De Hoef, Poldergemaal Pondskoekersluis (Gemeente De Ronde Venen, Ut.) Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek Steekproefrapport /09Z

Transcriptie

1 De Hoef, Poldergemaal Pondskoekersluis (Gemeente De Ronde Venen, Ut.) Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek Steekproefrapport /09Z

2 De Hoef, Poldergemaal Pondskoekersluis (Gemeente De Ronde Venen, Ut.) Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek Een onderzoek in opdracht van Waternet Steekproefrapport /09Z ISSN X auteurs: drs. J.M.G. Bongers (fysisch geograaf) & M.L.J. Bergmans BA autorisatie: dr. J. Jelsma (senior archeoloog) De Steekproef werkt volgens de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie 3.2. Foto s en tekeningen zijn gemaakt door De Steekproef bv, tenzij anders vermeld. De Steekproef bv, Zuidhorn, april 2012 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder bronvermelding. De Steekproef bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek. De Steekproef bv Archeologisch Onderzoeks- en Adviesbureau Hogeweg 3, 9801 TG Zuidhorn & Laan van Chartroise 174, 3552 EZ Utrecht telefoon fax internet kvk info@desteekproef.nl

3 Inhoud Samenvatting 1. Inleiding Aanleiding en doel (KNA 3.2 LS01) Locatiebeschrijving (KNA 3.2 LS02) Bureauonderzoek Bronnen Fysische geografie (KNA 3.2 LS04) Archeologie (KNA 3.2 LS04) Historische geografie (KNA 3.2 LS03) Archeologisch verwachtingsmodel (KNA 3.2 LS05) Veldonderzoek Aanpak veldonderzoek (KNA 3.2 VS01) Resultaten veldonderzoek (KNA 3.2 VS02, VS03) Conclusies en advies...14 Appendix: - Archeologische periodes - Archeologische kaart - Boorstaten - Laagbeschrijvingen boringen volgens Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode

4 Samenvatting In verband met de geplande bouw van een poldergemaal is een inventariserend archeologisch veldonderzoek uitgevoerd in een plangebied bij de Pondskoekersluis te De Hoef, gemeente De Ronde Venen, provincie Utrecht. De aanleg hiervan kan eventueel aanwezige archeologische waarden aantasten. Doel van het onderzoek is vast te stellen of in het gebied archeologische waarden aanwezig zijn die bedreigd worden. Het onderzoek bestaat uit een bureau- en een veldonderzoek. Bij het bureauonderzoek zijn bronnen geraadpleegd op het gebied van fysische geografie, archeologie en historische geografie. Bij het veldonderzoek zijn zes boringen geplaatst om archeologische indicatoren op te sporen en om de gaafheid van de bodem te bepalen. Uit het bureauonderzoek blijkt dat de Pondskoekersluis ligt op de plek waar de Kerkvaart uitkomt in de Kromme Mijdrecht. De sluit lijkt te dateren uit de eerste helft van de 19e eeuw. Er zijn twee potentieel archeologische niveaus in het plangebied. Het onderste betreft de top van de zeeklei waar archeologische resten gevonden kunnen worden uit het neolithicum. Het bovenste betreft de top van het veen waar resten kunnen zitten uit de late middeleeuwen en nieuwe tijd. Uit het veldonderzoek blijkt dat de top van de zeeklei altijd nat is geweest waardoor het plangebied tijdens de prehistorie geen geschikte vestigingsplek voor de mens zal zijn geweest. De top van het veen is matig tot slecht bewaard bewaard gebleven. Eventuele sporen uit de middeleeuwen en nieuwe tijd zullen zijn aangetast. Aanwijzingen voor bewoning in die periodes zijn er niet aangezien de enige vondsten stadsafval lijken te betreffen uit de 18e of 19e eeuw. Het advies luidt om geen nader archeologisch onderzoek te ondernemen.

