Verder aan de slag met geïntegreerde gewasbescherming in de akkerbouw
|
|
- Joost Janssens
- 4 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Stichting ter Bevordering van de Agrarische Bedrijfs- en Gebiedsontwikkeling Postbus AJ Wageningen Eindrapportage Verder aan de slag met geïntegreerde gewasbescherming in de akkerbouw Bevordering van geïntegreerde gewasbescherming in de akkerbouw Project in het kader van de Subsidieregeling demonstratie- en kennisoverdrachtprojecten duurzame landbouw van het Ministerie van LNV Reguliere tender 2005 Openstelling: Geïntegreerde Gewasbescherming DEMO/2005/gg/016 Uitvoering regeling Dienst Regelingen, Back Office West Postbus CM Den Haag Aanvrager Stichting ter Bevordering van de Agrarische Bedrijfs- en Gebiedsontwikkeling De heer Ir. C.J. van der Wekken ( gemachtigde) Postbus AJ Wageningen Uitvoering project - DLV Plant BV In samenwerking met: WUR (PPO-agv), Opticrop/Agrovision en HLB Auteur: J.Dogterom DLV Plant, , j.dogterom@dlvplant.nl Wageningen, april 2009
2 Inhoud 1. Beschrijving van de Stichting 3 2. Doel van het project Verder aan de slag met geïntegreerde gewasbescherming in de akkerbouw Aanleiding 5 3. Uitgevoerde activiteiten 6 4. Conclusies en aanbevelingen 11 2
3 1. Beschrijving van de Stichting Dit project is aangevraagd door de Stichting ter Bevordering van de Agrarische Bedrijfs- en Gebiedsontwikkeling (Stichting BABG). Dit is een onafhankelijke en zelfstandige stichting, die in 1998 is opgericht. De stichting werkt zowel landelijk als regionaal en over alle sectoren in de land- en tuinbouw en wordt bestuurd door agrarische ondernemers. Het doel van de stichting is in de statuten o.a. als volgt verwoord: - het bevorderen van een goede afstemming van de agrarische bedrijfsvoering met de landschappelijke en maatschappelijke omgeving en het in harmonie brengen van de agrarische functie met andere functies. - De ontwikkeling van agrarische bedrijven naar een duurzame toekomst ( milieu, welzijn, bedrijfseconomie, concurrentiekracht) De Stichting dient hiervoor aanvragen ter subsidiëring in bij potentiële financiers, zoals voor het project Verder aan de slag met geïntegreerde gewasbescherming in de akkerbouw, dat zij op basis van de belangstelling hiervoor bij agrarische groepen van ondernemers in de akkerbouw sector heeft aangevraagd (diverse groepen ondernemers hebben zelf het initiatief genomen om met groepen collega s aan de slag te willen gaan). De Stichting heeft DLV Plant BV belast met de uitvoering van het project. DLV Plant werkte in dit project samen met diverse kennis instellingen en partijen, zoals WUR- PPO, Opticrop (nu Agrovision) en HLB. 2. Doel van het project Verder aan de slag met geïntegreerde gewasbescherming in de akkerbouw. Het gezamenlijk met groepen ondernemers demonstreren (= laten zien dat het werkt) van een breed scala van (recent beschikbaar gekomen) geïntegreerde, innovatieve gewasbeschermings strategieën en de ervaringen hiermee breder verspreiden. Bij die verspreiding ons met name richten op de volgers en wat minder op de voorlopers. Bij deze geïntegreerde gewasbeschermings strategieën is ingestoken op al de zes onderdelen van geïntegreerde gewasbescherming. Dus zowel op (1) preventie, (2) teelttechnische maatregelen, (3) waarschuwingssystemen, (4) niet-chemische gewasbescherming, (5) chemische gewasbescherming en (6)emissiebeperking. De wensen, mogelijkheden en motivatie van de groep van ondernemers en de praktische en haalbare mogelijkheden zoals aangereikt vanuit onderzoek praktijknetwerken (TmT) en de praktijk bepaalden welke thema s zijn aangepakt. Thema s die bij de start naar voren zijn gebracht zijn o.a. de inzet van Beslissingsondersteunende systemen, GEWIS, MLHD, LDS, Verbetering bodemleven, Looftrekken/mechanisch loofdoden, PCR-methode, werken met Rhizoctonia index, Mechanische onkruidbestrijding, inzet FAB ( akkerranden), milieuvriendelijke middelen, driftarme spuitdoppen, rassenkeuze etc. De overheid heeft in haar nota "Duurzame gewasbescherming Beleid voor gewasbescherming tot 2010 die al weer enkele jaren geleden is uitgekomen benadrukt te willen werken aan een duurzame land- en tuinbouw. Een tweetal sporen onderscheidt zij; (1) uitvoering van toelatings- en milieubeleid op een wijze die zoveel als mogelijk aansluit bij de Europese regels en (2) een gezamenlijke inzet op o.a. het volgende thema : toepassen van geïntegreerde gewasbescherming; daartoe zal innovatie worden gestimuleerd en zal het management op landbouwbedrijven worden verbeterd. 3
4 Geïntegreerde gewasbescherming gaat uit van een zodanig teeltmanagement- in de meest brede zin, met inbegrip van preventieve maatregelen dat de milieubelasting als gevolg van het gebruik van chemische gewasbeschermingsmiddelen wordt beperkt, door het gebruik daarvan zoveel mogelijk te beperken. Aangereikt wordt dat telers hierbij in hun gewasbeschermingsstrategie de volgende stappen volgen: Preventie, teelttechnische maatregelen, waarschuwingssystemen, niet-chemische gewasbescherming, chemische gewasbescherming en toedieningstechnieken en emissiebeperking. Citaat: Nota Duurzame gewasbescherming. De overheid heeft sterk benadrukt dat het om een gezamenlijke aanpak dient te gaan met gezamenlijke verantwoordelijkheden. Een van de uitingen hiervan is het Convenant Gewasbescherming. In dit Convenant hebben partijen als de Overheid, LTO, VEWIN, Unie van Waterschappen, Nefyto en Agrodis afspraken gemaakt om gezamenlijk te werken aan de doelstelling zoals neergelegd in de nota Duurzame gewasbescherming. Een van de afspraken in het Convenant is dat de sectoren zogenaamde Sectorplannen opstellen. In deze sectorplannen geven de sectoren aan te willen werken aan Goede Landbouw Praktijk ( GLP). Het gaat dan om zaken als - optimalisatie van opbrengst en kwaliteit van de geteelde producten, - beheersing van de kostprijs en - bescherming van het milieu. Als dit vervolgens wordt geconcretiseerd dan spelen zaken als invulling bouwplan en perceelskeuze ( preventie), maatregelen rondom bedrijfshygiëne, rassenkeuze, gebruik van hoogwaardig uitgangsmateriaal, het opstellen van een Gewasbeschermingsplan, het continue vergroten van het kennisniveau, gewaswaarnemingen voordat je gaat spuiten, keuze van de juiste middelen met het oog op de milieubelasting en beperk door goede technieken de emissie maar de omgeving.. Nadrukkelijk zijn de sectoren ook zelf aan de slag gegaan met een gerichtere aansturing van onderzoek op dit thema en door het zelf oppakken van diverse grotere projecten rondom gewasbescherming.. Ook de overheid pakt via het onderzoek veel zaken op. Via o.a. het programma Gewasbescherming (397), het nieuwe gewasbeschermingsprogramma en in nauwe samenwerking met het project Praktijknetwerk Telen met Toekomst wordt hard gewerkt aan het verder ontwikkelen van innovatieve gewasbeschermingsmethodieken. Dit proces is een dynamisch gebeuren, veel ideeën worden geopperd, binnen het onderzoek of soms ook wel op praktijkbedrijven uitgeprobeerd met wisselend succes, maar daarmee zijn succesvolle veranderingen in de gewasbeschermingsstrategie nog geen gemeengoed geworden van de brede groep van ondernemers in de akkerbouw. Met het project Verder aan de slag met geïntegreerde gewasbescherming in de akkerbouw wilde de Stichting BABG een netwerk van 10 studiegroepen, deels nieuwe en deels oude realiseren waarin groepen ondernemers (circa deelnemers) uit diverse regio s en met verschillende gewassen verder aan de slag gingen met diverse vernieuwende aspecten van geïntegreerde gewasbescherming en de resultaten hiervan breder onder de aandacht van de collega s brengen. Het doel van de telers is om de geïntegreerde gewasbescherming in hun gewassen op een hoger plan te brengen, om te beginnen in de teelten waarin zij knelpunten ervaren en waar praktische en haalbare mogelijkheden liggen. Zij zullen worden geïnformeerd over de beschikbare kennis uit het onderzoek van nieuwe methoden en technieken en over de ervaringen die in projecten als Telen met Toekomst, maar ook andere bijvoorbeeld regionale projecten zijn opgedaan. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de zogenaamde Best Practises Gewasbescherming zoals deze zijn opgesteld door het PPO. De toepassing en invoering van deze maatregelen vragen nog de nodige 4
