Transactionele Analyse

Transcriptie

1 Transactionele Analyse Het model van egotoestanden (OVK model) Wanneer jij jezelf gedraagt, denkt en voelt in antwoord op wat hier en nu om jou heen gebeurt, waarbij jij alle mogelijkheden die jou als volwassene ten dienste staan gebruikt, dan reageer je vanuit jouw Volwassene egotoestand. Wanneer jij je gedraagt, denkt en voelt zoals je ouders, leraren, en managers, dan reageer je vanuit jouw Ouder egotoestand (kritisch of voedend). Wanneer jij terugkeert tot het gedrag, de gevoelens en het denken zoals die zich bij jou als kind voordeden, dan reageer je vanuit jouw Kind egotoestand (aangepast of vrij). Kritische Ouder Ons als een werkelijke ouder gedragen bij het vaststellen van regels als we streng moeten zijn. Aangepast Kind Ons beleefd gedragen zoals ons als kind is geleerd, welgemanierd zijn. Voedende Ouder Ons als een werkelijke ouder gedragen als we voor iemand moeten zorgen. Volwassene Ons als een volwassene gedragen als we met een collega samenwerken of met onze partner communiceren om problemen logisch en actief te lijf te gaan. Vrij Kind Ons op een natuurlijke manier gedragen zoals we als kind wellicht deden, vriendelijk zijn en creatief. Gedurende de dag wisselen we continu van egopositie. Om een gezonde evenwichtige persoonlijkheid te zijn hebben wij alle drie de egoposities nodig. We hebben de Volwassene nodig voor het oplossen van problemen in het hier-ennu. Om goed in de maatschappij te kunnen functioneren hebben wij de regels nodig die wij in onze Ouder meedragen. In ons Kind hebben wij toegang tot de spontaniteit, creativiteit en intuïtie. Transacties Communiceren doe je met anderen en met jezelf. Communicatie vanuit het TA model gebeurt op basis van uitwisseling tussen egotoestanden van jou en de ander(en). De actie van de een en de reactie van de ander vormen samen een transactie. Complementaire transacties Transacties zijn complementair wanneer iemand zich richt tot een bepaalde egotoestand van een ander en

2 die ander vanuit de aangesproken egotoestand reageert. Complementaire transacties kunnen oneindig doorgaan. Wanneer je baas vanuit de Kritische Ouder tegen je zegt; "Nu ben je alweer te laat!" En jij vanuit je Aangepast Kind reageert met "Sorry, ik ben te laat vertrokken, het zal niet meer gebeuren". Gekruiste transacties Wanneer een transactie wordt gekruist treedt er een breuk op in de communicatie. Bij een kruistransactie reageert de ander vanuit een andere egotoestand dan waarop hij of zij was aangesproken.

3 Wanneer je aan je partner vraagt vanuit de Volwassene: "Hoe laat eten we?" en je partner vanuit de Kritische Ouder reageert "Dat is nu al de derde keer deze week dat ik moet koken!" Dubbele transacties Soms worden we geconfronteerd met een ogenschijnlijk complementaire transactie waar een onderstroom onder schuil gaat. Dit is een zogenaamde dubbele of verborgen transactie. Het is een transactie waarbij op twee niveaus wordt gecommuniceerd. Het resultaat wordt bepaald door het psychologische (non-verbale, lichaamstaal) en niet door het sociale (verbale niveau, wat er gezegd werd). Deze transacties bezorgen de meeste verwerkingstijd. Wat was nou eigenlijk de boodschap en wat gaf jij zelf aan boodschap terug? En wilde je dat wel?