5 1. Inleiding 1.1 Aanleiding en doel (KNA 3.2 LS01) In opdracht van Waternet, vertegenwoordigd door de heer F.P. Meurs, is een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd voor plangebied Poldergemaal Pondskoekersluis in De Hoef, gemeente De Ronde Venen, provincie Utrecht (zie Figuur 1). De aanleiding voor het onderzoek is de geplande bouw van een poldergemaal. De hiermee gepaard gaande graafwerkzaamheden kunnen eventueel aanwezige archeologische grondsporen verstoren. De diepte van de ingrepen zal circa 4,55 meter beneden NAP gaan bedragen (3,45 meter beneden het maaiveld). Het onderzoek bestaat uit een bureauonderzoek en een inventariserend veldonderzoek. Bij het bureauonderzoek is een archeologisch verwachtingsmodel van het hele plangebied gemaakt aan de hand van beschikbare fysisch-geografische, archeologische en historisch-geografische informatie. Tijdens het veldonderzoek is dit verwachtingsmodel getoetst. Daartoe is gezocht naar archeologische indicatoren en is bepaald wat de gaafheid van de bodem is. Figuur 1: De Hoef, Poldergemaal Pondskoekersluis op een topografische kaart 1: uit Het plangebied is rood omlijnd [naar: 1

6 1.2 Locatiebeschrijving (KNA 3.2 LS02) Plangebied Pondskoekersluis ligt op circa een kilometer ten noordoosten van de bebouwde kom van De Hoef. Aan de zuidzijde wordt het plangebied begrensd door de schutsluis en de Kerkvaart (zie Figuur 2). De westelijke begrenzing wordt gevormd door de rivier de Kromme Mijdrecht. Noordelijk en oostelijk wordt de onderzoekslocatie omsloten door grasland. Aan de westzijde doorkruist een weg, eveneens de Kromme Mijdrecht genaamd, de onderzoekslocatie. Figuur 2: De Hoef, Poldergemaal Pondskoekersluis. De foto is genomen in oostelijke richting. Rechts op de voorgrond het water van de Kromme Mijdrecht. Het water erachter van de Kerkvaart ligt 1,8 meter lager. 2

7 Tabel 1: De Hoef, Poldergemaal Pondskoekersluis: administratieve gegevens. provincie: Utrecht gemeente: De Ronde Venen plaats: De Hoef toponiem: Poldergemaal Pondskoekersluis (De Hoef Oostzijde 1) Kadastrale gegevens Gemeente Mijdrecht, Sectie A. perceelnummer 3591 bevoegde overheid: Gemeente De Ronde Venen de heer B. Willemsen (beleidsmedewerker cultuurhistorie) Croonstadlaan 111, 3641 AL Mijdrecht tel. nr.: opdrachtgever: Waterbedrijf Waternet de heer F.P. Meurs (technisch projectmedewerker) Korte Oudekerkerdijk 7, 1090 GJ Amsterdam tel. nr.: oppervlakte: 0,1 hectare hoogte: -1,10 meter NAP grenscoördinaten: noordwest: zuidwest: zuidoost: noordoost: kaartblad: 31B onderzoeksmeldingsnr: uitvoeringsperiode: 30 maart 2012 beheer documentatie: De Steekproef bv, E-depot, RCE, provincie Utrecht 3 116,219 / 469, ,242 / 469, ,281 / 469, ,312 / 469,870

8 2. Bureauonderzoek 2.1 Bronnen Voor het bureauonderzoek zijn onderstaande bronnen gebruikt: Tabel 2: De Hoef, Poldergemaal Pondskoekersluis: geraadpleegde bronnen. Adviesdienst Geo-informatie en ICT en Rijkswaterstaat. Actueel Hoogtebestand Nederland AHN-Viewer. Via Atlas van Nederland in het Holoceen. Landschap en Bewoning vanaf de laatste IJstijd tot nu. P.C. Vos, J. Bazelmans, H.J.T. Weerts & M.J. van der Meulen. Amsterdam, Berendsen, H.J.A & E. Stouthamer (2001). Geological- Geomorphological map of the RhineMeuse delta, the Netherlands. Assen, Koninklijke Van Gorcum bv. Blijdestijn, R. (2005). Tastbare Tijd. Cultuurhistorische Atlas van de Provincie Utrecht. Utrecht, PlanPlan. Centraal Archeologisch Archief (CAA) en Centraal Monumenten Archief (CMA) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) [ARCHIS]. Collectie Hoogheemraadschap van Amstelland Collectie Hoogheemraadschap van Rijnland via Beeldbank Rijnland Centraal College van Deskundigen Archeologie (2010). Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie 3.2. Via Kennis Infrastructuur Cultuur Historie (KICH) via Looman, J. Lekker buiten de venen. Veenstroom Rijks Geologische Dienst Nederland en Stichting voor Bodemkartering. Geomorfologische Kaart van Nederland 1: Haarlem en Wageningen. Via Stichting voor Bodemkartering. Bodemkaart van Nederland 1: Wageningen. Via Top raster, kadata (historisch kaartmateriaal) 2.2 Fysische geografie (KNA 3.2 LS04) In plangebied Poldergemaal Pondskoekersluis ligt pleistoceen zand op circa tien meter beneden NAP. Volgens De Atlas van Nederland in het Holoceen is omstreeks 9000 vc nog een pleistoceen landschap aanwezig. De atlas toont vervolgens een overgang naar een grenszone tussen getijgebied en basisveen (5500 en 3850 vc). Daarna maakt het deel uit van een uitgestrekt veenmoeras (2750, 1500 en 500 vc). Op de kaart van 100 nc worden door het veenmoeras 4

