Aanwezig na het gesprek met de accountants: dhr. H. Staghouwer (ChristenUnie, voorzitter),

Transcriptie

1 Dag van de verantwoording Verslag van de vergadering van de Statencommissie Bestuur en Financiën, gehouden op woensdag 27 mei 2009 van 8.30 uur tot uur in de Statenzaal van het Provinciehuis te Groningen. Aanwezig bij gesprek met de accountants: dhr. H. Staghouwer (ChristenUnie, voorzitter), mw. S.M. Beckerman, dhr. P.H.R. Brouns (CDA), mw. A.A.H. Hazekamp (PvdD), dhr. E.J. Luitjens (VVD), mw. W.J. Mansveld (PvdA), dhr. W.J. Moorlag (PvdA), dhr. J. Oosterhaven (burgercommissielid PvhN), dhr. W. van der Ploeg (GroenLinks), dhr. R. Sangers (SP), dhr. R. Stevens (ChristenUnie), dhr. J. de Vries (burgercommissielid D66), dhr. T.J. Zanen (PvhN). Voorts aanwezig: dhr. B.W. Littel en dhr. R.T.H. Wortelboer (Ernst & Young) (dhr. J.M.C.A. Berkhout (griffier), mw. A.L. Meeske (secretaris), dhr. Th. Poggemeier (Verslagbureau Groningen). Aanwezig na het gesprek met de accountants: dhr. H. Staghouwer (ChristenUnie, voorzitter), mw. S.M. Beckerman, dhr. P.H.R. Brouns (CDA), mw. A.A.H. Hazekamp (PvdD), dhr. E.J. Luitjens (VVD), mw. W.J. Mansveld (PvdA), dhr. W.J. Moorlag (PvdA), dhr. J. Oosterhaven (burgercommissielid PvhN), dhr. W. van der Ploeg (GroenLinks), dhr. R. Sangers (SP), dhr. R. Stevens (ChristenUnie), dhr. P.G. de Vey Mestdagh (D66), dhr. J. de Vries (burgercommissielid D66), dhr. T.J. Zanen (PvhN). Afwezig: mw. L. Veenstra Voorts aanwezig: Dhr. M.J. van den Berg (CdK, voorzitter GS), dhr. M.A.E. Calon (gedeputeerde), dhr. R. Slager (gedeputeerde), dhr. J. Oosterling, dhr. H. Schrikkema en anderen (ambtelijke bijstand), dhr. J.M.C.A. Berkhout (griffier), mw. A.L. Meeske (secretaris), dhr. Th. Poggemeier (Verslagbureau Groningen). 1. Opening en mededelingen De voorzitter opent de vergadering en heet iedereen, in het bijzonder de heren Littel en Wortelboer, accountants bij Ernst & Young, van harte welkom. Het eerste half uur is uitgetrokken voor het gesprek met de accountants. 2. Gesprek met dhr. Littel en dhr. Wortelboer (accountants) De voorzitter vraagt of dhr. Littel eerst het woord wil voeren, maar dhr. Littel geeft er de voorkeur aan om vragen uit de commissie te beantwoorden. 1

2 De voorzitter geeft gelegenheid tot het geven van commentaar en het stellen van vragen. Dhr. Brouns (CDA) merkt op dat hem in algemene zin is opgevallen dat op een aantal terreinen door de accountant is aangegeven dat het goed is om naar de administratieve organisatie te kijken met het oog op eventuele risico s. Dat wordt aangegeven bij WILG (Wet Inrichting Landelijk Gebied) en RSP en andere punten. Is dit een algemeen punt dat naar voren is gekomen of is het toeval, mede gezien de grote pakketten die op stapel staan? Dhr. Luitjens (VVD) haakt aan bij het punt van dhr. Brouns en komt terug op waarover is gesproken in de Commissie Omgeving en Milieu inzake de rapportage over het meerjarenprogramma van de DLG waar nog hard aan gewerkt moet worden en actie op moet worden ondernomen om de risico s te beperken. Dhr. Van der Ploeg (GroenLinks) heeft één aanvullende vraag betreffende de voorziening die getroffen moet worden inzake Landsbanki voor 5,2 miljoen. Welke analyse ligt hier van de zijde van de accountant achter? Is dat op basis van een inhoudelijke analyse en moet worden geconcludeerd dat er helemaal geen geld zal terugkomen? Of is het een kwestie van onzekerheid en is het een abc tje waardoor een voorziening nodig is? Graag hoort dhr. Van der Ploeg daarop een toelichting. Dhr. Sangers (SP) brengt naar voren dat hij dezelfde vraag had als dhr. Van der Ploeg en aanvullend heeft hij een vraag over de instemming van de accountant met betrekking tot die voorziening. Het moment waarop dit is gebeurd, vond plaats, voor zover is na te gaan, vóór het moment dat de minister van Financiën misschien een wat te grote broek had aangetrokken toen het ging om het blokkeren van de tenuitvoerlegging van de beslaglegging. Dit gegeven kennende, zou de analyse waarop dhr. Van der Ploeg doelde, een ander uitkomst hebben gegeven? Een tweede vraag betreft het advies van de accountant over de monitoring van de volwaardigheid van de concerngarantie van de Koop Holding Europe BV, gelet op de jaarrekening 2008 van de Koop Holding. Dhr. Sangers is benieuwd wat precies de aanleiding voor de accountant was om te komen tot zijn advies. Het gaat daarbij om het heden, want er was al eerder sprake van een concerngarantie. Hoe is zijn analyse op dat punt? Hoe beoordeelt hij de situatie en de analyse in het licht van de informatie die van het College is verkregen dat Koop niet voornemens is om te komen tot een aflossing van de volgende termijn? Dhr. Stevens (ChristenUnie) heeft een vraag over het weerstandsvermogen. In de Programmarekening worden een aantal risico s beschreven en één van de risico s is de kredietcrisis. Dan wordt over Landsbanki gesproken en dat bedrag van 5 miljoen. Voor dat bedrag is nu een voorziening getroffen en dus is er nu geen risico meer. Als het gaat om het risico van de kredietcrisis, zijn er dan nog andere risico s die misschien wel genoemd hadden kunnen worden? Is het niet wat mager dat er alleen het risico ten aanzien van Landsbanki wordt genoemd waar nota bene al een voorziening voor is getroffen? Dhr. Moorlag (PvdA) vraagt, aansluitend op de vraag van dhr. Stevens, ten aanzien van de risicoparagraaf of een aantal van de daarin genoemde posten eigenlijk niet gewoon als voorzienbare uitgaven moeten worden beschouwd. Daarover is in het verleden ook al discussie gevoerd. Bijvoorbeeld: het risico van wachtgelden voor Statenleden is eigenlijk going concern en dat geldt ook voor de ambtelijke wachtgeldregelingen. Er staat bijvoorbeeld een post in voor de bodemsanering van een terrein in Appingedam. Is dat niet een uitgave die moet worden ingeboekt en waar een voorziening voor moet worden getroffen? Wat valt nu onder de categorie voorzieningen en wat hoort echt thuis in de risicoparagraaf? Verder heeft dhr. Moorlag nog een aantal vragen naar aanleiding van het accountantsverslag. Op pag. 6 staat: Daarbij merken wij op dat de levering van de achterliggende specificaties inzake deelwaarnemingen van de overige vorderingen en schulden verder verbeterd kan worden. Dhr. Moorlag vraagt of dat kan worden toegelicht. Het RSP. (pag. 15) Dit betreft een enorm budget dat beheerst en bewaakt moet worden. Er worden een aantal aanbevelingen gedaan. Enige toelichting wordt op prijs gesteld. Horizontaal toezicht (pag. 17). Aanbevolen wordt dat de provincie dit in overweging neemt. Graag hoort dhr. Moorlag een toelichting. 2

3 Transacties (pag. 19). Onder de rubriek Mededeling klinkt wat kritisch geluid door. Enige toelichting daarop stelt dhr. Moorlag op prijs. Mw. Mansveld (PvdA) heeft een vraag inzake de rechtmatigheid. Er is in 2008 een risico gesignaleerd voor wat betreft de STAR. Dat risico is niet terug te vinden in de risicoparagraaf. Mw. Mansveld zal deze vraag ook aan het College stellen. Het betreffende risico wordt gedekt uit de cofinanciering EZ, terwijl het een subsidieaanvraag uit 2004 betreft. De argumenten van de ambtenaren van het College waren dat dit cofinanciering betreft, omdat andere gemeenten ook meebetalen. In dit geval de gemeenten Stadskanaal en Veendam. Volgens de PvdA-fractie is hier sprake van sanering en niet van een subsidieaanvraag en de fractie wil weten of de dekking uit de cofinanciering Kompas van 2009 volgens de accountant rechtmatig is. Dhr. Van der Ploeg (GroenLinks) stelt nog een aanvullende vraag. Hij verwijst naar pag. 15 en daar wordt bij Actuele ontwikkelingen melding gemaakt van een noordelijk programmateam en een financiële werkgroep die is ingesteld en de eventuele oprichting van een Regionaal Mobiliteitsfonds en er wordt gerefereerd aan het dan voorziene kasritme bij SNN-uitgaven. De vraag aan de accountant is welke betrokkenheid hij heeft op dit terrein. Is hij er nauw bij betrokken, volgt hij het of is hij er inhoudelijk bij betrokken? De voorzitter geeft het woord aan dhr. Littel. Dhr. Littel gaat allereerst in op de vraag van dhr. Brouns en die van dhr. Luitjens over de administratieve organisatie. Er zijn twee aspecten van belang. Enerzijds is sprake van nieuwe belangrijke ontwikkelingen, namelijk WILG en RSP, en de administratieve verantwoordingsplichten, zoals SISA, die al een aantal jaren binnen de organisatie aanwezig zijn. De opmerkingen in dat licht zijn tweeledig. Belangrijk is dat de administratieve organisatie rondom grote nieuwe initiatieven of projecten, vanaf het begin goed wordt bewaakt. Op het moment dat RSP/ZZL, dat om heel veel geld gaat, vanaf de start niet goed wordt bewaakt, loopt men het risico dat men in de opzet, in de beheersingsstructuur en de monitoring kansen laat liggen, waardoor er in de toekomst risico s ontstaan. Dit is de aard van de opmerkingen op dat vlak. Als het gaat om SISA wordt heel praktisch gewerkt. Dan gaat het om een wettelijke verantwoordingsplicht die al een aantal jaren voor de provincie van toepassing is. Gesignaleerd wordt dat de administratieve organisatie, de beheersing en verantwoording verbeterd kan/moet worden. Uiteindelijk komt de SISA-verantwoording altijd goed, maar dat betreft wel vaak werk dat aan het einde wordt verricht. Dhr. Littel meent dat als je alle risico s goed wilt monitoren en doorgronden, dit eigenlijk een proces zou moeten zijn dat gedurende het hele jaar speelt. Hier is dus sprake van een nuanceverschil. Voor beide punten is sprake van een vergelijkbare uitkomst, maar de herkomst is verschillend. Als het gaat om de analyse van de voorziening ten aanzien van Landsbanki (de vraag van dhr. Van der Ploeg) het volgende. De belangrijkste grondslagen daarin zijn 1) dat er echt onzekerheid bestaat dat het geld ooit terugkomt. Niemand weet dat precies en niemand heeft daar duidelijkheid over; en 2) dat bekend is dat dit een langjarig traject zal zijn; en 3) dat er allerlei signalen zijn dat dit daadwerkelijk zo zal zijn. Als je kijkt naar de financiële informatie van de banken en die de commissie bekend is, is de kans dat het geld terugkomt, wellicht niet nul, maar ook niet heel groot. Dit is de grondslag van de analyse op grond waarvan het risicodeel van de provincie Groningen ineens wordt voorzien. Het kasritme en RSP (vraag van dhr. Van der Ploeg). Dhr. Littel antwoordt dat hij als accountant inderdaad betrokken is bij RSP/ZZL. Er wordt door hem meegedacht over de structuur die de provincies daaronder gaan leggen. Nogmaals Landsbanki (vraag van dhr. Sangers). Zou de analyse anders zijn geweest als de nieuwe informatie in het betreffende boekjaar bij de accountant bekend was? Dhr. Littel denkt dat dit niet zo is, want de feitelijke situatie, zoals zojuist beschreven, is niet anders. Bovendien is het een nieuw feit. Het is geen feit dat in het boekjaar meegenomen had kunnen worden. De analyse zou dus niet anders geworden zijn. Dhr. Sangers (SP) vraagt ter toelichting of dit in formele zin geldt omdat het feit zich niet in het boekjaar voordeed, of dat dit ook inhoudelijk geldt. Dhr. Littel (accountant) antwoordt dat dit beide gevallen betreft. De concerngarantie Blauwestad. Aan de orde kwam dat die concerngarantie verhoogd zou moeten worden, omdat het risico voor de provincie Groningen hoger wordt, hetgeen afgedekt zou 3