5 aandacht. Belangrijk is echter dat ondernemers op basis van de aangereikte kennis en ervaring zelf aan de slag gaan; zij moeten kansen zien en vanuit de overtuiging dat zaken anders moeten, en ook blijkbaar kunnen, aan de slag gaan. Zij realiseren zich hierbij dat het oppakken van deze nieuwe zaken niet altijd vanzelf zal gaan, vandaar de ondersteuning vanuit onderzoek en DLV Plant. De deelnemers in de groepen krijgen begeleiding in de vorm van groepsbijeenkomsten en individuele coaching. Dit laatste voornamelijk bij die activiteiten waarbij ze zelf aan de slag gaan met nieuwe methoden; dan is ondersteuning van deskundigen heel belangrijk. Dit levert te demonstreren en uit te dragen resultaten op. Dat moet dan naar de collega s.de telersgroepen, c.q. de deelnemers staan centraal bij de kennisverspreiding naar de collega s door middel van een dynamisch en interactief communicatienetwerk met demonstraties, (veld-)excursies, telefoon, artikelen/leaflets, gebruikmaken van bestaande websites en electronische nieuwsbrieven. Daarnaast zal gebruik gemaakt worden van de overige communicatie kanalen van de uitvoerende partijen. Ook worden de groepen gestimuleerd zelf op onderzoek uit te gaan bij andere praktijkprojecten en demonstratieactiviteiten zoals bijvoorbeeld het FAB project Hoekse Waard en open dagen van bijvoorbeeld Telen met toekomst. 2.1 Aanleiding De overheid heeft te kennen gegeven geïntegreerde gewasbescherming verder te willen stimuleren. Groepen van telers hebben hier kennis van genomen en hebben aangegeven hier daadwerkelijk mee aan de slag te willen gaan en stappen vooruit te willen zetten. Redenen waarom allerlei vernieuwingen nog niet zijn ingevoerd en die o.a. door middel van een dergelijk project zijn te doorbreken zijn Geïntegreerde gewasbescherming klinkt eng en ingewikkeld. Geïntegreerde gewasbescherming vraagt in een aantal gevallen een andere denkwijze mbt de gewasbeschermingsstrategie. Het ontbreekt telers aan de kennis over geïntegreerde aanpakken Geïntegreerde gewasbescherming heeft het imago dat het duurder is. Een verandering is bedreigend De schaalvergroting botst soms met een geïntegreerde aanpak De capaciteit van bepaalde methoden vindt men te laag Onzekerheid over de werking op hun grondsoort en bij hun gewassen en hun werkwijze; De angst voor het meer optreden van ziekten en geen correctiemogelijkheden zien of hebben; Het wordt in een aantal gevallen beleefd als terug naar vroeger Samen gevat: het beeld is niet altijd positief, zaak is dus om beeld en feiten ( door demonstraties) te confronteren en vandaar uit verder te communiceren. Met het project Verder aan de slag met geïntegreerde gewasbescherming in de akkerbouw is beoogd om de praktische en praktijkrijpe innovaties te demonstreren en vervolgens deze beschikbare kennis van nieuwe methoden en mogelijkheden onder zoveel mogelijk akkerbouwers te verspreiden. Juist door ondernemers die wat willen zelf te laten kiezen uit de mogelijkheden en daarbij zelf ervaring op te laten doen ontstaat een prima voedingsbodem voor verdere kennisoverdracht naar de collega s. Hierbij wordt nadrukkelijk gewaakt dat er in de boer-boer communicatie sprake is van gelijkwaardigheid. Als er in de beleving van de ontvanger een hele grote kloof is tussen de deelnemer in het project en hemzelf, zal de boodschap minder snel geaccepteerd worden. 5
6 3. Uitgevoerde activiteiten Binnen het project Verder aan de slag met geïntegreerde gewasbescherming in de akkerbouw zijn activiteiten uitgevoerd, die vooral tot doel hebben gehad om een zo groot mogelijk aantal telers in de betreffende sector getuige te laten zijn van praktische en effectieve methoden van geïntegreerde gewasbescherming en hen te stimuleren hier mee aan de slag te gaan. Een korte samenvatting van deze activiteiten; Per studiegroep vond een mix van groeps en individuele activiteiten plaats. Voorafgaand aan de activiteiten zijn de DLV Plant begeleiders voorzien door de kennisinstellingen van de nieuwste informatie via opleidingsdagen. Gedurende het project is dit regelmatig geupdate. Met name in de groepsactiviteiten hebben de kennisleveranciers als onderzoekers WUR-PPO, HLB, Opticrop (later Agrovision) en begeleiders TmT groepen de diverse nieuwe technieken onder de aandacht gebracht van de akkerbouwers die passen bij de knelpunten en teelten van de deelnemers. Naast deze activiteiten worden de ervaringen met de nieuwe aanpak door de deelnemers zelf gemonitoord en geëvalueerd. Vanuit de groepen vindt onderlinge uitwisseling van ervaringen plaats en communicatie naar de collega s en de andere actoren. Het is vele malen overtuigender naar de collega s als een ondernemer zegt dat het werkt dan dat een onderzoeker of adviseur dit naar voren brengt Daarnaast zullen deze groepen worden gestimuleerd kennis te nemen van andere demonstraties in andere projecten zoals bijvoorbeeld het FAB-project Hoekse Waard en open dagen van Telen met toekomst. Elke groep bezoekt als groep één andere activiteit. Aanpak Ondernemers vanuit de diverse groepen hebben zelf na een uitvoerige discussie over nieuwe mogelijkheden vanuit onderzoek of projecten als Telen met toekomst gekozen welke aanpak binnen hun bedrijfssysteem past en waarmee zij ervaring willen opdoen. Eigen motivatie was dus erg belangrijk. De telers hebben twee jaar deel genomen aan het project. Dit was nodig om de ervaringen beter te laten beklijven en op basis van de opgedane ervaringen met vertrouwen grotere stappen te zetten. Het programma was in het tweede jaar min of meer identiek aan het eerste jaar maar bouwde wel nadrukkelijk voort op de opgedane ervaringen en de individuele begeleiding wordt minder. Ervaringen zowel opgedaan in de diverse groepen, maar ook in het onderzoek en elders worden nadrukkelijk gedeeld. Activiteiten 1. Opleiding uitvoerders in het project 2. Groepsbijeenkomsten. Voor de deelnemers worden in het totaal 6 bijeenkomsten per jaar georganiseerd. 3. Individuele coaching 4. Verwerking resultaten van monitoring 5. Publiciteit en Communicatie 6. Rapportage 7. Coördinatie en projectleiding Nadere toelichting en fasering op de activiteiten In de omkaderde blokken staat aangegeven hoe het in het projectplan staat omschreven. Na elk kader van een fase wordt aangegeven hoe de uitvoering is verlopen. 6