9 enkele veenstromen weergegeven waaronder de Kromme Mijdrecht waar het plangebied aan ligt. Berendsen en Stouthamer (2001) noemen deze stroom een perimariene getijgeul. De Kromme Mijdrecht sloot zuidwaarts aan op de Oude Rijn en noordwaarts via de Amstel op de Zuiderzee. In het algemeen werden de Utrechts-Hollandse veengebieden tijdens de late middeleeuwen ontgonnen. Dat betekent dat de gronden worden ontwaterd door aanleg van sloten en in gebruik worden genomen als landbouwgrond. Later ging men er grootschalig veen winnen ten behoeve van de produktie van turf. De plassen die hierdoor in de omgeving van De Hoef ontstaan, werden tijdens de 19e eeuw drooggemaakt (bron: toelichting bodemkaart). Op de hoogtekaart van Figuur 3 zijn het de laag gelegen, blauw gekleurde gebieden. Ze worden van elkaar gescheiden door hoger gelegen veengebieden die ook wel 'bovenland' genoemd worden en waar het plangebied in ligt. In dit bovenland werd lokaal voor eigen gebruik veen gewonnen door het uitbaggeren van sloten waardoor deze verbreedden. Figuur 3: De Hoef, Poldergemaal Pondskoekersluis: hoogtekaart gemaakt met behulp van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN). De jaartallen van de drie met name genoemde droogmakerijen komen uit het boek 'Tastbare Tijd'. Op de geomorfologische kaart is het plangebied gekarteerd als ontgonnen veenvlakte (1M46). Op de bodemkaart staat het als koopveengrond in bosveen of eutroof broekveen (hvb). Deze bodems hebben een veraarde bovengrond 5

10 van 15 tot 50 centimeter dikte van venige klei of kleiig veen. Ook kunnen in het veen dunne lagen venige klei aanwezig zijn die zijn afgezet bij sterke waterafvoer van rivieren. Het grondwater heeft een gemiddeld hoogste stand die nabij het maaiveld ligt en een gemiddeld laagste stand van 50 tot 80 centimeter beneden maaiveld (grondwatertrap II). 2.3 Archeologie (KNA 3.2 LS04) Op de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden heeft het meest westelijke deel van het plangebied een hoge trefkans op archeologische waarden. De rest van het terrein heeft een lage trefkans. Uit het plangebied en tot 150 meter rondom zijn bij het Centraal Monumenten Archief (CMA) en het Centraal Archeologisch Archief (CAA) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) geen meldingen bekend van archeologische terreinen of vondsten (zie Tabel 3 en Appendix). De dichtstbijzijnde vondstmelding ligt op circa 160 meter ten noorden van het plangebied en betreft scherven aardewerk, baksteen- en houtskoolfragmenten die zijn gevonden tijdens een booronderzoek van Arcadis in de bouwvoor en de hieronder gelegen homogene laag (zie Tabel 3, ). Gedurende dit onderzoek zijn soortgelijke indicatoren en daarnaast grind en puin opgeboord op twee noordelijker gelegen locaties op een afstand van respectievelijk 700 en 900 meter (415944, ). Dit geldt ook voor een locatie op circa 1000 meter ten zuiden van het plangebied (415947). De drie genoemde locaties bevinden zich op de oevers van de Kromme Mijdrecht. Uit de informatie bij deze meldingen wordt niet duidelijk in welke periode het materiaal kan worden gedateerd. Een rapport over het onderzoek is nog niet beschikbaar. Zuidelijk van het plangebied ligt op een afstand van 600 meter de historische dorpskern van De Hoef (11916). De begrenzing is gebaseerd op de topografisch militaire kaart uit 1849 en de topografische kaart uit Vanuit deze ontginningskern is het veenweidegebied in de periode van ontgonnen. Volgens de kaart van J.J. Beeltsnijder uit 1570 staat al bebouwing langs de Kromme Mijdrecht aangegeven (Hoogheemraadschap van Amstelland). In de buurt van de dorpskern, maar dan aan de overzijde van de Kromme Mijdrecht, liggen de resten van een verhoogde huisplaats. Het van deze huisplaats afkomstige archeologisch materiaal bestaat uit een 17 e of 18e eeuwse scherf aardewerk, twee aardewerkfragmenten uit de nieuwe tijd en een stuk steenkool (415675). Op circa 1200 meter afstand van het plangebied zijn in Polder de Derde Bedijking houtskoolfragmenten, handgevormd aardwerk en een vuursteenafslag gevonden welke dateren uit het neolithicum (30549 en 30556). De vondsten zijn waarschijnlijk resten van een klein kampement op een kreekrug. Ter plaatse is een archeologisch vuile laag met een dikte van twee centimeter waargenomen. 6