4 moeten worden. Als je dit afdekt door een hogere concerngarantie te vragen aan een derde partij, is het heel verstandig je ervan te vergewissen dat zo n concerngarantie waarde vertegenwoordigt. In principe kan elke BV of NV in Nederland een concerngarantie afgeven, maar als je een concerngarantie afgeeft op een lege boedel, heb je er niets aan. Als je de concerngarantie zo n groot element wilt laten zijn in de beheersing van het project, zul je er als provincie Groningen voor moeten zorgen dat je zoveel mogelijk grip hebt op de inhoud van die concerngarantie. Daarom is geadviseerd om elk jaar weer goed naar de jaarrekeningen te kijken om je ervan te vergewissen dat de tendens in winstgevendheid en solvabiliteit van de onderneming in de aanwezige activa in die onderneming toereikend is. Je kunt je ook afvragen of je dat eens per maand, half jaar of jaar moet doen. De primaire keuze is om dit op basis van de jaarrekeningen doen. Als deze zorgwekkende tendensen laten zien, zul je het ritme moeten verhogen. Dhr. Sangers (SP) vraagt ter nadere toelichting het volgende. De concerngarantie is verhoogd, maar er was eerst ook een concerngarantie en die was ook van een redelijke omvang. Was dat toen nog geen aanleiding voor de accountant om dit advies te geven? En zo nee, waarom niet? Dhr. Littel (accountant) antwoordt ontkennend. De impact en de omvang van de concerngarantie is nu dusdanig groot dat hij van mening is dat je er meer grip op moet hebben dan in het verleden. De omstandigheden zijn eveneens veranderd. De markt zit tegen en daarom zullen aanvullende maatregelen getroffen moeten worden. De risico s die samenhangen met de kredietcrisis (vraag van dhr. Stevens). Zijn er nog andere risico s? Dhr. Littel antwoordt ze niet te kennen indien deze betrekking hebben op andere dan de generieke risico s die samenhangen met de kredietcrisis in zijn algemeenheid. Natuurlijk zijn er in zijn algemeenheid risico s, bijvoorbeeld met betrekking tot gesubsidieerde instellingen die het wellicht slechter zullen gaan doen dan nu bekend is, omdat bijvoorbeeld de bezoekersaantallen terug gaan lopen of anderszins. Dit zijn generieke risico s die nog niet een dusdanig specifiek karakter hebben dat je ze zou moeten opnemen in een risicoparagraaf. Het antwoord op de vraag luidt dus nee. Dhr. Littel kent dus geen specifieke risico s die, voortvloeiend uit de accountantscontrole, aanvullend op de risicoparagraaf tot uitdrukking hadden moeten worden gebracht. Wanneer is iets een risico of wanneer is iets een voorziening? Dit betreft een vraag van dhr. Moorlag. Dan gaat het om elementen als waardeerbaarheid. Je moet het redelijkerwijze kunnen inschatten. En je hebt het over de samenhang met het verleden. Een voorziening tref je over het algemeen op het moment dat je een verplichting opgelegd krijgt waar je geen tegenprestatie voor ontvangt. Op het moment dat dit zo is, is een voorziening aan de orde, mits je hem op geld kunt zetten. Als je nog geen redelijke zekerheid hebt over de waardeerbaarheid van zo n voorziening, is het onder de BBV de bedoeling dat je hem in de risicoparagraaf laat zien. Daar ligt het onderscheid. Dhr. Moorlag (PvdA) verwijst naar pagina 249 van de Jaarrekening. Het betreft de bodemsanering van de locatie te Appingedam. Een nieuw risicobedrag is opgenomen. Het komt erop neer dat het maximale bedrag dat de provincie vrij wil maken 5 miljoen bedraagt. 1 miljoen is gereserveerd vanuit de bestemmingsreserve, maar er is nog geen dekking gevonden voor de overige 4 miljoen. Ben je dan niet een verplichting aangegaan waar nog geen dekking voor is en zou je daar dan niet een voorziening voor moeten treffen in plaats van dit bedrag in de risicoparagraaf op te nemen? Dhr. Littel (accountant) antwoordt dat voor zover je de zekerheid hebt dat dit om het bedrag van 4 miljoen zou gaan, dit wel het geval is. De vraag is hoe hoog het saneringsbedrag uiteindelijk wordt. Uit deze paragraaf blijkt dat niemand dit zeker weet. Dhr. Moorlag (PvdA) merkt op dat hij het College hierover een vraag zal stellen. Dhr. Sangers (SP) begrijpt dat de nieuwe penningmeester van het College het straks misschien anders zal gaan doen. Dhr. Moorlag (PvdA) merkt op zo neutraal mogelijk voor zich uit te kijken. Dhr. Stevens (ChristenUnie) heeft nog een vraag over dit punt. Hij had verwacht dat zijn tweede vraag ook zou worden beantwoord bij het punt van dhr. Moorlag. In geval van Landsbanki is het risico voor 100% voorzien. Het is dus een ander geval dan het geval van de Eendracht te Appingedam. Is daarmee het risico dan niet voor 100% verdwenen? 4

5 Dhr. Littel (accountant) antwoordt dat in termen van de jaarrekening het risico voor de provincie Groningen in die zin voor 100% verdwenen is. Dhr. Stevens (ChristenUnie) vraagt of het betreffende bedrag dan niet ook uit het hoofdstuk over de risico s voor het weerstandvermogen gehaald moet worden. Anders is het risico toch dubbel gedekt? Dhr. Littel (accountant) antwoordt bevestigend en dat dit correct is. Alleen gaat dit min of meer vanzelf. Op het moment dat je door een voorziening het resultaat naar beneden wordt bijgesteld, is het logische gevolg voor een volgend jaar dat de vrije reserves afnemen. Op het moment dat dan een nieuwe analyse wordt uitgevoerd van het weerstandsvermogen zal die post op het weerstandsvermogen worden gecorrigeerd. Dan zal het weerstandvermogen bij gelijk blijvende (andere) risico s dalen. Er ligt een weerstandvermogen inclusief een besluit over het aan te houden weerstandsvermogen. Dhr. Littel merkt op dat dhr. Stevens gelijk heeft, maar dat dit vanzelf goed zal komen. Nadere specificatie van vorderingen. Aan welke pagina s werd gerefereerd? Dhr. Moorlag (PvdA) verwijst naar pagina s 6, 7 en 8. Het betreft de passage over de algemene kwaliteit van de jaarrekening waar toch wat zorgen in doorklinken. Dhr. Littel (accountant) antwoordt dat deze wel bezien moeten worden in het licht van de ontwikkelingen in de afgelopen zes of zeven jaren. In die tijd is hard gewerkt aan de optimalisatie van de kwaliteit van de gepresenteerde vorderingen en schulden. Uit dit rapport blijkt dat slechts een beperkt bedrag is geconstateerd waar geen verplichtingen aan ten grondslag ligt als het bijvoorbeeld gaat om de kortlopende schulden. Er is sprake van een goede en gestaag stijgende lijn. Feit is dat in praktische zin en dat is de aard van deze opmerkingen regelmatiger dan anders gevraagd is om een bepaalde post nader te onderbouwen. Dat gebeurt dan vervolgens en dan is de uitslag goed. Het zit eerder in de oplevering dan in de kwaliteit van de administratie. Horizontaal toezicht. Dit is een advies dat in overweging genomen zou kunnen worden. Horizontaal toezicht betekent hier dat op een andere manier dan voorheen wordt samengewerkt met de Belastingdienst. Op het moment dat belangrijke fiscale besluiten worden genomen of belangrijke besluiten met fiscale effecten, bijvoorbeeld op het gebied van de BTW, loonheffing, etc., biedt de Belastingdienst de mogelijkheid om zo n besluit vooraf met de Belastingdienst af te stemmen, zodat daarvoor vooraf clearance op wordt verworven. Daarmee wordt een situatie van samenwerking gecreëerd waardoor je niet achteraf wordt geconfronteerd met standpunten van de fiscus die je niet zinnen. Normaal gesproken is het bij boekencontroles, etc., de vraag of de Belastingdienst het ermee eens is of niet. Horizontaal toezicht kan in die zin de efficiency verhogen van de samenwerking met de Belastingdienst en kan ook verrassingen voorkomen. Daar valt vaak veel voor te zeggen. Dhr. Stevens (ChristenUnie) heeft in dit verband een aanvullende vraag. Moet je hier niet juist naar streven, omdat dit een vorm van verantwoord overheidshandelen impliceert? Het College heeft gezegd er nog eens diep over te willen nadenken en of de voordelen wel groter zijn dan de nadelen. Je ziet toch dat meerdere overheden hiermee aan de slag gaan. Is het van nature niet zo dat je dit eigenlijk wel zou moeten willen en zou moeten nastreven omdat het een uiting is van verantwoord overheidsoptreden? Dhr. Littel (accountant) antwoordt dat dit een min of meer politieke vraag is. Hij adviseert zeker om er in die zin over na te denken. Verder is het niet aan hem om hierop nader in te gaan, maar hij zou dat wel in overweging willen geven. Nog een vraag van dhr. Moorlag. Dhr. Littel stelt dat een accountant niet 365 dagen per jaar aanwezig is in alle geledingen van de organisatie. Dat betekent dat in de controle veel gebruikt gemaakt wordt van informatie die van de bestuurders, de ambtelijke top en van PS wordt verkregen. Jaarlijks wordt aan GS een bevestiging gevraagd of alle informatie is afgegeven die voor de accountantscontrole nodig is. Dat is de enige achtergrond bij deze opmerking. Dhr. Littel wil dat PS weten dat dit aan GS is gevraagd. STAR (de vraag van mw. Mansveld). De vraag is of de dekking rechtmatig is. Dhr. Littel heeft begrepen dat die dekking ook in 2009 actueel zal worden. Het is een dekking die niet specifiek in de controle 2008 is meegenomen en daardoor kan dhr. Littel op dit moment geen antwoord geven. Hij zal de vraag wel meenemen. Bij de interrim-controle 2009 stelt hij voor dat deze vraag daarin wordt betrokken. 5

6 De voorzitter dacht dat hiermee op alle vragen antwoord is gegeven en kijkt rond of er nog meer vragen zijn. Dhr. Sangers (SP) merkt op dat accountants bekend staan als Pietjes precies. In die zin wenst hij aandacht voor het addendum op het rapport. Onder het kopje Rechtmatigheid is sprake van de totale controleverschillen in het kader van getrouwheid. Is dat de juiste formulering? Moet daar niet staan de totale controleverschillen in het kader van de rechtmatigheid? Dhr. Littel (accountant) antwoordt dat in het kader van het zijn van Pietje precies de heer Sangers volstrekt gelijk heeft. De voorzitter stelt vast dat dit punt is behandeld. Hij dankt de heren voor hun toelichting en schorst de vergadering voor enkele minuten. De voorzitter heropent de vergadering 3. Mededelingen De voorzitter meldt dat een bericht van verhindering is ontvangen van mw. Veenstra. Zij wordt vervangen door mw. Beckerman. Voorts deelt hij mee dat de gedeputeerde niet naar Den Haag is afgereisd, zodat de financiële situatie in deze vergadering die tot uiterlijk zal duren, kan worden besproken. Er is zojuist door de secretaris een agenda uitgereikt voor het werkbezoek aan de DEAL-gemeenten dat volgende week woensdagmiddag zal plaatsvinden. Er zal een lijst rondgaan waarop de leden kunnen aangeven of men al dan niet meegaat. De voorzitter roept de leden op om mee te gaan. Alle colleges zijn voltallig vertegenwoordigd en dat betekent dat ook vanuit deze commissie een ruime vertegenwoordiging aanwezig zal moeten zijn. 4. Programmarekening 2008 Voordracht van 14 april 2009, nr , FC, betreffende de provinciale jaarrekening voor het dienstjaar 2008 en de jaarlijkse overboeking naar 2009 van de daarvoor in aanmerking komende kredieten, die in de begroting 2009 waren geraamd (2e wijziging begroting 2009) (nummer 13/2009) Hierbij zijn ook aan de orde de volgende stukken: - Rapport van bevindingen (controle Jaarrekening 2008) van Ernst & Young Accountants inclusief het addendum d.d. 27 april 2009 en de reactie van het College hierop van 23 april 2009, nr /17/A.19, FC; - Burgerjaarverslag 2008 en de reactie van Gedeputeerde Staten van 23 april 2009, nr /16/A.22, GMO; - Verslag van het door Gedeputeerde Staten uitgeoefende toezicht op de begrotingen voor het jaar 2009 van de Groninger gemeenten en gemeenschappelijke regelingen; - Rapportage Provinciaal Veiligheidsbeleid 2008 aangeboden bij brief van Gedeputeerde Staten van 23 april 2009, nr /14/A.7, CK; - Terug- en vooruitblik Programma Landelijk Gebied 2008; - Beantwoording statenvragen door het College; - Productenrekening 2008 De voorzitter stelt de bovengenoemde financiële stukken over 2008 aan de orde. Ook kunnen vragen gesteld worden aan het College over het rapport van de accountant. Mw. Mansveld (PvdA) brengt naar voren dat de verantwoording neervalt te midden van grote turbulentie over de provinciale financiering. Zij weerstaat de verleiding om daarop in te gaan en beperkt zich tot Horizontaal toezicht. Er is zojuist gesproken over de accountantscontrole en is ook gesproken over een convenant horizontaal toezicht dat nader wordt onderzocht. De PvdA-fractie vindt dat een goede ontwikkeling en wil graag weten hoe voortvarend het College hiermee inmiddels op stap is. Het BTW-compensatiefonds. De PvdA-fractie gebruikt daarvoor het woord gedrocht. Het was een gedrocht, het is een gedrocht en het lijkt zo te blijven. Er wordt een notitie aangekondigd door GS 6

