Ruimte voor ruimte. in theorie en praktijk. Datum 1 juni 2011 Status Definitief

Transcriptie

1 Ruimte voor ruimte in theorie en praktijk Datum 1 juni 2011 Status Definitief

2 Colofon VROM-Inspectie Directie Uitvoering Regionaal Accountmanagement Nieuwe Uitleg 1 Postbus BD Den Haag Publicatienummer: VI Deze publicatie is een uitgave van de VROM-Inspectie en is ook te downloaden via Pagina 2 van 23

3 Inhoud Inleiding Rijksbeleid nota ruimte realisatieparagraaf nationaal ruimtelijk beleid (juni 2008) AMvB Ruimte (2010) toetsingskader provinciaal beleid algemeen toetsingskader de provincie Overijssel streekplan Overijssel (partiële herziening) omgevingsvisie en -verordening Overijssel (juli 2009) toets aan Nota Ruimte de provincie Gelderland streekplan Gelderland Structuurvisie Gelderland toets Nota Ruimte de praktijk de casus bijvangst conclusies Nota Ruimte provinciaal beleid de praktijk Pagina 3 van 23

4 Inleiding Ruimte voor ruimte (ook wel rood voor rood genoemd) kent zijn oorsprong in het zogenaamde pact van Brakkestein. In maart 2000 werd op landgoed Brakkestein een contract gesloten tussen de ministeries van LNV en VROM enerzijds en de provincies Limburg, Noord-Brabant,Gelderland, Utrecht en Overijssel en de VNG anderzijds. Het pact vloeide voort uit de uitbraak van de varkenspest in 1997 en liep vooruit op de Reconstructiewet, die uiteindelijk in 2002 van kracht zou worden. Doel van het pact was het (warm) saneren van de intensieve veehouderij. Door de bouw van maximaal 6500 extra woningen mogelijk te maken, konden financiële middelen worden gegenereerd om stoppende veehouders financieel te ondersteunen. Hierdoor verdwenen duizenden oude stallen uit het buitengebied. Daarnaast werd ook het mestoverschot teruggedrongen. Ruimte voor ruimte is inmiddels verankerd in de Nota Ruimte (zie verder hieronder) en ziet inmiddels enkel nog op het saneren van verstening. In het kader van (voor)ontwerpbestemmingsplannen is ruimte-voor-ruimte regelmatig onderwerp van beoordeling door het VI-programma Borging ruimtelijke rijksbelangen. Toetsing van deze plannen is echter beperkt tot de daartoe in 2005 door het Kabinet genoemde nationale ruimtelijke belangen. Het onderwerp ruimtevoor-ruimte maakt hier geen onderdeel van uit. Bij het beoordelen van bestemmingsplannen valt op dat onder de vlag van ruimtevoor-ruimte de nodige verstening mogelijk wordt gemaakt. Ook is er op basis van signalen soms twijfel of de beoogd te slopen bebouwing ook daadwerkelijk zal worden gesaneerd. Ondanks het ontbreken van een specifiek op ruimte voor ruimte toegesneden toetsingskader heeft de VROM-Inspectie in enkele gevallen hierover toch een vooroverlegreactie gegeven. Als drager hiervoor fungeerde het wel op de beoordelingslijst voorkomende bundelingsbeleid. Voornoemde overwegingen en constateringen hebben er uiteindelijk toe geleid ruimte voor ruimte binnen het programma RAM als regionaal speerpunt voor 2010 te benoemen. In hoofdstuk 1 wordt het rijksbeleid aangaande ruimte voor ruimte nader belicht en in criteria ontleed. Waar mogelijk en nodig zijn deze criteria door de beleidsdirectie NRO van een nadere toelichting voorzien. In hoofdstuk 2 wordt het beleid van de provincies Gelderland en Overijssel nader omschreven en afgezet tegen de aan het rijksbeleid ontleende criteria. Hoofdstuk 3 schetst aan de hand van een achttal onderzochte casus een beeld van de praktijk en hoe deze zich verhoudt tot het rijksbeleid aangaande ruimte voor ruimte. Hoofdstuk 4 ten slotte benoemt enkele conclusies die zijn meegenomen in het door het programma RMD gestarte onderzoek naar de stagnatie van de toepassing van de ruimte-voor-ruimte regelingen. Pagina 4 van 23

5 1 Rijksbeleid 1.1 nota ruimte Paragraaf van de Nota Ruimte schetst het rijkskader voor optimale benutting van bestaande bebouwing en ruimte voor nieuwbouw en maakt daarbij onderscheid tussen achtereenvolgens hergebruik van vrijkomende bebouwing, ruimte voor ruimte en nieuwbouw in het buitengebied. Het voor dit onderzoek relevante ruimte voor ruimte wordt daarin als volgt geduid: Ruimte voor ruimte : om te voorkomen dat gebouwen langdurig leegstaan en verpauperen, hebben provincies de mogelijkheid om, naast hergebruik, deze gebouwen te slopen en in ruil daarvoor - en ter financiering daarvan - woningen terug te bouwen ( ruimte voor ruimte ). Ruimte voor ruimte leidt per saldo tot een substantiële vermindering van het bebouwde oppervlak. In de praktijk is al de nodige ervaring opgedaan met dit soort mechanismen. Zo hebben rijk en de provincies in Oost- en Zuid-Nederland, in het kader van de reconstructie van de concentratiegebieden veehouderij, afspraken gemaakt over de bouw van woningen als compensatie voor het slopen van stallen en bedrijfsbeëindiging. Dit beleid biedt nu ook andere provincies de mogelijkheid om een kader op te stellen dat bepaalt onder welke omstandigheden en in welke gebieden een ruimte voor ruimte -aanpak aan de orde is. Ook kunnen provincies hiermee actief, via een publiek private samenwerking, rommelzones saneren en herinrichten. Om het hergebruik van leegstaande gebouwen te stimuleren en de mogelijkheden te benutten die nieuwbouw biedt en om de kwaliteit en vitaliteit van de groene ruimte te vergroten, vraagt het rijk aan provincies om een planologisch kader op te stellen voor het thema bebouwing in het buitengebied. Hoofdstuk 2 van dit onderzoek gaat in op de wijze waarop de provincies Overijssel en Gelderland hieraan invulling hebben gegeven realisatieparagraaf nationaal ruimtelijk beleid (juni 2008) Ruimte voor ruimte is in de Realisatieparagraaf Nota Ruimte ondergebracht bij het nationaal ruimtelijk belang bundeling en verstedelijking en economische activiteiten. Het rijk geeft in de Nota Ruimte aan decentrale overheden de opdracht om principes van bundeling toe te passen in hun ruimtelijke plannen. Voor het slagen van dergelijk bundelingsbeleid is het nodig dat dit beleid generieke toepassing vindt. Het is de verantwoordelijkheid van provincies en (samenwerkende) gemeenten om het generieke ruimtelijke beleid bij dit nationale belang integraal en concreet gestalte te geven zowel bij planvorming als bij uitvoering en daarmee te zorgen voor basiskwaliteit. Om doorwerking van de PKB-passage over ruimte voor nieuwbouw in het buitengebied (paragraaf van de Nota Ruimte) n tegelijkertijd de provincies de ruimte te bieden voor gebiedsgericht maatwerk, zullen bij AMvB regels worden gesteld ten aanzien van de inhoud van bestemmingsplannen en, waar provinciaal maatwerk is beoogd, provinciale verordeningen. Pagina 5 van 23