4 Sociaal: Wat een leuke blouse heb je aan! Sociaal: Dank je Psychologisch: Wat een vreselijke blouse heb je nu weer aan! Psychologisch: Ik zie er dus niet uit Ps = Prikkel sociaal Rs = Response sociaal Pp = Prikkel psychologisch Ps = Response psychologisch Zoals bijvoorbeeld: Wat heb je en leuke blouse aan! Het lijkt een volwassen compliment maar voor wie goed kijkt en luistert ziet en hoort de Kritische Ouder, die het Aangepaste Kind aanspreekt: Wat een vreselijke blouse heb je nu weer aan en het Aangepaste Kind denkt : ik ziet er dus niet uit! Hoe zit het met communiceren vanuit jouw egoposities? Hoe bewust doe je dat? Wil je daar verandering in aanbrengen? Basisposities: Ik ben OK, jij bent OK Het eerste concept uit de Transactionele Analyse, is dat mensen OK zijn. Mensen zijn in de basis OK en dus in staat zijn om te veranderen, te groeien en op een gezonde manier met anderen om te gaan. Mensen zijn OK houdt in dat Jij jezelf accepteert zoals jij bent en dat jij anderen accepteert zoals ze zijn. Door welk venster kijk jij? De manier waarop jij in het "Hier en Nu" de wereld ervaart komt voort uit boodschappen en ervaringen van vroeger die jij als kind hebt omgezet in overtuigingen over jezelf (ik) en de ander (jij). Deze zijn als volgt samen te vatten:

5 Ik ben OK Er tegen aan gaa n win win / samen ik + / jij + Helend Kwijt zien te raken baas zijn / strijder ik + / jij - Hooghartig Jij bent OK Zich onttrekken aan slachtoffer / verliezer ik - / jij + Hulpeloos Daar kan ik niets me e afwijzing / afgewezen ik - / jij - Hopeloos Jij ben niet-ok Ik ben niet-ok Ik ben OK, jij bent OK +/+ Jij en ik zijn de moeite waard. Als we een conflict hebben wil ik het oplossen, maar mijn inzet voor het resultaat gaat niet ten koste van mijzelf of jou. Ik ben niet-ok, jij bent OK -/+ Mijn leven is minder waard want jij bent beter en kunt meer dan ik. Ik ben niet zo belangrijk als jij. Als we een conflict hebben geef ik toe. Wat jij van mij vindt is belangrijker dan het resultaat. Ik ben niet gelukkig, ik zorg slecht voor mezelf en voel me vaak slachtoffer van situaties. Ik ben OK, jij bent niet-ok +/- Ik ben belangrijker dan jij. Als wij een conflict hebben zal ik mijn oplossing doordrukken want het resultaat is belangrijker, ook al gaat dat ten koste van jou. Ik weet wat goed voor jou is en jij niet. Ik ben niet-ok, jij bent niet-ok -/- Het leven is niet de moeite waard en daar kunnen wij niets aan veranderen. We hoeven ons niet in te spannen om een probleem op te lossen; het is toch hopeloos. We kunnen beter alles uit de weg gaan. Wat is jouw standaard basispositie? Hoe ga je er in verschillende context mee om? Hoe tevreden ben je ermee? Wil je er verandering in aanbrengen?

6 De dramadriehoek Mensen die een Spel spelen in het omgaan met elkaar en dus niet "echt" en authentiek met elkaar communiceren, vervallen steeds in één van de drie scriptmatige rollen: Aanklager, Redder of Slachtoffer. En houden elkaar vast in de dramadriehoek. Een Aanklager is iemand die andere mensen naar beneden haalt en ze kleineert. Hij beschouwt anderen als minderwaardig en als niet-ok. Ook de Redder ziet anderen als minderwaardig en niet-ok. Maar de Redder reageert door hulp aan te bieden vanuit een superieure positie. Hij denkt: "Ik moet die anderen helpen omdat ze niet competent genoeg zijn om zichzelf te helpen". Voor Slachtoffer geldt, dat hij zichzelf minderwaardig en niet-ok vindt. Het Slachtoffer kan niet handelen (niet kunnen, niet willen, niet durven). Het Slachtoffer doet alsof hij niet bij machte is problemen op te lossen. De schuld ligt bij de ander als dingen niet lukken. Er wordt medelijden opgewekt en er wordt geen eigen verantwoordelijkheid genomen. Elk van de rollen in de dramadriehoek houdt een miskenning in. Zowel de Aanklager als de Redder miskennen anderen. Een Slachtoffer miskent zichzelf. De drie rollen zijn niet authentiek. Als mensen één van deze rollen op zich nemen, dan reageren ze meer op het verleden dan op het hier-en-nu. Ze passen oude script (matige) strategieën toe waar ze als kind toe besloten hebben of die ze als kind overnamen van hun ouder(s). Gewoonlijk begint iemand die een spel speelt op één van de drie posities en schakelt dan over op één van de andere posities. Deze verschuiving in de dramadriehoek vindt plaats op het moment van de omslag in

