Valpreventie. Tips en adviezen voor in de thuissituatie

Transcriptie

1 Valpreventie en adviezen voor in de thuissituatie

2 Inhoud 1 Persoonsgebonden risicofactoren Algemeen Zien Continentie Bewegen Vergeten en valangst Medicatie 12 2 Omgevingsgebonden risicofactoren Algemeen Verlichting Vloeren Trap Woonkamer Keuken Slaapkamer Badkamer en toilet Tuin Schoeisel Rollator 25 3 Ondanks alles toch gevallen? 26 4 Hulpmiddelen 28 5 Ergotherapeutisch advies aan huis 29 6 Informatie 29 AZ Klina 2

3 Inleiding Deze informatiebrochure heeft als doel u praktische informatie te geven over hoe men een valpartij in de thuissituatie kan voorkomen. U kreeg deze brochure na een gesprek met een ergotherapeut. Deze gaf u tips om ervoor te zorgen dat u langer veilig thuis kan wonen. Dit advies is natuurlijk vrijblijvend. Deze brochure kan als geheugensteuntje dienen voor de gegeven tips en adviezen. U zal hier een aantal handige tips vinden die het dagelijks leven in huis gemakkelijker en veiliger kunnen maken. Indien u op één van de volgende vragen ja antwoordt geeft dit aan dat u een verhoogd valrisico heeft: Bent u het afgelopen jaar gevallen? Hebt u problemen met evenwicht of mobiliteit? Hebt u angst om te vallen? Vallen is een veel voorkomend probleem bij ouderen. Ongeveer één op drie thuiswonende 65-plussers valt één maal per jaar. Eén derde van deze ouderen valt zelfs herhaaldelijk. Ondanks de hoge cijfers wordt deze problematiek helaas onderschat. Een valincident kan nochtans verschillende negatieve gevolgen met zich meebrengen op fysiek, psychosociaal en financieel gebied. De gevolgen van een valincident kunnen dus zeer uiteenlopend zijn, maar de toekomst wordt steeds op korte en/of lange termijn beïnvloed na een val. 1 1 Expertisecentrum Val- en fractuurpreventie Vlaanderen (2018). Valproblematiek. Geraadpleegd op 3 september 2018, via AZ Klina 3

4 Lichamelijke letsels kunnen variëren tussen kleine trauma s (bijvoorbeeld: verstuikingen, snijwonden, schaafwonden en kneuzingen) en ernstige verwondingen (bijvoorbeeld: breuken en ernstige bloedingen), met soms een ziekenhuisopname tot gevolg. Even belangrijk is de valangst die ontstaat na een val. Men komt vaak in een neerwaartse spiraal terecht. Wie immers door angst minder beweegt, verliest conditie en spierkracht en heeft daardoor meer kans om opnieuw te vallen. Dit kan op zijn beurt gevolgen hebben op het sociale leven doordat activiteiten worden vermeden. De angst om opnieuw te vallen heeft dus invloed op de levenskwaliteit. De combinatie van een lang herstel en blijvende lichamelijke beperkingen zijn mogelijk eveneens de oorzaak van vereenzaming en sociale isolatie. Bovendien kan een val heel wat kosten met zich meebrengen: de ziekenhuisfactuur, een doktersbezoek, een (kort)verblijf in een revalidatiecentrum of een woonzorgcentrum, het herstellen van schade Zowel persoonsgebonden als omgevingsgebonden oorzaken kunnen aan de basis liggen van een valincident. Het is echter zelden slechts één enkele risicofactor die aanleiding geeft tot een val. Dikwijls zijn er meerdere oorzaken van een valincident. Hoe meer risicofactoren er aanwezig zijn, hoe groter het valrisico. 1 Zonder volledig te zijn willen wij uw aandacht vestigen op een aantal factoren die het valrisico kunnen verhogen. En dus geven wij daarom graag in de volgende hoofdstukken een aantal nuttige tips en vrijblijvende adviezen om vallen te voorkomen. Als u na het doornemen van deze brochure nog vragen heeft, kunt u hiermee altijd terecht bij uw huisarts of bij de ergotherapeut die actief is op de dienst waar u of uw familielid verblijft. AZ Klina 4

