Herhaald voorschrijven in de huisartsenpraktijk

Transcriptie

1 Herhaald voorschrijven in de huisartsenpraktijk drs F.W. Dijkers Nr (31) Pagina Thema-artikel Drs F.W. Dijkers, onder medeverantwoordelijkheid van de redactiecommissie Inleiding Er is in ons land tegenwoordig meer aandacht voor de kwaliteit van de farmacotherapie. Dit blijkt onder meer uit het farmacotherapie-overleg (FTO), waarbij groepen huisartsen en apothekers op lokaal niveau verschillende facetten van medicamenteuze behandelingen bespreken. Het is logisch dat er tevens aandacht is voor herhalingsvoorschriften, omdat die een groot deel van de voorschriften vormen. Dit artikel gaat in op de stand van zaken rond het herhalingsvoorschrift in de huisartsenpraktijk. Knelpunten hierbij zijn onder meer de noodzaak van herhalingsvoorschriften en de wijze van herhaling. Na een beschouwing over de definitie, de ontwikkeling en de huidige gang van zaken, worden de voorwaarden voor rationele farmacotherapie besproken en uitgewerkt in aanbevelingen tot een verbetering van het herhaald voorschrijven. Definitie Onder een voorschrift wordt verstaan: elk op een recept genoemd geneesmiddel. Een recept kan dus meer dan één voorschrift bevatten. Voorgeschreven geneesmiddelen zijn te verdelen in nieuwe geneesmiddelen en herhalingen van reeds eerder voorgeschreven middelen.1 Wat onder een herhalingsvoorschrift wordt verstaan is niet eenduidig. Voor de apotheker is dit een recept voor een geneesmiddel dat eerder aan dezelfde patiënt werd verstrekt. In de huisartsgeneeskundige literatuur gaat het meestal om een voorschrift voor een eerder voorgeschreven middel zonder direct contact van de huisarts met de patiënt.4 Daarmee lijkt het begrip voldoende duidelijk omschreven, maar toch kunnen er nog misverstanden optreden. Als voorbeeld kan het jaarlijks voorgeschreven griepvaccin worden genoemd. Is dat een herhalingsvoorschrift? Volgens de ene huisarts wel, volgens de andere niet. En hoe staat het met eenzelfde middel dat bij een andere indicatie opnieuw wordt voorgeschreven? Gaat het om een herhalingsvoorschrift wanneer een patiënt eerst diclofenac krijgt voor een niersteenkoliek, en een half jaar later na een telefonische aanvraag hetzelfde middel in dezelfde dosering en dezelfde toedieningsvorm voor lage rugpijn? In dit artikel wordt de volgende omschrijving gehanteerd: Een herhalingsvoorschrift is een voorschrift voor een geneesmiddel dat de patiënt voor deze indicatie ooit eerder heeft gehad. Bij een direct herhalingsvoorschrift vindt contact plaats met de huisarts, bij een indirect herhalingsvoorschrift niet.1 De sterkte en de dosering van een middel spelen dus geen rol bij de bepaling of een voorschrift een herhalingsvoorschrift is. Soms wordt de term iteratievoorschriften gebruikt. Hierbij geeft de huisarts aan dat de controleperiode langer kan zijn dan bij de desbetreffende ziekte gebruikelijk is. Dit kan via kopieën verlopen of eenvoudiger via het elektronisch medisch dossier 1/7

2 (EMD). Ontwikkeling In een Nederlands proefschrift uit 1966 over de organisatie van de huisartsenpraktijk komt de term herhalingsvoorschrift voor het eerst ter sprake.2 In de loop van de tijd is het aantal herhalingsvoorschriften toegenomen, zowel in absolute als in relatieve zin. In 1990 ging het in ons land bij 33% van de voorschriften in de huisartsenpraktijk om indirecte herhalingsvoorschriften.3 De kosten voor deze farmaceutische hulp bedroegen ruim een miljard gulden. Vermoedelijk liggen die cijfers inmiddels hoger, omdat het relatief volume in de tijd blijkt toe te nemen. Dit is duidelijk te zien in Engeland, een land met een vergelijkbare structuur van de huisartsenzorg, waar veel onderzoek naar herhalingsvoorschriften is gedaan.4 Het aandeel van de indirecte herhalingsvoorschriften in het totale aantal voorschriften is daar op sommige plaatsen toegenomen tot 65%,5 op andere zelfs tot 75%.6 Het indirecte herhalingsvoorschrift