7 Opleiding uitvoerders in het project Uitvoerders in het project ontvangen voorafgaand aan de start van het project een training c.q. opleiding waarin ze nader ingelicht worden over de innovatieve technieken die vanuit de participerende onderzoeksinstellingen en de daaraan gekoppelde projecten zoals Telen met toekomst, Mechanisch Schoon etc. bekend zijn. Uitvoering: Begin 2006 en begin In een aantal sessies zijn de begeleiders van de studiegroepen geïnformeerd over de nieuwste stand van zaken in het onderzoek.. Ook zijn de best practices gewasbescherming toegelicht door de onderzoekers en is vervolgens getracht deze aan de man te brengen in de groepen zodat verdere ervaringen konden worden opgedaan. Daarnaast is gedurende de looptijd van het project op individuele basis door de begeleiders kennis genomen van diverse nieuwe ontwikkelingen in het onderzoek. De DLV Plant adviseurs zaten en zitten bovenop het onderzoek en projecten als TmT om nieuwe kennis zich eigen te maken en te implementeren op de bedrijven. De ervaring leert wel dat goede ervaringen in het onderzoek nog niet zo gemakkelijk ingang vinden in de praktijk. Een onderzoeksaanpak en resultaat past soms gewoon niet in de praktijk. Denk bijvoorbeeld aan mechanische onkruidbestrijding; de capaciteit is soms, zeker bij schaalvergroting, de beperkende factor. Groepsbijeenkomsten De deelnemers krijgen elk jaar 6 groepsbijeenkomsten aangeboden. De eerst bijeenkomst heeft het karakter van een brainstorm en keuze bijeenkomst. Vooraf wordt de deelnemers gevraagd welk beeld ze bij de diverse geïntegreerde aanpakken c.q. methoden hebben; dwz vinden ze dat het risicovol is, te duur, te veel werk etc. Deze gegevens worden vastgelegd en zullen na afloop van het eerste jaar worden geconfronteerd met de uiteindelijke resultaten. Op deze wijze wordt getracht de deelnemers bewust te maken van wat beeld en werkelijkheid is.. Vervolgens wordt tijdens deze eerste bijeenkomst vanuit de onderzoeksinstellingen, de diverse projecten en de deelnemers de diverse innovatieve geïntegreerde gewasbeschermings mogelijkheden op de rij gezet en kunnen de deelnemers kiezen met welke methode of aanpak zij aan de slag gaan. De bedoeling is dat elke deelnemer één nieuwe maatregel gaat oppakken die hij nog niet eerder op zijn bedrijf toepaste. De 4 overige bijeenkomsten vinden plaats gedurende het teeltseizoen en dienen ervoor om de ervaringen met elkaar te delen, kennis op te doen en stappen vooruit te maken. De winterbijeenkomst (de zesde) heeft het karakter van terugblikken op de ervaringen, resultaten met elkaar bespreken.ook materiaal voor communicatie items wordt geselecteerd. Terugkoppeling naar onderzoek vindt eveneens plaats. In het tweede jaar krijgen de deelnemers een zelfde pakket aangeboden, waarbij in de eerste bijeenkomst natuurlijk ook sterk gekeken wordt naar de ervaringen van het voorgaande jaar en vanuit de andere groepen. Het aantal bijeenkomsten is opnieuw 6. Uiteindelijk zijn in het totaal bij 9 groepen 100 groepsbijeenkomsten georganiseerd. Tijdens deze bijeenkomsten is ook veelvuldig inbreng geleverd door een onderzoeker van één van de participerende kennisinstellingen. Van alle bijeenkomsten is een evaluatie gemaakt. De evaluatieverslagen laten zien dat de bijeenkomsten gewaardeerd werden. Vaak was er wel een afwachtende houding tav nieuwe methoden, maar door ermee aan de slag te gaan, zijn toch stappen gezet en ervaringen opgedaan. De inbreng op bijeenkomsten door onderzoekers is positief gewaardeerd en stimuleerde de uitwisseling tussen onderzoek en praktijk. Telkens weer valt op dat veel vernieuwingen helemaal niet bij de akkerbouwers aankomen; een voorbeeld: GEWIS, toch al 7
8 heel lang operationeel, maar een deel van de groep in het zuid oosten had er nog nooit van gehoord. Pas na demonstratie ervan werd men enthousiast. Aan de start van het project is nagegaan hoe de ondernemers stonden ten opzichte van de diverse methoden. Enkele voorzichtige lijnen (aandachtspunten) op basis van circa 50 % van de deelnemers luiden: Binnen de groepen zijn al een heel aantal geïntegreerde methoden bekend, hoewel sommigen vrij ver van de ondernemers lijken te staan. Er is nog de nodige onkunde tav geïntegreerde methoden. Computer gebaseerde adviessystemen worden nog weinig toegepast, als reden wordt aangegeven de onbekendheid van de systemen. LDS is al een heel oude techniek en wordt door vrijwel iedereen toegepast. In een aantal gevallen vindt men de methode te duur of heeft men er de materialen er niet voor. Bodemleven, groenbemesters, aaltjesbemonstering staat vrij hoog. Preventieve maatregelen, driftarme doppen en rassenkeuze worden veel toegepast Economische overwegingen spelen zeker mee PS. Het zijn wat lijnen en gerealiseerd moet worden dat dit al min of meer geselecteerde groepen waren die wat met Geintegreerde methoden zouden gaan willen. Na afloop van het project is bij de deelnemers geëvalueerd Op de vraag hoe men de bijeenkomsten van de studiegroep heeft ervaren antwoordde 22 % als voldoende, 76 % gaf een goede beoordeling en 2 % zelfs een zeer goede beoordeling. Het gemiddelde cijfer voor de bijeenkomsten was een 7,38. Suggesties voor verbetering zijn vrijwel niet gedaan. Een aantal opmerkingen waren meer aandacht voor afzet, er valt niet veel te verbeteren, we zijn `gangbaar` al scherp, kostprijs is erg belangrijk. Individuele coaching De deelnemers ( circa 12 personen) ontvangen in het eerst projectjaar 6 uur individuele ondersteuning en coaching bij de toepassing van de door hun gekozen vernieuwing op hun bedrijf. Daarnaast dient deze ondersteuning en coaching om ervaringen te monitoren en om de motivatie gaande te houden. Ook in het tweede projectjaar ontvangt de teler individuele coaching en ondersteuning. De omvang is dan wel minder; hij moet met meer vertrouwen de andere aanpakken weten uit te voeren. De coaching is dan 4 uur. Deze individuele aanpak blijft nog noodzakelijk om bij de akkerbouwers de gekozen aanpak goed te laten beklijven; er zijn soms duwtjes nodig en ervaringen moeten gedeeld worden. Daarnaast is aandacht voor risico s en kennisoverdracht lopende het seizoen erg belangrijk. Bij in het totaal 100 deelnemers is via individuele coaching getracht de implementatie van nieuwe technieken te begeleiden en te zorgen voor een verankering van de vernieuwingen. Tijdens deze contacten heeft veelvuldig kennisoverdracht plaats gevonden. Bij de deelnemers is na gegaan hoe men de individuele begeleiding heeft ervaren. 18 % vond voldoende, 75 % goed en 7 % zelfs zeer goed. Het kennisniveau van de begeleider vond 2 % van de deelnemers voldoende, 78 % vond het niveau goed en 20 % vond het kennisniveau zeer goed. De deelnemers konden niet aangeven wat ze gemist hadden in dit project. 8
9 Verwerking van de resultaten van monitoring Net na de start van het project vindt een zg nulmeting plaats in het gewas of het perceel waar de nieuwe aanpak voor wordt gekozen. Dit betreft dan gegevens over Dit om de verbetering of het effect van de gewijzigde aanpak zichtbaar te maken. In zowel het eerste als tweede jaar worden teeltregistraties en ervaringsgegevens verzameld. Al deze gegevens worden verwerkt en geanalyseerd. Hiermee wordt de milieuwinst en eventuele andere winsten of verliezen in beeld gebracht. Dit levert ondersteunend materiaal op ten behoeve van de communicatie. Gedurende het project zijn ervaringen en gegevens verzameld van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Het blijkt dat er binnen de groepen enorme verschillen in gebruik en toepassing zijn. Dit geeft elke keer weer aanleiding tot discussie en stimuleert veranderingen. Daarnaast is ook weer aan het eind van de groepsbijeenkomsten navraag gedaan over het gebruik van meer geïntegreerde methoden. De lijnen/aandachtspunten die voorzichtig uit deze evaluatie ( circa 75 deelnemers) getrokken kunnen worden luiden: Op de vraag welke methode pas ik niet toe en waarom niet is het volgende naar voren gekomen Het kosten aspect is een belangrijk argument om een methode niet toe te passen. Onbekend en risicovol ( dat hangt met elkaar samen) zijn ook redenen om het niet toe te passen. Kostenaspect is belangrijker dat het sparen van het milieu (ondernemers is niets menselijks vreemd) Het past niet op mijn bedrijf wordt veelvuldig genoemd, maar dat hangt ongetwijfeld weer samen met onbekendheid, geen materialen aanwezig ed. Op de vraag of ze een nieuwe methode zijn gaan toepassen sinds de start van het project gaven de deelnemers aan dat gemiddeld over alle methoden er 47 % door het project aan iets nieuws zijn begonnen. De vraag waarom ondernemers voor een methode kiezen gaf de volgende lijnen te zien; Een methode moet gewoon goed werken, met goed resultaat, dan gaat men er mee aan de slag. Het besparen van kosten is een zwaarder argument dan het sparen van het milieu of het gewas. Opvallend is dat veel ondernemers blijkbaar onvoldoende zicht hebben op het negatieve effect van gewasbeschermingsmiddelen op hun gewassen. De eis van de afnemer is vrijwel nergens een punt als het gaat om het kiezen voor een geïntegreerde methode. 9