11 De bovenkant van deze laag bevindt zich op 30 tot 50 centimeter beneden het maaiveld (-4,30 m NAP tot -4,50 m NAP). Uit de positie van de aangetroffen laag ten opzichte van de verschillende natuurlijke afzettingen blijkt dat hier alleen in het midden-neolithicum en het begin van het laat-neolithicum menselijke activiteiten hebben plaats kunnen vinden. Tabel 3: De Hoef, Poldergemaal Pondskoekersluis: archeologische waarden binnen een straal van 1200 meter. Voor de ligging zie Appendix I Archeologische Kaart. Voor dateringen zie Appendix II Archeologische Periodes. CMA / CAA RD-coördinaten Datering Omschrijving 115,886/468,472 middeleeuwen laat nieuwe tijd historische dorpskern 116,580/468,760 neolithicum midden neolithicum laat een fragment houtskool, twee scherven handgevormd aardewerk monumenten (31B-009) waarnemingen (31BN-6) paleolithicum nieuwe tijd een vuursteenafslag, een grijs-zwart grondspoor en twee grijze grondverkleuringen (31BN-5) 116,780/468,850 neolithicum midden- een vuursteenafslag neolithicum laat (31BN-17) 115,749/469,374 nieuwe tijd een scherf roodbakkend aardewerk, een stuk steenkool, een scherf roodbakkend slibversierd geglazuurd aardewerk, een scherf roodbakkend ongeglazuurd aardewerk en een kunstmatige ophoging van een verhoogde huisplaats ,253/470,049 onbekend aardewerk, baksteen en houtskool (vindplaats 4) ,122/470,762 onbekend aardewerk, puin, baksteen en houtskool (vindplaats 3) ,048/470,569 onbekend grind en puin (vindplaats 5) ,832/468,900 onbekend een scherf roodbakkend geglazuurd aardewerk vondstmeldingen 2.4 Historische geografie (KNA 3.2 LS03) De Kerkvaart wordt al weergegeven op een kaart uit 1647 (collectie Hoogheemraadschap van Rijnland, A-4274). Ter plaatse van het plangebied zijn op deze kaart geen bijzonderheden aanwezig. De sluis werd pas aangelegd toen een verlaging van de waterstand in de Kerkvaart noodzakelijk was. Tegelijkertijd zal een watermolen zijn gebouwd om het water vanuit de Kerkvaart omhoog te 7