7 zodat de commissie daarover kan spreken. De PvdA-fractie wil er graag over praten, maar vraagt zich af of een dergelijke bespreking tot een oplossing van dit probleem zal leiden. De risicoparagraaf. De risico s nemen toe en dat is inherent aan de projecten en activiteiten van de provincie. Inmiddels heeft zich hierbij de kredietcrisis gevoegd. Bij de bespreking van het accountantsrapport is daar al een vraag over gesteld door de fractie van de ChristenUnie. In het algemeen staan in de risicoparagraaf niet bij alle onderwerpen bedragen voor wat betreft het risico. Het zou winst zijn als voor elk onderwerp systematisch het risicobedrag, de gekozen beheersmaatregelen en de verwachte effecten van deze maatregelen worden toegevoegd. Duidelijk dient te worden aangegeven hoe het College de onderscheiden risico s denkt te beheersen, welke effecten daarvan worden verwacht en hoe men de eventuele dekking heeft geregeld of hoe men die denkt te gaan regelen. Een andere vraag is wat nu precies een risico is en wanneer een voorziening. Bodemsanering van de locatie De Eendracht te Appingedam. Deze staat vermeld in de risicoparagraaf. Er is een toezegging door het College gedaan om 5 miljoen vrij te maken voor bodemsanering. Hiervan is 1 miljoen gereserveerd vanuit de Bestemmingsreserve Bodemsanering en daarnaast is de conclusie dat voor de overige 4 miljoen geen dekking is gevonden. Kan het College toelichten waarom dit hier zo staat vermeld, want is een merkwaardige situatie dat een toezegging is gedaan zonder dekking en dat dit vervolgens terugkomt in de risicoparagraaf. Groningen Seaports. Ook hiervoor is een aparte voordracht opgesteld die in de volgende commissievergadering zal worden besproken. Er staan de komende jaren grote investeringen op stapel. De vraag is welke risico s straks gaan toevallen aan de NV en welke gaan toevallen aan de GR en voor welk bedrag de provincie aansprakelijk zal zijn ofwel risico loopt. Handhaving vergunningen. Vorig jaar is gesproken over Blik Recycling en door het faillissement heeft de provincie opruimkosten te dragen. Niet duidelijk is of er meer bedrijven ten gevolge van de kredietcrisis om zullen vallen en welk risico de provincie loopt. Toch staat dit in de risicoparagraaf opgenomen. De vraag is welk risico de provincie loopt en voor welk bedrag. Blauwestad. Hiervoor worden meerdere risico s genoemd en wel vrijwel allemaal zonder risicobedrag. Daar wordt ook de afname volgens de planning genoemd. Gezien de gevoeligheid van dit dossier is maximaal inzicht en beheersing van de risico gewenst en ook hierover wenst mw. Mansveld een toelichting van de gedeputeerde. Op een aantal andere risico s zal in de andere commissies worden teruggekomen en waar nodig zullen deze in de Statenvergadering aan de orde worden gesteld. STAR Stadskanaal. In 2008 werd in het eerste kwartaal duidelijk dat daar extra kosten waren geconstateerd. In de loop van het jaar is dat opgelopen tot 2,3 miljoen. Nu blijkt de provincie in 2009 uiteindelijk voor in te moeten springen. Waarom is dit niet opgenomen in de risicoparagraaf van 2008, terwijl toch aan het begin van 2008 al bekend was dat hier een probleem aan het ontstaan was. De achterblijvende cofinanciering voor het REP. Wederom is de constatering dat die committering sterk achter blijft. Wellicht is in het kader van de stimulering in de huidige recessie mogelijk om de criteria aan te passen. Dhr. Moorlag (PvdA) merkt op dat hij allereerst twee vragen heeft over het uitgeoefende toezicht op de gemeenten twee vragen heeft. De eerste vraag luidt als volgt. Er is onduidelijkheid ontstaan in de media over de precieze financiële situatie van de gemeente Leek. Terwijl de gedeputeerde toch tamelijk zorgelijk klonk, is er vanuit de gemeente een tegengeluid gehoord. Hoe moet dat worden geduid? Een tweede opmerking betreft het toezicht op de Blauwestad-gemeenten. Hoe kijkt de gedeputeerde aan tegen de startvoorwaarden voor de Oldambt-gemeente? Hoe is de financiële uitgangspositie bij de herindeling? Een oordeel van de gedeputeerde wordt zeer op prijs gesteld. Als derde merkt dhr. Moorlag op dat het verslag er overigens uitstekend uitziet. Het Burgerjaarverslag. Hierover merkt dhr. Moorlag op dat ook dit verslag goed is verzorgd en dat de reactie van de kant van het College adequaat is. De rapportage over het provinciaal veiligheidsbeleid. Hierover heeft de PvdA-fractie de volgende vragen. 1) Zie pag. 11. De doorwerking van de externe veiligheid maakt nu deel uit van de goedkeuringsbevoegdheid op de bestemmingsplannen. De vraag aan het College is hoe die zaken onder het regime van de nieuwe WRO goed geborgd gaan worden. Wordt er aandacht aan besteed aan de voorkant van het proces? Dus, bij de mogelijkheid om zienswijzen in te dienen op bestemmingsplannen? Of gaat dit nu exclusief tot de gemeentelijke verantwoordelijkheid behoren waar de provincie haar handen in vergaande mate van aftrekt? 2) De rapportage over de regionale en secundaire waterkeringen. 7

8 Er is sprake van een opmerkelijk onderscheid tussen de kwaliteit van de waterkeringen van het waterschap Hunze en Aa s en het waterschap Noorderzijlvest. Op pag. 29 staat vermeld dat bij Noorderzijlvest sprake is van 11 km met ernstige schade aan de waterkeringen en 16 km met matige schade. Bij Hunze en Aa s is het blijkbaar allemaal goed voor elkaar, maar bij Noorderzijlvest gaat het toch om ca. 3% van de waterkeringen. Een aantal jaren geleden heeft de PvdA-fractie haar zorgen uitgesproken over de secundaire waterkeringen. Toen is er een motie in de Staten behandeld van dhr. Havenga en dhr. Luitjens waarin is gesteld dat nog eens goed gekeken zou moeten worden naar de norm. Twee vragen daarover. a) In hoeverre moet de provincie zich zorgen maken over de kwaliteit van de regionale waterkeringen, mede gelet op de schade; en b) Hoe staat het met de uitvoering van de motie die indertijd is aangenomen? Moet de overstromingskans van 1:100 niet naar een veiliger niveau gebracht worden? De ambulancezorg. Op pag. 42 is te lezen dat de aanrijtijd in meer dan 5% van de gevallen wordt overschreden. Het is een punt dat in het verleden ook aandacht heeft gekregen. Er vindt overleg over plaats met het ministerie van VWS. De PvdA-fractie wil benadrukken dat de overschrijding van de aanrijtijden op korte termijn tot de voltooid verleden tijd zou moeten behoren, ook gelet op de berichten die vorige week in de krant verschenen en onderzoeken die zijn gedaan naar de sterfte rond geboorten. Daarin wordt een link gelegd met de aanrijtijden van de ambulancezorg. In Noord- Nederland schijnt de sterfte bij geboorten hoger te liggen dan elders in het land. De vraag daarbij is of dat voor het College reden is om zich nog intensiever te bemoeien met dit onderwerp en om er bij het ministerie met nog meer klem op aan te dringen dat er iets aan het probleem van de aanrijtijden van de ambulances wordt gedaan. Dhr. Stevens (ChristenUnie) refereert aan de rapportage over het provinciaal veiligheidsbeleid. Deze rapportage wint steeds meer aan kwaliteit en te zien is dat er steeds meer onderwerpen te maken hebben met veiligheid. Welk onderwerp heeft overigens niet te maken met veiligheid? Dhr. Stevens wil op vier punten van deze rapportage ingaan. Externe veiligheid. Zijn de gemeenten in staat is om de externe veiligheidstaken uit te voeren? De maatlatmeting is daarvoor ontwikkeld en die is op de gemeente Groningen losgelaten en uitgevoerd. Er staat vermeld dat de conclusie ook voor andere Groningse gemeenten geldt. Deze conclusie bevreemdt dhr. Stevens en hij vraagt of het College de conclusie trekt dat alle gemeenten in de provincie Groningen in staat zijn om de externe veiligheidstaken structureel en adequaat uit te voeren. Verkeersveiligheid. In de verantwoording aangaande verkeer en vervoer staan vele zaken vermeld over de bereikbaarheid en minder over de veiligheid. Dat zou in de rapportage in het provinciaal veiligheidsbereik een mooie plaats kunnen krijgen. Immers op geen veiligheidsterrein vallen zoveel doden en gewonden als in het verkeer. In de Productenrekening zijn wel wat getallen opgenomen. Het aantal ziekenhuisgewonden over 2008 is echter niet opgenomen. Wat is daarvan het aantal? Het aantal verkeersdoden is in 2008 ten opzichte van 2007 fors gestegen naar 30 verkeersdoden. Is er een relatie met het provinciale wegennet? Is het College met de fractie van de ChristenUnie van mening dat de effecten van de verkeersveiligheid en van het verkeersveiligheidsbeleid in de provincie Groningen een plaats dienen te krijgen in de rapportage Provinciaal Veiligheidsbeleid. De veiligheid in het openbaar vervoer. Het actieprogramma Sociale veiligheid in het OV wordt vermeld en dat heeft onder andere betrekking op de bus en de trein. Het is goed dat daarover wordt gerapporteerd en met name ziet het actieprogramma Bus er goed uit. Er wordt gerapporteerd over de controle op zwartrijders waarvan de doelstelling ruim is gehaald. De klantenbarometer over 2007 is aanwezig, maar die over 2008 nog niet. Wat zijn daarvan de uitkomsten? Wat is de stand van zaken met betrekking tot het geweld tegen buschauffeurs en conducteurs over 2008? Welke extra maatregelen zijn nodig in de provincie Groningen? Het actieprogramma Sociale veiligheid in de bus geeft weliswaar over veel onderwerpen informatie, maar hoe staat het met betrekking tot dit punt dat overigens in heel Nederland actueel is en waarschijnlijk ook in de provincie Groningen? De fractie van de ChristenUnie wil de suggestie meegeven om voor het actieprogramma Sociale veiligheid in de trein ook informatie op te nemen over het percentage zwartrijders, klantenbarometer en dat soort zaken, want ook de sociale veiligheid is in de trein een belangrijk onderwerp. Openbare orde en veiligheid. Over de nieuwe rol van de CdK is nu een ei gelegd door het kabinet. Een motie van de fractie van de ChristenUnie hierover is destijds in deze Staten aangenomen en de CdK kan in de proactieve fase een aanwijzing geven aan het Bestuur van de Veiligheidsregio. 8