10 Publiciteit en Communicatie Als onderdeel van het communicatieplan vindt o.a. een binnenloop dag voor de collega s plaats waarin de ervaringen met de nieuwe technieken wordt gedeeld. Met name de ondernemer die gekozen heeft voor de gewijzigde aanpak zal in deze communicatie een belangrijke rol spelen. Hij zal vertellen wat zijn ervaringen zijn. Daarnaast zullen ook nog losse uitwisselingsmomenten met de collega s zijn. Met name als er iets leuks te zien is. Naast deze binnenloop dag, die elk projectjaar per groep plaats vindt, wordt gezorgd voor ervaringsfeiten, tips en adviezen ten behoeve van nieuwsbrieven, websites etc. Voor een verdere toelichting wordt verwezen naar het communicatie plan. Vanuit de diverse groepen zijn een aantal extra PR activiteiten uitgevoerd, zoals inbreng op open dagen, bijvoorbeeld de Pootgoed innovatie dag in Noord Holland, inbreng in andere studiegroepen ed. Toch is gedurende de looptijd van het project de wens ontstaan om de hele sector Akkerbouw met een persoonlijke boodschap van deelnemende ondernemers te informeren over de successen van nieuwe en andere aanpakken. Dit geeft ook invulling aan de wens om met name de volgers met de resultaten te confronteren. In 2008 is twee keer een mailing naar akkerbouwers gegaan, aan het begin van het teeltseizoen en in september 2008 en daarnaast is in keer een electronische mail verzonden aan rond de 7000 akkerbouw adressen. De electronische tip was voorzien van een doorklik mogelijkheid naar meer informatie op de website van DLV Plant. Het bleek dat er behoorlijk wat ondernemers van deze mogelijkheid gebruik hebben gemaakt. Daarnaast is nagegaan hoeveel hits er uiteindelijk op de DLV Plant website met de informatie rondom geïntegreerde methoden zijn geweest. Voor een overzicht zie hieronder Electronische mailing, april 2008, lage doseringen,764 hits Electronische mailing, mei 2008, MLHD, 644 hits Electronische mailing, juni 2008, Rhizoctonia, 599 hits Electronische mailing, juli 2008, BOS, 1013 hits Electronische mailing, augustus 2008, 559 hits Electronische mailing, September 2008, Cercospora, 716 hits. Bij de extra informatie stond ook een contactpersoon van DLV Plant genoemd. Navraag leerde dat in enkele gevallen de DLV Plant adviseur is gebeld. Rapportage De ervaringen met de diverse technieken en aanpakken wordt gerapporteerd aan de andere groepen, maar ook aan financiers en andere beleidsmakers. Daarnaast wordt het onderzoek geïnformeerd over de resultaten van de aanpak, zodat zij daarmee hun onderzoeks aanpak desgewenst scherper kunnen formuleren. Binnen DLV Plant zijn de ervaringen uitgewisseld en ook is in de contacten met de onderzoekers feedback gegeven op de ervaringen met bepaalde technieken. Coordinatie en projectleiding De diverse activiteiten dienen goed op elkaar te worden afgestemd en verantwoording dient te worden afgelegd aan de financiers. Administratieve afhandeling naar alle partijen. Dit is conform projectplan uitgevoerd. 10
11 4. Conclusies en aanbevelingen Het project is vrijwel conform het voorgestelde projectplan uitgevoerd. Alleen is het niet gelukt om met 10 groepen ondernemers aan de slag te gaan. Eén groep is uiteindelijk niet doorgegaan. Dit hing oa samen met het feit dat de DLV Plant adviseur in Noord Holland, waar de groep gepland was, afscheid heeft genomen van DLV Plant. Het is daarna niet meer gelukt om alsnog aan de gang te gaan met die groep. In een aantal gevallen zijn niet alle groepsbijeenkomsten gehouden. Het blijkt dat ook ondernemers het steeds drukker krijgen en 6 groepsbijeenkomsten per jaar is een behoorlijk zware belasting. Het valt niet altijd mee om ondernemers te stimuleren om hun ervaringen en successen door te geven aan collega ondernemers. Dit moet je echt faciliteren, zelf nemen ondernemers daartoe niet veel initiatieven. Het gewasbeschermingsbeleid van LNV is voor de akkerbouwsector wat minder bedreigend, dus dat heeft niet veel weerstand opgeleverd. Wel blijft het lastig om geïntegreerde methoden, die soms meer tijd, inspanning of kosten vergen, aan de man te brengen. Ondernemers zijn daarin ook bijzonder kritisch en het veranderen van een aanpak vraagt tijd en aandacht. Toch zijn er in dit project weer door heel wat ondernemers stappen gezet. De samenwerking met de kennisinstellingen is goed geweest. Het blijkt voor zowel de ondernemers als voor de onderzoekers bijzonder waardevol om kennis en ervaringen met elkaar te delen. Wel is de rol van een adviseur die vanuit zijn overall visie op het bedrijf kan bezien of één en ander daadwerkelijk haalbaar is, belangrijk. Enkele aanbevelingen: Stimuleer projecten waarin onderzoek, advies en ondernemers samen werken aan veranderingen in de bedrijfsvoering. Onderzoeksresultaten dienen echt breed in de praktijk getoetst te worden voordat brede implementatie plaats vindt; alleen een artikel met de resultaten van een onderzoek is niet voldoende. Communicatie via electronische berichten verzonden met praktische tips geformuleerd door collega ondernemers lijken gelezen en gewaardeerd te worden. Er blijven grote verschillen in inzet en hoeveelheid van gewasbeschermingsmiddelen bestaan; hier is nog de nodige winst te behalen. Het wel of niet bekend zijn van nieuwe methoden is enorm belangrijk of een methode wordt toegepast. Kennis overdracht van innovaties en vernieuwingen blijft nodig. De sector laat nog veel mogelijkheden liggen om sprongen in geïntegreerde gewasbescherming te maken. Het is van groot belang dat intermediairen goed op de hoogte zijn van de mogelijkheden van geïntegreerde methoden; onderzoek zou de mogelijkheden nog beter moet verkopen. Willen nieuwe technieken door akkerbouwers overgenomen worden, dan is vertrouwen in de boodschapper en brenger van deze nieuwe technieken essentieel. Economische overwegingen spelen een belangrijke rol bij het wel of niet implementeren van innovaties. Zoeken naar win-win-win situaties is dus blijvend noodzakelijk. Samenvattend kan gesteld worden dat er in het project goed is gewerkt door adviseurs en ondernemers en dat dit project zeker heeft bijgedragen aan de verdere implementatie van geïntegreerde gewasbescherming in de akkerbouw sector. 11
12 12
IMPLEMENTATIE VAN AYM SYSTEMEN
KNELPUNTEN & AANBEVELINGEN BIJ IMPLEMENTATIE VAN AYM SYSTEMEN Dacom BIJ TELERS DIE DEELNEMEN IN EEN GEÏNTEGREERDE AARDAPPELKETEN Project: Integrale toepassing AYM in de keten (22) Dacom BV Postbus 2243,
Nadere informatieTrips Fax Project 2006
Trips Fax Project 2006 Uitvoerders: Prei telers H. Biemans, DLV Plant BV J. Hadders, Dacom PLANT Service BV Financiering door Productschap Tuinbouw 1 Inhoudsopgave 1. Problematiek... 3 2. Doelstelling...
Nadere informatieDe impact van Veldleeuwerik; 15 jaar verder
Duurzame landbouw Gezond voedsel - Vitaal platteland De impact van Veldleeuwerik; 15 jaar verder Gijs Kuneman 15 juni 2017 1 Evaluatievragen Inzet en motivatie Veldleeuwerikteler Inschatten van impact
Nadere informatieKennisontsluiting. Bodembiodiversiteit. Voor adviseurs, docenten en bedrijfsbegeleiders. Inhoud van het kennispakket.