heeft in de huisartsenpraktijk inmiddels een vaste plaats. Er is een aantal factoren die vermoedelijk in min of meerdere mate verantwoordelijk zijn voor de toename ervan. Allereerst is het aantal patiënten met chronische ziekten toegenomen.8 Daarnaast zijn er steeds meer en uitgebreidere medicamenteuze behandelingsmogelijkheden beschikbaar gekomen. Ook de beperkingen die de Prescriptieregeling aan de duur van bepaalde voorschriften stelt, doet het aantal indirecte herhalingsvoorschriften toenemen. Bovendien zijn de patiënten mondiger geworden: sommigen 'bestellen' gewoon nieuwe geneesmiddelen bij de praktijkassistente. Ten slotte is starten met farmacotherapie nog altijd gemakkelijker dan stoppen, met name als de behandeling is begonnen door een ander, bijvoorbeeld een medisch specialist. Overigens zijn er ook enkele factoren die hebben geleid of zullen leiden tot een afname van het aantal indirecte herhalingsvoorschriften. Hoestdrankjes worden bijvoorbeeld niet meer vergoed in het GVS en de eradicatietherapie bij patiënten met een ulcus pepticum zal het aantal voorschriften voor H2-receptorantagonisten doen afnemen. Gang van zaken Niet-geautomatiseerde praktijk Uit het verslag van een werkgroep blijkt dat indirecte herhalingsvoorschriften vooral, per telefoon of via het inleveren van een lege verpakking, bij de assistente worden aangevraagd.9 Deze schrijft de aangevraagde herhalingsvoorschriften meestal dezelfde dag nog uit. Vervolgens gaan ze voor controle en parafering naar de huisarts. In het algemeen vertrouwt die daarbij vooral op zijn geheugen en in mindere mate op de medische registratie. Daarna gaan de voorschriften naar de apotheek. Geautomatiseerde praktijk In de nieuwste eisen die de LHV en het NHG stellen aan automatiseringssystemen staat over herhalingsvoorschriften onder meer het volgende.10 Alle voorschriften, ook herhalingsvoorschriften, moeten worden geregistreerd in het EMD. Bij elk voorschrift moet het mogelijk zijn om aan te geven of het mag worden herhaald en of het om chronische medicatie gaat. Dat geldt ook voor het aantal herhalingen dat is toegestaan. Dit aantal kan niet worden overschreden, maar wel kan de arts op enig moment weer op nul beginnen. De assistente kan rechtstreeks, zonder het volledige medische dossier te openen, herhalingsvoorschriften vervaardigen. Deze kunnen niet worden gewijzigd. In geval van een herhaling blijft de eerste voorschrijver herkenbaar. Is dat de huisarts, dan blijft het voorschrift gekoppeld aan een bepaalde episode of aan het desbetreffende gezondheidsprobleem. Op het gedrukte recept staat vermeld of het om een nieuw of om een herhalingsvoorschrift gaat. 2/7

3 Patiënten In enkele Engelse publicaties worden de gebruikers van indirecte herhalingsvoorschriften gezien als een aparte categorie. Zij zouden wel een zekere goedkeuring van hun huisarts willen voor de herhalingsvoorschriften, maar een direct contact proberen te vermijden Uit onderzoek blijkt verder dat vrouwen meer indirecte herhalingsvoorschriften krijgen dan mannen. Dit geldt ook voor de voorschriften tijdens directe arts-patiëntcontacten. Een recent onderzoek in Engeland liet echter zien, dat het percentage herhalingsvoorschriften juist bij mannen hoger was.6 Een mogelijke oorzaak hiervoor is dat mannen de huisarts minder vaak consulteren. Hierbij werd overigens geen onderscheid gemaakt tussen directe en indirecte herhalingsvoorschriften. Verder krijgen ziekenfondsverzekerden vaker een herhalingsvoorschrift dan particulier verzekerden, en ouderen vaker dan jongeren. 