Plan van aanpak eenzaamheid

Transcriptie

1 1

2 Plan van aanpak eenzaamheid Eenzaamheid is geen aandoening 1 Aanleiding Op 20 maart 2018 is het landelijke actieprogramma Een tegen eenzaamheid gepubliceerd. Dit actieprogramma gaat voor een trendbreuk van eenzaamheid onder ouderen in Nederland. We kunnen de eenzaamheid niet oplossen, maar we kunnen wel íemands eenzaamheid doorbreken. Er zijn landelijk veel initiatieven, maar daarmee soms ook versnipperd en incidenteel. Met de diversiteit die Nederland kent, is een brede en kleurrijke aanpak nodig om dat voor elkaar te krijgen. Het doel van één tegen eenzaamheid is de trend van eenzaamheid onder ouderen te doorbreken. Dit gaan we doen door eenzaamheid eerder te signaleren en doorbreken. Wat is eenzaamheid? Eenzaamheid is een breed begrip. Het is belangrijk om te onderscheiden dat eenzaamheid meerdere verschijningsvormen kent. Daardoor zijn er ook meerdere definities voor eenzaamheid: Eenzaamheid is het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan kwaliteit van bepaalde sociale relaties (Jenny de Gierveld-de Jong). Eenzaamheid is een persoonlijk gevoel, een fysiek signaal dat er iets ontbreekt in de verbinding met jezelf of je omgeving (Jeannette Rijks). Er worden ook meerdere indelingen gebruikt: de interpersoonlijke, de intra persoonlijke en de existentiële eenzaamheid situationele en chronische eenzaamheid sociale en emotionele eenzaamheid De coalitie Erbij (samenwerkingsverband van maatschappelijke organisaties) heeft op basis van bovenstaande principes een handreiking geschreven: Lokale aanpak van eenzaamheid. Het Plan van aanpak (Pva) beschrijft: Samenwerking tussen mensen en organisaties is niet eenvoudig. Het is zelfs een apart vakgebied binnen wetenschappelijke studies en opleidingen. Vervolgens wordt een stappenplan voorgesteld om via een methodische wijze het onderwerp aan te pakken: 1 *Birgit Oelkers,

3 Vijf Pijlers Het landelijk actieprogramma kent vijf pijlers, gericht op een duurzame aanpak, waarin iedereen verantwoordelijkheid neemt: één tegen eenzaamheid. De 5 pijlers maken het mogelijk om aanpakken te vergelijken en van elkaar te leren. Tegelijkertijd laten ze genoeg ruimte open voor een lokale invulling, passend bij de lokale situatie. De pijlers zijn: 1. Politiek bestuurlijk draagvlak; 2. Creëer een sterk netwerk; 3. Betrek mensen, ook de mensen die eenzaam zijn; 4. We werken aan een duurzame aanpak; 5. Leer van de praktijk en breng verbeteringen aan. Situatie in Westerveld Naar aanleiding van het genoemde actieprogramma is in de raadsvergadering van 3 juli 2018 de motie Eenzaamheid aangenomen. In de motie wordt gerefereerd aan het actieprogramma en wordt het college opgeroepen om te komen tot een integrale en structurele aanpak ter bestrijding van eenzaamheid en het eerste kwartaal van 2019 een Pva voor te leggen aan de raad. In onze aanpak gaan we meer uit van doorbreken van eenzaamheid dan van bestrijden van eenzaamheid. Met het actieprogramma en de motie in de raad van Westerveld komen een aantal lijnen bij elkaar die enerzijds via dit Pva in samenhang bezien worden en anderzijds - via een financiële impuls van het rijk versneld en verbreed kunnen worden. De vijf pijlers van Een tegen eenzaamheid vormen hierbij een leidraad. Feiten en cijfers 3