6 1.1.2 AMvB Ruimte (2010) In de AMvB Ruimte (ontwerp) worden voor provincies algemene regels gesteld voor bundeling van nieuwe bebouwing en zorgvuldig ruimtegebruik buiten het bestaand stedelijk gebied. Dit kan buiten toepassing blijven als wordt voldaan aan kwalitatieve regels voor nieuwe niet gebundelde bebouwing. Kwalitatieve regels kunnen bijvoorbeeld zijn de vervanging van bestaande bebouwing, inclusief bouwwerken voor glastuinbouw, door nieuwe bebouwing welke leidt tot een substantiële vermindering van het bebouwde oppervlak toetsingskader Uit het hierboven verwoorde rijksbeleid (Nota Ruimte) is voor dit onderzoek het volgende toetsingskader voor het beoordelen van provinciaal beleid (hoofdstuk 3) en de praktijk (hoofdstuk 4) afgeleid: 1. Is er sprake van een situatie die past binnen de reikwijdte van het beleid voor ruimte voor ruimte om te voorkomen dat gebouwen langdurig leegstaan en verpauperen? 2. Het terugbouwen van woningen dient ter financiering van de sloop van de hierboven bedoelde gebouwen. Is er sprake van een redelijk evenwicht tussen de kosten van sloop en de opbrengsten van nieuwbouw? 3. Is er sprake van een substantiële vermindering van het bebouwd oppervlak? Niet elk van deze criteria is voldoende duidelijk om zonder nadere toelichting als zodanig te fungeren. Daar waar mogelijk en nodig heeft de beleidsdirectie desgevraagd de volgende nadere interpretatie van de criteria gegeven. 1. het rijksbeleid beoogt niet om bedrijfsverplaatsing te financieren. Voor glas is wel een dergelijke constructie toegestaan om tot bundeling van glas in concentratiegebieden te komen. 2. bij het opstellen van de beleidstekst is men er van uitgegaan dat met de bouw van één woning de sloop (en meer) zou kunnen worden gefinancierd. Daarbij is niet in detail afgevraagd wat er met de sloop en nieuwbouw precies voor kosten aan de orde zouden komen. 3. bij het opstellen van de beleidstekst heeft men met substantiële vermindering bedoeld dat er per saldo 80 of 90% m 2 bebouwd oppervlak moet worden geamoveerd. Per saldo slaat op de berekening die in het kader van de Reconstructie is gemaakt voor alle provincies. Daaruit bleek dat het oppervlakte betrof van (ruim) 1000 m2 gemiddeld aan te slopen opstallen en max. ca. 100 m2 voor de nieuwbouw. 80 á 90 % (oppervlaktewinst) gaf een orde van grootte aan waarbij de term substantieel past. Dit alles enkel betrekking hebbend op feitelijk gerealiseerde bebouwing en dus zonder medeneming van die bebouwing die mogelijk nog op basis van een bestemmingsplan en/of bouwvergunning gerealiseerd zou kunnen worden. Aan de hand van het eveneens in paragraaf van de Nota Ruimte gestelde over te ontwikkelen provinciale kaders is het toetsingskader verder aangevuld. Zie hiervoor verder het gestelde onder hoofdstuk 3. Met het zo uiteindelijk te ontwikkelen toetsingskader zullen achtereenvolgens provinciaal ruimte-voorruimtebeleid en praktijkcasus worden beoordeeld. Pagina 6 van 23

7 Pagina 7 van 23

8 2 provinciaal beleid 2.1 algemeen Om het hergebruik van leegstaande gebouwen te stimuleren en de mogelijkheden te benutten die nieuwbouw biedt om de kwaliteit en vitaliteit van de groene ruimte te vergroten, vraagt het rijk aan provincies om een planologisch kader op te stellen voor het thema bebouwing in het buitengebied. Hoofdstuk 3 van dit onderzoek gaat in op de wijze waarop de provincies Overijssel en Gelderland hieraan invulling hebben gegeven. Paragraaf van de Nota Ruimte geeft aan dat het provinciale kader moet vastleggen welke randvoorwaarden de provincie hanteert inzake: de mogelijkheden voor hergebruik van bestaande vrijkomende bebouwing; de mogelijkheden om bestaande onbruikbare of niet-waardevolle bebouwing te saneren met behulp van nieuwbouw van woningen (ruimte voor ruimte), en; de mogelijkheden voor nieuwbouw gekoppeld aan een substantiële kwaliteitsverbetering van natuur, water, landschap en/of recreatie. In het provinciale kader moet nadrukkelijk aandacht worden besteed aan een adequate borging van zowel de ontwerpkwaliteit als financiële koppelingen. Voor nieuwbouw en eventueel nieuwe dorpen die in dit kader mogelijk worden gemaakt, geldt bovendien dat gebruik wordt gemaakt van de ruimte rondom kernen en wordt aangesloten bij bestaande bebouwingspatronen en bij bebouwingsclusters en bebouwingslinten in het buitengebied. Hiermee wordt een te grote spreiding van woningen voorkomen en behouden zowel de meer landelijke gebieden van Nederland in het algemeen, als het buitengebied in het bijzonder, zoveel mogelijk hun open karakter. Tevens wordt hierdoor voorkomen dat specifieke functies die gebonden zijn aan het buitengebied, zoals de landbouw, op den duur onnodige hinder ondervinden van dergelijke verspreide woningbouw. Provincies dienen prioriteit te geven aan benutting en, waar nodig met behulp van nieuwbouw, sanering ( ruimte voor ruimte ) van de bestaande voorraad vrijkomende bebouwing in het buitengebied. In het laatste geval zal het bebouwde oppervlak per saldo substantieel moeten verminderen. Het rijk toetst dit op basis van bovenstaande uitgangspunten. Dit ruimtelijk beleid levert een belangrijke bijdrage aan zowel de landschappelijke kwaliteit van het buitengebied als aan vergroting van de mogelijkheden om er te wonen, werken en te recreëren toetsingskader Aan de hand van het hierboven verwoorde rijksbeleid kan het in hoofdstuk 2 geschetste toetsingskader voor dit onderzoek als volgt worden aangevuld: 4. Is er sprake van een adequate borging van zowel de ontwerpkwaliteit als financiële koppelingen? 5. Is er sprake van een substantiële kwaliteitsverbetering van natuur, water, landschap en/of recreatie? En, zo ja, hoe komt deze tot uitdrukking? Pagina 8 van 23