7 de spelformule. Vastzitten in de dramadriehoek betekent, dat iemand niet kan kiezen, maar "automatisch" van de ene in de andere rol schiet. Pas wanneer men zich bewust wordt van zijn script patroon en de rollen die hij kiest, kan een fundamentele verandering plaatsvinden. Herken jij jezelf in één van de posities in de dramadriehoek? Hoe bewust zet je deze positie in? Hoe effectief ben je? Zou je willen veranderen? Wil je uit de dramadriehoek stappen? De winnaardriehoek Verander van Aanklager in Assertief: Zeggen wat je denkt, vindt en voelt, zonder de ander te kwetsen. Verander van Redder in Zorgend: Denken voor jezelf, niet voor de ander, Anderen het werk niet uit handen nemen, Doen wat nodig is (en meer niet) en Geen dingen doen die je niet zelf wilt. Verander van Slachtoffer in Kwetsbaar: Vanuit je Volwassen egopositie problemen oplossen, Je bewust zijn van je eigen gevoelens en die serieus nemen en Problemen oplossen vanuit je eigen zelfbewustzijn. Levensscript Veel van ons gedrag wordt bepaald door onze drivers. Je gedrag begint onder invloed van (schijnbaar) verstandige ouderlijke boodschappen.

8 We hebben deze meegekregen van onze ouders en je wordt erdoor gestuurd via jouw eigen ouderlijke deel. Er zijn vijf drivers: Wees Perfect Wees Sterk Doe je Best Doe de Ander een Genoegen Schiet op Het is jouw persoonlijke overlevingsmechanisme om maar niet die andere boodschap te hoeven erkennen en voelen die je als klein kind hebt meegekregen en vastgelegd, jouw stoppers of jouw verboden. In TA termen de injuncties: Je mag niet... Injuncties (verboden) Negatieve vroege besluiten "Je bent anders dan anderen." "Grote jongens huilen niet." "Had ik je maar nooit gekregen." "Waarom ben je niet zoals...?" "Wie denk je wel dat je bent?" "Vraag niet om wat je nodig hebt." JE HOORT ER NIET BIJ WEES GEEN KIND BESTA NIET WEES NIET JEZELF SLAAG NIET WEES NIET BELANGRIJK

9 "Vertrouw niet." "Ik moet ziek worden om aandacht te krijgen." "Denk niet over... of Denk niet wat jij denkt." "Laat me niet in de steek." "Ervaar het maar toon het niet." "Het is veiliger om helemaal niets te doen." KOM NIET DICHTBIJ WEES NIET GEZOND DENK NIET GROEI NIET OP VOEL NIET DOE NIETS Je hebt geleerd om met jouw drivers jouw stoppers te neutraliseren. Maar het neutraliseren van jouw stoppers door jouw drivers gebeurt onder valse voorwaarden. De belofte die van zo n driver boodschap uitgaat is: "Ik ben OK zolang ik aan mijn driver gehoorzaam" (zie 1). Maar aangezien dat onmogelijk is (altijd perfect, of sterk zijn is onmogelijk, etc.) kom je uiteindelijk toch in de stopperboodschap terecht, waarvan de teneur is: "Ik ben niet OK/Jij bent OK" (zie 2). Die onaangename positie kan jij ontvluchten door in woede te ontsteken tegen alles en iedereen die jou dit aandoet. Je bent de "Verwijter" geworden. Dit correspondeert met de positie: "Ik ben OK/Jij bent niet OK" (zie 3). Als ook deze positie niet tot iets dragelijks leidt kan je alsnog opgeven en in een toestand van hopeloosheid komen. Je zit dan als de "Wanhopige" in de positie van de "Pay-Off" en dit correspondeert met "Ik ben niet OK/Jij bent niet OK" (zie 4).