9 De fractie van de ChristenUnie vindt dit wel een heel mager resultaat. De korpsbeheerder blijft de baas bij rampen met een bovenlokaal karakter in een andere gemeente. De fractie was en is van mening dat dit staatsrechtelijk gezien een vreemde constructie is. In 2008 zijn alle gemeentelijke rampenplannen getoetst. Er wordt in de rapportage verklaard dat er aandachtspunten zijn geformuleerd, maar kan er iets meer gezegd worden over de resultaten? Zijn er gemeenten die op dit punt nog veel huiswerk te maken hebben en welke zijn dit? Het Burgerjaarverslag. In het Burgerjaarverslag wordt gemeld dat er nog de nodige aandacht gegeven moet worden aan de registratie en afhandeling van stukken. Wanneer is dat op orde? Klanttevredenheidsonderzoeken zijn ten aanzien van sommige onderwerpen wel uitgevoerd, maar niet bij andere onderdelen en bij het ene gebeurt het regelmatig en bij het ander op een andere wijze. De CdK trekt de conclusie dat dit aandacht nodig blijft hebben. De reactie van het College is dat een en ander eens per twee of drie jaar aanvaardbaar is, maar dat roept het beeld op dat het College het advies van de CdK niet geheel over neemt. Klopt dat beeld? Is het College met de fractie van de ChristenUnie van mening dat dit soort zaken op iedere afdeling op dezelfde manier en regelmaat moeten worden uitgevoerd? Overigens hoeft dat helemaal niet groot, duur en ingewikkeld te zijn. De afhandeling van . Het College constateert zelf dat klachten over het niet tijdig beantwoorden van vooral s de overhand hebben. Tegelijkertijd wordt hier eigenlijk weinig aandacht aan gegeven en wordt het ook niet gemeten. De doelstelling geldt dat binnen acht weken antwoord moet worden gegeven, maar er wordt verder niet over gerapporteerd. Krijgen we daar volgend jaar wel wat meer informatie over? De financiën. Het jaar 2008 is een jaar van meevallers en tegenvallers. Per saldo is het een van de vette jaren gebleken voor de provincie vanwege de grote meevaller EDON ten opzichte van de tegenvaller Landsbanki. Het is verstandig dat voor deze tegenvaller een voorziening is gecreëerd. Dhr. Stevens memoreert aan zijn eerder aan de accountant gestelde vraag of het treffen van een voorziening en de opname van dit onderwerp in de risicoparagraaf niet dubbele afdekking betekent. De tweede vraag is wat de stand van zaken is met betrekking tot de terugvordering van het geld dat bij Landsbanki is uitgezet. Dhr. Calon (gedeputeerde) vraagt wat de accountant antwoordde op de vraag over die dubbele afdekking. Dhr. Stevens (ChristenUnie) antwoordt dat hij zich wel iets kon voorstellen bij de vraag. Dhr. Moorlag (PvdA) vult aan dat de accountant dit ook een politieke vraag vond. Dhr. Stevens (ChristenUnie) vervolgt. Blauwestad. Er zijn in 2008 de nodige ontwikkelingen geweest in Blauwestad en er zijn nieuwe afspraken gemaakt. Dhr. Stevens vraagt of die afspraken enige weerslag hebben gekregen in de Jaarrekening Het kan zijn dat hij er overheen heeft gelezen. Of is dat pas in 2009 te zien? Budget armoedebeleid. Vorig jaar is een groot bedrag doorgeschoven naar 2009 en dat betekende dat in 2008 een groot bedrag beschikbaar was. Dat is nu niet goed zichtbaar. Wat is er met het budget gebeurd? Is dat nu geheel uitgegeven in 2008? Dhr. Zanen (PvhN) stelt de volgende zaken aan de orde. De verdwenen kredieten bij Kaupthing en Landsbanki. Er is destijds sprake geweest van een vrij spectaculaire wisseling van de gedeputeerde die aanvankelijk tegenover de rijksoverheid positie koos in de poging om dat geld terug te halen uit IJsland. Hij was daar zeer content over en zei dat de tegenpartij geen enkele kans maakte door de wisseling van partners. Achteraf is de vraag gerechtvaardigd of de gedeputeerde vindt dat hij dat beter niet had kunnen doen. Had hij niet beter samen met de andere lagere overheden op moeten gaan in een poging om de betreffende gelden terug te krijgen. De afroming door het Rijk. Het voornemen van het Rijk was om vier maal 200 miljoen bij de provincies weg te halen. De eerste fase daarvan heeft geleid tot nogal wat commotie. De term die daarbij werd gebruikt was dat het eigenlijk diefstal was. Daarna is men rond de tafel gegaan en hebben onderhandelingen plaatsgevonden waarin geaccordeerd is door de provincies dat men geld op tafel moet leggen. Dat is de basis van het akkoord en het Rijk heeft volledig haar zin gekregen. Daar zou dan tegenover staan dat een aantal taken die wellicht beter bij de provincie passen dan bij de rijksoverheid, zouden worden gedecentraliseerd. De vraag is hoe dat dan financieel gaat. Als je er een taak bij krijgt, vraagt dat dan natuurlijk ook om middelen om die taak goed te kunnen uitoefenen. Is het 9

10 zo dat het Rijk het geld voor die middelen weer terugsluist, bijvoorbeeld via het Provinciefonds, of is dat niet zo? De voorzitter geeft het woord aan dhr. De Vries die de heer De Vey Mestdagh vervangt. Dhr. De Vries (D66) begint met de reactie van het College op de bevindingen van de accountant. Integraal management. Bij punt 2 van de opmerkingen over het risicomanagement staat iets vermeld over integraal management en dat daarmee het risicomanagement meer wordt verankerd. Bij dhr. De Vries komt dan de vraag boven dat integraal management meer is dan alleen risicomanagement en dat dit ook betrekking heeft op de reguliere lijnactiviteiten. Hoe zit het met de andere activiteiten binnen het integraal management? Zijn die wel goed verankerd? Dit heeft mogelijk meer betrekking op personeelszaken, maar dat behoort weer wel tot de commissie Bestuur en Financiën. Concerngarantie van Koop Holding Europe BV inzake Blauwestad. Het College stelt de noodzaak tot monitoring te onderschrijven en dat zij Ernst & Young hebben verzocht om offerte uit te brengen. Dat verbaast dhr. De Vries. Zou dat niet in de controle die Koop Holding zelf al moet uitvoeren, moeten staan? Dan kan dat worden overgenomen. Of moet hier een apart accountantsonderzoek voor komen? Graag hoort dhr. De Vries een toelichting. Burgerjaarverslag en de wettelijke termijnen inzake administratie. Destijds bleek bij de twaalfmaandscontrole dat bij Bureau Jeugdzorg een administratieve fout te zijn gemaakt, waardoor er plotsklaps bij AMK weer wachtlijsten zijn ontstaan, terwijl voorheen de wachtlijsten op nul stonden. Dat was reden voor een extern onderzoek. De cijfers intern over het afhandelen en het gebruik van systemen is ook niet goed. De cijfers blijken veel hoger dan ze in eerste instantie leken, dus blijkbaar wordt hier niet goed geadministreerd. Dhr. De Vries vindt niet dat een extern onderzoek nodig is, maar naar zijn idee is het wat gemakkelijk om te zeggen dat het wel mee valt. Hij zou graag van het College willen horen hoe zij dat wil aanpakken en waarom er vrij soepel mee om wordt gegaan. Daar komt bij dat een correcte afhandeling binnen de wettelijke termijnen 100% hoort te zijn, terwijl hier wordt gezegd dat het mogelijk moet zijn om 75% of 85% te halen. Dhr. De Vries vindt dat als minder dan 90% tijdig wordt behandeld, er een probleem is in dit huis. Graag hoort hij hierover het standpunt van het College. Inzake de nieuwe provinciale website merkt dhr. De Vries op dat hij de ambitie van het College daarover vrij laag vindt, gezien het antwoord met betrekking tot het Burgerjaarverslag. Het College hoopt dat met de nieuwe website de dienstverlening weer op aanvaardbaar niveau komt. Hoezo aanvaardbaar niveau? Wil men niet excelleren? Wil men niet een hogere ambitie aanhouden? Dhr. De Vries vindt deze insteek getuigen van een vrij passieve houding. en tijdige beantwoording. Naar het idee van dhr. De Vries dient de beantwoording van gelijk getrokken te worden aan de beantwoording van schriftelijke stukken. Het is een brief via een ander medium, dus waarom wordt dan niet op dezelfde manier behandeld als een brief? ICT-beleid. D66 is erg tevreden dat dit beleid op dit moment serieus wordt opgenomen, onder andere met de ontwikkeling van de website en andere punten. Hij denkt dat met Open Source de goede richting is ingeslagen. De kredietcrisis. Er is al veel over gezegd. Het simpele feit dat nu alle kredieten bij Nederlandse banken zijn uitgezet, wil nog niet zeggen dat zij daarmee veilig zijn. Zeker gezien de opmerking van dhr. Zalm dat men bij ABN AMRO weer extra kredieten nodig heeft. D66 gaat ervan uit dat De Nederlandsche Bank het toezicht goed uitoefent en dat als er problemen komen, het Rijk dan in ieder geval zal bijspringen. Amendementen. Hoe wordt daarmee omgegaan? Voor de Begroting 2008 is destijds een amendement statenbreed aangenomen om de revitalisering en de duurzaamheid van bedrijventerreinen van naar te verhogen. Dat is niet goed terug te vinden in de Productenrekening, behalve een zinsnede dat voor de komende jaren extra is toegevoegd. De vraag is hoe dit wordt verwerkt in de stukken. Dhr. Calon (gedeputeerde) vraagt of dat amendement van D66 niet betrekking had op een jaar daarvoor. Dhr. De Vries (D66) antwoordt dat het ging om de Begroting Het amendement is in 2007 ingediend en de begroting 2008 is het betreffende budget via dat amendement met verhoogd. 10

11 Dhr. Sangers (SP) merkt op dat hij begint met de felicitaties aan het College, met name aan de penningmeester van het College, inzake het feit dat het weer gelukt is om voor de Jaarrekening een goedkeurende accountantsverklaring te krijgen. Dat lijkt een formaliteit, maar dat is het in formele zin niet. Het is goed om dat eerst vast te stellen. Het adagium is bij deze Jaarrekening 2008, net als bij eerdere jaarrekeningen, ook nu weer: resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst. Er is weer een positief resultaat en sombere vooruitzichten. Maar dat beeld is zo langzamerhand bekend. Dhr. Calon (gedeputeerde) begrijpt dat dhr. Sangers het liever andersom heeft. Dhr. Sangers (SP) constateert slechts dat er een zeker constante zit in het gedachtegoed en het beleid van deze penningmeester. Er zijn al vele vragen gesteld. Dhr. Sangers wil ingaan op wat zo langzamerhand wordt genoemd: de erfenis van Marc Calon. Dan gaat het met name om een stukje boedelbeschrijving en wel inzake het ESFI. Dhr. Sangers betrekt hier ook de middelangetermijnverkenning inzake de financiële positie van de provincie bij en het MIT. Als een aantal zaken naast elkaar worden gezet is uit de Jaarrekening op te maken dat het ESFI een saldo heeft van 202 miljoen en dat de verplichtingen 35 miljoen zijn, zodat je zou kunnen zeggen dat er een vrije ruimte resulteert van 167 miljoen. Elders in de Jaarrekening is sprake van een ander bedrag, namelijk 127 miljoen. Dhr. Sangers is benieuwd hoe dat verschil kan worden verklaard. Het gaat eigenlijk om iets anders en daarop hoort dhr. Sangers, nu dhr. Calon nog als gedeputeerde functioneert, graag van hem een toelichting. Gelet op de middellangetermijnverkenning en de kasstroom inzake de opbrengst van de verkoop van de aandelen Essent, is bij ESFI sprake van een beginstand van 1 miljoen negatief, waarbij alle committeringen zijn verwerkt. Vervolgens het programma zoals in het MIT staat opgenomen en ten laste gebracht van de opbrengst van de aandelen Essent. Wordt het MIT-programma en de daarbij behorende voordracht nader bekeken, dan begint bij dhr. Sangers de verwarring. Was het niet zo bedoeld dat dit ten laste zou komen van het saldo van het ESFI, zoals dat tot nu toe heeft bestaan? Graag hoort hij hierover een heldere verklaring. Dit is van belang om straks de situatie te kunnen beoordelen met betrekking tot de Voorjaarsnota en misschien, alhoewel het technisch op dit moment te veel is gevraagd, zou het goed zijn om de Staten te informeren over het totale overzicht van alle committeringen, zoals op dit moment gelden voor het ESFI. Graag hoort dhr. Sangers helderheid over deze boedel, te meer daar in het overzicht van de middellangetermijnverkenning alles ten laste is gebracht van de opbrengst aandelen Essent, terwijl in het MIT duidelijk sprake is van dekking uit het SPA-deel van het BDU. Hoe verhoudt zich dit alles tot elkaar. Dhr. Sangers is de weg daarin kwijt geraakt. Er zijn reeds vele vragen gesteld waarbij dhr. Sangers zich bij aansluit. Met name betreft dit de vragen die zijn gesteld met betrekking tot Blauwestad door de PvdA-fractie. Als het gaat om de monitoring van de volwaardigheid van de concerngarantie van Koop, vraagt dhr. Sangers zich af of in relatie tot de Jaarrekening 2008 al een eerste inzicht is te geven en of die monitoring reeds heeft plaatsgevonden. Specifiek sluir dhr. Sangers zich aan bij de vragen omrent het REP en de vragen over de aanrijtijden bij het ambulancevervoer, Dat betreft zaken die de provincie zich zeer ter harte moet nemen. Dhr. Van der Ploeg (GroenLinks) sluit zich aan bij het compliment van dhr. Sangers over de goedkeuring door de accountant en de Jaarrekening 2008 als zodanig. Financieel ziet het er goed uit. De afgelopen jaren, inclusief 2008, waren vette jaren. Dhr. Van der Ploeg zal hierop in de Statenvergadering terugkomen. De accountant zei inzake Landsbanki dat mogelijk niet 0% van het uitgezette geld zal terugkomen, maar dat het waarschijnlijk heel weinig zal zijn. Er is een voorziening getroffen voor 100% en dat geeft het pessimisme aan dat het College in dezen heeft, want het is het College dat dit voorstelt. Graag hoort dhr. Van der Ploeg hierop een reactie. De CDA-fractie heeft gevraagd naar de inhuur van externe deskundigheid en in overleg met dhr. Brouns wordt dat nader bekeken, zo is in het antwoord te lezen. Het betreft een vraag die de afgelopen jaren regelmatig terugkomt. Misschien is het verstandig dat aan het eind van deze dag geconcludeerd moet worden dat in de jaarrekening een bijlage wordt opgenomen waarin wordt opgegeven voor welk bedrag specifiek aan externe deskundigheid is ingehuurd, zodat dit niet apart gevraagd moet worden en het een structureel onderdeel gaat vormen van de beraadslaging. Graag hoort dhr. Van der Ploeg een inhoudelijke toelichting op de ontwikkeling van het Regionaal Mobiliteits Fonds. In het verslag van de accountant staat dat er daadwerkelijk sprake is van be- 11