9 6. Vindt nieuwbouw plaats in de ruimte rondom de kernen, in aansluiting op bestaande bebouwingspatronen en/of bij bebouwingsclusters en bebouwingslinten in het buitengebied? 7. Brengt nieuwbouw met zich mee dat specifieke aan het buitengebied gebonden functies op den duur onnodige hinder daarvan ondervinden? Ook hier is niet elk van de genoemde criteria voldoende duidelijk om zonder nadere toelichting als zodanig te fungeren. Daar waar mogelijk en nodig heeft de beleidsdirectie de volgende nadere interpretatie van de criteria gegeven. 4. er is geen nadere invulling gegeven van hetgeen als adequate borging aanmerkt moet worden. Dit zou zowel bestuursrechtelijk (= beleidsdocument) als ook privaatrechtelijk (rood voor rood overeenkomst) kunnen zijn. 5. geen nadere toelichting vereist. 6. de Nota Ruimte staat het bouwen van een of meer woningen op de slooplocatie niet voor. 7. geen nadere toelichting vereist. 2.2 de provincie Overijssel streekplan Overijssel (partiële herziening) Op 16 maart 2005 hebben Provinciale Staten invulling gegeven aan het in de Nota Ruimte opgenomen verzoek het aan provincies om een planologisch kader op te stellen voor het thema bebouwing in het buitengebied. Zij hebben dit gedaan door vaststelling van de partiële streekplanherziening Rood voor Rood met gesloten beurs. In december 2006 is het uitvoeringskader op een beperkt aantal punten aangepast naar aanleiding van een tussentijdse evaluatie. Op hoofdlijnen ziet het provinciale beleid zoals verwoord in het streekplan Overijssel (partiële herziening) er als volgt uit. Deze partiële streekplanherziening vermeldt als hoofddoel het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit van het landelijk gebied in de provincie door de sloop van landschapsontsierende agrarische bedrijfsgebouwen (die niet als waardevol karakteristiek en/of monumentaal agrarische bebouwing zijn aangemerkt) en door overige verbeteringen van de ruimtelijke kwaliteit. Rood voor rood met gesloten beurs heeft betrekking op reeds gestopte of stoppende bedrijven en gaat in beginsel uit van de sloop van het gehele agrarische bedrijf. Betreft het een in een extensiveringsgebied gelegen gemengd bedrijf, dan kan sloop beperkt blijven tot de aan het onderdeel intensieve veehouderij toe te rekenen agrarische bebouwing. Ook ziet rood voor rood met gesloten beurs op het verplaatsen van een (gemengd) bedrijf met intensieve veehouderij wanneer de provinciale Verplaatsingsregeling Intensieve Veehouderij (VIV) hier niet in voorziet. In dit laatste scenario mag ten behoeve van de verplaatsingskosten een extra bouwkavel worden ingezet. Om dit doel te bereiken mogen, in ruil voor het definitief en substantieel slopen van bedrijfsgebouwen, op planologisch verantwoorde locaties, één of meer kwalitatief hoogwaardige compensatiewoningen worden gebouwd. De compensatiewoning kan zowel ter plekke als elders worden gesitueerd. Uit de getaxeerde waarde van de Pagina 9 van 23

