van ROM-D voldoende resultaten opleveren om de geformuleerde doelstellingen te behalen. Daarbij komt in relatie tot de ROM-D ook het functioneren van de Drechtsteden en gemeenten aan de orde. Deze monitoring beantwoordt de volgende vragen: komt de sturende rol van de Drechtsteden voldoende tot uiting; voeren de gemeenten de taken uit conform het convenant; worden de strategische doelstellingen gehaald en waar zijn aanscherpingen c.q. aanpassingen nodig van deze doelstellingen; worden de operationele doelstellingen gehaald; wat is de meerwaarde van de bereikte resultaten voor de deelnemende partijen. De wijze waarop deze evaluatie jaarlijks wordt uitgevoerd, wordt nader door Bureau Drechtsteden uitgewerkt. In dat kader moeten ook gezocht worden naar meetbare criteria aan de hand waarvan het functioneren getoetst wordt. Deze evaluatie zal plaatsvinden bij het jaarverslag Inrichting en zeggenschap Situatie huidige ROM-D Met het oog op het beperken van aansprakelijkheden van de deelnemende publieke partijen is de huidige ROM-D ondergebracht in een aparte privaatrechtelijke rechtspersoon. Deze structuur van de huidige ROM-D wordt voortgezet in de nieuwe ROM-D. Van staatssteun door provincie of Drechtsteden is geen sprake mits een marktconforme vergoeding wordt ontvangen. Dit houdt in dat de opbrengsten van NV ROM-D en eventuele dochters ter beschikking zullen komen van de aandeelhouders, die de kapitaalinbreng hebben verzorgd. Dat zal hier het geval zijn. 7 Op dit moment functioneren rondom de verzamelnaam ROM-D drie vennootschappen. ROM-D Holding NV, bestaande uit de provincie Zuid-Holland en zes Drechtstedengemeenten. ROM-D Beheer NV, bestaande uit de ROM-D Holding NV en de private partners OPP en OBR ROM-D CV, bestaande uit de ROM-D Beheer NV als beherend vennoot en met de gemeenten, provincie, OBR en OPP als commandieten. De onderstaande figuur geeft weer hoe deze vennootschappen en deelnemers zich tot elkaar verhouden. 7 Zie rondom parlementaire besluitvorming Ontwikkelingmaatschappij NV-OOST. Beslisnotie ROM-D versie 2 3

34 Figuur. huidige organisatiestructuur ROM-D Taken en bevoegdheden De ROM-D wordt aangestuurd door de directie en aandeelhouders. De samenwerking (bestaande uit taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden) tussen directie en aandeelhouders is deels dwingend bepaald in het Burgerlijk Wetboek 2 (rechtspersonen) en deels per vennootschap individueel bepaald in de statuten van de vennootschap. 1. Algemene vergadering van aandeelhouders (AvA) De Algemene Vergadering van Aandeelhouders (AvA) richt zich op het belang van de aandeelhouders. De AVA is het vennootschapsrechterlijke orgaan van de onderneming met de zogenaamde 'uiteindelijke macht'. Deze uiteindelijke macht doelt op het controlerende aspect van de algemene vergadering van aandeelhouders. De AVA maakt weliswaar geen beleid, maar is wel bevoegd het beleid van het bestuur te monitoren. Op grond van de statuten is de directie van de onderneming tenminste eenmaal per jaar verplicht om verantwoording en rekenschap af te leggen aan de aandeelhouders tijdens de jaarlijks terugkerende AvA. In deze vergadering doet de directie verslag van de gang van zaken en doet voorstel over de bestemming van een eventuele winst. 2. Rol van de Raad van commissarissen (RvC) De Raad van Commissarissen heeft tot taak het houden van toezicht op het beleid van de directie en op de algemene gang van zaken in de vennootschap en de ondernemingen die daaraan verbonden zijn. De RvC staat de directie met raad ter zijde. Ten onrechte wordt soms wel aangenomen dat de RvC het vertegenwoordigende lichaam van de aandeelhouders is, zodat deze een vinger aan de pols van de raad van bestuur. Dit is strikt genomen niet juist. De Raad van Commissarissen handelt te allen tijde in het belang van de onderneming, zonder opdracht en onafhankelijk van bijkomstige belangen. Beslisnotie ROM-D versie 2 3

35 Belangrijke bevoegdheden van de Raad van Commissarissen zijn: Benoeming en ontslag bestuur De raad van commissarissen benoemt de bestuurders van de vennootschap. Hij geeft de algemene vergadering van aandeelhouders kennis van een voorgenomen benoeming van een bestuurder der vennootschap; hij ontslaat een bestuurder niet dan nadat de algemene vergadering over het voorgenomen ontslag is gehoord. Vaststellen jaarrekening De raad van commissarissen stelt de jaarrekening vast en legt deze gelijktijdig ter goedkeuring aan de algemene vergadering van aandeelhouders over. Commissarissen worden van buitenaf gekozen, vanwege hun expertise in een bepaalde branche of markt, hun netwerk of hun positie in het maatschappelijke veld. Welke expertise in de RvC vertegenwoordigd moet zijn, wordt door de commissarissen vastgelegd in een profielschets voor de RvC. De commissarissen worden benoemd door de algemene vergadering van aandeelhouders, op voordracht van de raad van commissarissen. De voordracht is met redenen omkleed. De algemene vergadering kan de RvC personen aanbevelen om als commissaris te worden voorgedragen. Uit hoofde van scheiding van rollen is het niet wenselijk dat een aandeelhouder direct zitting neemt in het bedrijf; dit geldt ook voor de GR Drechtsteden. Daarom is het voorstel dat elke aandeelhouder het recht krijgt één commissaris te benoemen op basis van deskundigheid. Uitgaande van de situatie dat de zeggenschap van de gemeenten is overdragen aan de GR de samenstelling van de overige aandeelhouders niet wijzigt, ziet de nieuwe RvC er als volgt uit: Onafhankelijke voorzitter 1 zetel voorgedragen door Drechtsteden 1 zetel voorgedragen door Provincie 1 zetel voorgedragen door OPP 1 zetel voorgedragen door OBR Deze commissarissen zijn extern en onafhankelijk en vertegenwoordigen dus niet de aandeelhouder vanuit wie zij zijn benoemd. 3. Bestuurder (directie) De directie is belast met de dagelijkse leiding van de vennootschap, de strategie, het portfoliobeleid en de inzet van mensen en middelen. De directie houdt de Raad van Commissarissen op de hoogte van de gang van zaken, overlegt met de Raad van Commissarissen over alle belangrijke aangelegenheden en legt belangrijke besluiten ter goedkeuring voor aan de Raad van Commissarissen. De Raad van Bestuur bespreekt met de Algemene Vergadering van Aandeelhouders, en vraagt waar nodig aan die Vergadering de voorafgaande toestemming, voor de in wet en de statuten van de vennootschap omschreven besluiten. De Raad van Bestuur verschaft de Raad van Commissarissen en de Algemene vergadering van Aandeelhouders tijdig de voor de uitoefening van hun taak noodzakelijke gegevens. Beslisnotie ROM-D versie 2 3

36 Onderscheid Holding / Beheer-NV Het onderscheid tussen deze beide organen is gemaakt om ook toen al - het verschil tussen het publiek belang en privaat belang te duiden en het onderscheid in positie te duiden. Oftewel in de holding zou de richting worden bepaald, in de Beheer NV/CV uitgevoerd. Op basis van de evaluatie kan worden vastgesteld dat deze rol nooit goede invulling heeft gekregen. Om die reden is ons voorstel de holding op te heffen. Dit kan echter alleen onder het creëren van strikte waarborgen voor eenduidig opdrachtgeverschap en een frequent overleg tussen de publieke partners. Naar ons oordeel worden in deze notitie in hoofdstuk 4 een aantal stevige voorstellen gedaan om die regie expliciet bij de GR Drechtsteden te beleggen. Om die reden kan de holding vervallen omdat deze rol nu door de Drechtraad wordt vervuld waar het gaat om beleidsmatige regie. Dit is in overeenstemming met onze uitgangspunten van duale rolneming, transparantie, eenvoudigheid en werkbaarheid. Door de overheidsaandeelhouders de GR-Drechtsteden en de provincie op bestuurlijk niveau tenminste eenmaal per jaar gezamenlijk inhoudelijk de strategie te laten bepalen kan ook deze richting gewaarborgd worden. Om die reden stellen we dus voor tenminste eenmaal per jaar bestuurlijk overleg te voeren. Onderscheid NV / CV Bij de oprichting in 1999 is gekozen voor een zogenoemde NV/CV-structuur vanuit een oogpunt van: fiscale transparantie: deelnemers als gemeenten zijn vrijgesteld van vennootschapsbelasting en behouden zo bij deelname aan de ROM-D deze vrijstelling. beperking aansprakelijkheid: aansprakelijkheid van deelnemers is beperkt tot het ingebrachte vermogen. Zorgvuldigheidsbeginsel: publieke en private belangen vallen alleen in de commanditaire vennootschap samen. De CV blijft nodig vanwege eerste twee overwegingen. Dit betekent dat functies die daarin vervuld worden ook blijven bestaan op zelfde wijze als nu. Op basis van de precieze uitwerking van de businesscase en rekening houdend met de grondposities binnen de projecten alsmede met meest gunstige financiële arrangement, wordt in de businesscase een nieuwe juridische structuur voor de doorontwikkelde ROM-D opgezet. Deze juridische structuur moet voldoen aan de hierboven genoemde kaders en eerdergenoemde uitgangspunten: fiscale transparantie, beperking aansprakelijkheid en zorgvuldigheidsbeginsel Situatie nieuwe ROM-D De gemeenschappelijke regeling blijft van kracht voor de Drechtsteden. Projecten worden via deze lijn ingebracht. De gemeenschappelijke regeling is commandite in de overkoepelende commanditaire vennootschap ROM-D. Dit is in een schema in de businesscase weergegeven. Tezamen met de overige vennoten stuurt deze overkoepelende commanditaire vennootschap de project commanditaire vennootschappen aan. Hoewel er veel vragen zijn gesteld in de gemeenteraden over de juridische structuur, beperken we ons in deze beslisnotitie tot het stellen van kaders aan die nieuwe structuur. In het bedrijfsplan ROM-D is de juridische structuur uitgewerkt en daarin worden de gestelde vragen voor zover op dit moment mogelijk van een nader antwoord voorzien. Beslisnotie ROM-D versie 2 3

37 4.5. Financiering ROM-D De nieuwe ROM-D moet evenals de oude ROM-D financiering aantrekken om de projecten in portefeuille uit te kunnen voeren. Daarbij is het met het oog op het rendement van het bedrijf de uitdaging om met het aanwezige eigen vermogen een maximaal rendement te realiseren, zonder dat de continuïteit van de onderneming in gevaar komt. Om externe financiers en samenwerkingspartners te trekken is een lonkend perspectief nodig. Dit geldt zowel ten aanzien van de inhoudelijke projectenportefeuille als ten aanzien van de rendementen die met die projecten zijn gemoeid. In deze paragraaf wordt een aantal principes geformuleerd op basis waarvan in de businesscase de verdere uitwerking van de financieringsarrangementen vormgegeven is. De businesscase wordt geschreven vanuit de casuïstiek dat de ROM-D niet alle terreinen geheel voor eigen risico ontwikkelt, maar in wisselende samenwerkingsverbanden met de markt. De ROM-D CV gaat dus op projectniveau PPS constructies aan met private partners. Hierbij wordt gekozen voor het inrichten van een separate vennootschap per project waarin de CV-ROM-D participeert. Op die manier komen onder de ROM-D verschillende CV/BV s te hangen die een specifiek terrein ontwikkelen Uitgangspunten voor financiering De volgende principes ten aanzien van de financiering worden gehanteerd door de nieuwe ROM-D: Eigen vermogen 1. Verlies wordt genomen als het wordt verwacht, winst wordt pas genomen als het is gerealiseerd De financiële huishouding heeft als uitgangspunt dat verlies wordt genomen zodra het wordt verwacht en winst pas wordt uitgekeerd op het moment dat het daadwerkelijk is gerealiseerd. Binnen ROM-D zal gewerkt worden met jaarlijkse resultatenrekeningen. Indien het resultaat dat toelaat, wordt op basis van het vermogen een winst uitgekeerd die maximaal gelijk is aan het rendementspercentage van dat jaar. De winst per aandeel is voor iedere aandeelhouder, publiek en privaat, gelijk en wordt per jaar opgespaard tot het moment van uitkering. Het gegarandeerde rendement zoals de aandeelhouders genieten in de huidige ROM-D, komt hiermee te vervallen. 2. Hanteren van een solvabiliteitsnorm van tenminste 30%; 3. Overwinsten worden gereserveerd en niet uitgekeerd als dividend ( revolving fund ) De ROM-D voert het project voor rekening en risico uit. De vooraf vastgestelde potentiële opbrengst in een project wordt door de ROM-D aan de betreffende gemeente vergoed. Een eventuele hogere opbrengst dan geraamd (=overwinst) wordt toegevoegd aan het eigen vermogen van de ROM-D, net zoals een eventueel lagere opbrengst zal worden gedekt uit het eigen vermogen van de ROM-D. Dit betekent dat overwinsten van projecten niet worden uitgekeerd maar gereserveerd in de onderneming. Deze reserve kan dan weer ingezet worden voor een bijdrage in nieuwe projecten. Dit principe is te koppelen aan een maximaal gewenste solvabiliteit. Dividenden worden dan pas uitgekeerd wanneer de solvabiliteit boven het gestelde maximum uitkomt. Zo wordt toch een buffer in het vermogen gevormd, en worden toch ook de aandeelhouders (op termijn) beloond. In deze lijn heeft de Raad van Commissarissen de afgelopen jaren al gehandeld. Beslisnotie ROM-D versie 2 3