12 wegingen om een fonds op te richten. Voor dhr. Van der Ploeg was dat nieuwe informatie en hij was wat verrast dat dit daar gelezen moest worden. Risico s. In de Jaarrekening 2008 wordt gesproken over risico s en een van de risico s is de afroming van het Rijk. Dhr. Van der Ploeg nodigt het College uit om op de laatste ontwikkelingen in brede zin in te gaan. Het is de laatste kans voor dhr. Calon om daarop in te gaan en het zou verstandig zijn dat hij de commissie daar deelgenoot van maakt. Groningen Seaports. Er is sprake van een rapport van het bureau AON Risk Consulting. Kan dat ter inzage worden gelegd voor de Statenleden, zodat dit kan worden betrokken bij een volgende discussie, mogelijk in de volgende commissievergadering? Er is regelmatig gesproken over de reservepositie van de provincie. Er is altijd voor gepleit om dat meer een onderdeel te laten zijn van de beraadslaging. In de voordracht zelf wordt slechts gesproken over de saldo-ontwikkeling. Dhr. Van der Ploeg pleit ervoor om een inhoudelijke analyse in de voordracht op te gaan nemen en niet slechts in de bijlagen, zodat dit prominenter in beeld is bij de Statenleden. Eén van de pronkstukjes van de publicaties in provincieland is het verslag op het uitgeoefende toezicht op de Groningse gemeenten. Dhr. Van der Ploeg leest dit altijd met genoegen. Dit keer heeft hij speciaal gelet op de belastingtarieven van gemeenten en wel met name op dat van de DEALgemeenten De Marne en Loppersum. Het is verrassend om te zien dat de afvalstoffenheffing in Eemsmond 12,-- bedraagt voor éénpersoonshuishoudens en 24,-- voor een meerpersoonshuishouding. Nu kan het voorkomen dat aan de ene kant van de straat maar 24,-- hoeft te worden betaald en aan de andere kant van de straat die in Loppersum ligt, 284,80. De vraag is, inzake die 24,--, hoe het mogelijk is dat in de tabel op pag. 34 een 100% dekkingsgraad staat bij de afvalstoffenheffng in Eemsmond. In Loppersum is dat ook 100%. Dhr. Van der Ploeg koppelt dit aan een pleidooi voor herverdeling van middelen. Het geld klotst in Eemsmond werkelijk tegen de wanden op en Loppersum is zo arm als een kerkrat. Je zou moeten zeggen dat iedereen profijt heeft van de werkgelegenheid in Eemsmond, behalve Loppersum en je zou zo een solidariteitsheffing van 1 miljoen op Eemsmond willen leggen ten behoeve van Loppersum. Dhr. Van der Ploeg geeft dit graag bij de andere fracties in overweging om daarover in de komende periode te discussiëren. Mw. Mansveld (PvdA) vraagt of dhr. Van der Ploeg hiermee ook bedoelt dat de gemeente Eemsmond en Loppersum een gezamenlijke financiële huishouding zouden kunnen krijgen. Dhr. Van der Ploeg (GroenLinks) denkt dat dit best daarvan een onderdeel zou kunnen worden. Misschien wordt het wel een fusie. De voorzitter suggereert dat dit wel eens een mooie voorzet zou kunnen zijn voor de discussie van volgende week. Mw. Mansveld (PvdA) vraagt aan dhr. Van der Ploeg of daarvoor een herindeling nodig is. Dhr. Van der Ploeg (GroenLinks) denkt dat voor een gemeenschappelijke financiële huishouding waarschijnlijk wel een herindeling nodig is. Hij stelt voor dat het element van de solidariteitsheffing wordt meegenomen in de discussie. Het gaat om een belangrijk inhoudelijk punt en de provincie heeft tot taak om toezicht te houden op de financiën en dit is een element wat er duidelijk uitspringt. Dhr. Calon (gedeputeerde) acht dit een interessante bijdrage. Vorige week heeft hij hier mogen horen hoezeer de Staten de autonomie van gemeenten respecteren en hoe het College die ook moet respecteren. Dhr. Calon vraagt of dhr. Van der Ploeg inderdaad zegt dat de provincie een heffing in de ene gemeente moet opleggen ten gunste van een andere gemeente. Heeft hij dat goed gehoord? Dhr. Van der Ploeg (GroenLinks) antwoordt niet gezegd te hebben dat de provincie dat moest gaan doen. Dhr. Calon heeft goed gehoord dat hij pleit voor een solidariteitsheffing of solidariteitsbijdrage. Misschien klinkt dat laatste woord wat vriendelijker. Dhr. Calon (gedeputeerde) vraagt of dhr. Van der Ploeg bedoelt dat het College met gemeenten gaat praten of zij dat onderling willen doen. Laat het College het dat dan aan de gemeenten over? Dhr. Van der Ploeg refereert echter aan het toezicht dat de provincie houdt op de gemeenten. Of bedoelt dhr. Van der Ploeg dat de provincie zou moeten regelen dat dit gebeurt? Is het regisserend praten of is het actie? 12

13 Dhr. Van der Ploeg (GroenLinks) antwoordt dat de provincie al aan tafel zit met de gemeenten in het DEAL-bestuursakkoord. Praten doe je altijd in eerste instantie zonder dat het mes op tafel ligt. Je kunt wel heel doelgericht gaan praten. Dat mes zou je waarschijnlijk moeten ontwikkelen. De voorzitter trekt de conclusie dat het mes wordt gesmeed en dat dit een prima onderwerp is om volgende week helder aan de orde te stellen. Dhr. Sangers (SP) vraagt of dhr. Van der Ploeg doelt op een bijzondere invulling van het derde aspiratieniveau. Dhr. Van der Ploeg (GroenLinks) antwoordt dat hij hier even niet op aangesloten is. De voorzitter stel voor dat die discussie niet nu, maar een andere keer gevoerd moet worden. Dhr. Van der Ploeg (GroenLinks) vervolgt. De GroenLinks-fractie heeft het Burgerjaarverslag gelezen en geconstateerd dat het goed is dat de betreffende onderwerpen steeds terugkomen in het overleg met het College. Een zorg voor de fractie zijn de werkvoorzieningschappen. Op pag. 28 van het Verslag op het toezicht op de gemeenten staat dat zij conjunctuurgevoelig zijn. Het zijn commerciële bedrijven en dan is dat logisch, zeker gezien de economische crisis. De provincie heeft hier een toezichthoudende taak. Dhr. Van der Ploeg wil graag weten of de provincie nu de vinger aan de pols houdt en weet welke ontwikkelingen er zijn. Bij de Trio-bedrijven is sprake van een stijging van de bijdragen vanuit de gemeenten. Is dit een urgente zaak en heeft dit inmiddels de aandacht van het College? Dhr. Luitjens (VVD) begrijpt dat dhr. Van der Ploeg een aardig onderwerp heeft geagendeerd voor de discussie van volgende week. Hij gaat er vanuit dat hij die middag met een wetsteen richting Delfzijl vertrekt. Inzake het vandaag ter discussie staande onderwerp merkt dhr. Luitjens op dat er al heel wat gras voor zijn voeten is weggemaaid in het afgelopen uur. Hij sluit zich aan bij de complimenten die de SP en GroenLinks hebben uitgedeeld over dit jaarverslag en de resultaten die zijn geboekt, inclusief de goedkeurende verklaring van de accountant. Gelet op de pagina met fouten heeft dhr. Kruithof namens de VVD-fractie daarover een of twee jaar geleden commentaar geleverd. Het zit nu goed op de norm die toen is genoemd. Je moet niet naar de laatste cent willen kijken, want je moet je afvragen wat dan de meeropbrengst nog is. Dhr. Luitjens dankt het College voor de beantwoording van de schriftelijk gestelde vragen om deze behandeling te bekorten. DLG. Verontrustend is dat het rapporteren van DLG, zowel financieel als inhoudelijk, kennelijk nog steeds niet op gang is gekomen. RSP. Een andere vraag betreft het fondsbeheer van het RSP. Er staat ergens dat dit bij het SNN zou liggen. Graag hoort dhr. Luitjens een toelichting op hoe dit zou moeten functioneren, gezien het feit dat er ook nog een Regionaal Mobiliteitsfonds bestaat, waarvan hij de indruk heeft dat daarvan het beheer bij de provincies ligt. REP. Mw. Mansveld sprak in dit verband over cofinanciering, maar dhr. Luitjens vermoedt dat er nog nooit voorwaarden voor het gebruik van het REP zijn behandeld, terwijl, toen de afspraken ter compensatie van de ZZL werden gemaakt, dhr. Gerritsen 38 miljoen uitdeelde en in de afgelopen paar maanden er nog eens 3 miljoen uitgehaald is voor een ander onderwerp. Graag wil dhr. Luitjens hierover meer weten. Het Burgerjaarverslag. Dhr. Luitjens is het met dhr. Van der Ploeg eens dat het goed is dat deze onderwerpen die op een inzichtelijke manier zijn weergegeven, jaarlijks naar voren worden gehaald. Inhakend op pag. 3 van de bijlage van de brief van 23 april jl. van GS, behandeld door dhr. Scholtens, aan PS, waarin staat bestuurlijk mandaat van portefeuillehouders invoeren, vraagt dhr. Luitjens nadere informatie. Het veiligheidsbeleid. De rapportage wordt korter en inzichtelijker. Dhr. Moorlag ging al in op de veiligheid van waterkeringen en dhr. Luitjens sluit zich aan bij de vraag van dhr. Moorlag die hijzelf ook al eens heeft gesteld. Er is toen in een motie aangegeven dat er in deze periode opnieuw gekeken moest worden of die norm nog de juiste is en of de waterkeringen nog aan de norm voldoen. Dhr. Luitjens zou graag willen weten hoe het met dat proces staat. Toezicht op de gemeentelijke financiën. Krimp speelt een grote rol bij de gezondheid van de gemeentelijke financiën. Dhr. Luitjens is hier vorig jaar ook op ingegaan en hij weet wat het doel is van 13