Kennisontsluiting Bodembiodiversiteit Voor adviseurs, docenten en bedrijfsbegeleiders Inhoud van het kennispakket December 2013 Marjoleine Hanegraaf (NMI) (marjoleine.hanegraaf@nmi-agro.nl) & Frans van
Nadere informatieStaatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Jaargang 2015 69 Besluit van 6 februari 2015, houdende wijziging van het Besluit gewasbeschermingsmiddelen en biociden in verband met de invoering van een
Nadere informatieDuurzaam en helder naar de toekomst
Duurzaam en helder naar de toekomst De visie en ambitie van Nefyto Visie Voor een productieve en duurzame landen tuinbouw is geïntegreerde gewasbescherming een belangrijke voorwaarde. Deze land- en tuinbouw
Nadere informatieStichting ter Bevordering van de Agrarische Bedrijfs- en Gebiedsontwikkeling. Eindverslag
Stichting ter Bevordering van de Agrarische Bedrijfs- en Gebiedsontwikkeling Postbus 363 6700 AJ Wageningen Eindverslag Implementatie van biologische bedrijfssystemen op gangbare akkerbouwbedrijven Project
Nadere informatieGewasbeschermingsmonitor
Gewasbeschermingsmonitor Algemene informatie Gewasbeschermingsmonitor vervangt gewasbeschermingsplan Bij de gewasbeschermingsmonitor gaat het om diverse teeltmaatregelen. Denk hierbij aan teeltfrequentie
Nadere informatieSamenvatting rapportage Masterclass Energiebesparing op de werkvloer. In opdracht van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat
Samenvatting rapportage Masterclass Energiebesparing op de werkvloer 2016 In opdracht van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat Samenvatting rapportage Masterclass Energiebesparing op de werkvloer
Nadere informatieIntroductie van het sleepdoek in Groningen. Demonstratie bijeenkomst
Introductie van het sleepdoek in Groningen Demonstratie bijeenkomst Introductie van de sleepdoek in Groningen Demonstratiebijeenkomst Yvonne Gooijer (CLM) Wyncko Tonckens (DLV Plant) Jacob Dogterom (DLV
Nadere informatieTeelthandleiding. 6.2 beperking middelengebruik
Teelthandleiding 6.2 Beperking middelengebruik... 1 2 6.2 Beperking middelengebruik Versie: april 2018 Er zijn verschillende redenen om het middelengebruik terug te dringen: - kosten middelen; - beschikbaarheid
Nadere informatieLeertrajecten Het nieuwe veehouden voorjaar 2011 Samenvatting evaluatie
Leertrajecten Het nieuwe veehouden voorjaar 2011 Samenvatting evaluatie Hieronder vindt u de samenvatting van de ervaringen van de deelnemers van drie leertrajecten van Het nieuwe veehouden die in het
Nadere informatie: Periode 31 maart 2012 mei 2013
Eindrapportage praktijknetwerk Samen leren anders te snoeien Algemeen Naam aanvrager : Combinatie Mauritz B.V. Relatienummer : 200027099 Mede aanvrager Gemachtigde : Huverba BV : Baltissen Aanvraagnummer
Nadere informatieKnelpuntenrapportage nieuwe teelten
Knelpuntenrapportage nieuwe teelten Rapportage van de Afzet- en Teeltknelpunten bij a) Langwerpige radicchio, b) Grootbladige spinazie, c) Salatrio, d) Wortelpeterselie C. van Wijk PPO-agv, Lelystad Praktijkonderzoek
Nadere informatieJantineke Hofland Zijlstra, Wageningen UR Glastuinbouw
Toepassing van moleculaire technieken voor monitoring van bodemschimmels in de glastuinbouw: van droom naar werkelijkheid Jantineke Hofland Zijlstra, Wageningen UR Glastuinbouw Monitoring schimmels in
Nadere informatieImplementatieplan interactief beleid
Implementatieplan interactief beleid (juni 2010 t/m mei 2011) Gemeente Weert, 15 juli 2010 Portefeuillehouder interactief beleid: wethouder H. Litjens Regisseur wijkgericht werken: Marianne Schreuders
Nadere informatiePakket van maatregelen emissiereductie gewasbescherming open teelten: acties algemeen
Pakket van maatregelen emissiereductie gewasbescherming open teelten: acties algemeen Communicatie 2018 georganiseerd bopstellen communicatieplan (éénduidige boodschap, kennisoverdracht incl onderwijs
Nadere informatieFUNCTIEBESCHRIJVING BELEIDSMEDEWERKER ONDERZOEKSINFRASTRUCTUUR
FUNCTIEBESCHRIJVING BELEIDSMEDEWERKER ONDERZOEKSINFRASTRUCTUUR A. DOEL VAN DE FUNCTIE: Het beleidsthema vanuit theoretische en praktische deskundigheid implementeren en uitbouwen teneinde toepassingen
Nadere informatieAspecten van het gewasbeschermingsplan
Aspecten van het gewasbeschermingsplan In het gewasbeschermingsplan moeten de volgende aspecten aandacht krijgen: preventie; teelttechnische maatregelen; waarschuwings- en adviessystemen; niet-chemische
Nadere informatieGemeenten leggen de rode loper uit voor kwetsbare jongeren richting school en werk
Gemeenten leggen de rode loper uit voor kwetsbare jongeren richting school en werk 1.1 Rode loper coaching 2019-2020 Er is in 2019-2020 ondersteuning vanuit het ministerie van Justitie en Veiligheid beschikbaar
Nadere informatieSTICHTING VELDLEEUWERIK
TEGEARRE DJOERSAAM STICHTING VELDLEEUWERIK Stichting Veldleeuwerik is een uniek samenwerkingsverband tussen telers en verwerkende bedrijven om actief duurzame akkerbouw en -productie te stimuleren. Niet
Nadere informatieEindrapportage: Wieringermeer Preciezer in de bollenteelt
Eindrapportage: Wieringermeer Preciezer in de bollenteelt Datum: 23 juli 2008 In opdracht van: Contactpersoon: Projectleiding: Contactpersoon: Oostwaardhoeve De heer C. Sonneveld Nieuwesluizerweg 41B 1774
Nadere informatieFruittelers werken aan schoon water
Fruittelers werken aan schoon water Praktijknetwerk startbijeenkomst Vlijmen 18 november 2013 Partners Project ingediend door Alliance en 7 fruittelers Uitvoerende partijen zijn WUR en Bodata en gewasbeschermingshandel
Nadere informatieManagement summary - Flitspeiling: Week van passend onderwijs
Management summary - Flitspeiling: Week van passend onderwijs Van 24 t/m 28 maart vond de Week van Passend Onderwijs plaats. De Week is een initiatief van het ministerie van OCW en 22 onderwijsorganisaties,
Nadere informatieTraject Tilburg. Aanvragers: Gemeente Tilburg. Adviseur: Monique Postma, Alleato, CMO-net
Traject Tilburg Aanvragers: Gemeente Tilburg Adviseur: Monique Postma, Alleato, CMO-net Opgave: Beantwoorde ondersteuningsvraag In Tilburg is het traject Welzijn Nieuwe Stijl onderdeel van een groter programma
Nadere informatieDUURZAAM BODEMBEHEER IN DE LANDBOUW
DUURZAAM BODEMBEHEER IN DE LANDBOUW Samen de schouders onder duurzaam bodembeheer EEN GEZONDE BODEM IS IN BELANG VAN DE HELE MAATSCHAPPIJ Wageningen UR en het Louis Bolk Instituut hebben in opdracht van
Nadere informatieRAADSVOORSTEL. TITEL Toekomstgerichte media-agenda
RAADSVOORSTEL Van : Burgemeester en Wethouders Reg.nr. : 3802123v2 Aan : Gemeenteraad Datum : 14 juni 2011 Portefeuillehouder : Wethouder M.C. Barendregt Agendapunt : HB-6 B&W-vergadering : 31-05-2011
Nadere informatieNetwerkdag IKN Jan Broos, Adviesbureau Broos Water BV 20 april 2017
Het verbeteren van de waterkwaliteit; de rol van de landbouw Netwerkdag IKN Jan Broos, Adviesbureau Broos Water BV 20 april 2017 Broos Water BV Als praktijkgericht kennis- en adviesbureau werken wij aan
Nadere informatieVan gewasbescherming naar integrale aanpak plantgezondheid
Van gewasbescherming naar integrale aanpak plantgezondheid Helma Verberkt Beleidsspecialist Gewasbescherming / Plantgezondheid LTO Glaskracht Nederland 4 december 2013 Ontwikkelingen op nationaal en Europees