4 Een tweetal onderzoeken biedt houvast waarlangs de aanpak van eenzaamheid kan lopen, namelijk het onderzoek van Movisie uit 2016 en de Gezondheidsmonitor Volwassenen en ouderen 2016 van GGD Drenthe. Een samenvatting van deze onderzoeken is te vinden in de bijlage. Decentralisatie-uitkering (DU) versnelling lokale aanpak tegen eenzaamheid Via de decembercirculaire 2018 is voor Westerveld éénmalig een bedrag van toegevoegd aan het Gemeentefonds voor versnelling van de lokale aanpak tegen eenzaamheid. Westerveld ontvangt dit bedrag omdat uit RIVM-cijfers (2016) is af te leiden dat in Westerveld één of meer wijken zijn met een eenzaamheidspercentage van meer dan 56%. In de brief van het Ministerie van VWS wordt gerefereerd aan de huidige situatie en werkwijze in Westerveld. Huidige situatie en werkwijze In het huidige gemeentelijke beleid is het thema eenzaamheid niet letterlijk benoemd. De visie op sociale samenhang impliceert echter een samenleving waarin mensen zich betrokken bij elkaar voelen en elkaar ondersteunen. Het thema eenzaamheid heeft met verschillende beleidsterreinen een relatie. Het is dan ook van belang om een zo integraal mogelijke aanpak te hanteren. Hieronder geven we een overzicht van de beleidsterreinen waar we het thema nadrukkelijk in herkennen en op sommige fronten al aandacht voor hebben. Als eenzaamheid het probleem is, is de kracht van de gemeenschap het antwoord *vrij naar Margareth Wheaty Amerikaans schrijver en management consultant. In ons Pva wordt de doelgroep verbreed (via de dorpsopgaven), waardoor de activiteiten een preventief karakter krijgen. De gemeente Westerveld heeft een relatief hoog aantal oudere inwoners, waarbij eenzaamheid een veel voorkomend verschijnsel kan zijn. Bovendien komt eenzaamheid niet alleen voor onder ouderen, maar bijvoorbeeld ook onder jongeren. Wanneer we ons alleen maar zouden focussen op oudere inwoners, bestaat de kans dat er geen toekomstbestendige aanpak ontstaat. Armoede In de gemeente Westerveld is preventie van armoede één van de speerpunten uit het samenlevingsakkoord. Op dit moment wordt gewerkt aan een preventieplan, waarin onder andere aandacht wordt besteed aan eenzaamheid. Armoede kan er namelijk voor zorgen dat mensen minder participeren, waardoor sociale uitsluiting en eenzaamheid sneller kan voor komen. VN-verdrag Uit onderzoek in 2017 en 2018 naar de ervaringen van mensen met een beperking in Westerveld, blijkt dat een deel van de mensen die we gesproken hebben zich eenzaam voelen. Er zijn verschillende organisaties die (beweeg)activiteiten organiseren, maar aan deze activiteiten nemen met name ouderen deel, waarbij de jongere doelgroep weinig aansluiting vindt. Via de Experimenten en de activiteiten van de beweegcoaches wordt hier meer aandacht aan besteedt. De oudere inwoners die we hebben gesproken over het thema eenzaamheid vinden het jammer dat er tegenwoordig niet zo snel meer een praatje gemaakt wordt, mensen zijn tegenwoordig druk en hebben weinig tijd voor een praatje. Gebleken is dat skypen met kinderen en kleinkinderen de eenzaamheid van ouderen helpt verminderen. Zoals in de pilot Westerveld verbonden is gebleken. 4