38 Door hen is besloten om het dividend over 2006 en 2007 niet uit te keren maar toe te voegen aan het eigen vermogen van de ROM-D. Vreemd Vermogen 4. de omvang van de langlopende financiering wordt afgestemd op de op langere termijn noodzakelijke middelen voor de projectenportefeuille; 5. kortlopende financiering (kasgeld) wordt gebruikt om tijdelijke liquiditeitstekorten op bedrijfsniveau op te vangen. Renterisico 6. de wet Fido als referentie nemen voor de bepaling van de renterisicolimiet (20%) en de kasgeldlimiet; 7. op basis van de renterisicolimiet wordt afgewogen of aanvullende rente-instrumenten gewenst zijn, waarbij een afweging wordt gemaakt tussen prijs en risico; Zekerheden 8. externe, bancaire bedrijfsfinanciering vindt plaats zonder aanvullende concerngaranties van de afzonderlijke commandieten (zijnde de Drechtsteden en provincie); Aandelenkapitaal Huidig aandelenkapitaal Het kapitaal in de huidige ROM-D ziet er als volgt uit per 31/8/2008: Kapitaaldeelname met stemrechten: Kapitaal Stemrechten ROM-D Beheer als beherend vennoot % Gemeente Dordrecht % Gemeente Zwijndrecht % Gemeente Papendrecht % Gemeente Sliedrecht % Gemeente H.I. Ambacht % Gemeente Alblasserdam % Provincie Zuid-Holland % publieke deelnemers % Ontwikkelings- en Participatiebedrijf Publieke Sector B.V % OBR Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam % private deelnemers % Kapitaaldeelname met stemrecht % Kapitaaldeelname zonder stemrechten: Gemeente Dordrecht Totaal kapitaaldeelname De kapitaalbijdrage van door Dordrecht is een kapitaalstorting in verband met inbreng Kil III. Daarnaast is bij het oprichten van de CV door de Drechtstedengemeenten een eenmalige vereveningsbijdrage ingebracht als risicodragend kapitaal dat wordt aangewend als de projecten van ROM-D zich negatief ontwikkelen. De hoogte van de bijdrage per gemeente is bepaald op basis van een verdeling van het tekort naar inwoneraantal. Dit kapitaal is niet meegewogen in de verdeling van Beslisnotie ROM-D versie 2 3

39 het stemrecht in de CV. Vanwege de vragen uit raden over inzicht in de huidige vermogenspositie van de ROM-D hebben we deze informatie nu opgenomen. Vaststaat dat dit meegeteld kan worden in het beschikbare kapitaal. Tot op dit moment gingen wij ervan uit dat deze bedragen beschikbaar moesten blijven voor het afrekenen van tekorten aan de voorkant. Dordrecht Zwijndrecht Papendrecht Sliedrecht H.I Ambacht Alblasserdam Inwoners bedrag in Totaal In totaal is daarmee vanuit de gemeenten een kapitaal gestort (met en zonder stemrecht, extra bijdrage Dordrecht) in de huidige ROM-D van In de businesscase zoals die tot nu toe is opgesteld, wordt op basis van de huidige en voorlopige cijfers gerekend met een benodigd eigen vermogen van de publieke partijen van 25 miljoen (en van de private partijen ook 25 miljoen). Zoals eerder gesteld is het moment waarop dat gehele vermogen noodzakelijk is nader te bepalen in de tijd en kan afhankelijk daarvan ook bepaald worden op welke moment de kapitaalinjectie gedaan zou moeten worden. GR Drechtsteden Indien de huidige ROM-D wordt omgevormd, zal een transformatie plaatsvinden van de huidige in de toekomstige ROM-D. Het vrijkomende vermogen kan dan door de gemeenten ingezet worden als kapitaalsstorting voor de nieuw de ROM-D. Dat zou betekenen dat er nog ongeveer 2 miljoen extra kapitaal ingebracht zou moeten worden door de gemeenten. Nader dient geformuleerd te worden op basis van welke verdeelsleutel gemeenten, via de GR Drechtsteden tot extra kapitaalstorting komen. Die verdeelsleutel dient daarbij ook hanteerbaar te zijn bij eventuele toekomstige kapitaalstortingen bij uitbreiding van de projectenportefeuille van ROM-D. Wel zullen de andere partijen zoals OPP en OBR aan deze transformatie moeten meewerken. Op het moment dat de onderhandelingen hierover zijn afgerond zullen nadere voorstellen worden geformuleerd. De situatie kan zich voordoen dat een gemeente wel mee wil doen met de nieuwe ROM-D, maar dat op dit moment niet kan uit financieel oogpunt. Men is in principe wel bereid tot het doen van extra kapitaalstortingen, echter op dit moment is het financieel niet verantwoord verdergaande risicodragende verplichtingen aan te gaan. Wanneer dit het geval is, zullen we op zoek gaan naar een maatwerkarrangement, zodat de betreffende gemeente toch mee kan doen met de nieuwe ROM-D. Dat arrangement wordt dan in 2009 uitgewerkt in het kader van de benodigde uitwerkingsbesluiten. Een mogelijke oplossing zou kunnen zijn dat een gemeente in een later stadium de kapitaalsbijdrage doet, onder nader te bepalen voorwaarden Overdracht aandelen Op dit moment nemen de gemeenten direct deel in de ROM-D; allen zijn aandeelhouder in de ROM- D Holding. In de evaluatie van de ROM-D is geconcludeerd dat de nieuwe ROM-D daadkrachtiger en efficiënter moet functioneren, zoals o.a. blijkt uit het volgend citaat: Beslisnotie ROM-D versie 2 3

40 Pagina 54 Voor het goed kunnen functioneren van het nieuwe organisatiemodel voor ROM-D is het dus van belang dat de betrokken partijen bereid zijn om tot wijziging van taken en bevoegdheden te komen. Dit geldt met name voor de gemeenten. Zij zullen zich bereid moeten tonen om taken en bevoegdheden over te dragen aan de Drechtsteden. Dit geldt zowel op het ambtelijke als politieke niveau. Zo zullen op het ambtelijke niveau van gemeenten ten aanzien van de uitvoering taken overgedragen moeten worden aan ROM-D. Daarnaast vindt het kaderstellende dus niet meer plaats vanuit de gemeenten maar vanuit de Drechtsteden. Dit laatste dient ook op het politieke niveau duidelijk uitgedragen te worden. Zo dienen verantwoordelijke wethouders richting de gemeenteraden aan te geven dat beleidskaderstelling en controle ten aanzien van de regionaal economische ontwikkeling door de Drechtraad plaatsvindt. Om dit te realiseren is zowel in het Evaluatierapport (figuur organisatiemodel op pagina 55 van het Evaluatierapport) als in de Beslisnotitie Deel I gesteld de gemeenten niet meer zelf als aandeelhouders te laten optreden, maar de GR Drechtsteden in die positie brengen. De GR Drechtsteden wordt enig opdrachtgever en aandeelhouder. Van de zijde van de gemeenten is de vraag gekomen in beeld te brengen welke juridische alternatieven er zijn om dit vorm te geven. Is het bijvoorbeeld mogelijk dat de zeggenschap geheel overgaat naar de Drechtsteden, maar de economische eigendom c.q. het financiële profijt bij de gemeenten blijft? Een viertal alternatieven is hieronder nader uitgewerkt, zonder al uitgebreid in op de procedurele aspecten van de constructies. Gezien de conclusies in het Evaluatierapport is de optie niet uitgewerkt om de aandelen ongewijzigd bij de gemeenten te laten. De vier alternatieven zijn: volledige overdracht certificering vruchtgebruik volmacht 1. Volledige overdracht Aandeelhouder Zeggenschap Financieel Profijt : GR : GR : GR Een aandeelhouder in een BV of NV heeft twee soorten rechten: het recht op zeggenschap in de algemene vergadering van aandeelhouders (AvA), oftewel stemrecht; het recht op het financiële profijt dat gepaard gaat met zijn aandelen, te weten winstdeling en waardestijging van de aandelen. Deze rechten kunnen gemakshalve ook aangeduid als respectievelijk juridische eigendom en financiële eigendom, al is dat strikt juridisch genomen niet helemaal correct. Bij een volledige overdracht van de aandelen van de gemeente naar de GR, krijgt de GR de beide rechten. Beslisnotie ROM-D versie 2 4

41 Voordelen Juridisch transparant Eenvoudig in structuur Nadelen Waarde van de aandelen moet worden bepaald Waarde van de aandelen moet worden afgerekend tussen GR en gemeenten Discussie over waardering aandelen met overige aandeelhouders 2. Certificering Aandeelhouder Zeggenschap Financieel Profijt : Administratiekantoor onder bestuur GR : GR : gemeenten De beide rechten kunnen ook van elkaar gescheiden worden. De in Nederland meest gebruikte vorm om deze rechten onder te brengen bij verschillende partijen, is certificering. Certificering van aandelen biedt de mogelijkheid het stemrecht op aandelen ROM-D bij één partij onder te brengen, namelijk het bestuur van een speciaal hiervoor op te richten administratiekantoor. Dit administratiekantoor is een stichting, die wordt bestuurd door het Drechtstedenbestuur en is enig aandeelhouder. Het bestuur van het administratiekantoor is als enige stemgerechtigd in de algemene vergadering van de vennootschap waarvan het administratiekantoor de aandelen houdt (=ROM-D). In de onderstaande figuur is de opzet van certificering weergegeven. De certificaathouder (in dit geval de gemeente) behoudt vermogensrechtelijk gezien hetzelfde belang in het vermogen van de vennootschap als waartoe hij als aandeelhouder gerechtigd was: recht op winstuitkering, waardestijging en het saldo bij liquidatie. De positie van een certificaathouder is daardoor financieel gezien niet nadeliger dan die van een aandeelhouder. Vennootschapsrechtelijk echter wel: de certificaathouder heeft namelijk geen stemrecht. Beslisnotie ROM-D versie 2 4

42 De certificaathouder (de gemeente) heeft dus wel recht op dividend maar geen stemrecht. De certificering is niet definitief is en het "weggeven" van het stemrecht daarom ook niet. Decertificering is mogelijk: het administratiekantoor draagt de gecertificeerde aandelen weer over aan de certificaathouder die dan weer aandeelhouder wordt en dan dus weer zijn stemrecht kan uitoefenen. In de administratievoorwaarden moet geregeld worden onder welke voorwaarden kan worden gedecertificeerd. Bepaald kan worden dat slechts met medewerking van het bestuur van het administratiekantoor kan worden gedecertificeerd. In principe kan iedere willekeurige (rechts)persoon administratiekantoor zijn, zolang het maar niet de dezelfde rechtspersoon betreft waarvan de aandelen zijn (=ROM-D) of dezelfde rechtspersoon die ook certificaathouder is (=gemeente). Meestal is het een speciaal hiertoe opgerichte stichting, maar hiervoor bestaat geen enkele verplichting. In feite zou dus ook de GR Drechtsteden of de beherend vennoot (=ROM-D Management B.V.) als administratiekantoor kunnen fungeren en hoeft daar dus geen aparte entiteit voor te worden opgericht. Om de zaken juridisch zuiver te houden heeft dat laatste wel de voorkeur. Kortom: certificering is vormvrij, zolang er maar een overdracht plaatsvindt van de aandelen naar het administratiekantoor. Certificeringvoorwaarden De aandelen die worden gecertificeerd, worden door een administratiekantoor gehouden. Dit geschiedt onder een aantal voorwaarden, de certificeringsvoorwaarden. Hierin zijn uitgebreid de rechten en plichten van het administratiekantoor en de certificaathouder ten opzichte van elkaar beschreven. Bij de inrichting van de certificeringsvoorwaarden bestaat grote vrijheid. In de wet is weinig geregeld over certificering van aandelen. Wel blijkt uit de wet dat certificaathouders onder andere de volgende rechten hebben: De certificaathouders moeten voor de algemene vergadering van aandeelhouders worden opgeroepen. Een certificaathouder mag zelf de algemene vergadering van aandeelhouders bijwonen en daar het woord voeren. De certificaathouder kan de jaarstukken inzien ten kantore van de vennootschap Voordelen Gemeenten behouden het recht op financieel profijt Relatief eenvoudig vorm te geven Aandelen hoeven niet te worden gewaardeerd Aandelen hoeven niet te worden afgerekend tussen gemeente en GR Nadelen Minder transparant Complexer in structuur 3. Vruchtgebruik op aandelen Aandeelhouder Zeggenschap Financieel Profijt : GR : GR : gemeenten Een andere wijze waarop een scheiding aangebracht wordt tussen zeggenschap en financiën is de vestiging van een recht van vruchtgebruik op de aandelen. Degene die het recht op vruchtgebruik heeft, komen de vruchten toe die de aandelen voortbrengen, dat wil zeggen de financiële voordelen zoals winstuitkering. Het stemrecht behoort echter toe aan de aandeelhouder, zie bijvoorbeeld artikel Beslisnotie ROM-D versie 2 4

43 2:197 lid 2 BW. Om een dergelijke situatie te kunnen creëren, zouden de aandelen dus door de gemeenten aan de GR Drechtsteden moeten worden geleverd waarbij zij een recht op vruchtgebruik bedingen. De GR Drechtsteden krijgt daarmee de zeggenschapsrechten verbonden aan de aandelen, maar de financiële voordelen blijven voorbehouden aan de gemeenten. Voordelen Gemeenten behouden het recht op financieel profijt Nadelen Waarde van de aandelen moet bepaald worden Waarde van de aandelen moet door de GR vergoedt worden aan de gemeenten Discussie over waardering aandelen met overige aandeelhouders Minder transparant Complexer in structuur 4. Volmacht Aandeelhouder Zeggenschap Financieel Profijt : GR : GR én gemeenten : gemeenten Met een volmacht kan een bepaalde persoon (natuurlijk- of rechtspersoon) verschillende van zijn rechten ook door een derde laten uitvoeren. Degene die de volmacht verleent, wordt de 'volmachtgever' genoemd. Iemand die een volmacht ontvangt, wordt de 'gevolmachtigde' genoemd. Een volmacht kan een natuurlijk- en een rechtspersoon toelaten om in de plaats van een natuurlijk- of rechtspersoon voor de volmachtgever handelingen te verrichten. Van belang is dat het doel en de reikwijdte van de volmacht nauwkeurig worden vastgelegd (hoe ver mag de gevolmachtigde gaan?) en waarvoor wordt volmacht verleend. Een verleende volmacht kan ook worden ingetrokken, Door het verstrekken van een volmacht wordt de volmachtgever zelf niet onbevoegd om te handelen op het gebied waarvoor de volmacht is verleend. De volmachtgever blijft dus (naast de gevolmachtigde) ook bevoegd tot het verrichten van de handelingen die in de volmacht zijn beschreven. Voordelen Zeer eenvoudig contractueel vorm te geven Er hoeft geen overdracht van aandelen plaats te vinden Nadelen Gemeente kan de volmacht intrekken Gemeente blijft te allen tijde bevoegd om toch haar stemrecht zelf uit te oefenen Beslisnotie ROM-D versie 2 4