14 dit toezicht. Voorspellen is moeilijk, maar, gezien de krimp, nemen de zorgen toe omtrent de gemeentelijke financiën. Hij verzoekt gedeputeerde Slager om zicht op de toekomst te geven. Dhr. Brouns (CDA) merkt op het merendeel van zijn vragen al door anderen naar voren is gebracht, maar naar aanleiding van de technische vraag die de CDA-fractie heeft gesteld omtrent de kosten die gepaard gaan met de invoering van de WABO, heeft hij een aanvullende vraag. Aangegeven wordt dat door het uitstel van de invoering slechts personele kosten zijn toe te rekenen. In 2008 zou dat gaan om Bij de beantwoording is een overzicht bijgevoegd en daaruit blijkt dat de interne kosten over 2008 slechts ,-- zijn. Betekent dat dat de personele kosten die met de invoering te maken hebben niet rechtstreeks zijn toegerekend? Kan geconcludeerd worden dat de externe kosten betrekking hebben op het traject en hoe dan ook in het kader van de uitvoering gemaakt zouden zijn? Voorts zullen er nog kosten moeten worden gemaakt voor de implementatie, communicatie en opleiding die nu nog niet zijn voorzien in het overzicht van Project Voor de wind. Daarvan wordt in de Jaarrekening 2008 aangegeven dat er een risico voor de provincie heeft bestaan. Inmiddels blijkt uit de beantwoording van de technische vragen daarover dat het risico vervallen is daar SenterNovem de subsidie inmiddels heeft vastgesteld. De vraag blijft hoe het kan dat de provincie in dit verband een risico gelopen heeft, want de provincie was geen projectpartner en stond evenmin garant. Hoe is het risico van dit project bij de provincie terecht gekomen? Als het gaat om de inhoudelijke beoordeling in het proces van aanlevering van gegevens, wordt opgemerkt dat dit in 2009 zal worden verankerd en dat dit in 2008 in mindere mate is gebeurd, gezien de beschikbare capaciteit. Tevens wordt op een van de vragen aangegeven dat een traject wordt opgezet om te komen tot het verankeren van het risicomanagement in de rol van de integrale manager. De vraag is, gezien de opmerking over de beschikbare capaciteit, of dit alles in 2009 is te realiseren met de capaciteit die in dit huis aanwezig is. Moeten er andere aanvullende wegen worden gezocht? Leader. Bij de subsidieaanvraag wordt opgemerkt dat de termijnen worden overschreden omdat deze worden behandeld in de regionale Leader Action Groups en deze groepen komen minder frequent bij elkaar, zo staat er bij. Dat is dan de oorzaak van de overschrijding. Ligt het dan niet voor de hand en dit in algemene zin als het om subsidietrajecten gaat dat de termijnen die worden opgenomen in de subsidieaanvragen, worden aangepast aan de tijd van vergaderen, of dat de frequentie van de vergaderingen worden aangepast aan het subsidietraject? Het is toch vreemd om een termijn te stellen waarvan je weet dat die niet gehaald kan worden, omdat de club die moet vergaderen, niet vergadert?! Uitstel lijkt dan regel te worden in plaats van uitzondering. Monitoring en beheersing. Zijn naar de mening van het College de huidige monitoringsystemen, zoals gehanteerd bij bijvoorbeeld de subsidierelaties, adequaat genoeg om bijvoorbeeld problemen als gevolg van de economische crisis tijdig te onderkennen en daar eventueel op in te spelen? Of zijn er naar de mening van het College additionele instrumenten noodzakelijk? Worden instellingen en organisaties die wij reeds als kwetsbaar hebben aangemerkt, nauwlettender gevolgd of gaat dat volgens het normale systeem en is het College van mening dat dit voldoende is? Het accountantsrapport. Er worden een aantal opmerkingen gemaakt als het gaat om de administratieve verplichtingen en het opzetten van een beheersorganisatie. De accountant heeft dit vanochtend uitgesplitst naar twee zaken. Enerzijds hadden de opmerkingen betrekking op de administratieve verplichtingen in het kader van SISA, de wettelijke verplichtingen. De accountant gaf aan dat dit eigenlijk een verantwoordingsproces moet zijn dat door het jaar heen speelt en waarin een en ander kan en moet worden verbeterd. Is er op dit moment in dit huis een actieplan aanwezig om die verbeteringen te realiseren? Is er inzicht in de kosten die daar intern en extern mee samenhangen? De administratieve verplichtingen inzake projecten. Er zijn een aantal grote pakket waarbinnen projecten worden ontwikkeld, zoals de WILG en het RSP. Dat zijn nieuwe en grote ontwikkelingen voor onze provincie. Deels zijn die al in uitvoering. Er worden al planstudies uitgevoerd binnen bijvoorbeeld het RSP, etc., maar er is nog geen integrale beheerstructuur opgezet als het gaat om het beheersen en monitoren van de risico s. Kan het College de commissie informeren hoe het daarmee staat? Mw. Hazekamp (PvdD) begint met het Burgerjaarverslag. De Partij voor de Dieren is blij met de afname van het aantal klachten en dat geldt voor de gehele breedte. Er zijn wel zorgen over de toename van het aantal meldingen als het gaat om het milieutoezicht. Er is sprake van een stijging van bijna 14

15 18%. Is dit volledig te wijten aan de registratie van de afdeling Beton en Waterbouw of zijn er nog andere verklaringen voor deze toename? Mw. Hazekamp wil graag weten wat het College daaraan gaat doen. Ontheffingen en vergunningen. Als gekeken wordt naar de aanvragen in het kader van de Flora- en Faunawet zijn er 19 aanvragen ingediend waarbij er 13 niet binnen de wettelijke termijn zijn afgehandeld. Als verklaring wordt gegeven dat dit te wijten is aan een onjuiste registratie, maar verder wordt er eigenlijk geen toelichting gegeven. Graag hoort mw. Hazekamp welke registratie dan niet klopt en welke maatregelen zijn getroffen om een en ander te verbeteren. Jaarverslag Faunafonds. Gisteren heeft mw. Hazekamp dit ontvangen en daarin werd aangegeven dat er 2 adviezen zijn gegeven aan de provincie Groningen inzake ontheffingen voor de Floraen Faunawet. Dit terwijl in 2008 volgens het Burgerjaarverslag 19 aanvragen zijn binnengekomen. De vraag is of deze ontheffingen niet voor advies zijn voorgelegd aan het Faunafonds of zijn de ontheffingen die hier worden genoemd, voor zaken aangevraagd waarvoor geen advies van het Faunafonds noodzakelijk is. Klanttevredenheid. De fractie van de PvdD sluit zich aan bij de vragen die op dit punt door de ChristenUnie zijn gesteld. Landsbanki. De PvdD is blij dat voorzieningen zijn gecreëerd, maar zij mist een bredere visie op de oorzaak van het probleem. Zo zal bijvoorbeeld kritisch naar het Treasury Statuut gekeken kunnen worden. Mw. Hazekamp denkt aan de mogelijkheid om meer zaken te doen met banken die investeren in de reële en daarnaast ook duurzame economie. Dit is een punt waar de Partij voor de Dieren zwaar aan tilt, omdat daarmee kan worden voorkomen dat er in de toekomst meer van dit soort problemen kunnen ontstaan. Een reactie van het College wordt op prijs gesteld. Catering. Vermeld is dat aanzienlijke besparingen zijn gerealiseerd op de catering door bijvoorbeeld inkoopvoordeel op de cateraar en de inkoop van koffie en schoonmaak. Goedkoper inkopen is mooi, maar hoe staat het met duurzaam inkopen? Zijn daarvoor doelen gesteld en zo ja, worden die doelen gehaald? Muskusratten. Mw. Hazekamp heeft gezien dat de muskusratten nog steeds een groot gat in de begroting graven en zij zal daar later vandaag op terugkomen. Het veiligheidsbeleid en preventie. Er is al veel over gezegd, maar mw. Hazekamp mist een punt als het gaat om preventie. Veel mensen worden nog steeds ziek van de intensieve veehouderij. Hierbij kan worden gedacht aan de uitstoot van fijnstof, MRSA-baterie, de Q-koorts en andere dierziekten. Steeds meer provincies, gemeenten en gezondheidsdiensten gaan samenwerken om hiervoor een monitoringsysteem in te voeren, maar dit ontbreekt volledig in het veiligheidsrapport. Mw. Hazekamp wil graag van het College horen of zij bereid is om samen met bijvoorbeeld de GGD s de handen ineen te slaan om een dergelijk monitoringsysteem op te zetten. Dhr. Stevens (ChristenUnie) heeft nog een vraag. Het betreft een vraag aan de accountant die daarop geen antwoord wilde geven vanwege het mogelijke politieke karakter van de vraag. Horizontaal toezicht. De suggestie van de accountant is om afspraken te gaan maken met de Belastingdienst. Het College wil daar nog eens goed naar kijken met advocaten en juristen of dat wel uitkan. Is dat niet een te enge benadering en zou het niet positiever moeten worden benaderd vanuit de grondhouding dat het goed is voor het overheidsoptreden om afspraken te maken en niet alleen te kijken naar de voor- en nadelen? De voorzitter bedankt de commissie voor de gestelde vragen en geeft het College het woord. Dhr. Calon (gedeputeerde) gaat allereerst in op de laatste vraag. Horizontaal toezicht. Dhr. Calon merkt op dat hier in feite slechts op toezicht wordt gedoeld door de Belastingdienst. Dat gebeurt eigenlijk normaal gesproken achteraf. Wat hier wordt bedoeld is dat getracht wordt om vooraf afspraken te maken met de Belastingdienst. De gedeputeerde is het eens met mw. Mansveld en dhr. Stevens dat nader onderzoek ingesteld zal moeten worden van de mogelijkheden van het horizontale toezicht en verwijst naar de brief van 23 april jl. Dat zal gebeuren ter verhoging van de efficiëntie. Er zal mogelijk met de Belastingdienst een akkoord gesloten worden. Gekeken moet worden naar voor- en nadelen. Het College gaat dit doen vanuit een positieve grondhouding. Dhr. Calon geeft het volgende ter overweging. Toezicht moet niet vriendelijk zijn. De toezichthouder moet geen vriend van je zijn, want dan ontstaat gemakkelijk een glijdende schaal. Zeker als je afspraken krijgt tussen de toezichthouder en zijn lijdende voorwerp. Dit is een van de punten waaraan de kredietcrisis is te wijten. Treasury Statuut, de kredietcrisis en de IJsland-affaire, de voorziening en het Rijk. 15