3 Uit een onderzoek in ons land in tien huisartsenpraktijken en één apotheek bleek voorts, dat bij patiënten ouder dan 65 jaar 50% van de voorschriften via indirecte herhaling tot stand kwam.1 Over de visie en het verwachtingspatroon van patiënten is maar weinig bekend. Nader onderzoek hiernaar is aan te bevelen. Wel is duidelijk dat patiënten het bij langdurig voorgeschreven geneesmiddelen soms niet zo nauw nemen met het gebruiksvoorschrift op het etiket.13 Inhoud van de herhalingsvoorschriften Uit een morbiditeitsonderzoek in ruim 100 Nederlandse huisartsenpraktijken in bleek dat 60% van alle indirecte herhalingsvoorschriften via de assistente werd uitgeschreven.14 De helft hiervan betrof geneesmiddelen voor aandoeningen van het hart- en vaatstelsel, de psyche en de ademhalingsorganen. In twee minder omvangrijke onderzoeken in Nederlandse huisartsenpraktijken werden in en in vergelijkbare percentages gevonden. Tot de meest herhaalde geneesmiddelen behoren de benzodiazepinen. Daarnaast worden geneesmiddelen voor chronische ziekten door huisartsen veel frequenter voorgeschreven via indirecte herhaling dan via directe.1 Ook de cardiovasculaire middelen blijken vaak via herhaling te worden verkregen.4 Hiervan blijkt 66% oorspronkelijk door de specialist te zijn geïnitieerd.17 In de tabel staan de vijftien geneesmiddelengroepen met het hoogste aantal herhalingsvoorschriften. Het is ontleend aan het al besproken onderzoek in tien huisartsenpraktijken, waarbij een onderscheid is gemaakt tussen directe en indirecte herhalingsvoorschriften voor personen jonger en ouder dan 65 jaar.1 Ook verslavende stoffen en narcotica kunnen via herhalingsvoorschriften worden verkregen, maar het aandeel hiervan is gering. In de Standaarden van het Nederlands Huisartsen Genootschap voor de orale anticonceptiva en de slaapmiddelen is een richtlijn voor herhalingsvoorschriften te vinden Voorschriften van de medisch specialist Het herhalen van voorschriften van de medisch specialist via de huisarts is een moeilijk punt. Dit geldt vooral wanneer een patiënt nog bij de desbetreffende specialist onder behandeling is. Zijn de tussenpozen van de controles bij de specialist langer dan de toegestane voorschrijfduur voor een geneesmiddel, dan vraagt de patiënt vaak een tussentijds indirect herhalingsvoorschrift via de huisarts aan. Die heeft, als de ontslagbrief niet of te laat werd verzonden, op het moment van voorschrijven niet altijd de laatste informatie over de behandeling en gaat er dan meestal vanuit dat de patiënt goed heeft begrepen wat deze moet gebruiken en voor hoe lang. Dergelijke aanvragen voor herhaling zullen in de praktijk dan ook vrijwel altijd worden gehonoreerd. Als een patiënt voor verdere behandeling naar de huisarts is terugverwezen, blijven de voorgeschreven geneesmiddelen van de specialist vaak gehandhaafd. Uit de correspondentie over de patiënt wordt niet altijd duidelijk welke overwegingen bij de specialist tot het voorschrijven van een bepaald geneesmiddel hebben geleid. Rol van de overheid/verzekeraars De overheid en de verzekeraars zijn niet onverdeeld gelukkig met indirecte herhalingsvoorschriften. Deze kunnen leiden tot overprescriptie en daarmee tot onnodige kosten. Die overprescriptie, en de daarmee samenhangende overmedicatie, houden voorts een risico voor de gezondheid in. Toch heeft dit niet geleid tot een verbod op herhalingsvoorschriften. De in 1988 ingevoerde Prescriptieregeling stelt per recept een maximumperiode vast waarvoor geneesmiddelen mogen worden voorgeschreven. De bedoeling hiervan is verspilling tegen te gaan. Bij ieder eerste voorschrift geldt slechts een aanspraak op een aflevering voor een periode van 15 dagen. Bij alle andere voorschriften wordt in principe uitgegaan van een aflevering voor ten hoogste een maand. Voor middelen voor de behandeling van chronische ziekten geldt een periode van 3/7