44 Weging In paragraaf 4.2. is een aantal uitgangspunten geformuleerd voor de nieuwe ROM-D. Wanneer we een aantal van deze uitgangspunten leggen naast de uitgewerkte methoden van zeggenschapsoverdracht, geeft dit het volgende beeld. Volledige Certificering Vruchtgebruik Volmacht overdracht op aandelen Werkbaar Transparant Waarborgen publiek belang Eenvoudig vorm te geven opdrachtgever Totaal oordeel Op basis van dit beeld is er een voorkeur voor certificering van aandelen om de zeggenschap over de ROM-D over te dragen van gemeenten naar GR. Hiermee wordt het meest tegemoet gekomen aan de in paragraaf 4.2. gestelde uitgangspunten. De Drechtsteden en wel de GR voeren samen met andere publieke en private partijen de overeenkomst uit. Daarbij hoort kracht van handelen. Het bezit van de zeggenschap in de ROM-D is daarin relevant. Provincie Reeds in 2005 heeft de provincie zich bereid verklaard 10 miljoen te storten in de ROM-D op het moment dat deze ROM-D het gewenste effectieve instrument kan zijn voor de versterking van de regionale economie. Dit standpunt is niet gewijzigd. Op het moment dat de ROM-D gaat functioneren zoals nu wordt voorgesteld, zal de provincie in de ROM-D CV 10 miljoen kapitaal storten. De provincie gaat daarbij uit van een maatschappelijk rendement van ongeveer 4% op dat kapitaal. Daarnaast is het voorstelbaar dat afspraken worden gemaakt over een herijking van de kapitaalspositie van de provincie in de ROM-D na 10 jaar. Dit zou ook een afspraak kunnen zijn die voor andere participanten zou kunnen gelden. Daarmee kan periodiek na een periode bekeken worden welke doelen en belangen de betreffende participant nog heeft met ROM-D Vreemd Vermogen en Renterisico Op basis van de projectenportefeuille wordt in de businesscase de omvang en het verloop van de financieringsbehoefte van het bedrijf (in de CV en onderliggende BV s) geraamd. Het cashflow overzicht geeft weer hoe die financieringsbehoefte zich in de tijd ontwikkeld. Op basis van die behoefteraming moet de ROM-D (de moeder en de dochters) over een eigen werkkapitaal beschikken en (daarmee) externe financiering aantrekken. In de businesscase is nader uitgewerkt welke orde van grootte qua bedrag er nodig is in de verschillende rechtspersonen om met de voorgestelde orderportefeuille (zie bijlage) aan de solvabiliteitsratio te voldoen. Ook wordt daarin aangegeven de wijze waarop en door wie dat kapitaal zou moeten worden verstrekt. Beslisnotie ROM-D versie 2 4

45 De voorgestelde juridische structuur maakt het mogelijk om de projecten van de ROM-D collectief te financieren. Door de projecten te consolideren en collectief te financieren (in plaats van solitair), daalt de financieringsbehoefte van de ROM-D. Deze lagere financieringsbehoefte heeft voor de aandeelhouders het voordeel dat minder aandelenkapitaal aangehouden behoeft te worden. Het voordeel voor de ROM-D is het gegeven dat rentelasten dalen, vanwege de lagere financieringsbehoefte. Renterisico Bij het aantrekken van vreemd vermogen kan de ROM-D kiezen voor kortlopende financiering en langlopende financiering. Een combinatie van beiden is in de financieringspraktijk zeer gebruikelijk. Het voordeel van kortlopende financiering is dat dit flexibel is, vaak een wat lagere geldmarktrente kent en overfinanciering niet snel zal voorkomen. Het voordeel van langlopende financiering echter is dat het renterisico veel lager is dan bij kortlopende financiering. Ook geeft het meer zekerheid in de kostenstructuur van het bedrijf. De rente staat immers voor langere tijd vast. Tot op heden heeft ROM-D voor kortlopende bancaire financiering gekozen. Als de nieuwe ROM-D blijft vasthouden aan de huidige systematiek van kortlopende financiering wordt het renterisico zeer groot. Er is op de langere termijn nauwelijks zekerheid over de te betalen rente voor de lopende projecten, waardoor de onzekerheid over de toekomstige resultaatsbijdrage van de afzonderlijke projecten groot is. Dit renterisico moet dus worden afgedekt door het bedrijf, om de continuïteit niet in gevaar te brengen. Vanuit onze positie als aandeelhouder is het wenselijk kaders mee te geven voor de wijze waarop de ROM-D met de renterisico s mag omgaan. Dit kan worden vastgelegd in een Treasury Statuut. Wil de ROM-D succesvol zijn in de ontwikkeling van de nieuwe bedrijfsterreinen, dan is het verkrijgen van strategische grondposities essentieel. Bij grondverwerving wordt veelal gebruik gemaakt van opties. In die situaties waar dat niet mogelijk blijkt, zal de ROM-D de grond direct moeten verwerven. Banken en andere geldgevers zijn echter terughoudend om grondposities al in een vroeg stadium met een hoge bevoorschotting te financieren. Veelal moeten dan aan de financier extra zekerheden worden afgeven en/of een substantieel deel van het eigen vermogen worden ingebracht. Dit heeft vanzelfsprekend een negatief effect op het aantal projecten dat de ROM-D gelijktijdig kan uitvoeren. De ROM-D zal met dit gegeven rekening moeten houden in de financieringsconstructie die wordt gekozen. Gezocht moet worden naar vernieuwende financieringsinstrumenten, die maken dat het eigen kapitaal maximaal rendeert in relatie tot de geformuleerde beleidsdoelstellingen Risico s Het oprichten van een zelfstandige onderneming zoals de ROM-D, is een middel om de privaatrechtelijke risico s te beperken tot het ingebrachte kapitaal. Dit betekent dat, in het geval ROM- D in financiële moeilijkheden mocht komen, de schuldeisers niet de aandeelhouders kunnen aanspreken op hun vermogen. Het behoeft geen betoog dat daarmee de grondbedrijven van gemeenten aanzienlijk ontlast kunnen worden. Er geldt echter ook een publiekrechtelijke verantwoordelijkheid. Zonder ROM-D kan het regionaal economisch beleid niet uitgevoerd worden en zullen de publieke partijen om de tafel moeten gaan om Beslisnotie ROM-D versie 2 4

46 dit op een andere manier te organiseren. Wel is het zo dat door de bundeling van kennis en informatie en spreiding van risico s de kans op succes aanmerkelijk wordt vergroot indien de publieke partijen de nieuwe ROM-D op voorgestelde wijze doorontwikkelen. Verwacht mag worden dat de ROM-D in de voorgestelde vorm op een adequate en efficiënte wijze samen met de aan haar verbonden private en publieke organisaties (via kenniscentra) de projectontwikkeling in al haar disciplines vorm kan geven en daarmee in staat is risico s te beheersen en goed te managen. Beslisnotie ROM-D versie 2 4

47 5. Overdracht bedrijfsterreinen naar ROM-D 5.1. Inleiding In hoofdstuk drie is beschreven volgens welke procedure en regels-richtlijnen een terrein overgedragen kan worden naar het uitvoeringsinstrument ROM-D. In dit hoofdstuk beschrijven we het proces dat een project doorloopt wanneer het wordt overgedragen, vanuit de gemeente via de Drechtsteden naar de ROM-D. Dit proces bestaat uit 5 stappen, welke een voor een worden beschreven. Daarbij worden ook richtlijnen gesteld voor de financiële aspecten van de overdracht Stapppenplan overdracht Stappenplan Overdracht Keuze Haalbaarheid Financiele overdracht Uitvoering Beheer Van de 59 naar groslijst naar orderportefeuille Grondexploitatie op of naar nul op eigen kracht of via subsidies/bijdragen Tripartiet convenant Drechtsteden/gemeente/ROM-D en juridisch arrangement (Her) ontwikkeling door ROM-D Terug naar gemeente voor beheer en onderhoud Stap 1: Keuze Op basis van de door de Drechtraad vastgestelde bedrijventerreinenstrategie wijst het Drechtstedenbestuur een terrein aan als zijnde van strategisch regionaal belang. Deze terreinen staan op een groslijst, die de Drechtraad vaststelt. Het Drechtstedenbestuur geeft elk jaar bij de begroting aan of er naar haar oordeel terreinen zouden moeten worden toegevoegd aan de groslijst. Naast de groslijst is van belang dat elk jaar wordt aangegeven welke terreinen ook in uitvoering genomen zijn of worden door de ROM-D. Deze komen in de orderportefeuille. De Drechtraad stelt de begroting vervolgens vast en stelt daarmee ook de kaders voor de groslijst en de orderportefeuille.. Stap 2: Haalbaarheid De haalbaarheidsfase wordt door de Drechtsteden aangestuurd. Immers de regionale regie over alle bedrijfsterreinen ligt bij de Drechtsteden. In die gevallen dat er reeds een gemeentelijke grondexploitatie beschikbaar is, bestaat het onderzoeken van de haalbaarheid uit een onderzoek daarnaar door de Drechtsteden. Heeft de gemeente nog geen grondexploitatie voor het project opgesteld, dan zal de Drechtsteden deze (laten) opstellen. Overigens zullen ook andere onderzoeken noodzakelijk zijn, afhankelijk van de beschikbare informatie bij de planvorming. Tijdens de haalbaarheidsfase heeft ROM-D een adviserende rol richting de Drechtsteden. Immers een check vanuit de onderneming op juistheid en volledigheid van de grondexploitatie is noodzakelijk om ook bij de private partijen draagvlak te krijgen voor overdracht van het project aan de ROM-D. Beslisnotie ROM-D versie 2 4

48 Vanzelfsprekend bestaat de mogelijkheid voor de gemeente en de Drechtsteden gezamenlijk om door een onafhankelijke partij een second opinion uit te laten voeren. Doordat deze opdracht alleen gegeven kan worden aan een partij die beide partijen onafhankelijk achten is voorzien in een arbitragemogelijkheid. De wijze waarop bij de overdracht van projecten wordt omgegaan met geschillenbeslechting is uitgewerkt in paragraaf Bij initieel positief en negatief sluitende grondexploitaties is het aanvragen van subsidies om eventuele tekorten te dichten of resultaten verder op te schroeven nadrukkelijk onderdeel van het haalbaarheidsonderzoek. Om een project financieel haalbaar te maken kan het noodzakelijk zijn om subsidies en fondsen aan te trekken. Dat is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de betrokken gemeente en de Drechtsteden. Indien een project een sluitende of positieve grondexploitatie heeft, al dan niet inclusief subsidies en andere bijdragen, besluiten de Drechtsteden om het project in de portefeuille van de ROM-D onder te brengen. Dit betekent dus dat een project met een negatief sluitende exploitatie niet eerder wordt opgenomen dan nadat door optimalisatie en/of het aantrekken van subsidies door het Drechtstedenbestuur of de gemeente de financiële overdracht mogelijk is. Overigens is het wel degelijk mogelijk dat een gemeente besluit een project met een negatief sluitende grondexploitatie op nul te laten sluiten, door zelf een bijdrage te doen. Dit kan voor gemeenten immers interessant zijn als het Drechtstedenbestuur er bijvoorbeeld in is geslaagd de onrendabele top voor een gemeente te verkleinen door het aantrekken van een subsidie of vanwege de mogelijkheid van een snellere realisatie. De kosten van de haalbaarheidsfase komen ten laste van het Drechtstedenbestuur. Hierbij valt te denken aan de kosten voor het maken van: een grondexploitatie, planoptimalisatie, subsidieverwerving, ontwikkelarrangementen, samenwerkingsovereenkomsten, lobbytrajecten t.b.v. besluitvorming hogere overheden of verwerving van subsidies, etc. Op dit moment is het nog te vroeg om te bepalen of de dekking van een onrendabele top op termijn ook kan plaatsvinden uit het vermogen van de ROM-D. Deze keuze is zeer afhankelijk van de financiële resultaten en vermogenspositie van de onderneming. Voordat hierover een besluit genomen wordt, zal de onderneming enkele jaren moeten draaien. Het Drechtstedenbestuur is bevoegd tot overdracht te besluiten op voorwaarde dat: - het terrein opgenomen was in de groslijst - er eerder een voorstel is geweest het in de orderportefeuille onder te brengen - de overdracht vorm krijgt conform de door de Drechtraad gestelde kaders. - een wensen en bedenkingenprocedure worden gevolgd richting de Drechtraad. - en er een overeenkomst ter zake is gesloten met de betreffende gemeente. De lokale autonomie kan grote gevolgen hebben op de voortgang van het project. Gemeenten moeten er alles aan doen om de economische doelstellingen van het project te halen. Daarom moet duidelijk in het convenant aangegeven worden aan welke afspraken de partijen gebonden zijn. Vragen die hierbij aan de orde komen zijn bijvoorbeeld: wat is voor de gemeente nog beïnvloedbaar als het project uitgerold wordt door ROM-D? Beslisnotie ROM-D versie 2 4