10 bouwkavel(s) moet de sloop van de bedrijfsgebouwen alsmede een bijdrage aan het aantoonbaar verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit worden bekostigd. De deelnemer mag 30% van de gecorrigeerde vervangingswaarde van de te slopen gebouwen (en de eventuele waardevermeerdering van de voormalige bedrijfswoning) behouden. De provincie hanteert een ondergrens van minimaal 850 m 2 aan te slopen bedrijfsbebouwing, waarbij het mogelijk is meerdere percelen hierbij te betrekken. De te realiseren compensatiewoning mag maximaal 750 m 3 bedragen, waaronder begrepen het binnen dit volume realiseren van meerdere woningen voor senioren en/of starters. Medewerking aan de realisatie van een (compensatie)bouwkavel wordt alleen verleend, indien de sloop van de agrarische bebouwing voldoende is gewaarborgd. Het vrijkomende perceel dient een passende herbestemming te krijgen in een herziening van het bestemmingsplan, zodat de oude bouwmogelijkheden niet opnieuw benut kunnen worden. Tevens dient de milieuvergunning in overeenstemming met de nieuwe situatie te worden gebracht c.q. te worden ingetrokken. De (compensatie)bouwkavel mag geen onevenredige aantasting van agrarische en andere belangen in de omgeving veroorzaken. Met deze partiële streekplanherziening als uitgangspunt hebben de Overijsselse gemeenten eigen rood-voor-rood beleid ontwikkeld en de streekplanherziening vormt veelal de basis van de tot dusverre gerealiseerde rood-voor-roodprojecten omgevingsvisie en -verordening Overijssel (juli 2009) Inmiddels heeft de provincie Overijssel op 1 juli 2009 de Omgevingsvisie Overijssel vastgesteld. Deze gaat uit van de sturingsfilosofie dat de groene omgeving (= het grondgebied buiten steden, dorpen en hoofdinfrastructuur) niet langer strikt gebonden is aan strikte voorwaarden van welke functie op welke plek moet plaatsvinden. Zo is het in de partiële streekplanherziening rood voor rood met gesloten beurs opgenomen vereiste losgelaten, dat minimaal 850 m2 bedrijfsbebouwing moet worden gesloopt om een bouwkavel voor een woning te worden toegekend. De Omgevingsvisie biedt ruimte voor economische dynamiek en het bevorderen van ruimtelijke kwaliteit. Meervoudig ruimtegebruik en creatieve en-en-oplossingen worden gestimuleerd. Naast de bescherming van kwaliteiten wil Overijssel vooral ontwikkeling en dynamiek benutten voor duurzaamheid en ruimtelijke kwaliteit. Dit betekent dat voor elke ontwikkeling de principes van zuinig en zorgvuldig ruimtegebruik, de zogenaamde ontwikkelingsperspectieven en de catalogus gebiedskenmerken bepalend zijn voor ontwikkelingsmogelijkheden. Gemeenten hebben daarbij handelingsvrijheid als zij deze benadering doorvertalen naar de structuurvisie en bestemmingsplannen. In de (ruimtelijke) omgevingsverordening van Overijssel is aangegeven dat in de toelichting op bestemmingsplannen wordt onderbouwd dat de nieuwe ontwikkelingen die het bestemmingsplan mogelijk maakt, bijdragen aan het versterken van de ruimtelijke kwaliteit conform de geldende gebiedskenmerken. De provincie Overijssel heeft de afgelopen periode in de eerste helft van 2010 samen met gemeenten het werkboek Kwaliteitsimpuls Groene Omgeving voor het laten samengaan van ontwikkelingen met een impuls in kwaliteit ontwikkeld. Diverse bestaande regelingen zijn ondergebracht in de Kwaliteitsimpuls: rood voor rood, rood voor groen, vab s, landgoederen, knooperven etc. Het werkboek bevat afspraken tussen gemeenten en provincie over de toepassing van principes die richting geven aan de Kwaliteitsimpuls groene omgeving in de praktijk. Pagina 10 van 23

11 De basis van de kwaliteitsimpuls ligt in de principes van zuinig en zorgvuldig ruimtegebruik, de ontwikkelingsperspectieven en de Catalogus Gebiedskenmerken. Dit vereist van overheden het vermogen om meer gericht op ontwikkeling en kwaliteit te kunnen handelen. De gemeenten hebben het voortouw bij het toepassen van de Kwaliteitsimpuls Groene Omgeving. De provincie ondersteunt de kwaliteitsimpuls met een stimuleringsbudget, opleiding en beschikbaarheid van expertise. In het Werkboek Kwaliteitsimpuls Groene Omgeving vormen de volgende twee principes uit de Omgevingsvisie Overijssel het vertrekpunt: 1) elke ontwikkeling dient bij te dragen aan een versterking van de ruimtelijke kwaliteit; 2) de ontwikkelingsruimte die men krijgt dient in evenwicht te zijn met investeringen (prestaties) in de ruimtelijke kwaliteit. Voor het in alle gevallen bepalen van de precieze hoogte van de kwaliteitsprestaties onderkent het werkboek geen sluitende methoden. Wel zijn aanbevelingen gegeven die daarbij kunnen helpen. Daarvoor onderscheidt het werkboek verschillende manieren, eventueel in combinatie toepasbaar: 1. Een goed proces 2. Kapitaliseren van ontwikkelingsruimte en kwaliteitsprestaties 3. Richtbedragen ( ) 4. Vaste prestatieafspraken (bijvoorbeeld 850 sloop m2) toets aan Nota Ruimte 1. Is er sprake van een situatie die kan worden aangemerkt als het toepassen van ruimte voor ruimte om te voorkomen dat gebouwen langdurig leegstaan en verpauperen? Ja, het provinciale beleid is hiermee impliciet in overeenstemming. Dit blijkt ondermeer uit het als voorwaarde hanteren van het principe van zuinig en zorgvuldig ruimtegebruik en de nadere uitwerking daarvan in het werkboek Kwaliteitsimpuls Groene Omgeving. 2. Het terugbouwen van woningen dient ter financiering van de sloop van de hierboven bedoelde gebouwen. Is er sprake van een redelijk evenwicht tussen de kosten van sloop en de opbrengsten van nieuwbouw? Het provinciale beleid spreekt zich hier niet (langer) expliciet over uit. 3. Is er sprake van een substantiële vermindering van het bebouwd oppervlak? Nee, Het provinciale beleid stelt een substantiële vermindering van bestaand bebouwd oppervlak niet langer centraal. Het in de partiële streekplanherziening rood voor rood met gesloten beurs opgenomen vereiste dat minimaal 850 m2 bedrijfsbebouwing moet worden gesloopt om een bouwkavel voor een woning te worden toegekend, is inmiddels losgelaten. 4. Is er sprake van een adequate borging van zowel de ontwerpkwaliteit als financiële koppelingen? Een adequate borging van de ontwerpkwaliteit vloeit (impliciet) voort uit het principe dat elke ontwikkeling dient bij te dragen aan een versterking van de Pagina 11 van 23