4 ten hoogste drie maanden per aflevering. Daarvan zijn hypnotica, anxiolytica en eetlustremmende middelen uitgezonderd. Andere uitzonderingen op de aflevering per voorschrift voor een maand zijn de orale anticonceptiva (6 maanden), en antibiotica of chemotherapeutica ter bestrijding van acute aandoeningen (15 dagen).20 Tabel 1. Vijftien geneesmiddelengroepen met het hoogste aantal herhaalvoorschriften bij huisartsen (zie downloaddocument) Bron: met dank overgenomen en bewerkt naar ref. 1 Evaluatie Voordelen Een voordeel van het voortzetten van een medicamenteuze therapie door een indirect herhalingsvoorschrift is het gemak ervan voor de patint. Deze hoeft niet telkens bij de arts op het spreekuur te komen alleen om een nieuw voorschrift aan te vragen. Tijdens een consult of visite kan de arts bovendien meer tijd besteden aan de klachten van de patiënt. Met de toenemende automatisering in de huisartsenpraktijk zullen de indirecte herhalingsvoorschriften steeds meer via het EMD verlopen. Te verwachten is dat dit de kwaliteit ervan ten goede zal komen. Daarnaast zal het, zoals recent in Engeland is aangetoond,5 een flinke tijdwinst per praktijk opleveren. Deze kan door de huisarts worden besteed aan een goede kwalitatieve controle van de indirecte herhalingsvoorschriften. Met name de indicatie dient aandacht te krijgen. Met een goed bijgehouden kaartsysteem zou eenzelfde resultaat kunnen worden bereikt, maar dit vereist meer administratieve handelingen.21 De registratie met een EMD voor indirecte herhalingsvoorschriften blijkt echter beter te verlopen,22 omdat door betere controlemogelijkheden minder fouten worden gemaakt. Nadelen Chronische farmacotherapie bestaat uit meer dan het schrijven van een herhalingsvoorschrift. De kans bestaat dat de andere aspecten van een behandeling onvoldoende of geen aandacht krijgen. Zo kunnen indirecte herhalingsvoorschriften leiden tot overprescriptie,23-25 en tot minder controle op de indicatie en op het feitelijk gebruik van het geneesmiddel. Ook kunnen ze langdurig geneesmiddelengebruik en verslaving bevorderen. Bij ouderen, die toch al meer geneesmiddelen gebruiken, bestaat het risico van polyfarmacie. Bovendien valt de controle op het juiste gebruik van geneesmiddelen weg. De toegenomen mortaliteit bij het gebruik van fenoterol door astmapatiënten in Nieuw-Zeeland werd er bijvoorbeeld mede aan geweten dat patinten herhaaldelijk voorschriften konden krijgen zonder een arts te zien.26 Voorts bestaat het risico dat patiënten het gebruik van geneesmiddelen staken daar waar dit niet is geïndiceerd. Daarnaast worden bijwerkingen minder snel opgemerkt. In niet-geautomatiseerde praktijken, waar indirecte herhalingsvoorschriften telefonisch worden aangevraagd, is tevens het risico van fouten groter, bijvoorbeeld als de patiënt de naam en/of de dosering van het middel verkeerd doorgeeft. Dat indirecte herhalingsvoorschriften meer fouten bevatten, komt waarschijnlijk doordat ze vaker worden uitgeschreven door hulppersoneel, bij wie de kans op fouten aantoonbaar groter is.27 Als men indirecte herhalingsvoorschriften via het EMD uitschrijft, moet men zich conformeren aan het oude voorschrift. Aanbevelingen ter verbetering van het (indirecte) herhaald voorschrijven Om de nadelen die aan herhalingsvoorschriften kleven tot een minimum te beperken, wordt hieraan een aantal voorwaarden gesteld. Deze betreffen een goede medische verslaglegging, een delegatie van taken naar de assistente en een goede afstemming met de apotheker en de medisch specialist. In het (elektronisch) medisch dossier van de patiënt moet tenminste zijn aangegeven wie de initiator van de indirecte herhalingsvoorschriften is en wanneer er controle wordt verricht. Rationele farmacotherapie stelt verder een aantal voorwaarden aan herhalingsvoorschriften. De initiator van chronische farmacotherapie is verantwoordelijk voor adequate herhalingsvoorschriften, waarbij de hoeveelheid voldoende is tot de 4/7