5 1 Persoonsgebonden risicofactoren Persoonsgebonden valrisicofactoren zijn eigen aan het lichaam of staan in verband met bepaalde gewoontes of handelingen. Er zijn een aantal beïnvloedbare factoren, maar er zijn ook nietbeïnvloedbare factoren zoals het feit dat het valrisico stijgt met de leeftijd en dat ouderen die reeds gevallen zijn een hoger risico lopen om opnieuw te vallen. 1.1 Algemeen Slijtage van heup- of kniegewricht kan leiden tot moeizamer stappen en valgevaar. Gevorderde leeftijd brengt soms lichamelijke ongemakken met zich mee. Osteoporose kan de oorzaak zijn van een fractuur. Vraag dan raad aan uw (huis)arts. Problemen met het evenwicht of een afwijkend gangpatroon zoals schuifelen of zeer kleine pasjes nemen, kunnen een val veroorzaken. Voetproblemen zoals blaren, eelt, ingegroeide nagels, pijnlijke voeten zorgen ervoor dat we minder stabiel stappen omdat we pijn voelen. Beslis tijdig een loophulpmiddel aan te schaffen zoals een wandelstok of rollator en stap met een rechte houding door het leven. Hef de voeten altijd goed op van de grond en probeer geen te grote, maar ook geen te kleine passen te nemen. Een regelmatige pedicurebeurt kan veel voetproblemen verhelpen. AZ Klina 5

6 Zorg voor veilig aanpassend schoeisel binnenshuis én buitenshuis (een brochure hierover is voorhanden in het ziekenhuis) 1.2 Zien Verminderd dieptezicht en het minder goed waarnemen van contrasten kunnen het valrisico vergroten. Ook het dragen van een bifocale bril of een bril op niet aangepaste sterkte kunnen leiden tot een valincident. Een jaarlijkse controle bij de oogarts en een aangepaste bril is aangewezen. Zet steeds uw leesbril af bij het stappen. Reinig dagelijks de glazen van uw bril. AZ Klina 6

7 1.3 Continentie Vaak en/of dringend naar het toilet moeten gaan verhoogt het valgevaar. Zeker s nachts. Ga op regelmatige tijdstippen naar toilet. Een toiletstoel naast het bed of dicht bij de slaapkamer kan s nachts nuttig zijn. Gebruik indien nodig aangepast incontinentiemateriaal. AZ Klina 7

8 1.4 Bewegen Onvoldoende bewegen is voor iedereen een slechte zaak. Hierdoor nemen spiermassa en spiersterkte af. Bovendien worden spieren en gewrichten stijf. Ook de bloedcirculatie verloopt dan moeizamer. Tracht dagelijks rustig te bewegen of te sporten: wandelen, fietsen, eventueel zwemmen Of schaf een hometrainer of pedalo-fietstrainer aan. Plan dan een half uurtje per dag beweging in. Of koppel het fietsen aan een dagelijks televisieprogramma. Uw half uurtje bewegen is dan zo voorbij! AZ Klina 8

9 Bruuske bewegingen of plots opstaan vanuit zit of lig kan een bloeddrukval veroorzaken. U wordt duizelig en kan vallen. Beweeg altijd rustig en vermijd plotse bewegingen. Neem de tijd wanneer u wil rechtkomen uit een stoel of zetel. Kijk vooruit en duw u op aan de armleuningen. Sta rustig recht. Als u uit bed komt, wacht dan even op de rand van het bed. Beweeg met handen en voeten om uw bloedcirculatie op gang te brengen. Kijk vooruit en kom langzaam recht als u zeker bent dat u niet meer duizelig bent. Op de volgende bladzijde wordt de bewegingsdriehoek weergegeven met de algemene richtlijnen om het valrisico aan te pakken door meer te bewegen. Voor individuele richtlijnen of een specifiek oefenprogramma in verband met beweging kan u steeds bij uw (huis)arts en/of kinesist terecht. AZ Klina 9