49 Welke kaders krijgt de ROM-D mee (bijvoorbeeld uitgiftebeleid, geluidszonering, opleverniveau openbare ruimte, beheersafspraken, fonds BOVO, wijze bouwrijp maken, duurzaamheidseisen) wat wordt van de gemeenten verwacht in de faciliterende rol om het project succesvol te maken (bijvoorbeeld capaciteit beschikbaar stellen in verband met ondermeer bestemmingsplan opstellen, mogelijk WVG vestigen of onteigenen, planschade, kostenverhaal, etc.) Stap 3: Financiële overdracht (tripartiet convenant) en het juridisch arrangement Het Drechtstedenbestuur treedt in overleg met de betreffende gemeente om via vaste berekeningsregels (welke regels aansluiten bij een erkende systematiek van grondexploitaties en grexwet) te komen tot het bepalen van het geprognosticeerde resultaat en de andere financiële afrekeningen. De ROM-D adviseert daarbij de portefeuillehouder uit het Drechtstedenbestuur. Het Drechtstedenbestuur, de ROM-D en de gemeente sluiten een overdrachtsconvenant waarin in ieder geval het volgende beschreven staat: - binnen welke regionale en lokale inhoudelijke kaders de ROM-D de uitvoering ter hand neemt - de programmering - de grondexploitatie - welke randvoorwaardelijke taken door de gemeente (onder meer de publiekrechtelijke) op welke manier en binnen welk tijdsbestek worden vervuld, - het financiële arrangement (waaronder betaling ineens of gespreide betaling) - de planning - en hoe er wordt omgegaan met afwijkingen van de afspraken en eventueel fundamenteel veranderende omstandigheden. - een afspraak over welke diensten de ROM-D nog verwacht van de betreffende gemeente, bijvoorbeeld instrumenten inzetten voor verwerving, onteigening en kostenverhaal, gebaseerd op WRO en Grexwet. Voor zover de diensten niet tot de publiekrechtelijketaak horen van de gemeente, behoort hierbij een afspraak gemaakt te worden voor het vergoeden van de ambtelijke kosten. - de wijze en mate van betrokkenheid van de gemeente / portefeuillehouder economie bij het project - het programma van eisen van de gemeente ten aanzien van de openbare ruimte. - werkgelegenheiddoelen - wijze van rapporteren aan de Drechtraad en gemeenteraden tijdens de ontwikkeling en uitvoering Voor alle terreinen in portefeuille geldt dat op projectniveau nog een forse slag gemaakt moet worden voordat tot overdracht overgegaan kan worden. Ondermeer moet de exacte begrenzing van het gebied worden aangegeven en moeten afspraken gemaakt worden over beheer. Ook bovenwijkse voorzieningen en randvoorwaarden voor het project zijn onderwerp van gesprek (bijvoorbeeld spoorveiligheid bij het project Maasterras). Onderdeel van het convenant kan en zal in veel gevallen ook zijn dat vanwege de grondpositie of anderszins relevante positie van private partners, wordt gekozen voor het inrichten van een separate BV (of andere vennootschapsvorm) waarin de CV-ROM-D participeert. Over dit convenant moeten de drie partijen het eens worden, daarbij staat de vraag of de overdracht plaatsvindt echter niet ter Beslisnotie ROM-D versie 2 4

50 discussie. Aan de hand van vaste berekeningsregels wordt vastgesteld of overdracht haalbaar is. Het opstellen van die vaste berekeningsregels is een gezamenlijke taak voor de Drechtsteden en de ROM-D. Wanneer via de vaste berekeningsregels is vastgesteld dat overdracht daadwerkelijk haalbaar is, vindt de financiële overdracht plaats. Voor de berekeningsregels zijn voorshands alvast vijf richtlijnen opgesteld. Het is van belang om een goede communicatie en informatievoorziening te organiseren vanuit de Drechtsteden richting gemeente. Op projectniveau wordt een driehoeksoverleg voorgesteld tussen regionaal portefeuillehouder, lokaal portefeuillehouder en directeur ROM-D. Ook dient de lokale bedrijfscontactfunctionaris betrokken te worden, vanwege de contacten met het lokale bedrijfsleven. Nadere uitwerking per project moet plaatsvinden in het overdrachtsconvenant per project. Het PFO economie kan dienen voor overleg over de totale portefeuille. Richtlijn 1: Indien een project aan de projectenportefeuille van ROM-D wordt toegevoegd, worden de planontwikkelingskosten aan de gemeente vergoed voorzover deze kosten projectgerelateerd zijn 8. Ten behoeve van de ambtelijke begeleidingskosten wordt in principe een percentage van 10% van de productgerelateerde kosten aangehouden tenzij beargumenteerd kan worden dat dit percentage te laag is. Richtlijn 2: Indien een project aan de projectenportefeuille van ROM-D wordt toegevoegd, worden de door de gemeenten gemaakte verwervingskosten aan de gemeenten vergoed op basis van historische kostprijs met verrekening van een rentevergoeding van het moment van verwerving door de gemeente. Richtlijn 3: Daar de beleidsmatige en financiële overdracht gefaseerd zullen verlopen, dienen de gemeenten rente vergoed te krijgen over de door hen gemaakte kosten. De rentevergoeding wordt daarbij gebaseerd op één rentetype (het rendement op 10-jaarsstaatsleningen) met een opslag van 15 punten. In mei 2007 zou de rentevergoeding dan 5,9% zijn geweest. Richtlijn 4: Vooraf vastgestelde potentiële opbrengsten of verliezen 9 in projecten worden aan respectievelijk door de betreffende gemeente vergoed bij aanvang van het project (in specifieke gevallen en met redenen omkleed kan een alternatief betalingsritme worden afgesproken). ROM-D voert het project voor rekening en risico uit, hetgeen betekent dat bij een eventuele lagere opbrengst of minder verlies toch de vooraf afgesproken opbrengst vergoed wordt dan wel het geprognosticeerde verlies betaald wordt. 8 Voorgesteld wordt dus om de planontwikkelingskosten niet geheel doch gedeeltelijk te vergoeden voorzover deze kosten aan het feitelijke projecten te koppelen zijn. Daarbij gaat het ondermeer om een grondexploitatie, een Milieueffectrapportage, een marktverkenning voor de locatie etc. Ook de ambtelijke proceskosten maken hier onderdeel van uit. Bovenop de vergoeding van de planontwikkelingskosten wordt ten behoeve van ambtelijke begeleidingskosten in principe een percentage van 10% van de productgerelateerde kosten gehanteerd. 9 Er zijn drie berekeningsmethodieken voor grondexploitaties. In de businesscase is gerekend met de systematiek: inclusief rente, netto contante waarde begin van het project. De nadere uitwerking van de definitieve berekeningsmethodiek van de ROM-D vindt plaats in overleg met de overige participanten. Beslisnotie ROM-D versie 2 5

51 Een eventuele hogere opbrengst wordt toegevoegd aan het eigen vermogen van de ROM-D, net zoals een eventueel lagere opbrengst zal worden gedekt uit het eigen vermogen van de ROM-D. 10 Richtlijn 5: Investeringsbudgetten (bijvoorbeeld voor de investeringen in de openbare ruimte) van de gemeente, subsidies van derden die gemeenten gereserveerd hebben voor projecten die ROM-D ontwikkelt en aan het project toegekende middelen uit Manden Maken, worden overgeheveld naar ROM-D. Voor zover deze investeringen tenminste geen bovenplans belang hebben/betrekking hebben op meerdere plangebieden. Op grond van Richtlijn 4 kan de situatie ontstaan dat een gemeente, als gevolg van het besluit van de Drechtraad tot overdracht van een project naar de ROM-D, financiële risico s moet nemen die voorbij gaan aan verantwoord financiële bedrijfsvoering. Deze situatie doet zich voor wanneer het een project betreft met een negatief resultaat, dat door de Drechtraad van belang wordt geacht voor de economische ontwikkeling van de regio en de gemeente niet de mogelijkheid heeft om het negatief resultaat bij te storten tot nul. In een dergelijke situatie ontstaat een gedeelde verantwoordelijkheid en een regionale afweging in de Drechtsteden (solidariteit) om het benodigde kapitaal bij elkaar te brengen om de voortgang van het immers als regionaal van strategisch belang gewaardeerde project te waarborgen. Stap 4: Uitvoering De ROM-D (her)ontwikkelt het terrein en geeft het uit. De ROM-D is in deze fase ook verantwoordelijk voor het tijdelijk beheer, tenzij hier andere afspraken over zijn gemaakt. Het project wordt door de ROM-D uitgevoerd binnen de kaders zoals die door Drechtsteden zijn gesteld. Daarnaast zullen ook lokale kaders een rol spelen, bijvoorbeeld het programma van eisen voor de kwaliteit openbare ruimte. De ROM-D is een uitvoeringsinstrument om regionale kracht te organiseren in de Drechtstedeneconomie. De ROM-D is daarom geen gewone projectontwikkelaar; de nadruk ligt op het realiseren van de economische doelstellingen van de Drechtsteden. Dat betekent onder andere aandacht voor het juiste bedrijf op de juiste plaats, het werven van subsidies en promotie en acquisitie ten behoeve van de regio. Stap 5: Beheer Na de (her)ontwikkeling (dus nadat het laatste bedrijf is geplaatst) gaat het project weer uit de orderportefeuille van de ROM-D maar blijft het staan op de groslijst vanwege het strategisch regionaal belang. Na afronding van het project draagt de ROM-D het openbaar gebied weer over aan de gemeente. De gemeente is daarna verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van het terrein. In de tweede helft van 2013 zal de nieuwe structuur van de ROM-D en de nieuwe werkwijze worden geëvalueerd in de Drechtraad, waarbij ook gekeken wordt of de bevoegdheden van en rolverdeling tussen Drechtraad en Drechtstedenbestuur aanpassing behoeven. 10 Onderscheid moet gemaakt worden tussen enerzijds het rendement op het ingelegd kapitaal binnen de CV constructie en het moment waarop dat wordt uitgekeerd en anderzijds het moment van afrekenen rondom een specifiek project. Voor het eerste geldt dat dit pas geschiedt als daadwerkelijk rendement is gemaakt. Voor het tweede geldt dat het op nul brengen van een project bij een negatief resultaat betekent dat er aan de voorkant bijdragen zullen moeten worden gedaan ter grootte van het becijferde nulresultaat. Bij een positief resultaat betekent dit dat aan de voorkant de becijferde uitkering zal geschieden. Beslisnotie ROM-D versie 2 5

52 Beslisnotie ROM-D versie 2 5

53 5.3. Geschillenbeslechting In paragraaf 5.1. is uitgewerkt welke stappen een project doorloopt wanneer deze wordt overgedragen naar de ROM-D. In dat proces sluiten gemeente, ROM-D en Drechtsteden zowel in stap 2 als stap 3 een overeenkomst. Lopende het proces kan in de praktijk de situatie zich voordoen dat partijen van mening verschillen over de uitleg van een onderdeel van die overeenkomst. In dat geval zijn in het juridisch verkeer vier gebruikelijke alternatieven om buiten de rechtszaal om tot beslechting te komen: mediation, bemiddeling, bindend advies en arbitrage. Voor al deze vormen geldt dat: ze op voorhand in een overeenkomst opgenomen kunnen worden middels een beding ; op het moment dus dat er nog geen geschillen zijn. deze tijd- en kostenbesparend zijn in vergelijking tot overheidsrechtspraak deze op vertrouwelijke basis geschieden en niet openbaar zijn partijen alsnog een geschillenbeslechting af kunnen spreken als het geschil is ontstaan. De vormen van geschillenbeslechting lichten wij hieronder nader toe: 1. Mediation Mediation is een vorm van conflicthantering. Het wordt toegepast op het moment dat er een conflict dreigt, dus nog voordat een geschil ontstaat. Bij mediation spannen partijen zich in met hulp van een onafhankelijke derde (mediator) om op vrijwillige basis hun geschil tot een oplossing te brengen. Mediation is vooral nuttig als de communicatie verstoord is, als rechtstreekse onderhandeling tussen de partijen belemmerd wordt door een wederzijds gebrek aan vertrouwen, of als er sprake is van een escalatie. De mediator blijft bewust inhoudelijk op afstand ("lijdelijk") en laat daarmee de conflictpartijen hun geschil zelf oplossen. De rol van de mediator is de te bespreken "issues" op de agenda te zetten. De mediator staat dus duidelijk buiten de partijen. Hij probeert een oplossing tot stand te laten komen waarin beide partijen zich kunnen vinden en die in hun belangen op aanvaardbare wijze tegemoet komt. De mediator laat partijen de gang maken van standpunten naar belangen. De uiteindelijke oplossing wordt standaard neergelegd in een vaststellingsovereenkomst die door de partijen wordt ondertekend. De bereidheid van partijen om tot een vergelijk te komen is bepalend voor het succes van mediation. Wanneer partijen niet tot een vergelijk komen, kan het geschil alsnog in een procedure voor arbiter(s) of de overheidsrechter worden beslecht. Beslisnotie ROM-D versie 2 5