5 Bewegen en gezonde leefstijl Met het uitvoeringsprogramma Sport en Bewegen dragen wij bij aan een gezonde- en actieve leefstijl in de Gemeente Westerveld. Wij doen dat omdat sport en bewegen leuk en gezond is om te doen en het draagt bij aan het welzijn van de beoefenaar. Maar sport en bewegen kan ook goed bijdragen aan het realiseren van belangrijke maatschappelijke doelstellingen, zoals volksgezondheid, participatie en de leefbaarheid in een gemeenschap. De hoofddoelen in het uitvoeringsprogramma zijn onder meer: 1. bevorderen gezonde leefstijl/ sport en bewegen; 2. verminderen eenzaamheid; 3. verbeteren ervaren gezondheid; 4. bereiken en betrekken van kwetsbare groepen. Gezondheid als het vermogen om je aan te passen en je eigen regie te voeren, in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven. Bron: Institute for Positive Health Partnerschap WelzijnMensenWerk (WMW) Eén van de thema s in de subsidieovereenkomst met de welzijnsorganisatie WMW is het verder versterken van de sociale basisstructuur in de dorpen en kernen van de gemeente Westerveld. Dit voeren we uit door onze lokale aanpak van dorpsopgaven. Hierbij sluiten we aan bij de feitelijke (ondersteunings-)behoefte van inwoners en hun kansen te vergroten om mee te (blijven) doen in de samenleving. Vanuit actuele sociale vraagstukken in Westerveld zijn hoofdlijnen geformuleerd, de bouwstenen. De bouwstenen worden ontwikkeld vanuit de vraag van inwoners en gebouwd in cocreatie met WMW en de gemeente. Van de 8 bouwstenen raken de volgende het thema eenzaamheid: De Samenleving (sociale cohesie); Rondkomen (armoede); Zelfredzaamheid Vergroten (participatie); Vitaal Ouder Worden (gezondheid); Maak het Verschil (vrijwillige inzet). Deze werkwijze start in 2019 en de welzijnsinitiatieven en interventies hebben mede tot doel eenzaamheid te doorbreken. Wij vinden het belangrijk het onderwerp in samenhang met andere thema s in het sociaal domein (vooral welzijn en Wmo) op te pakken. Het ligt daarom voor de hand de uitvoering van de bovengenoemde (beleids-)thema s te continueren, vanuit het perspectief van het verbindende thema eenzaamheid. 5

6 Dementievriendelijk Drenthe Eén van de factoren die een rol speelt bij eenzaamheid onder ouderen is het toenemende aantal mensen met dementie. De 12 Drentse gemeenten, de provincie Drenthe, Zilveren Kruis, Alzheimer Nederland en het Netwerk Dementie Drenthe maken zich sterk voor een dementievriendelijke provincie. Een voorbeeld zou kunnen zijn het aanschaffen van een vr-bril waarmee ervaren kan worden hoe het is dement te zijn. Projecten en experimenten In Westerveld lopen meerdere projecten en experimenten, gefaciliteerd door de gemeente, die zich richten op mensen die eenzaam zijn en/of behoefte hebben om meer deel te nemen in de samenleving. - Meer veerkracht, langer thuis Westerveld verbonden Dit project is gericht op het bevorderen van het sociale netwerk van de ouderen en zijn/haar participatie in de samenleving met behulp van technologie. Vernieuwend hierbij is dat het integraal wordt aangepakt. Hierbij staat het verbinden van organisaties en mantelzorgers die betrokken zijn het bij alleenstaande ouder en/of de ouderen met een beperking centraal. Het project richt zich onder meer op alleenstaande ouderen die eenzaam zijn en/of beperkingen hebben en ouderen die behoefte hebben aan hulp bij zelfstandigheid en zelfregie. - Bibliotheek aan huis Met dit experiment wil Bibliotheek Westerveld (chronisch) zieken, mensen met een beperking of ouderen die aan huis gekluisterd zijn service aan huis verlenen. Mensen die aan huis gekluisterd zijn kunnen langer meedoen binnen de maatschappij en de vrijwilligers kunnen het sociaal isolement en eenzaamheid een beetje doorbreken. In 2019 wordt de bibliotheek aan huis vanuit alle bibliotheken in Westerveld aangeboden en gaat ook provincie breed opnieuw uitgerold worden. In 2019 zal bibliotheek aan huis verder uitgebreid worden. Hierbij gaat het vooral om hoe je het gesprek aan kunt gaan en hoe je de mensen uit hun eenzaamheid kan halen. Daarnaast is de bibliotheek in gesprek met zorginstellingen om daar ook activiteiten te gaan organiseren, zoals voorlezen, gebruik van een herinneringskoffer, samenlezen, etc. De ervaring is wel dat het heel moeilijk blijft om deze doelgroep te vinden. - Signaalkaart Eenzaamheid Aandacht vragen voor de inhoud van signaalkaart Eenzaamheid. Om zo eenzaamheid (sneller) te herkennen en tips te bieden om het eerste gesprek hierover aan te gaan. Voor de leerlingen van basisscholen willen we de signaalkaart ook onder de aandacht brengen, door een les hierover te verzorgen. 6