5 volgende controle. Verder is er controle op fouten in indirecte herhalingsvoorschriften, controle op indicatie, dosering en keuze van het geneesmiddel, op bijwerkingen en interacties, en op het juiste gebruik van geneesmiddelen. De verantwoordelijkheid van zowel de huisarts als de specialist moet duidelijk zijn omschreven. Bij gebrek hieraan blijft de initiator van het herhalingsvoorschrift verantwoordelijk (of beter: aansprakelijk). Verantwoordelijkheid initiator Is de huisarts de initiator, dan schrijft deze bij de controle van patiënten met chronische aandoeningen consequent directe herhalingsrecepten voor met een voldoende hoeveelheid geneesmiddel tot de volgende controle. Indien gewenst kunnen hierbij één of enkele iteraties op het recept worden aangegeven, als het controle-interval langer is dan gebruikelijk. De huisarts heeft, vanwege de risico's die verbonden zijn aan polyfarmacie, een coördinerende rol bij patiënten die geneesmiddelen van meerdere specialisten ontvangen.28 Hij of zij zal het nut en de noodzaak van de gebruikte geneesmiddelen moeten herbeoordelen en deze zo nodig na overleg met de desbetreffende specialist moeten wijzigen. Van de medisch specialist mag worden verwacht dat deze duidelijke instructies aan de patiënt geeft over wie hem of haar controleert en op welke termijn. De medisch specialist is in eerste instantie zelf verantwoordelijk voor de geneesmiddelen die hij voorschrijft. Zo nodig kunnen hierover tussen huisartsen en specialisten regionale afspraken worden gemaakt. Een andere mogelijkheid is dat de specialist in de briefwisseling met de huisarts aangeeft wie de herhalingsvoorschriften verzorgt. Indien de specialist een recept uitschrijft, dienen hierop voldoende iteraties te zijn aangegeven tot de volgende controle-afspraak. Hiermee wordt tevens voorkomen dat de huisarts verantwoordelijk wordt gesteld voor de herhalingsvoorschriften van de specialist. Van de patiënt mag worden verwacht dat deze bij de medisch specialist aandringt op een voldoende hoeveelheid geneesmiddel tot de volgende controle. Controle op fouten In geautomatiseerde praktijken zullen de indirecte herhalingsvoorschriften via het EMD worden aangemaakt. Om de door de assistente gemaakte indirecte herhalingsvoorschriften adequaat te controleren, dient de huisarts voldoende tijd te nemen. Het is aan te bevelen dat de huisarts en de assistente hierover een aantal afspraken maken. Zo is het beter om geen indirecte herhalingsvoorschriften te ondertekenen tijdens de koffiepauze en om bij de ondertekening inzage te kunnen hebben in het (elektronisch) medisch dossier. Telkens moet ook de geldigheidsduur van het herhalingsvoorschrift worden gecontroleerd. Zo nodig zal men telefonisch contact met de patiënt opnemen of deze op het spreekuur terug laten komen. Binnen een samenwerkingsverband van huisartsen (HAGRO), waarin onderling wordt waargenomen, kunnen alle deelnemers het beste dezelfde afspraken maken. Dat schept ook duidelijkheid voor patiënten. Verder lijkt het verstandig om bij een herhalingsvoorschrift niet altijd strikt vast te houden aan een eenmaal vastgestelde voorschrijfduur, zoals die nu is vastgelegd in de richtlijnen voor automatisering.10 Wanneer er bijzondere omstandigheden zijn, zoals vakantie of een vervroegde controle, moet de assistente de voor te schrijven hoeveelheid kunnen aanpassen. Een alternatief voor het telefonisch aanvragen van indirecte herhalingsvoorschriften is bijvoorbeeld de patiënt de verpakking inclusief het etiket te laten inleveren bij de praktijk. Hiermee voorkomt men fouten die ontstaan doordat de patiënt de informatie verkeerd doorgeeft aan de assistente. Men voorkomt hiermee echter niet de fouten die optreden door het kopiëren van typefouten op het etiket. Een bijkomend voordeel is dat de praktijk telefonisch beter bereikbaar wordt. Overigens is het raadzaam om het afhandelen van indirecte herhalingsvoorschriften door de praktijkassistente te laten afhangen van haar ervaring en opleidingsniveau. Controle op indicatie, dosering en keuze van het geneesmiddel Voor chronische farmacotherapie, zoals bij hypertensie, astma of COPD, is de aard, duur en dosering van het geneesmiddel afhankelijk van bepaalde parameters of klachten. Deze dienen tijdens regelmatige controle-afspraken te worden vastgesteld, waarna de farmacotherapie zo nodig kan worden bijgesteld. Richtlijnen over de frequentie van controle-afspraken vindt men onder meer in de Standaarden van het NHG. 5/7