54 Voordelen conflicterende partijen onderhandelen zelf. Over het algemeen zal de oplossing voor hen ook bevredigender zijn dan wanneer die is opgelegd door een rechter. Mediation biedt ook, meer dan in rechtszaken, de mogelijkheid om verschillende kwesties die met elkaar samenhangen tegelijk te behandelen. Wanneer partijen niet tot een vergelijk komen, kan het geschil alsnog door arbitrage worden beslecht Partijen blijven on speaking terms. Veelal verharden de standpunten, wanneer een zaak voor de rechter wordt uitgevochten. Nadelen Tijdverlies als mediation mislukt; als het mislukt en men naar de rechter wilt, moet er min of meer opnieuw begonnen worden De mediator is vanzelfsprekend nooit op de hoogte van alles wat er speelt. Het kan dus gebeuren dat er druk op de zwakkere partij wordt uitgeoefend Er is geen publieke controle Er is geen jurisprudentie: dat houdt in dat er geen mogelijkheid is om na te slaan hoe vergelijkbare conflicten eerder opgelost zijn 2. Bemiddeling Bemiddeling wordt toegepast als er een verschil is ontstaan. De bemiddelaar is een derde die tussen de strijdende partijen staat en waarbij de communicatie via de bemiddelaar verloopt. Vaak is er al geen rechtstreekse communicatie tussen de partijen meer mogelijk. Waar de mediator bewust inhoudelijk op afstand blijft, is de bemiddelaar daarentegen juist actief op inhoudsniveau. De bemiddelaar onderzoekt bij de partijen waar de belangen liggen, waar ze botsen en waar de pijn zit, om vervolgens zelf met een inhoudelijk oplossingsvoorstel te komen waartegen partijen ja of nee kunnen zeggen. De mediator heeft dus enkel de procesregie in handen, de bemiddelaar heeft ook een groot deel van inhoudelijke regie in handen. De voor- en nadelen die onder mediation zijn benoemd, zijn ook voor bemiddeling van toepassing. Echter met uitzondering van het als tweede benoemde voordeel. In het geval van bemiddeling doet de bemiddelaar immers zelf een voorstel. 3. Bindend advies Arbitrage is in de wet geregeld. Daarnaast is in de jurisprudentie nog een andere methode tot ontwikkeling gekomen: het bindend advies. Hierbij wordt een onenigheid beslist op basis van vrijwillige onderwerping door een of meerdere personen, die niet tot de rechterlijke macht behoren. Bindend advies lijkt veel op arbitrage. Er is echter een klein aantal verschillen: men kan geen executoriale titel verkrijgen op grond van een bindend advies (ook niet na tussenkomst van de rechter). Dit is bij arbitrage wel het geval. Een bindendadviesprocedure vervangt wel de procedure voor de overheidsrechter, maar mondt niet uit in een vonnis, dat ten uitvoer kan worden gelegd. bindend advies kan ook door een van de partijen of door een aan een van beide partijen gelieerde instantie worden uitgesproken. In de praktijk is het echter veelal het geval dat bindend advies wordt gegeven door deskundige en volledig onafhankelijke en onpartijdige bindend adviseurs. Beslisnotie ROM-D versie 2 5

55 Een bindend advies kan door de rechter slechts terzijde worden gesteld indien deze tot het oordeel komt dat het advies dusdanig onjuist is, dat geen redelijk handelend bindend adviseur tot dit oordeel had kunnen komen. De belangrijkste voor- en nadelen die voortvloeien uit het opnemen van een bindendadviesbeding in een overeenkomst zijn: Voordelen Een bindendadviesprocedure is informeel en niet rechtstreeks gebaseerd op de arbitragewet, terwijl wèl de beginselen van een behoorlijke rechtspleging in acht worden genomen. Alle bindendadviesprocedures zijn maatwerk. Partijen krijgen, ook tijdens een mondelinge behandeling, alle tijd om hun standpunten naar voren te brengen. Partijen kunnen samen op voorhand afspraken maken over het aantal bindend adviseurs, over de samenstelling van het college van bindend adviseurs en over termijnen. Nadelen in het geval een partij zich achteraf toch niet wenst te houden aan de beslissing van de Bindend Adviseur is het moeilijker om nakoming af te dwingen dan ingeval van een Arbitraal Vonnis. 4. Arbitrage Bij arbitrage wordt de beslissing van het geschil in eerste instantie overgelaten aan één of drie deskundigen, ook wel arbiters, scheidsmannen of scheidsrechters genoemd. Deze arbiters ontlenen hun bevoegdheid niet aan de wet maar aan de overeenkomst van partijen. De uitspraak die volgt is bindend. De procedure is vergelijkbaar met een gerechtelijke procedure. De beslissing van de arbiter(s) mondt uit in een arbitraal vonnis. Het principe van hoor en wederhoor staat in de procedure centraal. In Nederland wordt arbitrage geregeld in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering, Vierde Boek, "Arbitrage". Voor een grote categorie rechtszaken is arbitrage een goed alternatief. Arbitrage wordt in het bedrijfsleven regelmatig toegepast in geschillen tussen vennoten of aandeelhouders, maar ook in conflicten tussen goede zakelijke relaties. Bij dit soort geschillen telt niet alleen de uiteindelijke beslissing. Minstens zo belangrijk is de manier waarop die beslissing tot stand komt: veelal willen of moeten partijen na de beslissing weer met elkaar verder. Arbitrage wordt dan verkozen als een meer persoonlijke vorm van rechtspraak dan de "gewone" rechtspraak. Beslisnotie ROM-D versie 2 5

56 De belangrijkste voordelen van arbitrage zijn: Voordelen Het arbitrale vonnis is na goedkeuring door de president van de rechtbank voor tenuitvoerlegging vatbaar, op dezelfde wijze als een overheidsvonnis. de vrijheid die partijen hebben om afspraken te maken over het moment waarop arbitrage aan de orde is, wie de arbiters zijn en welke regels die arbiters mogen hanteren. Een vonnis wordt vaak sneller gewezen dan in een proces voor de overheidsrechter. Arbitrage geschiedt door deskundige en volledig onpartijdige en onafhankelijke arbiters. De arbiters hebben een grotere vrijheid dat de overheidsrechter om een redelijke en voor alle partijen praktische oplossing op te leggen. Alle arbitrages zijn maatwerk. Partijen krijgen, ook tijdens een zitting, alle tijd om hun standpunten naar voren te brengen. Nadelen Soms kan het gebeuren dat verwikkelingen die zich tijdens of na afloop van de arbitrageprocedure voordoen alsnog aan de overheidsrechter voorgelegd moeten worden In vergelijking tot overheidsrechtspraak bestaat er bij arbitrage een groter gevaar voor partijdigheid en afhankelijkheid. Er is geen beroep mogelijk Arbitrage is niet zonder meer goedkoper of sneller dan overheidsrechtspraak Voorlopige maatregelen worden in de praktijk zelden door arbiters gegeven Conclusie en advies In het economisch verkeer is het zeer gebruikelijk om bij het sluiten van een overeenkomst afspraken te maken over geschillenbeslechting. Dit biedt partijen op voorhand het comfort dat een (onafhankelijke) derde kan worden ingeschakeld mocht het proces vastlopen. In het kader van de contractuele overdracht en financiële overdracht worden tripartiet convenanten getekend tussen de betrokken gemeente, ROM-D en de Drechtsteden. In deze convenanten kan de geschillenbeslechting worden opgenomen. Geadviseerd wordt in principe zowel een mediationbeding als een arbitragebeding in deze convenanten op te nemen. Door mediation in te schakelen kan voorkomen worden dat een geschil daadwerkelijk gaat ontstaan; het werkt dus eigenlijk preventief. Het kan zijn dat het partijen niet lukt om het dreigende geschil met mediation te voorkomen. Voor die gevallen wordt ook arbitragebeding in de overeenkomsten opgenomen. Deze treedt in werking nadat de mediation niet effectief is gebleken. Beslisnotie ROM-D versie 2 5

57 Bijlage 1 Groslijst projecten Vastgesteld door het Drechtstedenbestuur op 11 oktober 2007 De bedrijventerreinenstrategie steunt op drie principes / aandachtsgebieden; clusterzonering voor concentratiegebieden van bestaande bedrijventerreinen, hotspots voor ontwikkeling van nieuwe terreinen en specifiek het project Maasterras voor intensivering. In de gebieden die vallen onder deze drie principes concentreren zich de belangrijkste regionale opgaven voor de Drechtsteden en dus voor de ROM-D. Het onderstaande overzicht geeft een beeld van de bedrijventerreinen die gelegen zijn in de aandachtgebieden van de Bedrijventerreinstrategie en die een opgave hebben (nieuw ontwikkelen dan wel herstructurering). Uit deze basislijst zal het Drechtstedenbestuur moeten putten voor het selecteren van projecten voor overdracht aan de ROM-D. Voor enkele van deze terreinen geldt dat ontwikkelingen zoals herstructurering al in gang gezet zijn. Voor de eerste selectie van de projecten voor de orderportefeuille zie het tweede lijstje: Aandachtsgebieden Clusterzonering: in de Bedrijventerreinenstrategie worden drie zoneringsgebieden onderscheiden: 1. Zeehaven Oude Maas: Zeehaven, Dordrecht (indien deze naar orderportefeuille gaat is aandacht nodig voor het feit dat er ook een exploitatie op dit gebied zit; de haven) Dordtse Kil I en II, Dordrecht Amstelwijck-West, Dordrecht Groote Lindt / de Geer, Zwijndrecht HKS-Heuvelman, Binnenmaas 2. A15-Noord Antoniapolder, Hendrik-Ido-Ambacht Grotenoord, Hendrik-Ido-Ambacht Genie- en Citadelterrein (als onderdeel van Noordoevers), Hendrik-Ido-Ambacht Haven-Zuid,Alblasserdam 11 Vinkenwaard, Alblasserdam 3. Merwedeoevers 1 e en 2 e Merwedehaven, Dordrecht Oosteind Ketelhaven, Papendrecht Baanhoek, Sliedrecht Kerkerak, Sliedrecht Molenplaat, Sliedrecht Hotspots: in de Bedrijventerreinenstrategie worden drie hotspots onderscheiden: 1. Knooppunt N3 A16 Dordtse Kil 4, Dordrecht Amstelwijck, Dordrecht 2. A15 A16 Kijfhoek-Noord, Zwijndrecht Zuidwende, Hendrik-Ido-Ambacht 3. Sliedrecht A15 Sportvelden, Sliedrecht 11 Voor Haven-Zuid geldt dat dit project bij vaststelling van de bedrijventerreinenstrategie niet in de orderportefeuille is opgenomen maar inmiddels wel rijp zou kunnen zijn voor overdracht. In de verdere uitwerking zal worden onderzocht of dit project kan worden meegenomen in de businesscase. Beslisnotie ROM-D versie 2 5

58 Intensivering: in de Bedrijventerreinenstrategie wordt één gebied onderscheiden 1. Maasterras, Zwijndrecht Dordrecht Lijst met projecten voor start van orderportefeuille ROM-D - Noordoevers (al in huidige ROM-D) - Dordtse Kil 3 (al in huidige ROM-D) - Dordtse Kil 4 - Langeweg-Zuidwende - Kijfhoek-Noord 12 - Maasterras 12 De gemeenteraad van Zwijndrecht heeft eerder dit jaar gedebatteerd over de ontwikkeling van Kijfhoek Noord. In dat debat heeft de raad een voorkeur getoond voor het vooralsnog handhaven van de agrarische functie in dit gebied (status quo scenario). Een aantal ontwikkelingen vanuit hogere overheden geven onzekerheid, die maakt dat de gemeenteraad een definitieve keuze voor de ontwikkeling van Kijfhoek Noord nog niet kan maken. Een van die ontwikkelingen is veranderende regelgeving op het gebied van externe veiligheid in combinatie met de groeiwensen van het rangeerterrein Kijfhoek en de vergunning hiervan. Een andere actualiteit is een mogelijke ontwikkeling van het buitengebied tot metropolitaan park in het kader van Deltapoort / Randstad Tevens is de ontwikkeling Kijfhoek Noord onzeker, gegeven het planologisch regime van de provincie Zuid-Holland (zie concept Provinciale Structuurvisie), dat sterk hecht aan de instandhouding van de rijksbufferzone). Beslisnotie ROM-D versie 2 5

59 Bijlage II Antwoorden opmerkingen gemeenten op bouwstenennotitie Dordrecht De raad onderschrijft het standpunt van het college. Bouwstenen worden gezien als goede basis voor succesvolle doorstart Opmerking Beantwoording College vraagt aandacht voor bijzondere positie van projecten Maasterras (multifunctioneel karakter) en Zeehaven (bijzondere exploitatie) Het Drechtstedenbestuur is zich bewust van de bijzondere positie van de projecten Maasterras en Zeehavens en zal hier nadrukkelijk rekening mee houden op het moment van voorbereiding van besluitvorming voor de eventuele overdracht aan de ROM-D. Zeehavens zit overigens niet in de lijst met projecten voor start van orderportefeuille ROM-D (zie Bijlage I) Zie paragraaf 5.2. stappenplan overdracht. Deze paragraaf beschrijft het proces dat doorlopen wordt wanneer een project vanuit de gemeente, via de Drechtsteden, wordt overgebracht naar de ROM-D. verhouding solvabiliteitsratio van 30% t.o.v. uitgangspunt om projecten budgettair neutraal over te dragen, Ondanks het feit dat projecten neutraal worden overgedragen blijft een risicoprofiel bestaan dat vraagt om een dergelijke ratio. De solvabiliteitsratio komt verder aan de orde in de businesscase die bij dit document hoort en het bedrijfsplan dat de ROM-D opstelt De solvabiliteitsratio komt aan de orde in paragraaf 4.5. dat ingaat op de financiering van de ROM-D. afstemming overdracht projecten en gemeentelijke reserveringen en Overdracht van gemeentelijke reserveringen dient in afstemming plaats te vinden met de financieringsbehoefte in het project. Nadere afspraken hierover worden op projectniveau vastgelegd in het overdrachtsconvenant voor het betreffende project. zie paragraaf 5.2. Stap 3, Richtlijn 5 Beslisnotie ROM-D versie 2 5