7 - Ontwikkeling en opstart Dementheek De Dementheek is een advies- en uitleencentrum voor zowel familie als professionals, gericht op ondersteuning en welzijn van mensen met (beginnende) dementie. Doel is comfort bieden aan mensen met dementie/ geheugenproblemen en hulp aanreiken aan familie, mantelzorgers, vrijwilligers en professionals in en buiten de zorg. - Koffie-inloop in de Veldkei in Havelte Een keer per maand een inloopmoment in de Veldkei in Havelte. Uitgangspunt is het bieden van een laagdrempelig en zichtbare plek waar bewoners elkaar kunnen ontmoeten en met vragen over veiligheid, leefbaarheid, welzijn, zorg, vrijwilligerswerk terecht kunnen. Daarbij zijn vroegsignalering, herkenbaarheid en zichtbaarheid en preventie belangrijk. - Koffie en Welzijn, gewoon bij ABE Een letterlijke plek waar op een laagdrempelige en ongedwongen manier contact gelegd kan worden met de bewoners van Havelte. Concreet houdt dit in dat een aantal uur per week de koffietafel in de Albert Heijn in Havelte wordt ingezet als: inlooppunt/ vraagbaak/ ontmoetingsplek/ loket. Nadruk ligt op contactlegging en signalering, daarna op mogelijke doorverwijzing of een afspraak op een ander moment. - EET MEE Maart is uitgeroepen tot de maand van de voeding. In deze maand kunnen mensen zich aanmelden als gast of als eetadres. Er wordt een match gemaakt en er wordt gezorgd dat iedereen die zich heeft aangemeld in maart of in april bij elkaar gaan eten. Na het aanmelden volgt een korte telefonische intake door de vrijwilligers van het centraal meldpunt. Deze vrijwilligers zorgen voor de juiste match en dat er daadwerkelijk een afspraak wordt gemaakt. Lokaal samenwerken Een aantal onderwerpen kan direct uitgevoerd worden, een aantal vergt nader onderzoek. We willen de focus leggen op drie groepen: Inwoners ouder dan 75 jaar, omdat - zo blijkt uit de GGD-monitor - bij deze groep de participatie snel afneemt en eenzaamheid toeneemt. Het landelijk actieprogramma richt zich ook vooral op de groep ouderen. 7

8 Inwoners in de gebieden Boschoord, Geeuwenbrug en Wilhelminaoord, omdat de cijfers uit het RIVM-onderzoek hier duiden op een bovengemiddeld eenzaamheidpercentage. Speciale aandacht is er voor de jongeren. Deze aandacht heeft te maken met het vooroordeel dat eenzaamheid onder jongeren niet of nauwelijks voor komt. Vier op de tien voelt zich minstens één keer in de week eenzaam. Dat blijkt uit onderzoek van het EenVandaag Opiniepanel. Voor veel jongeren is het een groot taboe om over eenzaamheid te praten. Het schoolmaatschappelijk werk heeft hier een rol te pakken. Directe uitvoering Meer veerkracht, langer thuis Westerveld verbonden! Het project Westerveld Verbonden! beoogt een brede aanpak om bewoners, in kwetsbare situatie, optimaal te laten deelnemen aan het leven in Westerveld. Hiervoor ambiëren we een inhoudelijke ontwikkeling die in 2019 gaat plaats vinden. Deze ontwikkeling willen wij met onze partners, WMW, ZZWD en Compaan realiseren. Bij de verdere ontwikkeling zijn ook gebruikers en enkele ondernemers betrokken. Ook het ondernemersfonds heeft interesse getoond. Bewustwordingscampagne Nadat we onze communicatiestrategie bepaald hebben, starten wij in Westerveld een publiekscampagne, waarbij we mogelijk aansluiten bij de landelijke campagne Eén tegen eenzaamheid. Het idee is dat een deel van de campagne zich richt op inwoners, (inwoners-) organisaties en verenigingen die uitvoerbare ideeën hebben voor de aanpak van eenzaamheid. Verbinding lopende projecten en experimenten Bovengenoemde projecten en experimenten hebben een link met elkaar. Het is erg belangrijk om te zorgen dat er meer verbinding ontstaat tussen de experimenten onderling en tussen de experimenten en WMW. Voor een deel wordt dit gefaciliteerd door de gemeente, omdat de gemeente vanuit de experimenten in het sociaal domein enkele bijeenkomsten gaat organiseren voor een groot deel van bovengenoemde experimenten. Voor een deel zal WMW ook voor deze verbinding moeten zorgen. Versnelling WMW in Wilhelminaoord en Frederiksoord Versnelling om de sociale basisstructuur in Wilhelminaoord en Frederiksoord te versterken, een extra inzet voor WMW, dit vanuit het actuele vraagstuk van het doorbreken van eenzaamheid. Nader onderzoek Een aantal thema s vergen vanuit het perspectief eenzaamheid een nader onderzoek: Omdat mensen die niet participeren hebben in vergelijking met mensen die wel participeren vaker een laag opleidingsniveau en een laag inkomen hebben (GGD-monitor) denken aan uitbreiding van minimaregelingen, bijvoorbeeld voor deelname aan culturele, sportieve een maatschappelijke activiteiten. Onderzoek automaatje: Er is een initiatief om bij wijze van proef het ANWB AutoMaatje uit te proberen. Met ANWB AutoMaatje vervoeren vrijwilligers hun minder mobiele plaatsgenoten tegen een geringe onkostenvergoeding. Doordat de ANWB al haar kennis, software, begeleiding, training en materiaal gratis beschikbaar stelt, kunnen gemeenten snel en zonder grote investeringen deze vervoerservice opzetten. Goed vervoer is een belangrijke voorwaarde om aan activiteiten mee te kunnen doen. Hierbij wordt opgemerkt dat het automaatje een oplossing kan zijn in een breder vervoersvraagstuk: Bereikbaarheid in Westerveld. 8