Nadere informatieENERGIE BESPAREN EN VERDUURZAMEN IN DE GLASTUINBOUW
Besparen en verduurzamen ENERGIE BESPAREN EN VERDUURZAMEN IN DE GLASTUINBOUW Over Kas als Energiebron Kas als Energiebron is het innovatie- en actieprogramma voor de glastuinbouw met als doel de uitstoot
Nadere informatieWAT IS DE FOCUS VAN JE WENS TOT VERBETERING BEHOEFTE BEPALEN INNOVATIEVERKENNER AANLEIDING ACHTERGROND INNOVATIEVRAAG
WAT IS DE FOCUS VAN JE WENS TOT VERBETERING BEHOEFTE BEPALEN INNOVATIEVERKENNER AANLEIDING ACHTERGROND INNOVATIEVRAAG WAT IS HET PROBLEEM ACHTER HET PROBLEEM BEHOEFTE BEPALEN 5X WAAROM PROBLEEMSTELLING:
Nadere informatieBiologische bestrijding van echte meeldauw in zomerbloemen. biokennis
Biologische bestrijding van echte meeldauw in zomerbloemen biokennis Biologische bestrijding van echte meeldauw in zomerbloemen Casper Slootweg Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, onderdeel van Wageningen
Nadere informatieHOOFDLIJNENAKKOORD WATERZUIVERING IN DE GLASTUINBOUW
HOOFDLIJNENAKKOORD WATERZUIVERING IN DE GLASTUINBOUW LTO Glaskracht Nederland, Nederlandse Stichting voor Fytofarmacie (Nefyto), Unie van Waterschappen (UvW), Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG),
Nadere informatieNieuwsflits. Evaluatieonderzoek naar de Regeling palliatieve terminale zorg
Nieuwsflits Inhoud Evaluatieonderzoek naar de Regeling palliatieve terminale zorg 1. Adviesrapport bureau HHM is openbaar gemaakt Pagina 1 2. Conclusies en advies HHM voor toekomst Pagina 1 3. Kamerbrief
Nadere informatieProjectplan MKB Roadmaps 3.0
Projectplan MKB Roadmaps 3.0 In 2013 is MKB Roadmaps voor het eerst opgestart, met als doelstelling om (aspirant) ondernemers te helpen om de zakelijke kant van hun innovatie te ontwikkelen. Wegens succes
Nadere informatie12. Kennisbenutting door onderzoek
12. Kennisbenutting door onderzoek Kennisbenutting door onderzoek: Hoe zorg ik dat mijn onderzoek wordt gebruikt? Anje Ros Lector Leren en Innoveren, Fontys Wie ben ik Lector FHKE Leren & Innoveren AOS
Nadere informatieBestuurlijke afspraken in het kader van de voorbereiding transitie Jeugdzorg
Bestuurlijke afspraken in het kader van de voorbereiding transitie Jeugdzorg Ter voorbereiding op de transitie maken gemeenten, georganiseerd in zes regio s, en Gedeputeerde Staten van provincie Utrecht,
Nadere informatieFUNCTIEFAMILIE 4.2 Beleidsthemabeheerder
Doel van de functiefamilie Het beleidsthema vanuit theoretische en praktische deskundigheid implementeren en uitbouwen teneinde toepassingen omtrent het thema te initiëren, te stimuleren en te bewaken
Nadere informatieVergroting van de toegankelijkheid van de SVO regeling in 2019
Vergroting van de toegankelijkheid van de SVO regeling in 2019 0. Samenvatting De Subsidieregeling Versterking Omgevingsveiligheid (SVO) BRZO-sector is per 1 april 2019 door het ministerie van Infrastructuur
Nadere informatieVergroening van de landbouw: hoe maken we stappen/ hoe maken we sprongen? Jolanda Wijsmuller, BCS
Vergroening van de landbouw: hoe maken we stappen/ hoe maken we sprongen? Jolanda Wijsmuller, BCS Markt trends Vraag naar veilig en duurzaam geteeld voedsel Sterkere focus op voedselkwaliteit en gezonde
Nadere informatieInnovatie Prestatie Contracten Informatie voor deelnemende ondernemers IPC-tender 4 (2013)
Innovatie Prestatie Contracten Informatie voor deelnemende ondernemers IPC-tender 4 (2013) Geachte ondernemer, Samen met meer dan 3.000 bedrijven maakt u gebruik van de Innovatie prestatie contracten (IPC).
Nadere informatie7. Conclusies en aanbevelingen
7. Conclusies en aanbevelingen 7.1 Algemeen Op CBS Het Galjoen worden al goede initiatieven genomen om de ouderbetrokkenheid te stimuleren en te vergroten, ook al kan er nog het één en ander aan uitgebreid
Nadere informatieFactsheet POP 3 Gelderland Natuurinclusieve Landbouw 2018
Factsheet POP 3 Gelderland Natuurinclusieve Landbouw 2018 Relevante regelgeving Openstellingsbesluit. In het openstellingsbesluit Natuurinclusieve Landbouw 2018 zijn het subsidieplafond en de openstellingsperiode
Nadere informatieDrempels. droom. werkelijkheid
Drempels tussen droom en werkelijkheid Een dynamisch groen kennissysteem, midden in de praktijk In de groene sector spelen vraagstukken waar direct en gerichte antwoorden voor nodig zijn. Goede oplossingen
Nadere informatieNieuwsbrief Resultaten evaluatie
Nieuwsbrief Resultaten evaluatie Toen het project 2030 werd gestart, is aan de gemeenteraad toegezegd dat na vier afgeronde en het project geëvalueerd zou worden. In april heeft het projectteam 2030 een
Nadere informatieGa in de Businesscase ook in op het bredere economisch/financieel perspectief en denk daarbij aan:
In deze toelichting vindt u een handreiking voor een businesscase specifiek gericht op innovatie (met uitsluiting van fieldlabs) (1) of fieldlabs (2) of koolstofarme economie (3). 1. Voor Innovatie: Het
Nadere informatieTeelt van lelies in goten in de grond in Drenthe, 2012
Teelt van lelies in goten in de grond in Drenthe, 2012 Casper Slootweg Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, onderdeel van Wageningen UR Business Unit Bloembollen, Boomkwekerij en Fruit Februari 2013 Programma
Nadere informatieGezonde en transparantie bloembollenteelt
Gezonde en transparantie bloembollenteelt Akersloot 20 november 2014 Onderwerpen Kennismaking Route 2023 gezonde en transparante bloembollensector Kennismaking: Conno de Ruijter Kennismaking: Stuurgroep
Nadere informatieEVALUATIERAPPORT LOKS ZIEKTEPREVENTIE EN GEZONDHEIDSPROMOTIE BIJ SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN: INZICHTEN EN STRUIKELBLOKKEN 2015
EVALUATIERAPPORT LOKS ZIEKTEPREVENTIE EN GEZONDHEIDSPROMOTIE BIJ SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN: INZICHTEN EN STRUIKELBLOKKEN 2015 dr. Kaatje Van Roy en prof. dr. Sara Willems Februari 2016 In opdracht van
Nadere informatieSubsidiebesteding wetenschappelijk onderzoek
Subsidiebesteding wetenschappelijk onderzoek Informatie voor onderzoekers en andere betrokkenen Aids Fonds Keizersgracht 392 1016 GB Amsterdam Contactpersoon Marein de Jong, Irene Keizer Titel Beleidsadvies
Nadere informatieProjectpartijen. Initiatiefnemers LTO-Noord ForFarmers Hendrix Waterschap Rijn en IJssel
Carel de Vries Aanleiding Toekomstvisie LTO Noord-Gelderland Sectorvisie mestbeleid: Koersvast richting 2020 Deltaplan Agrarisch Waterbeheer Watervisie 2030, Water schap Rijn en IJsselAgenda Achterhoek
Nadere informatieKnelpuntenrapportage nieuwe teelten Rapportage van de Afzet- en Teeltknelpunten bij a) rucola, b) aardpeer, b) pastinaak c) Aziatische bladgewassen.
Knelpuntenrapportage nieuwe teelten Rapportage van de Afzet- en Teeltknelpunten bij a) rucola, b) aardpeer, b) pastinaak c) Aziatische bladgewassen. C. van Wijk PPO-agv, Lelystad Praktijkonderzoek Plant
Nadere informatieWelkom bij de Vrijwilligersacademie Amsterdam!
Pagina 1 van 5 Welkom bij de Vrijwilligersacademie Amsterdam! Informatiebrief voor directie en management van (potentiële) afnemers van diensten van de Vrijwilligersacademie Amsterdam. Wij willen u allereerst
Nadere informatieDeelrapportage 1: Opzet van het project. Project verandering van spijs. TNO Kwaliteit van Leven. TNO-rapport. KvL/APRO/2007.