60 aandacht wordt gevraagd voor financiële en personele gevolgen voor bestaande grondbedrijven Nadere financiële afspraken hierover worden op projectniveau vastgelegd in het overdrachtsconvenant voor het betreffende project. Gezien de omvang van de orderportefeuille verwachten we geen grote personele gevolgen, behalve in de zin dat vanuit het Grondbedrijf van Dordrecht en andere gemeenten kennis en capaciteit geleverd zou kunnen worden aan de ROM-D op een manier zoals we dat ook doen bij het kenniscentrum beleid (Intergemeentelijk Kennis Centrum). zie paragraaf 5.2. Stap 3 er is onduidelijkheid als gevolg van het door elkaar gebruiken van regionale bestuursorganen. De raad verwacht duidelijkheid over de rol van DSB en DR als het gaat om kaderstelling, beleidsvoorbereiding, controle De beslisnotitie beoogt op hoofdlijnen een helder onderscheid te maken tussen Drechtraad en Drechtstedenbestuur en de rollen van deze organen. De Drechtraad is daarbij kaderstellend en heeft een controlefunctie richting het Drechtstedenbestuur. Het Drechtstedenbestuur heeft in naam van de Drechtraad een opdrachtgevende en sturende rol richting ROM-D. zie Paragraaf 3.2. er moet duidelijkheid komen over wie in welke fase van planontwikkeling verantwoordelijk is voor welke activiteiten; regio of gemeente Zie Paragraaf 5.2. regionaal economisch beleid kan alleen effectief zijn als overdracht van taken en bevoegdheden aan de DR en DSB door alle gemeenten op gelijke wijze en zonder voorbehoud plaatsvindt. Zie Paragraaf 3.1. principe 1 en 2 een stroomschema dat inzichtelijk maakt op welke wijze, op welk moment, door wie, welk besluit genomen wordt, wordt gemist. Dit kan verhelderend werken voor de wijze waarop de selectie van projecten tot stand komt en wat gebeurt met projecten die weer terug gaan naar gemeenten voor beheer en lokale beleidsuitvoering Zie de paragrafen 3.1. en 3.2. waarin de beleidsmatige regie beschreven wordt. Ook paragraaf 5.2. gaat in op de rolverdeling wanneer een concreet project wordt overgebracht naar de ROM-D. Beslisnotie ROM-D versie 2 6

61 Zwijndrecht De raad van Zwijndrecht stemt in met de overdracht aan het Drechtstedenbestuur van de beleidsmatige regie op alle bedrijventerreinen op basis van de bedrijventerreinenstrategie. De raad verzoekt het DSB rekening te houden met de volgende opmerkingen: Opmerking Beantwoording Wijzig bij overdracht zo min mogelijk aan lopende projecten Projecten die al in een vergevorderd stadium van uitvoering zijn, komen feitelijk niet in aanmerking voor overdracht. Deze staan daarom ook niet op de groslijst van potentieel over te dragen projecten. Zie paragraaf 3.1. waarin de principes van overdracht aan de ROM-D worden beschreven. de raad heeft aangegeven geen noodzaak te zien voor ontwikkeling van Kijfhoek, tegelijkertijd is het gebied in het kader van de realisatiestrategie aangeduid als studiegebied. Voordat regionaal een keuze gemaakt wordt, is het wenselijk eerst een lokaal standpunt te bepalen. Kijfhoek wordt door het Drechtstedenbestuur gezien als een potentieel over te dragen project, waarbij terdege rekening gehouden moet worden met de lopende acties ten aanzien van onderzoek naar de wenselijkheid van de ontwikkeling van een bedrijventerrein Kijfhoek. Zie bijlage I met de groslijst van projecten de raad constateert dat Achterlindt niet onder de regionale regie valt; beperkt van omvang en niet opgenomen in de bedrijventerreinenstrategie. Alle bedrijventerreinen vallen onder de beleidsmatige regie van het Drechtstedenbestuur. Gelet op de geringe omvang van het bedrijventerrein Achterlindt kan inderdaad geconstateerd worden dat er geen sprake is van een regionaal belang. Het project maakt geen onderdeel uit van de groslijst met potentieel over te dragen projecten, hetgeen betekent dat de gemeente Zwijndrecht verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van het project binnen de vastgestelde regionale beleidskaders. Zie de principes van overdracht in paragraaf 3.1. De raad stelt dat een structureel ambtelijk en bestuurlijk overleg ingesteld moet worden tussen gemeenten en ROM-D met betrekking tot de projecten Het Drechtstedenbestuur onderschrijft dit. Het PFO economie kan daarvoor dienen. In het overdrachtsconvenant per project kan indien gewenst een verfijning plaatsvinden van deze afspraken. Zie paragraaf 5.2. stap 3 Beslisnotie ROM-D versie 2 6

62 De Drechtsteden moeten rollen ten aanzien van ROM-D goed scheiden (opdrachtgever, aandeelhouder en beleidsontwikkeling). De raad verwacht een heldere visie op deze rolverdeling en een duidelijke positie van de DR In de notitie is de kaderstellende rol van de Drechtraad beschreven als ook de inrichting en zeggenschap binnen de ROM-D. Zie paragraaf 4.4. Afbakening van het domein van de ROM-D moet scherper. De term werklandschappen wordt niet toegelicht. Voorgesteld wordt om aan te sluiten bij de terminologie van de bedrijventerreinstrategie In de aangepaste missie voor de ROM-D is aangesloten bij de terminologie van de bedrijfsterreinenstrategie. Zie paragraaf 4.3. De regel dat minimaal sprake moet zijn van een neutrale grondpositie vertraagt de regionale herstructureringsopgave. Het moet mogelijk zijn om al te starten met onderdelen wanneer de volledige dekking nog niet gereed is. Een minimaal neutrale grondexploitatie is noodzakelijk om te voorkomen dat de ROM-D opgezadeld wordt met niet haalbare projecten. Het Drechtstedenbestuur is wel van mening dat mogelijkheden voor vormen van verevening binnen de ROM-D maximaal benut moeten worden. In de beslisnotitie is daarom verwoord dat potentiële winsten zoveel mogelijk in het bedrijf dienen te blijven om bij andere projecten ingezet te worden. Op deze wijze kan het bedrijf ROM-D samen met gemeenten, regio, provincie en andere geldschieters financieel bijdragen projecten. Het starten aan een project zonder dat zicht is op een sluitend te maken begroting is gelet op de risico s voor het bedrijf ROM-D niet wenselijk. Zie paragraaf uitgangspunten voor financiering en paragraaf 5.2. met de principes voor overdracht van een project. Binnen de nieuwe ROM-D moet voldoende kennis en expertise aanwezig zijn, in de vorm van eigen mensen. Dit aspect wordt uitgewerkt in kader van het bedrijfsplan ROM-D De raad sluit voorlopig uit dat extra kapitaalstortingen gedaan worden. Het Drechtstedenbestuur neemt dit voor kennisgeving aan. Zie paragraaf inzake eigen vermogen en solvabiliteit. Beslisnotie ROM-D versie 2 6

63 Er dient een heldere definitie te komen van projectgerelateerde kosten, die in aanmerking komen voor vergoeding bij overdracht van een project aan de ROM-D Dit wordt uitgewerkt in het kader van de businesscase en staat ook in paragraaf 5.2. stap 3,r richtlijn 1, voetnoot 8. Nadere studie is noodzakelijk over het voorgestelde percentage van ambtelijke begeleidingskosten (10%) als onderdeel van de productgerelateerde kosten Dit percentage wordt gehanteerd tenzij beargumenteerd kan worden dat een hoger percentage legitiem is. Zie ook paragraaf 5.2. stap 3, richtlijn 1. De kosten van de faciliterende rol van gemeenten zijn voor de ROM-D (bijv opstellen bestemmingsplannen inclusief ambtelijke uren) Zie paragraaf 5.2. stap 3. De raad onderschrijft noodzaak tot meer reëel rendement en vraagt hierover tijdig geïnformeerd te worden in verband met verwerking in begroting. Vanaf het moment dat de gemeentelijke aandelen in de ROM-D overgedragen worden aan het Drechtstedenbestuur, ontvangen de individuele gemeenten geen dividend meer. Overigens zal het gegarandeerde rendement zoals de afgelopen jaren niet op die manier geëffectueerd worden. Zie voor uitleg paragraaf onder overdracht aandelenkapitaal gemeenten Hendrik-Ido-Ambacht De raad heeft op 3 maart 2008 in principe ingestemd met de overdracht van de beleidsmatige regie aan het Drechtstedenbestuur over alle bedrijventerreinen. Definitieve instemming wordt afhankelijk gesteld van de nadere uitwerking. Ook heeft de raad ingestemd met de eerste selectie van projecten die in aanmerking komen voor overdracht. Beslisnotie ROM-D versie 2 6

64 Opmerking Beantwoording Voor een goede samenwerking rond ontwikkeling en herstructurering is afstemming tussen inhoud en uitoefening publiekrechtelijke taken noodzakelijk In het overdrachtsconvenant per project kan indien gewenst een verfijning plaatsvinden van deze afspraken. Zie paragraaf 5.2. stap 3 Na overdracht van beleid en regio m.b.t. bedrijventerreinen is concrete invulling van de gemeente / lokale portefeuillehouder economische zaken cruciaal. Ook op regionaal niveau is betrokkenheid van het PFO noodzakelijk. Het Drechtstedenbestuur onderschrijft de noodzaak tot betrokkenheid van de lokale portefeuillehouder. Dit zal vorm krijgen via het PFO economie. Nadere uitwerking per project moet plaatsvinden in het overdrachtsconvenant. Zie paragraaf 5.2. stap 3. Op projectniveau wordt een driehoeksoverleg voorgesteld tussen regionaal portefeuillehouder, lokaal portefeuillehouder en directeur ROM-D. Ook dient de lokale bedrijfscontactfunctionaris betrokken te worden, vanwege de contacten met het lokale bedrijfsleven. Het Drechtstedenbestuur onderschrijft dit. Het PFO economie kan dienen voor overleg over het totaal. Nadere uitwerking per project moet plaatsvinden in het overdrachtsconvenant per project. Zie paragraaf 5.2. stap 3. Het is van belang om een goede communicatie en informatievoorziening te organiseren vanuit de Drechtsteden richting gemeente. Het Drechtstedenbestuur onderschrijft dit. In de bouwstenennotitie ontbreekt de nationale focus en internationale oriëntatie die van belang zijn voor een krachtige regionale economische ontwikkeling. In de inhoudelijke beleidskaders waarbinnen de ROM-D moet gaan opereren, is deze oriëntatie beschreven (bedrijventerreinstrategie en kantorenstrategie). De bouwstenennotitie verwijst daar naar. Zie paragraaf 1.1. recent economisch beleid Beslisnotie ROM-D versie 2 6

65 De raad verzoekt om helderheid in gebruikte begrippen en sluit hierbij aan bij de brief van de raad van Dordrecht. De beslisnotitie beoogt op hoofdlijnen een helder onderscheid te maken tussen Drechtraad en Drechtstedenbestuur en de rollen van deze organen. Voor de rolverdeling zie de paragrafen 3.1. en 3.2. Definitieve instemming aan de raad gevraagd wordt dient helder te zijn welk (on)mogelijkheden er zijn in relatie tot Europese regelgeving m.b.t. aanbesteden. In de notitie is duidelijk is aangegeven, dat het voldoen aan Europese regelgeving (met name aanbesteding, inbesteding en staatssteun) een harde eis is voor de inrichting van de ROM-D. Naast Europese regels van aanbesteding gelden ook Nederlandse regels. Bij het aanbesteden van werken en diensten blijven die regels vanzelfsprekend onverkort van kracht. Het participeren in een project door een private partner of participatie van een private partner in de ROM-D is geen onderdeel van die aanbestedingsregels. Dit zal nader uitgewerkt worden in het ondernemingsplan van de ROM-D. Zodra helderheid is over de inhoud van der regionale regierol en duidelijk is dat alle Drechtsteden instemmen, moet discussiegevoerd worden over de vorm van de nieuwe regionale ontwikkelingsmaatschappij. De notitie gaat uit van het feit dat voor de vernieuwde ROM-D de huidige organisatiestructuur wordt aangepast, op basis van de geformuleerde uitgangspunten onder paragraaf 4.2. Zie tevens paragraaf 4.4. waarin wordt ingegaan op inrichting en zeggenschap. De raad is van mening dat de nieuwe organisatie qua naamgeving geen directe relatie mag hebben met de huidige ROM-D De naam van de ROM-D verandert niet. Sliedrecht In Sliedrecht heeft de raad meermalen gesproken over de ROM-D, onder andere met de regionaal portefeuillehouder. Hierbij zijn vele vragen die leven bij de raad beantwoord. College en raad zijn zich bewust van het belang van het versterken van de regionale economische structuur. In haar brief van 27 maart 2008 geeft het college van Sliedrecht aan dat een standpunt bepaald zal worden aan de hand van een definitief voorstel van het Drechtstedenbestuur. Papendrecht Op 19 juni is het onderwerp ROM-D geagendeerd voor de raadsvergadering. Het is dan tweemaal besproken in de commissie ruimte. Beslisnotie ROM-D versie 2 6

66 Het standpunt van het college is, rekening houdend met de afweging die nog zal plaatsvinden in de raad, dat het college in principe instemt met de overdracht van de beleidsmatige regie aan het Drechtstedenbestuur op alle bedrijventerreinen binnen de Drechtsteden. Dit op basis van de vastgestelde regionale bedrijventerreinenstrategie. Het college van Papendrecht gaat er daarbij van uit dat de verschillende opmerkingen, vraagpunten en nuanceringen naar genoegen worden beantwoord en verwerkt in de nadere voorstellen. Opmerking Beantwoording met betrekking tot kaderstelling, het regionaal beleid, en de (politieke) control dient de Drechtraad uitdrukkelijk gepositioneerd te worden; De beslisnotitie beoogt op hoofdlijnen een helder onderscheid te maken tussen Drechtraad en Drechtstedenbestuur en de rollen van deze organen. Zie de paragrafen 3.1. en 3.2. ten aanzien van de betrokkenheid van de lokale portefeuillehouders bij de ROM-D is structureel overleg tussen deze actoren noodzakelijk en verstandig; Zie het antwoord op dezelfde vraag van Hendrik-Ido Ambacht. Zie paragraaf 5.2. stap 3 voor tripartiet convenant. het is zeer wenselijk dat actoren in het economische beleid rechtstreeks contact kunnen blijven onderhouden met de lokale portefeuillehouders; De nieuwe vormgeving van de ROM-D betekent niet dat lokale portefeuillehouders geen contact meer kunnen hebben met actoren in het economisch beleid. Dit blijft een belangrijk aspect en kan ook juist bijdragen aan het functioneren van de ROM-D. Zie paragraaf 5.2. stap 3. Het Drechtstedenbestuur onderschrijft de noodzaak tot betrokkenheid van de lokale portefeuillehouder via het PFO en per project. Zie paragraaf 5.2. stap 3 het is van belang dat ook lokale inbreng op projectniveau wordt georganiseerd. Nadere uitwerking hiervan moet plaatsvinden in het overdrachtsconvenant per project. Beslisnotie ROM-D versie 2 6