16 Dhr. Calon verwijst naar de besprekingen in deze commissie waar bovenstaand thema is behandeld. GS hebben aan de Staten aangegeven hoe zij daar in staat. In december hebben de Staten aangegeven dat zij goedkeuring geven aan hoe het College hiermee omgaat, namelijk alleen beleggen bij Nederlandse banken. Daarom ziet dhr. Calon niet zo zeer het nut van een nieuwe discussie over het Treasury Statuut, maar als de Staten dat willen, moeten zij dat doen. Als je er dieper op ingaat, wordt het een komische toestand. In de wet FIDO en in de uitwerking daarvan, de wet RUDO, staat precies beschreven waaraan de provincie moet voldoen. Het huidige Treasury Statuut is en was strenger dan deze regelgeving. Daarover is in het verleden nog discussie gevoerd met de buren in Friesland. De evaluatie van de wet is op 2 oktober bij hamerslag door de Tweede Kamer vastgesteld en 3 weken later ging het fout, want in september begon de kredietcrisis. Vervolgens moest het allemaal strenger en mocht alleen nog maar in de Eurozone worden belegd. Het eind van het liedje is dat er bijna niets verandert en ook dat is door de Kamer goedgekeurd. Zelfs de Eurozone is in deze regels afgeschaft en je kunt nog steeds in IJsland beleggen onder de nieuwe wet. De regels die zijn veranderd, zijn aan de commissie gemeld. De hamvraag. Je wil zo prudent mogelijk beleggen en je wilt een redelijk hoog rendement, zodat je er goede dingen mee kunt doen. Het gaat hier niet om geld dat over is, maar het is geld dat al bestemd is voor een bepaald doel, zoals Wiebe van der Ploeg vorig jaar terecht opmerkte. Nu zegt Anja Hazekamp dat je het geld moet beleggen in reële en duurzame dingen. Dit debat is ook al meerder keren gevoerd, met name met Wiebe van der Ploeg bij het begin van het Treasury Statuut. Het ging daarbij bijvoorbeeld om de Triodos Bank. De vraag is welke ratings die banken dan hebben. Zij hebben niet de juiste ratings. Ze hebben wel producten met die ratings en die lopen ook gewoon mee in de offertes. Dhr. Calon beveelt aan om niet te veel aan het Treasury Statuut te morrelen. Hoe veilig is dit? Is dat in Nederland veiliger dan elders? D66 vroeg dit. Dhr. De Vries (D66) stel dat hij het wat anders zei. Hij gaat ervan uit dat het veilig is en dat anders het Rijk zou bijspringen als toch een van de banken zou omvallen. Dhr. Calon (gedeputeerde) stel dat het simpel is. Als Nederland niet deel had uitgemaakt van de Eurozone, was het land bijna failliet geweest door de kredietcrisis. Nederland heeft een bovenmatig aandeel financiën in de economie met een aantal grote, internationaal opererende banken. Het Rijk zou altijd kunnen bijspringen. IJsland is technisch failliet, maar is niet failliet. De IJslanders zullen nog jarenlang moeten bloeden voor de schulden die zij hebben. Dat zou in Nederland ook het geval geweest zijn. De vraag of het doen van beleggingen in Nederland veiliger is dan elders, durft dhr. Calon niet met ja te benantwoorden. Technisch is het antwoord misschien positief, maar het leidt ertoe dat in een worst case scenario de bewoners van Nederland heel lang zouden moeten bloeden voor wat er dan gebeurt. De voorzitter maant tot beknoptheid. Dhr. Calon (gedeputeerde) vervolgt. Zekerheid in het leven bestaat niet en resultaten uit het verleden geven geen garantie voor de toekomst. Het persoonlijke advies van dhr. Calon is dat als men wil beleggen, men in grond moet beleggen. Dat doet de provincie al, want de provincie financiert een groot stuk van de Blauwestad voor. Dat zou wel eens de meest veilige belegging kunnen zijn die deze provincie heeft! Overigens heeft de provincie veel grond: grond onder de wegen, wegbermen, de EHS, etc. Het advies van de gedeputeerde luidt: koop meer grond! Dhr. Moorlag (PvdA) suggereert dat dan vanuit het oogpunt van risicowering belegd zou moeten worden in grond dat meer meters boven N.A.P ligt. Dhr. Calon (gedeputeerde) vervolgt. De voorziening. Dhr. Van der Ploeg is wat negatief over de mogelijkheid dat het geld terugkomt. Op advies van de accountant is die voorziening getroffen. Vervolgens ga je vechten om het geld terug te krijgen en als het geld terugkomt, valt die voorziening vrij. Het advies van de accountant is opgevolgd en dat is de meest transparante weg. Dhr. Calon deelt de mening dat dit dan ook in de risicoparagraaf moet worden opgenomen. Het is wel wat dubbelop en daarom zou je die voorziening daar vrij kunnen laten vallen. Het punt van dhr. Zanen. Had je al dan niet met het kabinet mee moeten gaan, gezien de uitspraak die is gedaan? Dhr. Calon vindt dat de goede keuze is gemaakt. Op dat moment was beslag gelegd op tegoeden in Noorwegen voor 110 miljoen door alle lagere overheden tezamen. Als het beslag was geëxecuteerd had de provincie gewoon meegedaan onder aftrek van de executiekosten. 16

17 Het College had toen, zoals uiteengezet in een laat op de avond gehouden commissievergadering, geen zin in een juridisch gevecht met het kabinet over het executeren van het beslag, waarvan het KB tot vernietiging al was ondertekend. Dit, mede gezien de situatie dat met het kabinet moet worden onderhandeld over de belastingcapaciteit van enkele honderden miljoenen en het Provinciefonds van 1,1 miljard, jaarlijks. Je gaat dan vechten om een relatief klein postje waarvan je de juridische slagingskans laag inschat, terwijl je afhankelijk bent van degene met wie je vecht in verband met de jaarlijkse bijdrage. Dat zou buitengewoon dom zijn. Als je naar de uitspraak kijkt, kan je concluderen dat het Rijk heeft verloren. Echter, die uitspraak houdt in dat het besluit niet goed genoeg gemotiveerd is. De vraag is wat Noord-Holland gaat doen en wat het Rijk gaat doen, bijvoorbeeld of Noord-Holland schadeclaims gaat indienen en of het Rijk haar besluit beter gaat motiveren. De analyse van dhr. Calon is nog steeds dat de gekozen weg de beste was. BTW-compensatiefons. Dhr. Calon is het ermee eens dat het een gedrocht is. Er komt een stuk over. De gedeputeerde is van mening dat dit fonds nooit had moeten bestaan. Overigens is nu wel sprake van een financieel nadeel als het fonds wordt afgeschaft. De risico s. De bedragen staan niet altijd genoemd, omdat ze niet altijd bekend zijn. Als je ze kent, moet je ze noemen. Dhr. Calon is het ook eens met de visie dat hier dieper op ingegaan moet worden en dat beheersmaatregelen moeten worden aangegeven. De Eendracht en wanneer is iets een voorziening en wanneer een risico. Een voorziening is over het algemeen voor iets waarvan je weet dat het op gaat treden en waarvan je het bedrag kent. In de IJsland-kwestie is niet bekend of en in welke mate het geld terugkomt. Dit zou ook naar de risicoparagraaf gebracht kunnen worden, maar gekozen is voor de voorziening. Waarom staat de kwestie inzake de Eendracht bij de risico s? Dat is omdat er wel harde afspraken zijn gemaakt over de bodemsanering, terwijl de dekking niet rond is. Ook is niet bekend wel bedrag gedekt moet worden. Het is niet zo dat een voorziening getroffen kan worden ten laste van de algemene middelen, want er zal eerst nog bestuurlijk overleg worden gevoerd met Appingedam en er wordt nog dekking gezocht in de daarvoor bestemde potjes, zoals bodemsaneringsgelden en het toekomstige ISV-3. Niet te zien is hoe groot het beslag eventueel is op de algemene middelen, maar de kans is groter dan nul dat het een beslag op de algemene middelen zou kunnen leggen en daarom wordt dit in de risicoparagraaf vermeld. Mw. Mansveld (PvdA) wijst erop dat dit in de risicoparagraaf staat, maar is dit niet gewoon een toezegging van het College aan een derde? Het is toch een toezegging zonder dekking? Dhr. Calon (gedeputeerde) antwoordt dat dit een toezegging is van het College van GS aan het college van B en W van Appingedam om die grond daar te saneren. Toegezegd is dat tot maximaal 5 miljoen zal worden bijgedragen in de bodemsanering en dat nagegaan wordt hoe dit gedekt kan worden. Appingedam zal zoveel mogelijk uit die locatie halen. In de stukken staat een bedrag van genoemd, afkomstig uit toekomstige huizenbouw. Zo is het. Mw. Mansveld (PvdA) vraagt waarom dan het bedrag van 4 miljoen staat in de risicoparagraaf. Waarom wordt dan daarvoor niet dekking gezocht in de bestaande programma s? Dhr. Calon (gedeputeerde) antwoordt dat dit precies is wat er gaat gebeuren. Er wordt geprobeerd om dekking binnen de bestaande programma s te vinden, zoals binnen het ISV-3 dat eraan komt, en de bodemsaneringsgelden. Die bodemsanering gaat ook pas de komende jaren plaatsvinden. Niet uitgesloten kan worden dat hiervoor een beslag op de algemene middelen nodig is. Vandaar dat dit wordt gemeld in de risicoparagraaf. Als gekozen was voor de mogelijkheid om het gehele bedrag binnen de bestaande programma s te zoeken, zou het College zich, in geval van een tekort, tot de Staten kunnen wenden met de boodschap dat het niet in de bestaande programma s past en dat daarom een verzoek wordt gedaan. Nu is het andersom gegaan. Groningen Seaports. Welke risico s worden gelopen? Dhr. Calon merkt op dat hij dat zelf niet goed kan beoordelen. Als er een NV via een structuurwijziging tot stand komt, worden risico s zoveel mogelijk in de NV ondergebracht, maar uiteindelijk bezit de GR de aandelen. Dhr. Calon stelt voor om dit onderwerp in de commissie te bespreken. Blauwestad. Kan inzicht worden verkregen in de planning. Dhr. Calon antwoordt bevestigend. STAR. Hetzelfde geldt voor STAR. In 2008 was niet bekend of de provincie hier een risico zou lopen. Volgens gedeputeerde Gerritsen werd dat pas rond de jaarwisseling duidelijk en het crediteurenakkoord is van veel recentere datum. Daarom staat dit niet in de risicoparagraaf. Cofinanciering REP. Er is uitvoerig over de criteria gesproken, ook in de commissie. Er is terecht de vraag gesteld waarom de uitgaven achter blijven op de planning. Dhr. Calon adviseert dit in 17

18 de commissie Economie en Mobiliteit aan de orde te stellen. Overigens is het meestal zo dat bij een nieuw programma de uitgaven aan het begin ver achter blijven, terwijl aan het eind er meer uitgaven zijn dan gepland. Gehoopt wordt om hier gemiddeld goed uit te springen. Bovendien is nu sprake van een recessie en dat zou ook effect kunnen hebben. Moet je dan nu de criteria aanpassen? Dhr. Calon adviseert om dat nu niet te doen. Halverwege de periode kan altijd nog worden gekeken of er een stijgende lijn in zit of niet. De rekening en waarom een offerte aanvragen voor de monitoring Blauwestad. Dhr. Calon kan zich voorstellen dat Koop zegt dat de jaarverslagen voldoende zijn en dat als de provincie meer wil, zij dit zelf moet betalen voor bedrijventerreinen, een vraag van D66. Dhr. Calon verwijst naar pag. 324 van de Programmarekening onder post Er is bijgekomen in 2008 en daarvan is met een vrijval van Het mandaat, een vraag van de VVD. De Collegeleden krijgen dit slechts als dat binnen het bestaande beleid past. Dit is een kwestie van efficiency. De grootste risico s, een vraag van dhr. Van der Ploeg. Dhr. Calon merkt in dit verband op dat dhr. Sangers sprak over erfenis. Hij verwijst naar zijn voorgangers, de heren Van Helden en Beukema, die een degelijk financieel beleid hebben gevoerd. Getracht is om dat de laatste 10 jaar door te zetten en dat wordt flink ondersteund door de ambtelijke deskundigen. Ook hier geldt dat resultaten in het verleden geen garantie zijn voor de toekomst. Naar de mening van dhr. Calon kan je beter wat conservatiever begroten, zodat het resultaat meevalt, dan dat je wat loopt te flierefluiten en het resultaat dan tegenvalt. Dat geldt ook voor ESFI. In de Programmarekening staan alleen de concrete verplichtingen die het College is aangegaan. Wat in de Voorjaarsnota te zien is, zijn de geraamde inkomsten en de geraamde uitgaven. De laatste zijn nog niet geaccordeerd. Voor de projecten in het MIT is een systeem afgesproken en uiteindelijk zijn die pas akkoord, als PS deze accorderen. Overigens, het beheer over de RSP ligt bij het College, maar de technische verwerking doet het SNN om een en ander efficiënt te houden. De risico s worden goed in de hand gehouden en dat geldt ook voor de monitoring van de subsidierelaties. Het wordt elk half jaar bekeken. Er worden dus geen extra maatregelen genomen, antwoordt dhr. Calon op de vraag van dhr. Brouns. Het grootste risico zit in de hoek waarvan je het nooit zou verwachten. Dat is het Rijk. Het is de meest onberekenbare en onbetrouwbare factor die de provinciale huishouding bedreigt. Dhr. Calon voegt hier aan toe dat hij het woord diefstal nu niet zal gebruiken, maar hij herhaalt de woorden dat het Rijk de meest onberekenbare en onbetrouwbare factor is die de provinciale huishouding bedreigt. Dhr. Calon staat voor zijn woorden. Het Rijk is de enige van alle overheden (Europa, gemeenten, waterschap, provincie en rijk) die met een begrotingstekort mag werken. De andere overheden mogen dat niet. Dhr. Van der Ploeg vroeg hiernaar en dit is dus het antwoord. Essent is afgerond. Dat is een buitenlandse marktpartij, waarbij de Staten, 124 gemeenten en het kabinet betrokken waren. Het is helemaal klaar. Wat niet klaar is, is het overleg met het kabinet. Er ligt een kabinetsbesluit dat inhoudt dat de provincies met ingang van miljoen cash bijdragen aan de rijksbegroting. Dat gaat van het Provinciefonds af. Er zou vandaag overleg gevoerd worden of een bestuursakkoord gemaakt kon worden. Dit is in antwoord op de vraag van dhr. Zanen. De afroming van vier maal 200 miljoen is door de provincie uiteindelijk geaccepteerd omdat daarvoor een bestuursakkoord tot stand kwam. In dat bestuursakkoord staan goede zaken. De vraag of het geld meekomt met de taken kan worden beantwoord met art. 2 van de Financiële Verhoudingswet. Taak over dan geld over. Echter, het Rijk is onbetrouwbaar, want er zou overleg gevoerd worden om te kijken of een akkoord mogelijk was, maar het kabinet wil geen enkele zekerheden geven. Het gaat nu om 300 miljoen en het kabinet houdt zich het recht voor om nog meer te korten. Het overleg is daarom gisteravond afgezegd. Dit is dus het grootste risico dat de provincie bedreigt. De voorzitter geeft het woord aan dhr. De Bruijne. Dhr. De Bruijne (gedeputeerde) gaat in op de vraag over de ambulancezorg. De oorzaken van de overschrijdingen van de grens van 15 minuten die de aanrijtijd mag duren, ligt vooral in de stijging van de vraag naar vervoer per ambulance. Het gaat om een autonome stijging door het hogere beroep op het ambulancevervoer. Eén van de oplossingen waaraan gewerkt wordt en die dit jaar wordt geëffectueerd, is de instelling van een ambulancepost bij Boerakker. Inmiddels is de dienstenstructuur zelf verbeterd. Dat houdt in dat niet langer met piketdiensten wordt gewerkt bij spoedeisend vervoer, maar met paraatdiensten. Bij piketdiensten moet er iemand van huis komen en bij paraatdiensten is men op de post aanwezig en kan men direct wegrijden. 18