12 ruimtelijke kwaliteit. Een adequate borging van financiële koppelingen vloeit impliciet voort uit het principe dat de ontwikkelingsruimte die men krijgt in evenwicht dient te zijn met investeringen (prestaties) in de ruimtelijke kwaliteit. 5. Is er sprake van een substantiële kwaliteitsverbetering van natuur, water, landschap en/of recreatie? En, zo ja, hoe komt deze tot uitdrukking? Ja, het provinciale beleid is hiermee in overeenstemming. Dit komt ondermeer tot uitdrukking door het feit dat voor elke ontwikkeling de principes van zuinig en zorgvuldig ruimtegebruik, de zogenaamde ontwikkelingsperspectieven en de catalogus gebiedskenmerken bepalend zijn voor ontwikkelingsmogelijkheden. 6. Vindt nieuwbouw plaats in de ruimte rondom de kernen, in aansluiting op bestaande bebouwingspatronen en/of bij bebouwingsclusters en bebouwingslinten in het buitengebied? Het provinciale beleid is hiermee niet in overeenstemming. De provinciale sturingsfilosofie gaat er van uit dat de groene omgeving (= het grondgebied buiten steden, dorpen en hoofdinfrastructuur) niet langer strikt gebonden is aan strikte voorwaarden van welke functie op welke plek moet plaatsvinden. 7. Brengt nieuwbouw met zich mee dat specifieke aan het buitengebied gebonden functies op den duur onnodige hinder daarvan ondervinden? Het provinciale beleid is hiermee in overeenstemming. Hoewel niet expliciet verwoord (anders dan in de partiële streekplanherziening Rood voor Rood met gesloten beurs ) blijkt dit ondermeer uit het als voorwaarde hanteren van het principe van zuinig en zorgvuldig ruimtegebruik en de nadere uitwerking daarvan in het werkboek Kwaliteitsimpuls Groene Omgeving. In het kader van de totstandkoming van de omgevingvisie en -verordening van Overijssel heeft het Rijk haar zienswijze hierop gegeven. De onderwerpen van de zienswijze waren gebaseerd op de nationale belangen zoals verwoord in de Realisatieparagraaf nationaal ruimtelijk beleid, het nationaal milieubeleidsplan (4) en het ontwerp-waterplan. Aangezien ruimte-voor-ruimte niet als nationaal belang is aangemerkt, is in de zienswijze dan ook geen aandacht besteed aan de hierboven geconstateerde strijd met het rijksbeleid. 2.3 de provincie Gelderland In 2000 heeft de provincie nieuw beleid ontwikkeld: de Verplaatsing Intensieve Veehouderij regeling (VIV). Deze regeling maakt onderdeel uit van de reconstructieplannen voor Gelderland. Het Rijk had geen geld beschikbaar voor de sloop van vrijkomende stallen. Het ministerie van VROM heeft in plaats daarvan ingestemd met het provinciale voorstel om extra contingenten woningbouw beschikbaar te stellen voor de sloop van vrijkomende stallen. Voor Gelderland kwamen 1500 woningen beschikbaar waarvan 300 woningen op de kavel van de gesloopte stallen konden worden teruggebouwd. De overige woningen werden gekoppeld aan stedelijke gebieden en dorpen (streekplanherziening ruimte voor ruimte, 13 december 2000). Deze regeling is in de loop van de jaren geëvolueerd. Hieronder volgt een korte weergave van de ontwikkelingen van het provinciaal ruimte voor ruimte beleid van de provincie Gelderland Pagina 12 van 23

13 2.3.1 streekplan Gelderland 2005 In het streekplan Gelderland 2005 is ruimte voor ruimte of rood voor rood ondergebracht bij de paragraaf functieverandering van gebouwen in het buitengebied. Een van de (in totaal 4) doelen van dit beleid is het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit door vrijkomende gebouwen te hergebruiken en door per bouwperceel waar functieverandering plaatsvindt de resterende vrijgekomen gebouwen te slopen. In geval van functieverandering zoals hiervoor omschreven staat het provinciale beleid verevening voor. Uitgangspunt daarbij is dat er door de initiatiefnemer wordt bijgedragen aan de verbetering van de omgevingskwaliteit en publieke functies van het buitengebied, gerelateerd aan de locatie waar functieverandering aan de orde is. Op locatieniveau kan de ruimtelijke kwaliteit worden verbeterd door sloop van overtollige bebouwing, verkleining van het bouwvlak en herbestemming van het vrijkomende deel met een groene bestemming, maatregelen ter verbetering van de waterhuishouding en uitvoeringsmaatregelen als gevolg van een beeldkwaliteitsplan, waaronder groenvoorzieningen en realisering van natuurelementen. Vereveningsbijdragen daaraan kunnen in natura of in financiële zin worden gerealiseerd. Dit alles heeft zijn vertaling gekregen in de hieronder genoemde regionale beleidsinvullingen. Het streekplan vermeldt in totaal 8 algemene voorwaarden in geval van functieverandering waarbij nieuwe wooneenheden worden gecreëerd (of nieuwe bedrijfsactiviteiten worden opgezet). In het licht van het bepaalde in de Nota Ruimte zijn met name de volgende voorwaarden van belang: - Functieverandering is alleen van toepassing op fysiek bestaande, legale vrijgekomen (en ook vrijkomende) gebouwen die zijn gelegen in het buitengebied; - Met functieverandering van vrijgekomen gebouwen in het buitengebied wordt de bedrijfsontwikkeling van agrarische bedrijven in de omgeving niet belemmerd; - Met beeldkwaliteitsplannen wordt door de gemeenten de verschijningsvorm van de functieveranderingen afgestemd op de omgeving; - Overtollige bebouwing wordt gesloopt met uitzondering van monumentale en karakteristieke gebouwen. Mede in het kader van het provinciale woonbeleid verlangt de provincie dat gemeenten de regionale behoefte aan landelijk wonen in het buitengebied in beginsel in vrijkomende gebouwen in het buitengebied accommoderen. Zo kan men meerdere wooneenheden in ten hoogste twee bij elkaar staande (en reeds bestaande) gebouwen realiseren. Het provinciale beleid gaat uit van een reductie van tenminste 50% van de bebouwing (alle opstallen, exclusief de bedrijfswoning) per bestemmingswijziging. Het resterend oppervlak aan gebouwen kan worden hergebruikt voor wonen. De gebouwen die niet voor wonen en bijgebouw worden hergebruikt, dienen te worden gesloopt. Als hergebruik van de aanwezige gebouwen voor wonen niet mogelijk is, kan na sloop van alle bedrijfsgebouwen vervangende nieuwbouw plaatsvinden in de vorm Pagina 13 van 23