10 De essentie van dit miniscript is dat je start met je driver-gedrag en daardoor in script terecht komt, d.w.z. in niet OK posities en bijbehorend gedrag en gevoelens (psychologische spelen, jouw favoriet rotgevoel). Daaruit volgt ook dat als jij spelen en jouw favoriete rotgevoelens wilt vermijden jij moet leren de verleiding van de driver boodschappen te weerstaan en dus moet leren het bijbehorende gedrag niet meer te vertonen. De start van jouw script kan in een zeer korte tijd (seconden tot minuten) waargenomen worden. Door de woorden, intonaties, gebaren, lichaamshouding en gezichtsuitdrukkingen die je gebruikt en laat zien. Het zijn kort op elkaar volgende gedragingen die je steeds weer laat zien vlak voordat je in jouw scriptmatig gedrag en gevoel terechtkomt. Wil je uit dit script, dan zul je je anders moeten gaan gedragen, anders gaan denken en handelen. Namelijk: Zet tegenover de voorwaardelijke OK-positie van de driver: "Ik ben OK zolang ik de driver boodschap gehoorzaam" de onvoorwaardelijke OK-positie van de allower: van driver naar allower: van Wees Perfect van Doe De Ander een plezier van Wees Sterk van Doe Je Best van Schiet Op naar naar naar naar naar Zoals je bent ben je goed genoeg Doe jezelf een plezier Wees open en uit je behoefte Doe het maar Doe het in je eigen tempo

11 Ik ben ook OK als ik niet aan de conditie van de driver boodschap voldoe. De allower neutraliseert dus de driver. Strict genomen zou het succesvol inzetten van de allower al voldoende zijn om driver gedrag te vermijden en dus ook de stoppers en de rest. Want zolang je doet wat je deed zal je krijgen wat je kreeg. Wil je veranderen dan zul je dingen ANDERS moeten gaan doen. Hoe kun je jouw script genezen? Het is geen eenmalige gebeurtenis. Genezing is een kwestie van steeds meer en vaker nieuwe keuzes leren maken. Met vallen en opstaan. Dit proces van je overlevingsmechanisme, jouw persoonlijke levensscript doorbreken wordt mooi samengevat in het volgende gedicht: I Ik loop langs de straat Er is een diepe kuil in het trottoir Ik val erin Ik ben verloren... ik ben hulpeloos Het is niet mijn schuld Het duurt een eeuwigheid om eruit te komen II Ik loop langs dezelfde straat Er is een diepe kuil in het trottoir Ik doe alsof ik die niet zie Ik val er weer in Ik kan niet geloven dat ik op dezelfde plaats ben Maar het is niet mijn schuld Het duurt nog steeds lang om eruit te komen III Ik loop langs dezelfde straat Er is een diepe kuil in het trottoir Ik zie dat die er is Maar ik val er toch in...het is een gewoonte Mijn ogen zijn open Ik weet waar ik ben Het is mijn schuld Ik klim er direct uit IV Ik loop langs dezelfde straat Er is een diepe kuil in het trottoir Ik loop er omheen V Ik loop langs een andere straat... (gedicht door Portia Nelson)