TNO Kwaliteit van Leven TNO-rapport KvL/APRO/2007.198/11410/Hef/stn Deelrapportage 1: Opzet van het project Arbeid Polarisavenue 151 Postbus 718 2130 AS Hoofddorp www.tno.nl/arbeid T 023 554 93 93 F 023
Nadere informatieVoor wie doet u het allemaal? Ontdek het met uw eigen Verdienmodel
Voor wie doet u het allemaal? Ontdek het met uw eigen Verdienmodel Voor wie doet u het eigenlijk allemaal? Veel ondernemers werken met passie aan hun product of dienst. Dan komt het weleens voor dat ondernemers
Nadere informatieDe leden van de raad van de gemeente Groningen (050)
Voortgang en borging Kansen in Kaart J.Y. Bruining De leden van de raad van de gemeente Groningen (050) 367 62 68-6537682 - Geachte heer, mevrouw, In deze brief informeren wij u over de voortgang in het
Nadere informatieWAT VAN JEZELF IS, DAAR BEN JE ZUINIG OP!
PRO Kaag en Braassem p/a Tjalk 18, 2377 CK Oude Wetering info@prokaagenbraassem.nl Kaag en Braassem, maart 2018 WAT VAN JEZELF IS, DAAR BEN JE ZUINIG OP! Initiatiefvoorstel: Right to challenge Inleiding
Nadere informatieFUNCTIEFAMILIE 5.3 Projectmanagement
Doel van de functiefamilie Leiden van projecten en/of deelprojecten de realisatie van de afgesproken projectdoelstellingen te garanderen. Context: In lijn met de overgekomen normen in termen van tijd,
Nadere informatie7-1-2009. Kennis- en InformatieCentrum Kleinfruit. Heino van Doornspeek stand van zaken januari 2009
Heino van Doornspeek stand van zaken januari 2009 Doelen & uitgangspunten: Ontwikkelen vitaal en centraal kennissysteem met meerwaarde voor (houtig) kleinfruitsector Goede kennisontwikkeling en -doorstroming
Nadere informatieCommunicatieplan [3.C.2] HOOIJER Renkum B.V. HOOIJER Wegenbouw B.V. Versie d.d. 5-6-2015
Communicatieplan [3.C.2] HOOIJER Renkum B.V. HOOIJER Wegenbouw B.V. Versie d.d. 5-6-2015 Inhoudsopgave Nr. Titel Pagina 1. Inleiding 3 2. Eisen vanuit de CO2 prestatieladder 3 3. Communicatiedoelstellingen
Nadere informatieCommunicatieplan [3.C.2] HOOIJER Renkum B.V. HOOIJER Wegenbouw B.V.
Communicatieplan [3.C.2] HOOIJER Renkum B.V. HOOIJER Wegenbouw B.V. Versie d.d. 11-7-2013 Geactualiseerd d.d. 04-10-2013 Geactualiseerd d.d. 09-05-2014 Inhoudsopgave Nr. Titel Pagina 1. Inleiding 3 2.
Nadere informatieAan de raad van de gemeente Lingewaard
6 Aan de raad van de gemeente Lingewaard *14RDS00194* 14RDS00194 Onderwerp Nota Risicomanagement & Weerstandsvermogen 2014-2017 1 Samenvatting In deze nieuwe Nota Risicomanagement & Weerstandsvermogen
Nadere informatieGewasbeschermingsplan 2011
Preventie Gewas: Logboek 1. Grondgebonden ziekten / plagen. 2. Goed uitgangsmateriaal. 3. Rassenkeuze. 4. Bedrijfshygiëne Afdekken afvalhopen Reinigen machines 5. Aaltjes beheersstrategie. 6. Vrucht- en
Nadere informatieOndernemend werken in welzijnsorganisaties
Training & Advies Ondernemend werken in welzijnsorganisaties Betere resultaten met nieuwe competenties Ondernemend werken in welzijnsorganisaties De welzijnssector is sterk in beweging, dat weet u als
Nadere informatieHoofdlijnen van de landelijke monitoring en evaluatie van de matchingsregeling
Matchingsregeling Cultuureducatie met kwaliteit in het primair onderwijs Hoofdlijnen van de landelijke monitoring en evaluatie van de matchingsregeling Waarom monitoren en evalueren? Het Fonds voor Cultuurparticipatie
Nadere informatieGezonde bodem, precisielandbouw & weerbaar gewas. onderdeel van Koepelproject plantgezondheid bomen en vaste planten
Gezonde bodem, precisielandbouw & weerbaar gewas onderdeel van Koepelproject plantgezondheid bomen en vaste planten Doel van project Door middel van beperkte eerste ervaringen in een project waarin boomkwekers
Nadere informatieMaatregelen duurzame gewasbescherming Actualisatie 2007
Maatregelen duurzame gewasbescherming Actualisatie 2007 Champignon Redactie Johan Baars & Jo Rutjens Janjo de Haan Hanja Slabbekoorn Praktijkonderzoek Plant & Omgeving B.V. december 2007 2007 Wageningen,
Nadere informatieWaarde netwerk Onkruidbestrijding op basis van verdienmodellen
Waarde netwerk Onkruidbestrijding op basis van verdienmodellen Vanuit de praktijk samen vernieuwend en duurzaam implementeren van KRW maatregelen Opzet Waarde netwerk 4 Achtergrond: Waarom waardenetwerken?
Nadere informatieImplementeren van een zorginnovatie. Heel gewoon.
Implementeren van een zorginnovatie. Heel gewoon. zorgvannu.nl Innoveren in de zorg, dat is heel erg zorg van nu. Het kan zelfs zo zijn dat wat je collega innovatief vindt, jij als dagelijkse routine ziet,
Nadere informatieTerugzine. Samen kennis maken. Samenwerking in de groene kolom is uniek. Lezen en laten lezen! Win-win voor onderwijs en bedrijfsleven
Terugblik Meerjarenafspraak 2006-2010 Terugzine Magazine van de Groene Kennis Coöperatie met succesprojecten van de afgelopen vijf jaar Lezen en laten lezen! Gooi mij niet weg maar geef me door! Of kijk
Nadere informatiePresentatie Sturing en Monitoring 1Gezin1Plan
Presentatie Sturing en Monitoring 1Gezin1Plan Bijeenkomst managers en beleidsmedewerkers gemeenten en aanbieders Hollands Midden oktober 2017 Annelies Kooiman, adviseur Leren Professionaliseren Movisie
Nadere informatie3 e ARTIKEL RISICOMANAGEMENT HET RISICOPROFIEL; EEN METHODE OM RISICO'S TE KENNEN OP ESSENTIËLE MOMENTEN IN HET BOUWPROCES
3 e ARTIKEL RISICOMANAGEMENT HET RISICOPROFIEL; EEN METHODE OM RISICO'S TE KENNEN OP ESSENTIËLE MOMENTEN IN HET BOUWPROCES 1 Onvermoede tegen- (of mee)vallers In de dagelijkse bouwpraktijk komt het voor
Nadere informatieEind rapportage Agrobiodiversiteit en Duurzaam bodembeheer in de Provincie Limburg (Venray e.o)
Eind rapportage Agrobiodiversiteit en Duurzaam bodembeheer in de Provincie Limburg (Venray e.o) Uitgevoerd in opdracht van : Vereniging Innovatief Platteland p/a Postbus 6166 t.a.v. J. Hermans 5960 AD
Nadere informatiePLG Leerkrachten middenbouw. maart PLG Leerkrachten (2) Agenda. Introductie. De toetsanalyse en vervolgstappen centraal
PLG Leerkrachten (2) PLG Leerkrachten middenbouw maart 2011 vs 1.0 100422 Agenda 1. Introductie 2. De toetsanalyse en vervolgstappen centraal 1.1: 1.2: 1.3: 1.4: Programma en doelen schooljaar 2010-2011
Nadere informatieInnoveren = Marktgericht communiceren
Innoveren = Marktgericht communiceren Inleiding Adviseurs bij Syntens constateren bij bedrijven vaak een gebrek aan aandacht voor de markt. Veel ondernemingen hebben een verstoorde marktdynamiek. Door
Nadere informatieMarktconsultatie Algemeen Maatschappelijk Werk. Consultatiedocument Gemeente Renkum 2016
Marktconsultatie Algemeen Maatschappelijk Werk Consultatiedocument Gemeente Renkum 2016 1. Consultatiedocument 1.1 Aanleiding Vanaf 2015 is de gemeente Renkum verantwoordelijk voor een breed pakket aan