12 pompen de Kromme Mijdrecht in. Op een kaart uit 1809 staat op de zuidelijke kant van de Kerkvaart de 'Ponskoekermolen' getekend (zie Figuur 4 linksboven). Op de kadastrale kaart uit is ook een sloot zichtbaar zuidelijk van de molen waar deze het water door omhoog lijkt te hebben gepompt (zie Figuur 4 rechtsboven). Opvallend is dat op geen van beide kaarten een sluis wordt weergegeven. Wel toont de kadasterkaart een versmalling van de Kerkvaart. Mogelijk was men bezig met aanleg van een sluis. Op een topografische kaart uit 1849 zijn zowel een molen als een sluis aanwezig. De molen wordt aangeduid als 'Ponshoeker Watermolen' (zie Figuur 4 onder). Op de kaart uit 1849 is zichtbaar dat de Eerste Mijdrechtse Droogmakerij, circa twee kilometer oostelijk van het plangebied, een feit is. Ter plaatse van de zuidelijker gelegen Derde Droogmakerij werden nog percelen of legakkers weergegeven. Blijkbaar was men daar nog bezig met vervening. Aan de zuidelijke zijde van de Eerste Droogmakerij stonden molens die het water de Kerkvaart in pompten. De 'Ponskoeker Watermolen' pompte het water verder omhoog de Kromme Mijdrecht in. De waterstandsverlaging in de Kerkvaart en de bouw van een molen en een sluis zullen nodig geweest zijn voor de vervening en latere droogmaling van de oostelijk gelegen veengebieden. Op basis daarvan en op basis van kaartmateriaal dateert de sluis uit de eerste helft van de 19 e eeuw, hoewel een grotere ouderdom niet uit te sluiten is. Op de website van de KICH (Kennis Infrastructuur CultuurHistorie) staat de sluis als rijksmonument (nr ). Als datering wordt erbij vermeld , maar gezien het bovenstaande is de werkelijke aanleg eerder geweest. Mogelijk dankt de Pondskoekersluis zijn naam aan schippers die vanuit de vroegere Mijdrechtse Koekfabriek koeken via de sluis naar elders vervoerden. Ze betaalden dan met een pond koek om zo op het sluisgeld te kunnen besparen (Looman 2010, p. 5). Het plangebied dat noordelijk aan de sluis grenst ligt volgens de kadasterkaart van in Polder de Bovenlanden. Het grootste deel is in gebruik als weiland. De aan het water grenzende strook staat weergegeven als 'kade als bosch'. Deze situatie blijft onveranderd tot op de dag van vandaag. Bebouwing in het plangebied is niet gevonden op historisch kaartmateriaal. 8

13 Figuur 4: De Hoef, Poldergemaal Pondskoekersluis: uitsnedes van drie kaarten. Linksboven een kaart uit 1809, rechtsboven de kadasterkaart uit (noorden rechts), onder een topografische kaart uit Op de eerste kaart lijkt een brug over de Kerkvaart te liggen. Zuidelijk van de Kerkvaart lag de Ponskoeker Molen. Op de kaart uit wordt nog geen sluis weergegeven. Op de kaart van 1849 is zowel de Ponskoekermolen als een sluis aanwezig. Blijkbaar is de sluis tijdens de eerste helft van de 19e eeuw aangelegd. Op de kaart van 1849 is zichtbaar dat de Eerste Mijdrechtse Droogmakerij een feit is. De vervening en droommaking hiervan zullen de aanleiding geweest zijn voor de bouw van de sluis. 9

14 2.5 Archeologisch verwachtingsmodel (KNA 3.2 LS05) Plangebied Poldergemaal Pondskoekersluis ligt ter hoogte van de bestaande schutsluis Pondskoekersluis op het punt waar de Kerkvaart aansluit op de Kromme Mijdrecht. Het plangebied lag tijdens het neolithicum op de grenszone tussen een getijdegebied en basisveen. Daarna werd het onderdeel van een uitgestrekt veenmoeras. De Kromme Mijdrecht ontstond omstreeks het begin van de jaartelling. Vanaf de late middeleeuwen wordt dit veengebied ontgonnen. Uit het onderzoeksgebied zelf zijn geen archeologische vondsten bekend. In de naastgelegen droogmakerij is archeologisch materiaal gevonden uit het neolithicum. Het betreft handgevormd aardewerk, fragmenten houtskool, een vuursteenafslag en enkele grondsporen. Waarschijnlijk lag ter plaatse gedurende het neolithicum een getijgeul waar op de oever mogelijk bewoning plaatsvond. Eventuele resten uit die tijd zullen in het plangebied onder het veenpakket liggen op circa drie meter beneden maaiveld. Bewoning vanaf de late middeleeuwen was gesitueerd op het veen met name langs de Kromme Mijdrecht. Resten uit deze periode kunnen bestaan uit scherven aardewerk, baksteenpuin en houtskoolfragmenten en metalen voorwerpen. Deze kunnen in het plangebied al in de bouwvoor aanwezig zijn. Uit de omgeving van het plangebied zijn geen resten bekend uit de periode romeinse tijd tot en met de vroege middeleeuwen. In die periode lijkt de Kromme Mijdrecht al aanwezig te zijn geweest. Het is dan ook niet uit te sluiten dat er vanaf het begin van de jaartelling bewoning plaatsvond op de oevers van deze rivier. Bodemverstoring worden verwacht langs de weg in het westelijk deel van het plangebied waar enkele kabels en leidingen aanwezig zijn. Ook aan de oostelijke rand van het plangebied liggen een gas- en waterleiding. Mogelijk heeft de aanleg van de Pondskoekersluis ook geleid tot bodemverstoring tot in het plangebied. Tabel 4: De Hoef, Poldergemaal Pondskoekersluis: specificatie archeologische verwachting. datering: neolithicum late middeleeuwen nieuwe tijd complex: bewoning bewoning omvang: vanaf enkele tientallen meters vanaf enkele tientallen meters diepteligging: onder veenpakket, -4,00 tot 4,50 NAP nabij het maaiveld, eventueel onder latere opgebrachte grond locatie: hele terrein hele terrein prospectiekenmerken: vuursteen, houtskool houtskool, aardewerk, baksteen mogelijke verstoringen: aanleg sluis aanleg sluis, aanleg kabels en leidingen 10