14 van meerdere wooneenheden in één gebouw, met een omvang van maximaal 50% aan oppervlakte van de gesloopte bebouwing. Voor functieverandering naar wonen gelden eerdergenoemde algemene voorwaarden. Alleen ingeval van de uitvoering van de ruimte voor ruimte -regeling op basis van het Pact van Brakkestein kan er bij complete bedrijfsbeëindiging sprake zijn van een vervangende woning voor reeds gesloopte of te slopen bedrijfsgebouwen, zonder verdere toepassing van verevening. Van de hiervoor genoemde maatvoering kan binnen 9 randvoorwaarden worden afgeweken, mits passend in een door Gedeputeerde Staten geaccordeerde regionale beleidsinvulling voor functieverandering. Zo moet hergebruik het vertrekpunt zijn, maar als in uitzonderingssituaties vervangende nieuwbouw aan de orde is, kunnen andere kwaliteitseisen of vereveningscondities aan de orde zijn dan bij hergebruik. Ook moet rekening worden gehouden met het in de regioparagraaf van het streekplan verwoorde kwaliteitsbeeld en de kernkwaliteiten van de waardevolle landschappen. De volgende regionale beleidskaders zijn inmiddels vastgesteld (en vervangen dus feitelijk het hierboven geschetste provinciale kader): Regio Rivierenland: Beleidskader hergebruik vrijgekomen agrarische bedrijfsbebouwing in het buitengebied Regio De Vallei: Regionale beleidsinvulling functieverandering en nevenactiviteiten Regio Noord Veluwe: Streekplanuitwerking functieverandering Regio Stedendriehoek: Waar de stallen verdwijnen: Oude erven, nieuwe functies, Beleidskader functieverandering van vrijkomende agrarische gebouwen Regio Achterhoek: Functies zoeken plaatsen zoeken functies Het door de Stadsregio Arnhem Nijmegen vastgestelde beleidskader Notitie functieverandering buitengebied, regionale beleidsinvulling is door Gedeputeerde Staten niet als streekplanuitwerking vastgesteld, maar kan in concrete gevallen wel als leidraad voor de invulling van functieverandering dienen. Daarnaast voorziet het streekplan in maatwerk voor bijzondere situaties zoals militaire complexen en zorgterreinen. In een dergelijke situatie schrijft het streekplan maatwerk voor dat ten allen tijde aan de provincie moet worden voorgelegd. Tot slot onderkent het streekplan de mogelijkheid van saldering voor kleinere functieveranderingen die in hun samenhang bezien worden. Vervangende nieuwbouw op andere locaties dan het vrijgekomen bouwperceel waar de sloop mogelijk plaatsvindt is toegestaan, mits de gemeente vanuit een visie op haar buitengebied meerdere initiatieven voor functieverandering in samenhang beoordeelt. Voorwaarden zijn dat het schuiven van bouwlocaties een meerwaarde voor de gebiedskwaliteiten oplevert en gelijktijdig planologisch geregeld wordt Structuurvisie Gelderland 2005 Met de inwerkingtreding van de Wet ruimtelijke ordening per 1 juli 2008 heeft het streekplan Gelderland 2005 de status van structuurvisie gekregen. Met ingang van 1 februari 2011 beschikt zij ook over een vastgestelde ruimtelijke verordening. Pagina 14 van 23

15 2.3.3 toets Nota Ruimte 1. Is er sprake van een situatie die kan worden aangemerkt als het toepassen van ruimte voor ruimte om te voorkomen dat gebouwen langdurig leegstaan en verpauperen? Ja, de structuurvisie is hiermee in overeenstemming. Dit blijkt ondermeer uit het als doel geformuleerde verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit door vrijkomende gebouwen te hergebruiken en door per bouwperceel waar functieverandering plaatsvindt de resterende vrijgekomen gebouwen te slopen. 2. Het terugbouwen van woningen dient ter financiering van de sloop van de hierboven bedoelde gebouwen. Is er sprake van een redelijk evenwicht tussen de kosten van sloop en de opbrengsten van nieuwbouw? De structuurvisie spreekt zich hier niet expliciet over uit. 3. Is er sprake van een substantiële vermindering van het bebouwd oppervlak? De structuurvisie voorziet in een reductie van tenminste 50% van de bebouwing per bestemmingswijziging. Aan de aan de Nota Ruimte ten grondslag liggende veronderstelling dat per saldo 80 of 90% wordt geamoveerd, wordt echter niet voldaan. 4. Is er sprake van een adequate borging van zowel de ontwerpkwaliteit als financiële koppelingen? Ja, de structuurvisie is hiermee in overeenstemming. Voor wat betreft een adequate borging van de ontwerpkwaliteit blijkt dit ondermeer uit het feit dat met beeldkwaliteitsplannen wordt door de gemeenten de verschijningsvorm van de functieveranderingen afgestemd op de omgeving als algemene voorwaarde aan functieverandering verbonden is. Voor wat betreft een adequate borging van financiële koppelingen blijkt dit ondermeer uit het vereiste van verevening. 5. Is er sprake van een substantiële kwaliteitsverbetering van natuur, water, landschap en/of recreatie? En, zo ja, hoe komt deze tot uitdrukking? Ja, de structuurvisie is hiermee in overeenstemming. Dit blijkt ondermeer uit enkele van de aan functieverandering verbonden algemene voorwaarden alsmede uit de aan regionale beleidsinvulling gestelde randvoorwaarden. 6. Vindt nieuwbouw plaats in de ruimte rondom de kernen, in aansluiting op bestaande bebouwingspatronen en/of bij bebouwingsclusters en bebouwingslinten in het buitengebied? De structuurvisie is hiermee niet in overeenstemming. In beginsel gaat het streekplan uit van hergebruik van vrijkomende gebouwen (dan wel nieuwbouw in geval hergebruik niet mogelijk is) op de slooplocatie. 7. Brengt nieuwbouw met zich mee dat specifieke aan het buitengebied gebonden functies op den duur onnodige hinder daarvan ondervinden? De structuurvisie is hiermee in overeenstemming. Dit blijkt ondermeer uit het feit dat aan functieverandering als algemene voorwaarde is verbonden dat nabijgelegen specifiek aan het buitengebied gebonden functies geen hinder mogen ondervinden van de nieuwe functies. Pagina 15 van 23

16 In het kader van de totstandkoming van de omgevingsverordening van Gelderland heeft het Rijk haar zienswijze hierop gegeven. De onderwerpen van de zienswijze waren gebaseerd op de nationale belangen zoals verwoord in de Realisatieparagraaf nationaal ruimtelijk beleid, het nationaal milieubeleidsplan (4) en het ontwerpwaterplan. Aangezien ruimte-voor-ruimte niet als nationaal belang is aangemerkt, is in de zienswijze dan ook geen aandacht besteed aan de hierboven geconstateerde strijd met het rijksbeleid. Pagina 16 van 23