10 AZ Klina 10

11 1.5 Vergeten en valangst Dingen vergeten, zich niet kunnen concentreren op het stappen maar met andere dingen bezig zijn, de angst om te vallen, vermoeidheid, ziekte kunnen het valrisico doen stijgen. Breng structuur aan in uw dag. Dit vergemakkelijkt uw overzicht en zorgt ervoor dat uw dag rustig verloopt. Soms kan het gebruik van loophulpmiddelen (bijvoorbeeld: een wandelstok of rollator) ervoor zorgen dat de valangst vermindert. Beweeg soepel en zo ontspannen mogelijk. Neem uw tijd. Haast en spoed is zelden goed Let er op het personenalarmsysteem zowel overdag als s nachts te dragen en zowel binnen als buiten in de tuin. Meer informatie hierover kan u verkrijgen via de sociale dienst van het ziekenhuis of uw ziekenfonds. Gaat u verder van huis, schaf dan een senioren GSM met alarmfunctie aan. Ken uw vaste rust- en steunpunten in huis. Op bepaalde, strategische plaatsen in de woning kan u een stoel zetten om even te rusten of dit kan dienen als een goede houvast bij het stappen. Las rustpauzes in op regelmatige tijdstippen en na zware inspanningen zodat u de vermoeidheid voor bent. AZ Klina 11

12 1.6 Medicatie Het gebruik van medicatie zoals slaapmiddelen, kalmeermiddelen, antidepressiva of de combinatie van verschillende soorten geneesmiddelen zorgt voor een verhoogd valrisico. Neem altijd de medicatie in zoals voorgeschreven werd: de juiste dosis op het juiste tijdstip. Vraag hiervoor een medicatieschema bij de (huis)dokter. En maak gebruik van een pillenverdeeldoos zodat de medicatie voor een hele week kan worden klaargelegd. Meld nevenwerkingen en ongemakken aan uw arts. Neem slaapmedicatie pas in vlak voor het slapen gaan. Neem slaap- en kalmeermiddelen niet langer in dan nodig. Stop nooit zelf plots met medicatie, maar laat u begeleiden door uw (huis)dokter om deze af te bouwen. AZ Klina 12

13 2 Omgevingsgebonden risicofactoren Omgevingsgebonden valrisicofactoren zijn eigen aan de woon- en leefomgeving of de inrichting hiervan. Aangezien er in en om het huis heel wat kleine gevaren aanwezig zijn volgt hier een uitgebreide opsomming van tips. 2.1 Algemeen Zorg voor voldoende bewegingsruimte in alle kamers. Een doorgang van 85 cm is meestal voldoende. Veilige steunpunten en/of extra geplaatste handgrepen zorgen ervoor dat u veilig recht kan komen en u zich veilig kan verplaatsen. Wanneer trappenlopen moeilijk wordt, overweeg dan uw bed beneden te plaatsen en gelijkvloers te gaan wonen. Denk erover een personenalarmsysteem of een senioren GSM met alarmfunctie aan te schaffen. Draag dit personenalarm zowel overdag als s nachts. AZ Klina 13

14 Werk overal scherpe hoeken weg. Als u dan toch valt is de kans op ernstige verwondingen kleiner. Zorg dat de telefoon op een goed bereikbare centrale plaats staat of dat u een draagbare telefoon of GSM bij de hand hebt (bijvoorbeeld: in de zak van uw kledij of een heuptasje). Buren of familie hebben best een sleutel. Steek geen sleutel aan de binnenkant van de deur. Voorzie hier en daar een deken en/of kussens in de woning om u na een val mee te bedekken zodat u niet onderkoeld geraakt.. AZ Klina 14

15 2.2 Verlichting Zorg voor voldoende verlichting in heel het huis, vooral op de trap en de weg van de slaapkamer naar de badkamer of het toilet is dit erg belangrijk. Zorg voor een lichtknop of nachtlampje bij uw bed, zodat u niet in het donker hoeft op te staan... AZ Klina 15

16 2.3 Vloeren Losliggende bedrading op de vloer dient weggewerkt te worden. Laat ook niets rondslingeren op de vloer. Oneffenheden in de vloer (bijvoorbeeld: losliggende tegels) worden best weggewerkt of vastgelegd. Opstapjes en drempels kan men wegwerken door middel van een hellend vlak met antisliplaag of een drempelaanpasser. Verwijder losliggende matten en tapijten met opkrullende hoeken, want dit is erg gevaarlijk. Indien ze niet verwijderd worden, leg deze dan zeker vast met een dubbelzijdige tape of leg er een antisliplaag onder. Maak de vloer na het morsen van dranken of etenswaren zo vlug mogelijk schoon. Lukt dit niet, gooi er dan iets over zodat u er niet doorheen stapt. Vraag zo snel mogelijk aan iemand anders het op te kuisen. Denk aan een grijphulp om zaken van de grond op te rapen. AZ Klina 16