67 De financiële consequenties en randvoorwaarden van de ROM-D nieuwe stijl moeten duidelijk zijn. Per project worden er met de betreffende gemeente afspraken gemaakt over verdeling van taken, rollen en verantwoordelijkheden om zo op een zo effectief en efficiënt mogelijke wijze de opgave op te kunnen pakken. Zie paragraaf 5.2. voor het stappenplan voor overdracht van een project. De risico s en beheersing daarvan van deelname aan de ROM-D nieuwe stijl dienen uitgeschreven te worden. Voor de risico s en de beheersing hiervan verwijzen wij naar paragraaf 4.4. en 4.5 van de beslisnotitie en de businesscase. De kapitaalinbreng is op dit moment nog onzeker en daarmee zijn de financiële aspecten voor de gemeenten op dit moment niet te overzien. De uitgangspunten over kapitaalinbreng zijn in paragraaf 4.5. aangeduid. Deze worden in de businesscase verder uitgediept voor de nu voorgestelde orderportefeuille. Er dient helder onderscheid gemaakt te worden tussen de beleidsmatige- en bedrijfsmatige rol van de Drechtsteden en de provincie Zuid- Holland ten aanzien van de ROM-D. De wijze waarop hier invulling aan gegeven wordt moet in een convenant geregeld worden. Indien de provincie alleen geld en geen projecten inbrengt is de kans aanwezig dat de provincie alleen de winstuitkering (de lusten) opstrijkt. Het is van belang dat hierover meer duidelijkheid ontstaat. De Drechtsteden heeft zowel een beleidsmatige als bedrijfsmatige rol, evenals de provincie. De beleidsmatige rol uit zich bij de Drechtsteden in de regierol ten aanzien van de economische structuurversterking van de regio. De bedrijfsmatige inzet daarbij, via kapitaalsdeelname en zeggenschap in de ROM-D is gericht op het bereiken van die beleidsmatige doelstellingen. Ook de provincie tracht door middel van haar bedrijfsmatige betrokkenheid (kapitaaldeelname) tot het bereiken van haar beleidsdoelstellingen te komen. Zie paragraaf en de businesscase. Het vooraf in één keer afrekenen van het verlies op een project kan een financieel probleem voor een gemeente opleveren. De mogelijkheid om de lokale bijdragen aan het tekort van een project gefaseerd aan de ROM-D over te dragen moet onderzocht worden. Hierbij zal aansluiting gezocht moeten worden bij de financieringsbehoefte vanuit het project. Het afrekenen van projecten vindt plaats per gemeente en vooral per project en is derhalve maatwerk binnen de algemene afspraken. Zie de paragrafen 5.2. stap 2 en 3 Beslisnotie ROM-D versie 2 6

68 Gelet op de conceptrichtlijnen wordt voorgesteld tot een inbreng van de beschikbare investeringsbudgetten. Hierover dient de Drechtsteden met ROM-D en de gemeenten nader overleg te plegen. Zie paragraaf 5.2. stap 3 richtlijn 5. Ook hiervoor geldt dat per project het overdrachtsconvenant in deze afspraken moet voorzien. De gemeenten hebben recht op een onafhankelijke haalbaarheidsanalyse. In de bouwstenennotitie wordt voorgesteld dat de Drechtsteden voor een second opinion de ROM- D betrekt, maar beiden hebben hetzelfde belang (de winsten in de ROM-D). Door de exploitatieberekening bij overdracht naar de ROM-D door een onafhankelijke partij op te laten stellen wordt dit voorkomen. Een vorm van arbitrage vinden wij binnen de huidige voorstellen dan ook noodzakelijk. Nadere voorstellen zijn gedaan ten aanzien van second opinions en arbitrage. Zie paragraaf 5.2. stap 2 en 5.3. Ten aanzien van de betrokkenheid van de lokale portefeuillehouders bij de ROM-D zijn wij van mening dat structureel overleg tussen deze actoren verstandig en noodzakelijk is. Het Drechtstedenbestuur onderschrijft dit. Zie paragraaf 4.4. inzake inrichting en zeggenschap. Op welke wijze gaat de Drechtsteden beleidsmatig regie voeren op projecten die niet door de ROM-D geëxploiteerd worden? De beleidsmatige regie vindt plaats door monitoring van voortgang van projecten die in het kader van de bedrijventerreinstrategie zijn genoemd. Zie paragraaf 4.3. De afstemming van de voorgenomen ontwikkeling van de ROM-D met de inhoud van de bedrijventerreinen-, kantoren- en realisatiestrategie dienen naar onze mening sluitend zijn. Het Drechtstedenbestuur onderschrijft dit. Zie paragraaf 3.1. principe 2 Bij een inbreng in de ROM-D rekening gehouden dient te worden met de lokale kaders, zoals de bestemmingsplannen, lokale (structuur)visies en dergelijke, die naar hun aard ook aanpasbaar zijn, waarbij natuurlijk ook de gevolgen daarvoor dienen te worden verdisconteerd. Over de lokale kaders, c.q. de publiekrechtelijke instrumenten en de afstemming daarvan met de projectuitvoering door ROM-D dienen per project goede afspraken te worden gemaakt. Zie paragraaf 5.2. stap 3 Beslisnotie ROM-D versie 2 6

69 Wij gaan er vanuit dat het bedrijventerrein Oosteind deel gaat uitmaken van de orderportefeuille van de nieuwe ROM-D. Vanzelfsprekend dient nader overleg plaats te vinden over de condities waaronder. Oosteind is als project benoemd in de bedrijventerreinenstrategie, staat op de groslijst en is derhalve een potentieel project voor ROM-D. Het zit echter niet in de orderportefeuille die de ROM-D nu aanpakt Zie paragraaf 5.2. stap 3 en Bijlage I inzake de projectenlijst. Beslisnotie ROM-D versie 2 6

70 Bijlage III Antwoorden opmerkingen gemeenten op Beslisnotitie deel I en Businesscase 1. Amendement Drechtraad d.d. 17 december 2008 Nr Vraag / opmerking Antwoord Aan genoemde beslisnotitie en orderportefeuille ROM-D in de Drechtraad toe te voegen: 1.1. Op pagina 36 bij 2e alinea na het woord arbitragemogelijkheid: besluitvorming over een uniforme en bindende wijze van arbitrage volgt binnenkort in de Drechtraad en de zin die daarop volgt laten vervallen De arbitragemogelijkheid is uitgewerkt in paragraaf 5.3. De zin zoals aangeduid is daarom aangepast als volgt: De wijze waarop bij de overdracht van projecten wordt omgegaan met geschillenbeslechting is uitgewerkt in paragraaf Op pagina 37 bij de opsomming van de onderwerpen in de overdrachtsconvenananten: werkgelegenheiddoelen en wijze van rapporteren aan de Drechtraad en gemeenteraden tijdens de ontwikkeling en uitvoering 1.3. Op pagina 40 na bestaande tekst: Medio 2010 zal de nieuwe structuur van de ROM-D en de nieuwe werkwijze worden geëvalueerd in de Drechtraad, waarbij ook gekeken wordt of de bevoegdheden van en rolverdeling tussen Drechtraad en Drechtstedenbestuur aanpassing behoeven. Toegevoegd conform amendement. Toegevoegd conform amendement aan het einde van paragraaf 5.2. Besluitvorming over de nieuwe ROM-D wordt voorzien eind De nieuwe ROM-D gaat daarom pas in 2010 echt van start. Vanuit dat gegeven is een evaluatie medio 2010, een half jaar na de start erg snel. De vraag is of dan de correcte conclusies getrokken kunnen worden. Normaliter kan dit wel na circa 3 jaar functioneren. Voorgesteld wordt daarom de evaluatie in de tweede helft van 2013 te houden. 2. Hendrik-Ido-Ambacht Brief d.d. 11 december 2008 Nr. Vraag / opmerking / voorwaarde Antwoord 2.1. regionaal beleid en projectenportefeuille moeten worden getoetst aan recente visieontwikkelingen in Drechtsteden w.o Pieken in de Drechtsteden en met lokale visies (in geval van H-I-Ambacht Toekomstvisie en Structuurvisie) Pieken in de Drechtsteden is geen nieuwe visie echter het geeft een focus o.b.v. bestaande visie- en beleidsdocumenten van de regio. De orderportefeuille ROM-D en de groslijst zijn tot stand gekomen op basis van de Bedrijventerreinenstrategie Drechtse Poort. Deze strategie is in 2008 en 2009 verder uitgewerkt in de Uitvoeringsstrategie Bedrijventerreinen (USB), welke aan de Drechtraad ter besluitvorming wordt aangeboden in de vergadering van juni Deze strategie is met input vanuit de Beslisnotie ROM-D versie 2 7

71 gemeenten gezamenlijk tot stand gebracht en op die wijze afgestemd met lokale ruimtelijke visies. De USB geeft een totaalbeeld van de bedrijventerreinen in de regio, zowel op het gebied van nieuwe aanleg, herstructurering als voorziene transformatie. (zie ook nieuwe tekstkader over USB in paragraaf 3.1., principe 2) 2.2. Waarborgen moeten worden ingebouwd dat afstemming plaatsvindt tussen beleid / regie van de regio en de publiekrechtelijke taken van de gemeente. Richtlijnen worden noodzakelijk geacht om betrokkenheid van gemeenten in te bedden in de structuren De projecten die overgedragen worden van gemeente naar GR lopen een proces van 5 stappen (zie paragraaf 5.2.). De derde stap is de fase van financiële overdracht die beklonken wordt met een tripartiet convenant tussen gemeente, GR Drechtsteden en de ROM-D. In deze fase treden deze drie partijen in onderling overleg, om dat convenant vorm te geven. In dat convenant worden voordat het project echt van start gaat werkafspraken gemaakt. Pas als de drie partijen zich in de afspraken van dit convenant kunnen vinden, wordt dit gedrieën getekend. Belangrijke onderdelen in dat convenant zijn o.a. : - binnen welke regionale en lokale inhoudelijke kaders de ROM-D de uitvoering ter hand neemt - welke randvoorwaardelijke taken door de gemeente (onder meer de publiekrechtelijke) op welke manier en binnen welk tijdsbestek worden vervuld, - hoe er wordt omgegaan met afwijkingen van de afspraken en eventueel fundamenteel veranderende omstandigheden. - een afspraak over welke diensten de ROM-D nog verwacht van de betreffende gemeente, bijvoorbeeld instrumenten inzetten voor verwerving, onteigening en kostenverhaal, gebaseerd op WRO en Grexwet. - de wijze en mate van betrokkenheid van de gemeente / portefeuillehouder economie bij het project - het programma van eisen van de gemeente ten aanzien van de openbare ruimte. Beslisnotie ROM-D versie 2 7

72 - wijze van rapporteren aan de Drechtraad en gemeenteraden tijdens de ontwikkeling en uitvoering 2.3. Nog onvoldoende duidelijk is wat de lokale bevoegdheden en wat de bevoegdheden van de Drechtsteden zijn Wat is de invloed van de Europese aanbestedingsregels op het inbrengen van projecten in de ROM-D en op het aanbestedingsregime van de ROM-D 2.5. Uitwerking van de basiscondities en vormen van het aandeelhouderschap. Pas dan kan de gemeente zich een oordeel vormen over de sturing, beheer en uitvoering van het regionaal economisch beleid 2.6. Risico-analyse van de orderportefeuille van de ROM-D De verdeling van bevoegdheden tussen gemeente en Drechtsteden is verder toegelicht in paragraaf 3.1., principe 2. Met de totstandkoming van de Uitvoeringsstrategie Bedrijventerreinen (USB) is het regionaal beleidskader verfijnd, zowel voor nieuwe als bestaande terreinen. In deze USB is rekening gehouden met de nieuwe regierol van de Drechtsteden. Duidelijk is benoemd wat de taken van de regio zijn en binnen welke kaders de gemeenten vrij zelfstandig kunnen handelen. De Europese regelgeving raakt ontegenzeggelijk het functioneren van de ROM- D. Niet alleen op het vlak van aanbesteding en inbesteding, maar ook op het gebied van ongeoorloofde staatssteun. Onder andere de werking van deze regelgeving bepaalt de nieuwe juridische structuur. Het is een harde eis dat de nieuwe juridische structuur van de ROM- D voldoet aan de Europese regelgeving op het gebied van aanbesteding, inbesteding en staatssteun. Het ondernemingsplan van de ROM-D moet een juridisch advies bevatten, waarin dit wordt aangetoond. Voor een uitgebreidere toelichting verwijzen wij graag naar paragraaf 4.2. van dit document. In lijn met de uitkomsten uit de evaluatie van de ROM-D is in de Beslisnotitie deel 1 de keuze gemaakt de GR Drechtsteden enig opdrachtgever voor de ROM-D te laten zijn. Om de GR hiervoor in positie te brengen is het noodzakelijk dat de GR de zeggenschap krijgt in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. In de nieuw toegevoegde paragraaf is uitgewerkt welke juridische mogelijkheden er zijn om de zeggenschap van de gemeente over te dragen naar de GR. In december heeft de Drechtraad kennis genomen van de businesscase welke is uitgevoerd in opdracht van het Drechtstedenbestuur. Hierin zijn van zes projecten de gemeentelijke grondexploitaties (nieuwe projecten ROM-D) en grondexploitaties van de ROM-D (Noordoevers en Kil III) door een externe adviseur tegen het licht gehouden. De komende maanden zal ook de ROM-D grondexploitaties van de potentieel over te dragen projecten op hoofdlijnen en risico s doorlichten. Op deze wijze zijn drie grondexploitaties per project voorhanden: een van de gemeente, een van de ROM-D en een van de externe adviseur. Dit geeft een beter Beslisnotie ROM-D versie 2 7