17 3 de praktijk Aan de hand van een achttal onderzochte casus is gepoogd een indicatief beeld te krijgen van rood voor rood in de Gelderse (5) en Overijsselse (3) praktijk. Het op deze wijze verkregen beeld is vervolgens op casusniveau ambtelijk afgestemd met de betrokken gemeenten en, in meer algemene zin, met beide provincies (ambtelijk) en een in de regio Overijssel actieve rood-voor-rood-makelaar. 3.1 de casus Voor de selectie van de casussen is allereerst gebruik gemaakt van de praktijkkennis van het programma BRR. De op deze wijze geselecteerde casussen zijn vervolgens aangevuld met casus die middels gerichte zoektermen uit Holmes en internet zijn geselecteerd. Beoordeling van de casussen heeft plaatsgevonden aan de hand van het toetsingskader zoals dat van de Nota Ruimte is afgeleid. Dit beoordelingskader is vervolgens aangevuld met enkele vragen waarmee gepoogd wordt antwoord te kunnen geven op de vraag of en zo ja hoe geborgd is dat aan het ruimte voor ruimte beleid ook daadwerkelijk naleving wordt gegeven. Het betreft de volgende vragen: 8. Is de milieuvergunning (melding) van het agrarische bedrijf ingetrokken? 9. Is er een sloopvergunning verleend? 10. Is er sprake van bedrijfsbeëindiging of is er sprake van bedrijfsverplaatsing? 11. In geval van nieuwbouw op een andere locatie dan de slooplocatie: is de slooplocatie zodanig herbestemd dat daarop geen mogelijkheid meer rust voor het oprichten van (bedrijfs)bebouwing? De toepassing van rood voor rood in de Gelderse en Overijsselse praktijk levert, geschetst aan de hand van eerdergenoemde vragen, het volgende beeld op: 1. Is er sprake van een situatie die kan worden aangemerkt als het toepassen van ruimte voor ruimte om te voorkomen dat gebouwen langdurig leegstaan en verpauperen? Uit de door de beleidsdirectie hierbij gegeven toelichting blijkt dat niet is beoogd om (gedeeltelijke) bedrijfsverplaatsing te financieren. In drie van de onderzochte casussen is desalniettemin sprake van bedrijfsverplaatsing, dit overigens in lijn met het provinciale ruimte voor ruimte beleid van beide provincies dat wel bedrijfsverplaatsing (dan wel ontvlechting) mogelijk maakt. In de overige gevallen is hetzij uit de plantoelichting hetzij uit de mondelinge toelichting van de gemeente gebleken dat er sprake was van (voorgenomen / geëffectueerde) bedrijfsbeëindiging in welk geval verondersteld is aan het criterium te zijn voldaan. 2. Het terugbouwen van woningen dient ter financiering van de sloop van de hierboven bedoelde gebouwen. Is er sprake van een redelijk evenwicht tussen de kosten van sloop en de opbrengsten van nieuwbouw? Pagina 17 van 23

18 Bij beantwoording van deze vraag moet een onderscheid worden gemaakt tussen de Overijsselse en de Gelderse gemeenten. Laatstgenoemde gemeenten kunnen over het algemeen geen inzicht geven in de kosten die met rood voor rood gepaard gaan. Veelgehoorde reactie is dat het risico bij de aanvrager ligt en niet bij de gemeente. Anders dan de Gelderse gemeenten kunnen de Overijsselse gemeenten wel het gevraagde inzicht bieden. Zij werken namelijk met zogenaamde standaard rood-voor-rood overeenkomsten waarbij men uitgaat van het principe compensatie met gesloten beurs. De (getaxeerde) opbrengst van de nieuwe woningbouwkavel wordt namelijk gebruikt om de kosten te dekken. De belangrijkste kosten zijn: - de sloopkosten van de gebouwen en eventuele asbestsanering; - 30% van de gecorrigeerde vervangingswaarde van de gebouwen die de initiatiefnemer mag behouden (dit is de economische restwaarde); - de kosten voor het bouwrijp maken van de woningbouwkavel; - de advieskosten; - de kosten voor passende landschapsversterkende ingrepen die zijn goedgekeurd in een landschapsplan; - procedure- en onderzoekskosten (bijv. principeonderzoek of projectbesluit); - de kosten voor de instandhouding van karakteristieke bebouwing. Blijft er geld over nadat alle kosten zijn betaald, dan zijn er gemeenten die voorschrijven dat dit bedrag in een (kwaliteits)fonds gestort wordt dat ten goede komt aan de landschapsversterkende projecten of acties binnen de gemeente. 3. Is er sprake van een substantiële vermindering van het bebouwd oppervlak? Ook hier is een onderscheid tussen de onderzochte Overijsselse en Gelderse casus op zijn plaats. Dit onderscheid is terug te voeren op de volgens het provinciaal beleid (oud) minimaal te slopen bedrijfsbebouwing. In de Gelderse casus is geen sprake van een substantiële vermindering van het bebouwd oppervlak (80 a 90%): in zijn algemeenheid wordt er om en nabij de 50% van het bebouwd oppervlak gesloopt. In geval het rood-voorrood traject tevens ziet op bedrijfsverplaatsing (of ontvlechting) wordt ook dit percentage als gevolg van het toevoegen van een extra woning niet gehaald. In de Overijsselse casus is in beginsel wel sprake van een substantiële vermindering van het bebouwd oppervlak en is 850 m2 of zelfs meer gesloopt in ruil voor de bouw van een enkele woning. Vanwege het feit dat in 2 van de 3 onderzochte gevallen er sprake is van bedrijfsverplaatsing wordt als gevolg van het volgens het provinciale beleid in een dergelijk scenario mogen toevoegen van een extra woning ook dan niet aan het NR vereiste van een substantiële vermindering van het bebouwd oppervlak voldaan. Overigens moet worden opgemerkt dat de Nota Ruimte tekst uitgaan van oppervlaktematen, terwijl de onderzochte casus (bestemmingsplannen) uitgaan van inhoudsmaten. 4. Is er sprake van een adequate borging van zowel de ontwerpkwaliteit als financiële koppelingen? Pagina 18 van 23