Nadere informatieMemorandum of Understanding inzake de totstandkoming binnen Nederland van een Expert Centre voor Speciality Crops
Memorandum of Understanding inzake de totstandkoming binnen Nederland van een Expert Centre voor Speciality Crops Met dit Memorandum geven de genoemde partijen aan een Expert Centre voor Speciality Crops
Nadere informatieBedrijfskaart. Biodiverse Bloembollenteelt
1 DOEL De gezondheid en productie van uw gewassen hangt af van zowel techniek als van een natuurlijk evenwicht. U werkt immers met levend materiaal. In de praktijk gaat om het verzorgen van het bodemleven,
Nadere informatieKENNISBUNDEL. Biologische aardappelen. Mei 2013 KOSTPRIJZEN AARDAPPELEN. www.dlvplant.nl
KENNISBUNDEL Biologische aardappelen Mei 2013 TEELTTECHNISCHE ASPECTEN LOOFDODEN ZIEKTEN EN PLAGEN / INSECTEN ZIEKTEN EN PLAGEN / VIRUSZIEKTEN ZIEKTEN EN PLAGEN / PHYTOPHTHORA INFESTANS ZIEKTEN EN PLAGEN
Nadere informatieFlexibele subsidies 2018: Thema - Positieve Gezondheid
Flexibele subsidies 2018: Thema - Positieve Gezondheid Aanvraagperiode 22 maart tot en met 6 mei 2018 Flexibele subsidies 2018 Net als in voorgaande jaren kunnen vrijwilligersorganisaties ook in 2018 subsidie
Nadere informatieEindverslag Aaltjeswijzer
Eindverslag Aaltjeswijzer Geprikkeld door Aaltjes Auteur: J.Dogterom (DLV Plant) in samenwerking met PPO-agv en HLB Project in het kader van de Subsidieregeling demonstratie- en kennisoverdrachtprojecten
Nadere informatieOverzicht : Demonstraties en presentaties Meet&Green 2011 Volgorde : - Datum : 1 juni 2011
DEMONSTRATIES en PRESENTATIES Overzicht : Demonstraties en presentaties Meet&Green 2011 Volgorde : - Datum : 1 juni 2011 Inhoud: Onderwerp: GPS toepassingen Onderwerp: Onkruidbestrijding Onderwerp: Gewasbescherming
Nadere informatieInnovatiebudget Sociaal Domein gemeente Arnhem
Innovatiebudget Sociaal Domein gemeente Arnhem Eind juli is de eerste ronde afgerond voor de besteding van het regionale Innovatiebudget Sociaal Domein. In deze ronde is niet het volledige beschikbare
Nadere informatieStartnotitie Visie winkelcentra Heemstede- fase 2
Startnotitie Visie winkelcentra Heemstede- fase 2 1. Inleiding In het collegeakkoord voor de periode 2014-2018 is als één van de doelstellingen geformuleerd: Het college zet zich in voor een florerende
Nadere informatieBedrijfsartikelen & Kantinebijeenkomsten
Bedrijfsartikelen & Kantinebijeenkomsten Duurzame energie en energiebesparing 2011 in de paddenstoelenteelt. DLV Plant Postbus 6207 5960 AE Horst Expeditiestraat 16 a 5961 PX Horst T 077 398 75 00 F 077
Nadere informatieDilemma s biodiversiteit en gewasbescherming landbouwbedrijf.
Dilemma s biodiversiteit en gewasbescherming landbouwbedrijf. Gewasbescherming en FAB: Functionele Agro Biodiversiteit: Conflicterend of aanvullend? Gewasbescherming en FAB: De akkerrand als oplossing?
Nadere informatieFlexibele subsidies 2018: Thema - Weerbaar opvoeden en competenties versterken
Flexibele subsidies 2018: Thema - Weerbaar opvoeden en competenties versterken Aanvraagperiode 27 augustus tot en met 5 oktober 2018 Flexibele subsidies 2018 Net als in voorgaande jaren kunnen vrijwilligersorganisaties
Nadere informatieConsultancy duurzaam gebruik van meeldauwmiddelen
Consultancy duurzaam gebruik van meeldauwmiddelen DLV Plant Postbus 7001 6700 CA Wageningen Agro Business Park 65 6708 PV Wageningen T 0317 49 15 78 F 0317 46 04 00 In opdracht van: Begeleidende groep
Nadere informatieFunctieprofiel: Adviseur Functiecode: 0303
Functieprofiel: Adviseur Functiecode: 0303 Doel (Mede)zorgdragen voor de vormgeving en door het geven van adviezen bijdragen aan de uitvoering van het beleid binnen de Hogeschool Utrecht kaders en de ter
Nadere informatieMaatschappelijke stage in gemeentebeleid. Typetest
Maatschappelijke stage in gemeentebeleid Typetest MOVISIE ondersteunt u MOVISIE ondersteunt en adviseert gemeenten bij de invoering van maatschappelijk makelaarsfunctie. Heeft u vragen over het opzetten
Nadere informatieJaarplan Gewasbescherming
Jaarplan Gewasbescherming Branchevereniging Sport en Cultuurtechniek Branchevereniging Sport en Cultuurtechniek Jaarplan Gewasbescherming De Branchevereniging Sport en Cultuurtechniek (BSNC) presenteerde
Nadere informatieRapportages Regio-overleggen Agrarisch Water d.d.6 juli 2017
Rapportages Regio-overleggen Agrarisch Water d.d.6 juli 2017 Inhoudsopgave Regio Groningen-Friesland-Noord-Drenthe... 2 Regio Zuid-Drenthe, Overijssel, Gelderland... 3 Regio Noord Holland en Flevoland...
Nadere informatieCommunicatieplan CO2-Prestatieladder 2016
Marssteden 66 7547 TD Enschede Postbus 461 7500 AL Enschede Telefoon 053-460 06 00 Fax 053-460 06 24 info@koopmans.nl www.koopmans.nl IBAN NL20ABNA0496344447 BIC ABNANL2A KvK 06028999 BTW NL001401889B01
Nadere informatieMededeling van het college aan de gemeenteraad ( )
Onderwerp: Kaderrapportage DDK 2015, EPG-onderzoeksrapport en opzet eerste evaluatie De Doetinchemse Keuze Portefeuillehouders: Wethouder Sluiter, wethouder Telder, wethouder Langeveld Datum: 19 april
Nadere informatieGewasbeschermingsmonitor
Gewasbeschermingsmonitor 1. Bedrijfsgegevens en Bouwplan: Jaar Perceel Ras Bedrijf Gewas Maat Adres Zaai / plantdatum Hoeveelheid Postcode Teeltfrequentie Bodemanalyse aanwezig Woonplaats Voorvrucht Aaltjesanalyse
Nadere informatiePeeters Financieel Advies Groenestraat PT Dorst Tel:
Peeters Financieel Advies Groenestraat 18 4849 PT Dorst Tel: 0161-416770 www.peetersadvies.com Over Peeters Financieel Advies Peeters Financieel Advies is opgericht in 2007 door Pascal Peeters. Peeters
Nadere informatieMechanische bestrijdingsmethoden in de landbouw per gewas,
Mechanische bestrijdingsmethoden in de landbouw per gewas, 1995-2012 Indicator 30 juni 2015 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens
Nadere informatieZICHT OP DE BODEMSTRUCTUUR: Van de bodem én van elkaar leren!
ZICHT OP DE BODEMSTRUCTUUR: Van de bodem én van elkaar leren! In het project Zicht op de Bodemstructuur nemen Flevolandse buur(t)mannen sámen met een deskundige de bodemkwaliteit onder de loep. Om op deze
Nadere informatieFlexibele subsidies 2018: Thema - Samen voor de Stad
Flexibele subsidies 2018: Thema - Samen voor de Stad Aanvraagperiode 27 augustus tot en met 5 oktober 2018 Flexibele subsidies 2018 Net als in voorgaande jaren kunnen vrijwilligersorganisaties ook in 2018
Nadere informatieWe spreken af bij de waterkant. Winterswijk, 12 april 2017
We spreken af bij de waterkant Winterswijk, 12 april 2017 1 We spreken af bij de waterkant Ruim 40 deelnemers kwamen op 12 april 2017 naar Winterswijk voor de workshop We spreken af bij de waterkant. Het
Nadere informatie