6 De voorschriften die via indirecte herhaling mogen worden afgegeven, worden opgenomen in een register voor herhalingen, onder vermelding van de indicatie. Ook moet duidelijk zijn op welke wijze en wanneer het gebruik van het voorgeschreven middel wordt gecontroleerd en geëvalueerd. Bij de Stichting Doelmatige Geneesmiddelenvoorziening (DGV) is een handleiding verschenen voor het afhandelen van herhalingsvoorschriften door de praktijkassistente.29 Zij kan dit geheel zelfstandig volgens een bepaald protocol uitvoeren (zie stroomschema). Daarnaast moet het medisch dossier vermelden dat er voor een patiënt voorschriften in het register van herhalingen staan. Van de huisarts mag worden verwacht, dat deze bij consultatie van die patiënt nagaat of de aangegeven indicaties nog geldig zijn en of de juiste middelen daarbij zijn voorgeschreven. Bij farmacotherapie voor incidentele of intermitterende klachten, zoals hooikoorts of eczeem, kan in het dossier worden aangegeven of de voorschriften hierbij mogen worden herhaald en hoe vaak. Figuur (zie downloaddocument) Controle op bijwerkingen en interacties De controle op interacties vindt plaats in het EMD en in de apotheek. De apotheker kan de huisarts en de assistente ondersteunen bij het hanteren van indirecte herhalingsvoorschriften. Hij zou op gezette tijden met beiden kunnen bespreken welke problemen in de apotheek naar voren zijn gekomen bij de door hen afgegeven indirecte herhalingsvoorschriften. Hij kan adviseren bij evaluaties of in geval van polyfarmacie. Wanneer de apotheker meer weet over de achtergronden van een gekozen geneesmiddel, kan hij de patiënt bovendien beter adviseren wanneer die met vragen komt omtrent het gebruik ervan. In een gezondheidscentrum in Noordwijk neemt een apotheker sinds een aantal jaren telefonisch de aanvragen voor herhalingsvoorschriften op.30 Tijdens het gesprek met de patiënt werkt de apotheker met een gemeenschappelijke voorschrijfmodule voor huisartsen en apothekers. Aan de hand van de medicatie-historie en in overleg met de patiënt legt de apotheker vervolgens een herhalingsvoorschrift voor aan de huisarts. Door deze manier van werken zal de kans op fouten in de voorschriften waarschijnlijk afnemen. Ook bijwerkingen kunnen eerder worden herkend. Van de apotheker mag echter niet worden verwacht dat deze beoordeelt of er nog een indicatie voor het aangevraagde geneesmiddel is. Voorschrijven zonder controle van de patiënt wordt op deze wijze dus niet voorkomen. Controle op het juiste gebruik van geneesmiddelen Het juiste gebruik van geneesmiddelen, en daarmee de therapietrouw, behoort onder meer tot de verantwoordelijkheid van de patiënt. Dit dient echter door de huisarts of praktijkassistente, specialist en/of apotheker te worden gecontroleerd. Samenvatting en conclusie Een herhalingsvoorschrift is een voorschrift voor een geneesmiddel dat de patiënt voor deze indicatie ooit eerder heeft gehad. Bij een direct herhalingsvoorschrift vindt contact plaats met de huisarts, bij een indirect herhalingsvoorschrift niet. Het aantal herhalingsvoorschriften is groot. In 1990 was de omvang ruim een derde van alle voorschriften, waaronder met name psychofarmaca, zoals slaapmiddelen, en cardiovasculaire middelen. Herhalingsvoorschriften leveren zowel voor de arts als voor de patiënt tijdwinst op. Hier staan echter nadelen tegenover, zoals het risico van overprescriptie, de bevordering van langdurig gebruik en verslaving, en een groter risico van bijwerkingen en van fouten in de recepten. Voorwaarden bij het gebruik van (indirecte) herhalingsvoorschriften zijn een goede medische verslaglegging, de delegatie van taken naar de praktijkassistente en een goede afstemming met apotheker en medisch specialist. Zodoende kan men de nadelen die aan het gebruik van indirecte herhalingsvoorschriften kleven tot een minimum proberen te beperken. Het dient duidelijk te zijn dat de initiator van chronische farmacotherapie verantwoordelijk is voor adequate herhalingsvoorschriften, met voldoende geneesmiddel tot de volgende controle. Ten slotte dient te worden afgesproken wie de controle verricht op de indicatie, dosering en keuze van het geneesmiddel, de bijwerkingen en interacties, en het juiste gebruik van geneesmiddelen. 6/7