17 2.4 Trap Voorzie een stevige trapleuning op ongeveer 90 cm hoogte, als het kan aan beide zijden van de trap. Verwijder de traploper of kijk regelmatig na of de loper nog stevig vastligt. Laat geen voorwerpen op de treden liggen. Duid de treden van de trap aan zodat u deze niet mist. Gebruik hiervoor bijvoorbeeld een gekleurde strip of sticker, dit is te vinden in een doe-het-zelfzaak. Draagt u een dubbelzichtbril, wees dan extra voorzichtig op de trap. Ga altijd rustig de trap op en af. De trap achterwaarts afdalen is veiliger. Oefen dit de eerste keren met een begeleider. Om het nemen van de trap te vermijden kan overwogen worden om een bed op de benedenverdieping te plaatsen. Een traplift is een verstandige keuze naar de toekomst toe. Hiervoor kan beroep worden gedaan op de Vlaamse Aanpassingspremie. Daarnaast is het een goed idee om bij uw gemeentehuis te informeren naar eventueel bijkomende premies die van toepassing zijn. AZ Klina 17

18 2.5 Woonkamer Een stoel of zetel op goede zithoogte en met stevige armleuningen zorgt ervoor dat u er makkelijk in en uit kunt. Verhoog indien nodig de zetel met zetelverhogers (blokken met een uitsparing voor de poot) als u er slechts moeizaam uit raakt omdat hij te laag is. Of schaf een elektrische (relax)-zetel aan (bestaat ook met opsta-hulp). AZ Klina 18

19 2.6 Keuken Laat geen kasten of lades openstaan. Plaats voorwerpen die men regelmatig gebruikt niet te hoog of te laag in de kast, maar op werkhoogte (bijvoorbeeld: ter hoogte van het aanrecht). Moet u toch iets boven uit een kast halen, vraag dit dan aan de eerstvolgende persoon die langskomt. Of gebruik een grijphulp. AZ Klina 19

20 2.7 Slaapkamer De matras zit best op kniehoogte of iets hoger om het in- en uit bed stappen te vergemakkelijken. Bedverhogers zijn een goed alternatief. Een bed transferbeugel kan aan het bed een goed hulpmiddel zijn om veilig in en uit het bed te komen. Maak indien nodig gebruik van een toiletstoel naast het bed. Draag uw personenalarm ook in bed. AZ Klina 20

21 2.8 Badkamer en toilet Leg een antislipmat met noppen in bad of douche en vervang de badmat door veiligheidstrips op de vloer. Een badplank kan een goed hulpmiddel zijn voor een verfrissende douche boven het bad. Een handgreep op de badrand biedt extra steun en houvast bij het in- en uitstappen. Een inloopdouche is veiliger dan een gewoon stortbad of een bad. Plaats hierin handgrepen en een (opklapbaar) douchestoeltje. AZ Klina 21

22 Stevige handgrepen aan de muur in douche of bad en aan het toilet geven u houvast om recht te staan. Kies voor handgrepen die bevestigd worden met schroeven in de muur. Vermijd ten allen tijde zuignappen! Zorg eventueel voor een toiletverhoger zodat u gemakkelijker kan rechtkomen. Uw dagelijks toilet aan de lavabo verloopt veel veiliger wanneer u dit zittend doet op een (plastic) (tuin)stoel met arm- en rugleuningen. AZ Klina 22

23 2.9 Tuin Het pad naar de voordeur of in de tuin is best verhard zonder oneffenheden. Mos dient vermeden te worden zowel op het terras als op verharding in de tuin omwille van slipgevaar. Wandelpaden in de tuin zijn best bladvrij en liggen effen. Denk aan een hellend vlak en/of beugels voor het betreden van de tuin vanaf een veranda. AZ Klina 23

24 2.10 Schoeisel Een ideale schoen geeft maximale steun aan de voeten. Hij verhoogt bijgevolg de stabiliteit tijdens het stappen wat het risico op vallen doet dalen. Een goede schoen: is achteraan gesloten en goed aansluitend; geeft een goede steun zodat men stabiel stapt; heeft een niet-gladde zool; heeft geen hak of heeft een lage, brede stevige hak. Binnenshuis op blote voeten of kousen lopen is gevaarlijk. Draag daarom in en rond de woning steeds gesloten pantoffels of schoenen zodat uw steunoppervlak groter is. AZ Klina 24