15 3. Veldonderzoek 3.1 Aanpak veldonderzoek (KNA 3.2 VS01) Het veldonderzoek is uitgevoerd op 30 maart Er zijn zes boringen verricht (zie Figuren 5 en 6). Boringen 1, 2 en 3 zijn in het weiland gedaan op onderlinge afstanden van twintig meter. Boring 4 is in het verlengde hiervan gedaan aan de overzijde van de weg op de oever van de Kromme Mijdrecht die ruim anderhalve meter hoger ligt dan het weiland. Bij boring 4 zijn vijf pogingen gedaan om door het aanwezige puin te boren. De boring is uiteindelijk gestrand op één meter diepte. Boring 5 is eerst getracht te doen op het dijklichaam langs de sluis dat ongeveer even hoog is als de oever van de Kromme Mijdrecht. In verband met het eveneens aanwezige vele puin zijn boring 5 en ook boring 6 verplaatst naar de voet van deze dijk bij de sloot. De gemiddelde boordichtheid bedraagt circa veertig boringen per hectare. Figuur 5: De Hoef, Pondskoekersluis: boorpuntenkaart. Het plangebied is aangegeven met een rode lijn. De zes genummerde punten geven de locaties van de boringen aan. 11

16 De boringen zijn gedaan met een guts van drie centimeter doorsnede om de laagopeenvolgingen optimaal te kunnen beschrijven. Boring 4 is gedaan met een edelmanboor in verband met het aanwezige puin. Boringen 1, 2 en 3 zijn tot driekwart meter dubbel nageboord met een edelmanboor van tien centimeter doorsnede. Hiermee is op het deel waar de kwaliteit van de bodem het beste is gezocht naar archeologische indicatoren. De opgeboorde monsters zijn doorzocht door ze laagsgewijs af te snijden in de guts en de boorkop. De boringen zijn beschreven volgens de Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode. De resultaten van de boringen staan in de Appendix in de vorm van boorstaten en laagbeschrijvingen. Van de boringen zijn de RD-coördinaten bepaald met behulp van GPS. De hoogtes van de boringen zijn bepaald met behulp van een waterpasinstrument en gerelateerd aan het NAP met het Actueel Hoogtebestand Nederland. Er is een veldkartering / oppervlaktekartering uitgevoerd in de slootkanten. Verder was de vondstzichtbaarheid slecht (zie Figuur 6). Figuur 6: De Hoef, Pondskoekersluis: op de foto wordt boring 3 uitgevoerd. 12