19 Een tweede maatregel betreft een strakkere hantering van de meldtijd. Volgens het protocol mag men 2 minuten doen over de meldtijd en die tijd wordt ook wel eens overschreden en dat leidt in het gehele proces tot een overschrijding. Dhr. De Bruijne krijgt binnenkort nieuwe cijfers en die zal hij aan de Staten ter beschikking stellen om te bezien hoe de cijfers er uit zien onder invloed van genomen maatregelen. Hij weet nog niet of sprake is van een structurele verbetering van de cijfers. Dhr. Slager (gedeputeerde) gaat in op de vraag van mw. Mansveld naar de risico s die de provincie loopt op het gebied van afvalverwerkende bedrijven. Ze verwees naar het voorbeeld van het probleem van Blik Recycling. De provincie heeft een flink bedrag moeten betalen als bijdrage aan de oplossing van dat probleem. Naar aanleiding van vragen van dhr. Dieters is de gemaakte inventarisatie ter inzage gelegd. Er blijkt niet direct uit welke risico s de provincie loopt, omdat het niet zo is dat als een afvalverwerkend bedrijf failliet gaat, de provincie daarvoor in moet springen en voor de kosten opdraait. Net als bij andere bedrijven wordt dan een curator aangewezen en de curator is dan de persoon die de problematiek vervolgens moet oplossen. Bij Blik speelde iets anders. Er was sprake van onveiligheid en er brak brand uit in de materialen, waardoor de provincie genoodzaakt was om een deel van het materiaal te verwijderen en daardoor betrokken raakte in deze zaak. Dat is geen automatisme. De lijst van risico s die spelen en de bedragen waarom het zou gaan, is nog wel beschikbaar en kan worden ingezien. Dhr. Moorlag vroeg naar de situatie in de gemeente Leek. Het lijkt af en toe wat grimmig tussen de provincie en de gemeente Leek. Collega Calon zei zonet al dat je als toezichthouder niet al te vriendelijk moet omgaan met degene waarop het toezicht wordt uitgeoefend. Dat speelt hier ook en wel wederzijds. De gemeente Leek verwijst naar een gedeputeerde die als een schoolmeester met een opgeheven vinger klaar staat. Dan hebben ze heel goed begrepen waarom het in dit geval gaat, want het is een serieuze zaak en dan moet je dat duidelijk maken. Het heeft overigens resultaat gehad, want inmiddels heeft de gemeente Leek een sluitende begroting voor het jaar 2009 ingeleverd. Dat is al een hele stap vooruit en die zaak is dus op orde. Men heeft verder toegezegd dat voor 1 juli ook een sluitende meerjarenbegroting zal worden ingeleverd en daarmee is de situatie van Leek zoals die moet zijn. Volgens dhr. Slager is Leek op de goede weg is. Het heeft even wat tijd voor overleg gekost, maar de situatie komt helemaal goed en de gedeputeerde verwacht dat de gemeente Leek gewoon weer onder repressief toezicht kan worden geplaatst en dat daarmee dit probleem is opgelost. De Blauwestad-gemeenten. Het zijn ex artikel 12 gemeenten en vanaf het begin af aan dat de herindeling speelde, zijn de financiën op orde gehouden en dhr. Slager denkt dat de nieuwe gemeente Oldambt met een positieve start zal beginnen. Het zal in het begin geen rijke gemeente zijn, maar de situatie geeft aanleiding om te verwachten dat de begroting sluitend kan blijven. Integraal management, een moeilijke vraag van dhr. De Vries. Integraal management is een heel breed onderwerp en daar is veel over te zeggen, maar dat kan nu niet. Er zijn vier onderdelen nauwkeurig beschreven. Dat zijn personeel, financiën, organisatie en informatie. Over personeel, financiën en organisatie zijn duidelijke afspraken gemaakt en die zijn terug te vinden in de regeling Budgetbeheer. Dat is een regeling die door de Staten is vastgesteld. Bij informatie ligt het moeilijker, het is wat minder grijpbaar. Hier wordt nog volop aan gewerkt en er wordt vooruitgang geboekt. Provinciale website. Gezegd werd dat de ambitie van de provincie zo laag werd gevonden. Het is niet het streven van het College om op nummer 1 te komen van de 12 provincies. Het is namelijk ook een afweging van kosten en baten. Evenmin wordt gestreefd naar nr. 12. Een plek op nr. 6 of nr. 7 acht het College acceptabel in dit geval. Bij een streven naar de plaats van nr. 1 nemen de kosten zeer toe en gezien de financiële situatie van de provincie is dat op dit moment niet verantwoord. Er is overigens een nieuw contentmanagementsysteem, gebaseerd op Open Source D66 heeft er in her verleden naar gevraagd en dat zal ertoe leiden dat er in de loop van dit jaar verbeteringen te bespeuren zij. Dhr. Slager denkt niet daarmee op nr. 1 wordt uitgekomen, maar dat wordt ook niet geambieerd. Inhuur externe deskundigen, een vraag van dhr. Van der Ploeg. De afspraak is dat de inhuur niet boven de 10% van de totale loonsom uit mag komen en dat is ook niet het geval geweest in Dhr. Van der Ploeg vroeg zich ook af of dit niet in een aparte bijlage gevoegd moest worden bij de Jaarrekening, omdat het een jaarlijks terugkerende vraag is. Als de Staten dat vanmiddag wensen, dan kan dat worden uitgevoerd, zo zegt dhr. Slager toe. DEAL-gemeenten, Eemsmond en Loppersum en de 100% dekking. Voor zover bekend, dekt de gemeente Eemsmond een deel van de kosten voor de afvalstoffen door de OZB en komt zo op een dekking uit van 100%. Dat is een bevoegdheid van de gemeente. Waar op wordt toegezien is of alles sluitend is. Verder lijkt het voorstel van dhr. Van der Ploeg een prima onderwerp om bij het bezoek aan de DEAL-gemeenten aan de orde te stellen. 19

20 Dhr. Van der Ploeg (GroenLinks) vraagt of de gedeputeerde er zich iets bij kan voorstellen. Dhr. Slager (gedeputeerde) beaamt dat en ziet die discussie met belangstelling tegemoet. Krimp en de rol op het toezicht bij de gemeentelijke financiën, een vraag van dhr. Luitjens. Dhr. Slager antwoordt dat zo goed mogelijk in de gaten wordt gehouden welke prognoses voor de bevolkingsomvang van de gemeenten worden opgesteld. Het CBS en ook andere instanties bieden daarin de helpende hand. Die worden dan naast de meerjarenbegrotingen gelegd die de gemeenten bij de provincie indienen. Als een gemeente een meerjarenbegroting indient en het daarin opgegeven bevolkingsaantal wijkt substantieel af van de prognoses, worden de gemeenten daarop aangesproken. Naast het normale toezicht zijn brieven daarover aan gemeenten verstuurd om een aparte stellingname van het betreffende college te vernemen. Zo wordt de zaak in de gaten gehouden. Er wordt dus wel degelijk naar gekeken. Toename van het aantal milieuklachten in 2008, een vraag van mw. Hazekamp. De gedeputeerde heeft niet de indruk dat het hier gaat om een structurele toename, maar hij denkt dat het incidenteel is. Een groot deel van die klachten gaan over stankoverlast. Een bedrijf dat aanleiding gaf tot veel klachten is inmiddels failliet en dan is direct te zien dat het aantal klachten weer afneemt. Het zal een soort schommelbeweging zijn. Catering. Ook dit is een moeilijk onderwerp. Je kunt streven naar zo goedkoop mogelijk, waarbij duurzaamheid een standaardvoorwaarde is, maar dat kan ertoe leiden dat de soep steeds wateriger wordt. Vele varkens maken de spoeling dun en als je een kopje soep besteld en het is voornamelijk water, wordt het wat anders. Er is dus sprake van een bepaalde grens die niet moet worden overschreden. Er is afgelopen weken een onderzoek ingesteld naar hoe men de kwaliteit van de catering ervaart. De uitslag is nog niet bekend, maar wel kan worden geconstateerd dat het gebruik van het restaurant afneemt en dat is niet de bedoeling. Daarvoor moet een reden zijn en het College wil graag weten hoe men daarover denkt. Hopelijk wordt dat duidelijk. Dhr. Van den Berg (CdK, voorzitter GS) gaat in op de vraag van dhr. Stevens inzake het wetsvoorstel Veiligheidsrisico. Dit wordt behandeld in de Tweede Kamer en het gaat naar de Eerste Kamer. Er is inderdaad een compromis gesloten tussen de Commissarissen der Koningin die onderling wat van mening verschilden en de minister. Dat compromis is niet conform de lijn die deze Staten wensten, want men wilde de situatie handhaven zoals die nu bestaat. Daarvoor kon geen steun in de Kamer worden verkregen en evenmin bij de minister. Wel is een aanwijzingsbevoegdheid verkregen als vertegenwoordiger van de minister, dus als CdK, zowel in de koude fase (dat wil zeggen: in de voorbereiding), als in de warme fase. In beide fases kunnen dus aanwijzingen worden gegeven. Het feit dat dit namens de minister dient te geschieden, impliceert dat men hierin niet zelfstandig kan opereren. Aan de Duitse en Belgische kant is het zo geregeld dat de CdK s de handelende personen zijn, omdat men vanuit dat buitenland eerder gewend is te overleggen met een CdK of een burgemeester. Verder geldt in het overleg dat de CdK s vast onderdeel zijn van de teams, maar zij treden vervolgens terug in de andere rollen. De gemeenten zullen dus meer taken op zich moeten nemen. Externe veiligheid en de meetlat. Kunnen de gemeenten dat goed verwerken in hun plannen? Het antwoord luidt dat er nog het nodige aan ontbreekt. De CdK s houden daar zeer intensief zicht op in overleg met de gemeenten en er is een steunpunt Externe Veiligheid die samen met het GHOR moet verzorgen dat de gemeenten dat ook daadwerkelijk goed doen. De bereidheid is er, maar de kennis bij een aantal gemeenten is onvoldoende. Door samenwerking met andere gemeenten verkrijgt men meer deskundigheid en het tweede is dat men ook kan terugvallen op de externe punten. Er is het nodige geld van rijkswege beschikbaar gesteld (ca ) en daarmee moet het worden gerealiseerd. Het Burgerlijk Jaarverslag. Dhr. Van den Berg heeft een aantal zaken geconstateerd, waarop het College heeft aangegeven wat zij ermee wil doen en hoe zij dat eventueel wil verscherpen. Er is geen verschil in oordeel over het registratiesysteem. Het moet passen binnen het wettelijk systeem en met het nieuwe Promo-systeem moet dat kunnen. . Hierbij loopt de registratie achter, maar vanaf 2009 moet dit lukken en dan kan beoordeeld worden of dit wordt gehaald. Men moet dit ook halen. Verder wordt een tweejaarlijks onderzoek gedaan met Mystery Shop als methode. De Staten zullen ook die gegevens krijgen. Dhr. Van den Berg acht drie jaar, als alle afdelingen meedoen, voldoende. Elk jaar zou onnodig zijn, want het kan een onnodige belasting zijn. Het gaat er veel meer om dat het systematisch, op een gelijke en goede manier gebeurt en daarmee is hij het eens met het College. Extra risico s bij afval en financiële risico s. De risico s zijn aanzienlijk. Dhr. Slager heeft al informatie gegeven over Blik Recycling. Het totaal aan risico s van de provincie is ca. 70 miljoen. 20