9 Financieel kader De financiële impuls van het rijk heeft een eenmalig karakter. Het is specifiek bedoeld voor het doorbreken van eenzaamheid. We willen deze middelen in kunnen zetten voor de jaren 2019 en Via de rijksmiddelen kan o.a. de verdieping en verbreding van Westerveld Verbonden worden ingezet, waarbij ZZWD, WMW ook een beroep zullen doen op een bijdrage uit de stimuleringsregeling E- health Thuis (SET-middelen). De doelgroep waar Westerveld verbonden zich op richt is vooral 75 jaar en ouder. Het onderstaande overzicht geeft een indicatief beeld van de inzet van middelen. Kostenraming Pva Eenzaamheid Totaalbedrag Een tegen Eenzaamheid (DU Decembercirculaire 2018) Continuering Westerveld verbonden Versnellen en verdiepen Bieb aan huis Onderzoek WMW in Boschoord en Geeuwenbrug Versnelling WMW in Wilhelminaoord en Frederiksoord Aanpassing minimaregelingen Onderzoek automaatje Publiekscampagne Ideeën en initiatieven uit de samenleving Resteert Samenvatting Eenzaamheid is geen aandoening, maar een gebrek aan gemeenschapszin De financiële impuls van het rijk maakt een versnelling van het Pva mogelijk. We doen dat in samenwerking met WMW en aansluitend bij initiatieven uit de samenleving zoals Dementie vriendelijke gemeente, Westerveld Verbonden, VN verdrag, Naobuur, experimenten sociaal domein en vroeg-signalering op scholen. Aansluitend op de landelijke campagne Eén tegen eenzaamheid komen we met een Westerveldse aanpak. 9