7 Literatuurreferenties 1. Ree CM van der, Ruben BA, Mokkink HGA, Post D, Gubbels JW. Een onderzoek naar vormen van voorschrijven in tien huisartspraktijken. Huisarts Wet 1993; 36: Saan M. Over methoden ter bevordering van de efficiency in de praktijk. Proefschrift, Groningen, Ree CM van der, Ruben BA, Mokkink HGA, Post D, Gubbels JW. Volume en kosten van farmaceutische hulp bij verschillende vormen van receptuur. Med Contact 1991; 46: Dijkers FW. Management van het herhaalrecept. Een literatuurstudie. Huisarts Wet 1992; 35: Purves IN, Kennedy JG. The Quality of General Practice Repeat Prescribing. Newcastle: The Sowerby Unit for Primary Care Informatics, Harris CM, Dajda R. The scale of repeat prescribing. Br J Gen Practice 1996; 46: Drury VW. Repeat prescribing - a review. J R Coll Gen Pract 1982; 32: Weel C van. Veel voorkomende chronische ziekten in de huisartspraktijk. Huisarts Wet 1996; 39: Dijkers FW. Het herhaalrecept. Verslag van een workshop. Huisarts Wet 1992; 35: Werkgroep Coördinatie Informatisering Automatisering. WCIA-HIS-Referentiemodel Utrecht: NHG/LHV, Balint M. Repeat prescriptions patients: are they an identifiable group? Psychiatry Med 1970; 1: Tombleson PM. Repeat prescriptions: was Balint right? BMJ 1984; 289: Meurs JJW, Verbeek-Heida PM. Hoe sterk is de consument? Pharm Weekbl 1990; 125: Nijland A. De praktijkassistente in de huisartspraktijk: progressie in professionalisering. Proefschrift, Groningen, Kuyvenhoven MM, Hemert MM van, Thiecke AH. Contacten, recepten en verwijzingen in een duopraktijk. Huisarts Wet 1985; 28: Plagge HWM, Vissers HJ, Pouls K, Geus CA de. Het voorschrijven van geneesmiddelen zonder arts-patiënt contact. Huisarts Wet 1988; 31: Vries CS de, Diepen NM van, Tromp TFJ, Jong-van den Berg LTW de. Auditing GPs' prescribing habits: cardiovascular prescribing frequently continues medication initiated by specialists. Eur J Clin Pharmacol 1996; 50: Moors JPC, Sips AJBI. NHG-Standaard. Orale Anticonceptie. Huisarts Wet 1989; 32: Knuistingh Neven A, Graaff WJ de, Lucassen PLBJ, Springer MP, Bonsema K, Dijkstra RH et al. NHG-standaard Slapeloosheid en Slaapmiddelen. Huisarts Wet 1992; 35: Buurma H, Jong-van den Berg LTW van, Leufkens HGM (ed.). Het geneesmiddel. Utrecht: Bunge, Zermansky A. Keep on taking the tablets! Middleborough: Tees Health Authority, Cartwright A, Smith C. Elderly people, their medicines and their doctors. London: Routledge, National Audit Office. Repeat Prescribing by General Medical Practitioners in England. London: HMSO, Price D, Cooke J, Singleton S, Feely M. Doctors' unawareness of the drugs their patients are taking: a major cause of overprescribing? BMJ 1986; 292: Haaijer-Ruskamp FM, Stewart R, Wesseling H. Does indirect consultation lead to overprescribing in general practice? Soc Sci Med 1987; 25: Crane J, Pearce N, Burgess C, Jackson R, Beasley R. End of New Zealand asthma epidemic. Lancet 1995; 345: Austin R, Dajda R. Ancillary-written prescriptions errors. J R Coll Gen Pract 1980; 30: Veehof LJ, Schuling J. Polyfarmacie bij ouderen met chronische ziekten: tegenstrijdige belangen. Ned Tijdschr Geneeskd 1997; 141: Houweling I, Dieleman M, Tielen L. Op herhaling. Methoden voor deskundigheidsbevordering van praktijkassistenten en huisartsen over (herhaal)receptuur. Utrecht: Stichting DGV, Dessing RP, Timmers AP. Kwaliteitsmanagement van het herhalingsrecept. Pharm Weekbl 1996; 131: Copyright 2019 Ge-Bu. Alle rechten voorbehouden. 7/7