25 2.11 Rollator Stel de aanschaf van een rollator niet te lang uit. Dit is een goed hulpmiddel om langere afstanden te overbruggen. Dankzij de rollator kan men bijvoorbeeld langer dagelijks een aangename wandeling maken en sociale contacten onderhouden. Probeer de rollator bij aanschaf zelf uit en kies het juiste model. Zorg ervoor dat handvaten van de rollator op de juiste hoogte staan, namelijk op heuphoogte en dat ze goed vast zitten. Vergeet niet de twee remmen van de rollator op te zetten alvorens te gaan zitten. Laat de remmen van de rollator regelmatig nakijken. AZ Klina 25

26 3 Ondanks alles toch gevallen? Hieronder worden de stappen beschreven die u kan uitvoeren om recht te komen na een valincident. 1. Rol u om tot u op de buik ligt. 2. Steun op beide handen en voeten en druk uzelf omhoog zodat u op handen en knieën komt te zitten. AZ Klina 26

27 3. Kruip op handen en knieën naar een stevig meubel dat voldoende steun biedt om recht te komen (bijvoorbeeld: stoel, tafel, trapleuning ). 4. Hou het meubel stevig vast. 5. Zet één voet plat op de grond en probeer met de steun van beide armen en één been recht te komen. Soms is een trap ook een goede plaats om uzelf langzaam op te hijsen tot u in een positie komt van waaruit u opnieuw kan rechtstaan. Als u pijnlijke knieën hebt? of bij de val een arm, pols, rib gebroken hebt, kunt u zich vaak niet meer rechttrekken. Probeer dan op het zitvlak of liggend op één zijde rond te schuifelen tot bij de telefoon of een alarmtoestel zodat u iemand kan verwittigen. AZ Klina 27

28 4 Hulpmiddelen Er bestaan heel wat hulpmiddelen om het dagelijkse leven aangenamer en veiliger te maken. Het kan gaan van aangepast schoeisel, een grijphulp, een badplank, handgrepen, een WC-verhoger, een WC-stoel, incontinentieverband, een hoog-laag bed Verder zijn er ook heel wat verschillende loophulpmiddelen zoals een wandelstok of een rollator op de markt. Een personenalarmsysteem is vaak een interessant hulpmiddel om in noodsituaties snel op hulp te kunnen rekenen. Veel van deze zaken zijn te verkrijgen via de thuiszorgwinkel of de mutualiteit. In de gewone handel zijn ook hulpmiddelen te krijgen zoals bijvoorbeeld een senioren GSM met alarmfunctie of een drempelaanpasser voor het aanpassen van niveauverschillen. Laat u vooral goed informeren over het gebruik hiervan en kies de juiste hulpmiddelen. Hierover kan u de nodige informatie krijgen bij de ergotherapeut die op uw afdeling actief is. AZ Klina 28

29 5 Ergotherapeutisch advies aan huis De meeste mutualiteiten en OCMW s bieden woonadvies aan. Dit wordt aanbevolen, omdat hierbij een ergotherapeut aan huis kan komen om gerichter advies te geven over woningaanpassingen, maar ook over de aankoop en/of het gebruik van hulpmiddelen (bijvoorbeeld: hoe een handgreep op de meest ergonomische wijze te plaatsen in uw badkamer of aan uw toilet). Na telefonische afspraak komt een ergotherapeut aan huis beoordelen hoe u woont. Deze geeft dan gratis en vrijblijvend advies in verband met langer veilig thuis blijven wonen. 6 Informatie Meer informatie over valpreventie vindt u op de website van het Expertisecentrum Val- en fractuurpreventie Vlaanderen: Indien u nood heeft aan meer informatie contacteer dan de ergotherapeut die actief is op uw dienst. AZ Klina 29

30 Nota s AZ Klina 30

31 Nota s AZ Klina 31

32 Hebt u vragen of opmerkingen? Spreek de ergotherapeut aan die actief is op uw dienst. Zij of hij zal u met raad en daad bijstaan. Contactinfo Ergotherapeut Geriatrisch Support Team toestel 3567 AZ Klina Augustijnslei Brasschaat T info@klina.be AZ Klina 32 Versie: 2 / Auteur: Ergotherapeuten, V.U.: Directeur Verpleging