73 inzicht in de risico s per project en maakt dat een bandbreedte bepaald kan worden voor de financiële omvang en de opbrengstpotentie van de totale orderportefeuille Gevolgen voor de statuten van de Gemeenschappelijke Regeling Wanneer de regie op de ROM-D wordt uitgevoerd conform de voorstellen in deze beslisnotitie, krijgt de GR Drechtsteden nieuwe rollen en taken. Met deze rollen en taken is in de huidige GR tekst nog geen rekening gehouden. De GR tekst moet dus aangepast worden. Ook in dit geval geldt dat de inhoud de structuur bepaalt. Welke teksten dus exact opgenomen of gewijzigd moeten worden, is nu nog niet exact aan te geven. Dit is afhankelijk van de definitieve keuzes die in de Drechtraad van oktober gemaakt gaan worden. In die vergadering wordt de inhoud definitief bepaald, en dan zullen dus ook concrete conceptteksten voorliggen. 3. Gemeente Sliedrecht Brief 25 november 2008 Nr. Vraag / opmerking Antwoord 3.1. Hoe wordt omgegaan met de beschikbaar gestelde gelden uit Manden Maken 1 voor de projecten, wanneer deze worden ingebracht in de ROM-D Gelden/subsidies die voor projecten al beschikbaar zijn gesteld, worden meegenomen in de opstelling van de grondexploitatie, indien die gelden bij de toekenning ook bedoeld zijn geweest voor aanwending binnen de grondexploitatie. Gelden die vanuit Manden Maken definitief zijn toegekend, vormen dus een opbrengst in de betreffende grondexploitatie van een project dat wordt ingebracht in de ROM-D. De middelen die in het kader van Manden Maken voor uitvoering van projecten beschikbaar zijn gesteld, hebben een zelfde status als ander subsidiegelden die voor het project zijn toegekend door derden. Bij de aanvraag tot uitbetaling van die middelen uit Manden Maken moet vanzelfsprekend wel voldaan worden aan de voorwaarden die 3.2. Een uitleg over het grote verschil tussen de kapitaalbehoefte bij afzonderlijke uitvoering van de projecten ten opzichte van gezamenlijke uitvoering via de ROM- D daaraan door de Drechtraad zijn gesteld. De kapitaalbehoefte van een project wordt weerspiegeld door het verloop van het saldo van de kasstromen gedurende de looptijd van het project. Het saldo op enig moment wordt bepaald door van de investeringen (kosten; kapitaalsbehoefte) de baten (grondopbrengsten; kapitaalaflossing) af te trekken. Het vaste kenmerk van ontwikkelingsprojecten is dat de kapitaalsbehoefte gedurende de looptijd toeneemt en vervolgens weer afneemt doordat Beslisnotie ROM-D versie 2 7

74 opbrengsten worden gegenereerd. Anders gezegd: De kosten gaan voor de baat uit. Als ieder project afzonderlijk wordt gefinancierd wordt alleen gelet op het verloop van de kasstromen van dat ene project. Als een aantal projecten gezamenlijk worden gefinancierd, worden de kasstromen van deze projecten bij elkaar geteld. De opbrengsten van het ene project zullen dan de investeringen in het andere project compenseren, waardoor de uiteindelijke kapitaalbehoefte lager is dan bij afzonderlijke financiering. De omvang van het verschil in financieringsbehoefte is uiteraard afhankelijk van het verloop van kosten en baten van de gezamenlijke projecten Een expliciete bevestiging van de bereidheid van de provincie tot storting van de 10 miljoen in het risicodragend kapitaal van de ROM-D 3.4. Een nadere uitwerking van de gezagsverhouding binnen de beherend vennoot 3.5. In de definitieve stukken moet een geschillenregeling, arbitrage nadrukkelijk worden opgenomen bij de richtlijnen voor de overdracht van projecten 3.6. Het project stationspark III moet onderdeel uitmaken van de orderportefeuille in relatie met het project recreatief knooppunt Zie de brief van gedeputeerde Asje van Dijk van december (bijlage V bij deze beslisnotitie). Op dit moment wordt door de directie van de ROM-D gewerkt aan het opstellen van een bedrijfsplan. In de brief van het Drechtstedenbestuur aan de Drechtraad van 2 maart 2009 is aangegeven dat de keuze voor de definitieve juridische structuur wordt gemaakt in het kader van dit bedrijfsplan. Op dit moment wordt het raamwerk van die nieuwe juridische structuur opgezet in overleg met fiscalisten en juristen. Daarbij is het mogelijk dat de bestaande structuur wordt losgelaten en wordt gekozen voor een andere opzet. De keus kan daarbij ook genomen worden om de huidige Beheer NV (zie figuur huidige juridische structuur op pagina 32 van dit document) om te vormen of niet meer op te nemen in de nieuwe structuur. Vanuit die optiek kan nu nog geen nadere uitwerking aangeboden worden van de gezagsverhouding binnen de beherend vennoot. Een geschillenregeling is uitgewerkt in paragraaf 5.3. van deze beslisnotitie deel II. De orderportefeuille wordt vastgesteld in de Drechtraad van oktober In het debat van de Drechtraad van 17 december 2008 is toegezegd dat het project Stationspark 3 / Recreatief Knooppunt wordt doorgerekend in de actualisatie van de businesscase. Deze actualisatie wordt op dit moment uitgevoerd. Het project Stationspark 3 / Recreatief knooppunt wordt daarbij doorgelicht. Met de gemeente Sliedrecht is in dit kader een aantal gesprekken gevoerd over o.a. het programma en de grondexploitatie van dit project. De Beslisnotie ROM-D versie 2 7

75 3.7. Een contra-expertise op het totale voorstel 3.8. Er moet duidelijkheid zijn over het proces voor de realisatie van de ROM-D en de rol van de raad hierin bij de definitieve besluitvorming in de raad in 2009 uitkomsten uit de doorlichting van dit project worden opgenomen in de eindrapportage die in oktober in de Drechtraad voorligt. Mede op basis van die businesscase zal de Drechtraad moeten besluiten over de orderportefeuille voor de start van de nieuwe ROM-D. Overigens is de orderportefeuille geen statisch gegeven, maar een flexibele lijst die door de Drechtraad aangepast kan worden op basis van nieuwe inzichten of marktomstandigheden. Met de gemeente Sliedrecht wordt in overleg getreden om te bepalen op welke elementen contra-expertise van toepassing moet zijn, hetzij lokaal hetzij regionaal. Om de besluitvorming over de ROM-D nieuwe stijl goed af te kunnen ronden is besluitvorming in de lokale raden onmisbaar. Door het nemen van diverse uitvoeringsbesluiten op lokaal niveau, worden de kaders van de Drechtraad lokaal verankerd. In de brief van 2 maart 2009 aan de Drechtraad en de gemeenten is het proces toegelicht dat doorlopen gaat worden tot en met de besluitvorming in de lokale raden. Deze brief is toegevoegd als bijlage V van deze beslisnotitie deel II. 4. Gemeente Dordrecht Brief 11 december 2008 Nr. Vraag / opmerking Antwoord 4.1. Om de doelstelling van herstructurering te verwezenlijken is het wenselijk dat er meer nadruk komt te liggen op de uitvoering van herstructureringsprojecten Gezien de forse herstructueringsopgave van de regio Drechtsteden is dit een terechte opmerking. De projectenlijst in de orderportefeuille is een voorlopige. Deze is nog niet definitief vastgesteld door de Drechtraad. Ook de projectenlijst van de businesscase is niet per definitie de start portefeuille van de ROM-D. De businesscase is vooral bedoeld om te bezien of de ROM-D met een stevige orderportefeuille levensvatbaarheid heeft. Er is dus nog absoluut de mogelijkheid om herstructureringsprojecten aan de 4.2. Een belangrijke doelstelling van de ROM- D is ook de acquisitie van nieuwe bedrijven en promotie van de regio. Het is wenselijk dat er meer duidelijkheid komt over de invulling van de organisatie van de ROM-D orderportefeuille van de ROM-D toe te voegen. De acquisitie en promotiefunctie van de ROM-D wordt uitgewerkt in het bedrijfsplan ROM-D. Op dit moment zijn er echter nog geen regionale kaders waarbinnen de ROM-D die functie moet uitvoeren en op basis waarvan de GR Drechtsteden als goed opdrachtgever kan functioneren. De beleidskaders voor de regionale economische promotie en acquisitie wordt de komende maanden nader uitgewerkt in samenwerking met de gemeenten en overige partners op dit vlak. Deze kaders wordt gevat in een kadernotitie die ter vaststelling wordt aangeboden aan de Drechtraad. Beslisnotie ROM-D versie 2 7

76 4.3. Wat zijn de personele gevolgen voor de Dordtse organisatie 4.4. Hoe wordt het proces van overdracht van projecten tot een goed einde gebracht wanneer zich discussies/ conflicten gaan voordoen? 4.5. Wat is de zeggenschap van gemeenten en Drechtsteden over de projecten voor en na beleidsmatige inbreng, o.a. in relatie tot programma s van eisen en stedenbouwkundige invulling. De personele gevolgen voor de Dordtse organisatie kunnen op dit moment nog niet worden bepaald. Die gevolgen zijn in belangrijke mate afhankelijk van de wijze waarop de interne organisatie van de ROM-D uiteindelijk vorm krijgt en zoals die is uitgewerkt in het Bedrijfsplan. Een van de vragen die daarbij aan de orde zal komen is of de ROM-D de verhouding eigen personeel versus inhuur. De directie van de ROM-D gaat hierover de komende periode in gesprek met de gemeenten. Een geschillenregeling is uitgewerkt in paragraaf 5.3. van deze beslisnotitie deel II. Zie paragraaf 3.1, principe 2 kopje Uitvoeringsstrategie bedrijventerreinen (USB) Om een balans te vinden tussen regio en gemeenten is in de USB een weloverwogen abstractieniveau gekozen voor het regionaal beleid. De regio houdt zich niet bezig met de 59 individuele bedrijventerreinen die de regio rijk is, maar met 6 clusters van terreinen die relevant zijn voor de regio als geheel. Met deze clusterbenadering is de regio in staat om op hoofdlijnen te sturen en laat het andere betrokken partijen vrij, binnen die regionale kaders, zelf te handelen. Per cluster is geformuleerd de regionale doelstelling, de kwantitatieve opgave en de kwalitatieve opgave. De kwantitatieve opgaven hebben als doel te kunnen voldoen aan de omvang van de geraamde regionale vraag. De kwalitatieve opgaven beogen de terreinen aantrekkelijk en concurrerend te houden voor zittende en zoekende ondernemingen. De belangrijkste kwalitatieve opgave is dat er per cluster een integraal ruimtelijk plan moet worden gemaakt. In samenwerking met relevante partijen (overheden, specialisten en marktconsultaties) worden gedifferentieerde voorstellen voor het gebied gedaan. Hiermee wordt aan de ruimtebehoefte voldaan en worden genuanceerd verschillende condities geschapen waarbinnen een samenhangend en vitaal complex van bedrijven zich kan ontwikkelen. Tot welk schaalniveau deze ruimtelijke plannen worden uitgewerkt wordt per plan in gezamenlijkheid met de relevante partners bepaald. Indien het voor het cluster tot nut is, kunnen in zo n plan een programma van eisen en stedenbouwkundige randvoorwaarden Beslisnotie ROM-D versie 2 7

77 worden opgenomen Bij inbreng van projecten dient er ook aandacht te zijn voor de risico s van de projecten De uitkomsten van de businesscase worden erg optimistisch beschouwd, bij realisatie zouden uitkomsten kunnen tegenvallen Van OPP wordt duidelijkheid verwacht alvorens finale besluitvorming in DSB en raden kan plaatsvinden De indruk moet niet ontstaan dat projecten voor de inbrengende gemeente met de helft goedkoper wordt De wijze van afrekening met de gemeenten dient verder uitgewerkt te worden, o.a. in relatie tot cashflow en andere financiële effecten bij de gemeenten Doelstellingen, uitgangspunten, mijlpalen/tijdspaden, financiering en risico s horen per project duidelijk te zijn bij de definitieve businesscase. De gemeenten, zijn vervolgens vrij te handelen binnen deze regionale kaders. Op basis van dit ruimtelijke integraal plan is de regio in staat om op hoofdlijnen te sturen. Zie de beantwoording van vraag 2.6. bij de gemeente Hendrik-Ido-Ambacht Zie de beantwoording van vraag 2.6. bij de gemeente Hendrik-Ido-Ambacht De nieuwe directie van de ROM-D doet op dit moment een ronde langs alle aandeelhouders. Ook met OPP worden in dit verband gesprekken gevoerd. Inzet is op korte termijn duidelijkheid te krijgen over het definitieve standpunt dat OPP aan zal nemen ten aanzien van hun deelname in de ROM-D. Dat standpunt en dat van de andere aandeelhouders wordt toegelicht in het bedrijfsplan. Zie ook de toelichting bij vraag 3.2. van de gemeente Sliedrecht. In het kader van de actualisatie van de businesscase en het op te stellen bedrijfsplan ROM-D worden deze elementen verder uitgewerkt. In het kader van de actualisatie van de businesscase wordt aan deze elementen aandacht gegeven. Zie ook de beantwoording bij vraag 2.6. van de gemeente Hendrik-Ido- Ambacht. Gemeente Zwijndrecht Geen schriftelijke reactie verzonden Gemeente Alblasserdam Geen schriftelijke reactie verzonden Gemeente Papendrecht Geen schriftelijke reactie verzonden Beslisnotie ROM-D versie 2 7

78 Bijlage IV Brief van Drechtstedenbestuur aan Drechtraad Beslisnotie ROM-D versie 2 7

79 Beslisnotie ROM-D versie 2 7

80 Bijlage V Brief van provincie december Beslisnotie ROM-D versie 2 8

81 Beslisnotie ROM-D versie 2 8