10 Bijlagen Onderzoek Movisie In 2016 heeft Movisie onderzocht wat werkt bij de aanpak van eenzaamheid. Samenvattend geeft dit het onderstaande beeld. De oorzaken van eenzaamheid zijn divers en in te delen naar drie categorieën: 1. Individuele oorzaken, zoals gebrek aan sociale vaardigheden, negatief zelfbeeld, introversie; 2. Oorzaken in veranderingen in het sociale netwerk, zoals scheiding, ontslag, verhuizing, overlijden van een naaste; 3. Maatschappelijke oorzaken, zoals de beeldvorming over bevolkingsgroepen (senioren, migranten). Uit het onderzoek naar wat werkt bij de bestrijding van eenzaamheid blijkt dat het van belang is om de aanpak af te stemmen op het type eenzaamheid van de cliënt of doelgroep. Wat daarin blijkt te werken voor volwassenen en ouderen, is: Netwerkontwikkeling: aangaan van nieuwe relaties of het verbeteren van bestaande; Standaardverlaging: het bijstellen van de verwachtingen ten opzichte van relaties; Leren omgaan met eenzaamheid: acceptatie, relativering of aandacht op iets anders richten. Voor alle leeftijden geldt dat het werkt om negatieve gedachten te verminderen door bijvoorbeeld sociaal cognitieve training om de negatieve spiraal te doorbreken. Specifieke interventies voor ouderen: Groepsaanpak, vooral groepsinterventies met een educatief element gericht op het verbeteren van het sociaal netwerk, en groepsinterventies gericht op sociale activiteiten en sociale steun. Activiteiten gericht op het vergroten van de eigenwaarde en de persoonlijke controle bevorderen de lange termijn effectiviteit. Leren omgaan met computer en internet. Actieve bijdrage van ouderen bij het ontwikkelen en uitvoeren van activiteiten. In de praktijk blijkt dat een duurzame systematische aanpak op lokaal niveau vaak lastig is, juist omdat het zo persoonsgericht is. Dat heeft een aantal redenen: eenzaamheid is een complex verschijnsel, de aanpak vraagt om maatwerk, volharding en samenwerking, er heerst een taboe op het onderwerp en het ontbreekt aan goede scholing over dit onderwerp. Als onderdelen van een succesvolle structurele aanpak worden genoemd: Intensief samenwerken met relevante organisaties; Selecteren, trainen en blijvend begeleiden van coördinatoren en vrijwilligers. Meten van de resultaten van de interventies. Blijvend stimuleren en ondersteunen van deelnemers (om afhaken te voorkomen). Inzetten van interventies die aangepast kunnen worden per doelgroep. Uit evaluatie van tien eenzaamheidsprojecten zijn de volgende effectieve stappen beschreven: 1. Analyse van de eenzaamheidsproblematiek en kiezen van doelgroep 2. Analyse behoeften, motivatie en mogelijkheden van betrokkenen 3. Bepalen oplossingsrichting en geschikte interventies in kaart brengen 4. Interventies vergelijken en een keuze maken GGD Drenthe Gezondheidsmonitor Volwassenen en ouderen 2016 De gegevens uit de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016 geven inzicht in de stand van zaken (in Drenthe en) in de gemeente Westerveld. Participeren wordt gedefinieerd als meedoen aan de samenleving door te werken, onderwijs te volgen, vrijwilligerswerk te doen, mantelzorg te verlenen, te sporten bij een sportvereniging en het hebben van sociale contacten. De GGD geeft aan dat 10

11 gezondheid en participeren hand in hand gaan. Gezonde mensen participeren vaker en participeren bevordert de gezondheid. Samenvattend: De meeste inwoners participeren gedurende hun leven, de manier waarop mensen participeren verandert gedurende de levensloop; Na het bereiken van de 75-jarige leeftijd neemt het aandeel mensen dat participeert door te werken, onderwijs te volgen, vrijwilligerswerk te doen, mantelzorg te verlenen, te sporten bij een vereniging of door het hebben van sociale contacten af; Circa 7% van de inwoners in Drenthe van 19 jaar en ouder participeert niet. In de gemeente Westerveld is het aandeel dat niet participeert 9%. Deze groep mensen werkt niet, volgt geen onderwijs en is ook niet sociaal cultureel actief; Mensen die niet participeren hebben in vergelijking met mensen die wel participeren vaker een laag opleidingsniveau, een laag inkomen en zijn vaker ouder dan 50 jaar; Meedoen aan de maatschappij hangt positief samen met gezondheid, tenminste zolang er geen sprake is van overbelasting. Daarnaast bevordert een goede gezondheid de mogelijkheid om te participeren en kan een minder goede gezondheid participeren belemmeren; Het bevorderen van participatie en gezondheid vraagt om een integrale aanpak met aandacht en respect voor de wensen en mogelijkheden van de individuele inwoners; Veel gemeenten bevorderen de gezondheid van inwoners door middel van interventies op het gebied van een gezonde leefstijl. Participatie zou hier ook een onderdeel in kunnen zijn. 11