17 3.2 Resultaten veldonderzoek (KNA 3.2 VS02, VS03) In de ondergrond van plangebied Poldergemaal Pondskoekersluis ligt slappe grijze, zware klei. Er komen zeer fijne zandige niveaus in voor. De top van de grijze klei is alleen boven gehaald bij boring 3. Hij zit hier op een hoogte van -3,2 meter NAP (2,35 meter beneden maaiveld). De bovenste 0,3 meter bestaat uit zeer zware klei zonder zandige niveaus, maar met zwarte organische vlekken. Bij boringen 1 en 2 ligt de top van de klei dieper. Het betreft waarschijnlijk zeeklei die is afgezet tijdens het neolithicum (zie Paragraaf 2.2). Gezien het slappe karakter is er nauwelijks rijping opgetreden wat erop duidt dat de klei altijd nat is gebleven. Van een oever of kreekrug is geen sprake. Op de zeeklei volgt tot het maaiveld een veenpakket van circa tweeëneenhalve meter dikte. Bovenin dit pakket komen kleilagen voor tussen circa -2,7 en -1,5 meter NAP. Ze zijn slap, humeus en bevatten plantenresten. De humeuziteit is kenmerkend voor rivierklei. Bij boring 3 zijn deze kleilagen het dikst. Blijkbaar is de klei aangevoerd door de Kromme Mijdrecht. Waarschijnlijk zijn de lagen gevormd tijdens fases waarin de Rijn in haar benedenstroomse deel veel water via de Kromme Mijdrecht liet lopen. Op grotere afstand tot de Kromme Mijdrecht lagen de toen nog hoog gelegen veenmoerassen die niet overstroomd werden waardoor daar geen klei sedimenteerde. De bovenste halve meter in het weiland bestaat uit geroerde grond van zandig veen met enig grind en baksteenresten. De kwaliteit van de bodem is er matig. Bij boringen 5 en 6 aan de de voet van de sluis is de bodem tot circa driekwart meter diepte geroerd, waardoor de kwaliteit van de bodem daar slecht genoemd kan worden. Het onderste potentiële archeologische niveau is de top van de zeeklei. Echter zandige afzettingen van een oever of kreekrug is geen sprake. De aanwezige klei is na sedimentatie altijd nat gebleven waardoor de klei geen geschikte vestigingsplek voor de mens lijkt te zijn geweest tijdens de steentijd. Het tweede potentiële archeologische niveau is de top van het veenpakket. In het weiland kunnen diepere delen van sporen uit de middeleeuwen en nieuwe tijd bewaard gebleven zijn. Bij de sluis zullen dergelijke sporen verloren zijn gegaan door aanleg van de sluis. Aanwijzingen voor de aanwezigheid van een vindplaats uit de middeleeuwen heeft het onderzoek niet opgeleverd aangezien er geen vondsten gedaan zijn die in die tijd gedateerd kunnen worden. Wel zijn bij de boringen fragmenten baksteen (rood en geel), steenkool en glas gevonden. Bij de slootkant zijn drie scherven geglazuurd, roodbakkend aardewerk en een pijpenkop verzameld. Deze lijken te dateren van omstreeks de 18e of 19e eeuw. Hoogstwaarschijnlijk betreft het stadsafval dat van elders is aangevoerd. De vondsten worden niet bewaard of gedeponeerd. 13

18 4. Conclusies en advies De Pondskoekersluis ligt op de plek waar de Kerkvaart aansluit op de Kromme Mijdrecht. Deze rivier stroomt door ontgonnen veengebied. Enkele honderden meters oostelijk is grootschalige vervening geweest, waarvan de resulterende plassen halverwege de 19e eeuw zijn drooggemalen. Langs de Kromme Mijdrecht zijn in het verleden vondsten gedaan die dateren uit de late middeleeuwen en de nieuwe tijd. Op een kreekrug in de oostelijk gelegen droogmakerij zijn in het verleden resten gevonden van menselijke aanwezigheid tijdens het neolithicum. De Pondskoekersluis lijkt te dateren uit de eerste helft van de 19e eeuw. Het niveau uit het neolithicum bestaat uit slappe, zware zeeklei. Deze lijkt altijd nat te zijn geweest en daardoor niet geschikt voor bewoning. Op de klei ligt een veenpakket waarvan in de top resten bewaard gebleven kunnen zijn uit de late middeleeuwen of de nieuwe tijd. Echter de kwaliteit van de bodem is matig tot slecht. Eventuele archeologische grondsporen zullen daardoor zijn aangetast. Aanwijzingen voor sporen zijn er niet aangezien de enige vondsten van stadsafval uit de 18e of 19e eeuw lijken te zijn. Het archeologisch verwachtingsmodel dat in het plangebied resten uit het neolithicum en uit de late middeleeuwen of nieuwe tijd aanwezig kunnen zijn wordt door het onderzoek niet bevestigd. Op basis van de resultaten adviseren wij geen nader archeologisch onderzoek te ondernemen. Indien bij toekomstige bodemingrepen onverhoopt toch archeologische artefacten of grondsporen worden ontdekt, dan dient hiervan direct melding te worden gemaakt conform de Monumentenwet 1988 artikel 53. Wij adviseren dit te doen bij de gemeente De Ronde Venen. 14

19 Appendix De Hoef, Poldergemaal Pondskoekersluis - Archeologische periodes - Archeologische kaart - Boorstaten - Laagbeschrijvingen boringen volgens Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode

20 Appendix Archeologische periodes paleolithicum: paleolithicum vroeg: paleolithicum midden: paleolithicum laat: paleolithicum laat A: paleolithicum laat B: ijzertijd: tot BP BP BP vc BP BP vc mesolithicum: mesolithicum vroeg: mesolithicum midden: mesolithicum laat: vc vc vc neolithicum: neolithicum vroeg: neolithicum vroeg A: neolithicum vroeg B: neolithicum midden: neolithicum midden A: neolithicum midden B: neolithicum laat: neolithicum laat A: neolithicum laat B: vc vc vc vc vc vc vc vc vc bronstijd: bronstijd vroeg: bronstijd midden: bronstijd midden A: bronstijd midden B: bronstijd laat: vc vc vc vc vc ijzertijd vroeg: ijzertijd midden: ijzertijd laat: vc vc vc romeinse tijd: romeinse tijd vroeg: romeinse tijd vroeg A: romeinse tijd vroeg B: romeinse tijd midden: romeinse tijd midden A: romeinse tijd midden B: romeinse tijd laat: romeinse tijd laat A: romeinse tijd laat B: 12 vc - 70 nc 12 vc - 25 nc nc nc nc nc nc nc nc middeleeuwen: middeleeuwen vroeg: middeleeuwen vroeg A: middeleeuwen vroeg B: middeleeuwen vroeg C: middeleeuwen vroeg D: middeleeuwen laat: middeleeuwen laat A: middeleeuwen laat B: nc nc nc nc nc nc nc nc nieuwe tijd: nieuwe tijd A: nieuwe tijd B: nieuwe tijd C: nc nc heden

21 Appendix De Hoef, Poldergemaal Pondskoekersluis: Archeologische Kaart Bekende en verwachte archeologische waarden volgens ARCHIS II / Legenda PLANGEBIED WAARNEMINGEN VONDSTMELDINGEN HUIZEN TOP10 ((c)tdn) MONUMENTEN archeologische waarde hoge archeologische waarde zeer hoge archeologische waarde zeer hoge arch waarde, beschermd IKAW zeer lage trefkans lage trefkans middelhoge trefkans hoge trefkans lage trefkans (water) middelhoge trefkans (water) hoge trefkans (water) water niet gekarteerd m N Archis /

22 Appendix De Hoef, Poldergemaal Pondskoekersluis: Boorstaten 50 (cm) 4 (cm)

23 Appendix De Hoef, Poldergemaal Pondskoekersluis: Laagbeschrijvingen X-coordinaat (m) : Y-coordinaat (m) : Maaiveld (cm) : Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0-40 veen sterk zandig, zwak grindig, 10yr2/ veen zwak kleiig, 10yr3/3, basis scherp klei zwak siltig, 10yr4/1, weinig plantenresten, slap, Opm.: houtresten veen sterk kleiig, 10yr3/ veen zwak kleiig, 10yr3/ geen monster klei zwak siltig, 5gy5/1, slap, Opm.: rietresten X-coordinaat (m) : Y-coordinaat (m) : Maaiveld (cm) : Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0-50 veen sterk zandig, zwak grindig, 10yr2/ veen zwak kleiig, 10yr3/3, basis scherp klei zwak siltig, 10yr4/ veen zwak kleiig, 10yr3/3, Veen: matig amorf, Opm.: houtresten geen monster klei matig siltig, 5gy5/1, slap, Opm.: enkele fijne zandige niveaus X-coordinaat (m) : Y-coordinaat (m) : Maaiveld (cm) : Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0-50 veen zwak zandig, 10yr2/2, bouwvoor klei zwak siltig, sterk humeus, 2,5y3/3, veel plantenresten klei zwak siltig, zwak humeus, 2,5y4/2, spoor plantenresten, Opm.: boomwortels veen sterk kleiig, 2,5y3/ klei zwak siltig, matig humeus, 2,5y4/2, weinig plantenresten veen sterk kleiig, 10yr3/3, basis scherp klei zwak siltig, 5gy5/1, slap, Opm.: zwarte vlekken klei matig siltig, 5gy5/1, Opm.: fijne zandige niveaus X-coordinaat (m) : Y-coordinaat (m) : Maaiveld (cm) : 51 4 Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0-30 zand veen sterk zandig, Opm.: boring gestaakt ivm puin X-coordinaat (m) : Y-coordinaat (m) : Maaiveld (cm) : / 2

24 Appendix De Hoef, Poldergemaal Pondskoekersluis: Laagbeschrijvingen Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0-70 veen sterk zandig, zwak grindig, 10yr2/ klei zwak siltig, zwak humeus, 2,5y4/2, slap, Opm.: intact veen zwak kleiig, 10yr3/3, Opm.: hout X-coordinaat (m) : Y-coordinaat (m) : Maaiveld (cm) : Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0-80 veen sterk zandig, 10yr2/2, vergraven, Opm.: kleibrokken veen zwak kleiig, 10yr3/3, Opm.: intact 2 / 2