19 Ook hier is een onderscheid te constateren tussen de Gelderse- en de Overijsselse praktijk. Borging van zowel ontwerpkwaliteit als ook van de financiële koppelingen vindt in de Overijsselse praktijk plaats in het kader van eerdergenoemde rood-voor-rood overeenkomsten. Het beeld uit de Gelderse praktijk is diverser van aard: ook hier wordt in sommige gevallen gewerkt met (deels) privaatrechtelijke overeenkomsten om genoemde aspecten te borgen. Voor wat betreft de financiële koppelingen gaat dit, anders dan in de Overijsselse praktijk, echter niet zo ver dat daarmee een redelijk evenwicht tussen de kosten van sloop en de opbrengsten van nieuwbouw bewaakt wordt. 5. Is er sprake van een substantiële kwaliteitsverbetering van natuur, water, landschap en/of recreatie? En, zo ja, hoe komt deze tot uitdrukking? De antwoorden in de diverse casussen laten zich niet onderscheiden in specifiek Overijssel of specifiek Gelderland. In alle gevallen is hetzij rechtstreeks uit de plantoelichting hetzij uit de op verzoek door de gemeente gegeven toelichting gebleken dat met name sprake is van (niet perse als substantieel te beschouwen) kwaliteitsverbetering die beperkt is tot het aspect landschap als gevolg van het saneren van bebouwd oppervlak. In die gevallen waarin rood-voor-rood wordt toegepast in combinatie met bedrijfsverplaatsing (van in of nabij de EHS gelegen intensieve veehouderij) is als gevolg van de bedrijfsverplaatsing sprake van (substantiële) kwaliteitsverbetering van natuur, milieu, water en/of recreatie. 6. Vindt nieuwbouw plaats in de ruimte rondom de kernen, in aansluiting op bestaande bebouwingspatronen en/of bij bebouwingsclusters en bebouwingslinten in het buitengebied? In elk van de onderzochte casussen vindt nieuwbouw plaats op (en in een enkel geval grenzend aan) de slooplocatie, welke mogelijkheid het rijksbeleid heeft beoogd uit te sluiten. Zoals al eerder aangegeven wijkt het beleid van de provincies Overijssel en Gelderland (en het daarop geënte regionale / gemeentelijke) beleid hier nadrukkelijk van af. Meerdere gesprekspartners hebben hiervoor als verklaring aangevoerd dat bouwlocaties, zoals in de Nota Ruimte voorgestaan, eenvoudigweg te duur zijn om uit de bouw van een woning voldoende financiën voor het slopen van stallen (en overige kosten) te genereren. 7. Brengt nieuwbouw met zich mee dat specifieke aan het buitengebied gebonden functies op den duur onnodige hinder daarvan ondervinden? Geen van de onderzochte casussen lijkt met zich mee te brengen dat specifieke aan het buitengebied gebonden functies daarvan onnodige hinder ondervinden. 8. Is de milieuvergunning (melding) van het agrarische bedrijf ingetrokken? Niet elk van de onderzochte casussen verkeerde al in de fase van het uitvoering geven van wat inmiddels planologisch was / is geborgd. In onderzochte casussen waar dit wel het geval is, is hetzij de milieuvergunning ingetrokken, hetzij de melding als gevolg van het staken van de agrarische activiteiten komen te vervallen. In die casussen waarin sprake is van bedrijfsverplaatsing / ontvlechting is sprake van deels intrekken. In de standaard rood-voor-roodovereenkomst (Overijssel) is ten aanzien van dit specifieke punt ondermeer vastgelegd dat rechthebbende zich verplicht tot het indienen van een verzoek tot intrekking van een verleende Pagina 19 van 23

20 milieuvergunning. Blijft rechthebbende ondanks een ingebrekestelling in gebreke, dan kan de gemeente de rood-voor-roodovereenkomst ontbinden. 9. Is er een sloopvergunning verleend? Niet elk van de onderzochte casus verkeerde al in de fase van het uitvoering geven van wat inmiddels planologisch was / is geborgd. In onderzochte casussen waar dit wel het geval is, was inmiddels sloopvergunning aangevraagd / verleend. In die casussen waarin sprake van bedrijfsverplaatsing / ontvlechting is sprake van gedeeltelijke sloop. Door gemeenten is daarnaast aangegeven dat in situaties waar de procedures verder doorlopen zijn, de daadwerkelijke sloop heeft plaatsgevonden. In de standaard rood-voor-roodovereenkomst (Overijssel) is ten aanzien van dit specifieke punt ondermeer vastgelegd dat rechthebbende zich verplicht tot het indienen van een verzoek tot het verlenen van een sloopvergunning. Sloop dient plaats te vinden binnen twaalf maanden na het onherroepelijk worden van het bestemmingsplan en kan zo nodig op kosten van rechthebbende door de gemeente worden uitgevoerd. 10. Is er sprake van bedrijfsbeëindiging of is er sprake van bedrijfsverplaatsing? In drie van de onderzochte casus is sprake van bedrijfsverplaatsing / ontvlechting. 11. In geval van nieuwbouw op een andere locatie dan de slooplocatie: is de slooplocatie zodanig herbestemd dat daarop geen mogelijkheid meer rust voor het oprichten van (bedrijfs)bebouwing? In 1 casus vindt nieuwbouw van de woning plaats op een andere locatie dan de slooplocatie en is laatstgenoemde locatie nog niet herbestemd. Gemeente is dit echter wel voornemens te doen. 3.2 bijvangst Behalve het hierboven aan de hand van het van de Nota Ruimte afgeleide toetsingskader geschetste beeld, hebben de diverse casussen nog meer informatie opgeleverd. Ook is er de nodige informatie beschikbaar gekomen uit gesprekken die zijn gevoerd met beide provincies (ambtelijk) en een in de provincie Overijssel actieve rood-voor-rood makelaar. Voor zover relevant, is deze informatie meegenomen in het themaonderzoek van het programma RMD naar de stagnatie van de toepassing van de ruimte-voor-ruimte regelingen. Het betreft de volgende informatie: a. Gemeenten gaan verschillend om met de situatie wanneer men het tekort aan te slopen m 2 bedrijfsbebouwing compenseert met sloop elders dan op de bouwlocatie. Zo zijn er gemeenten die daarmee enkel instemmen wanneer ook de sloop elders binnen de gemeentegrenzen plaatsvindt; andere gemeenten stemmen hier mee in wanneer de sloop maar binnen de provinciegrenzen plaatsvindt. b. Het deelnemen aan een rood-voor-rood regeling brengt grote fiscale gevolgen met zich mee. De fiscus is namelijk van mening dat een waardestijging van al tot het privévermogen behorende onroerende zaken als gevolg van de functieverandering als belaste winst moet worden aangemerkt. Deze omstandigheid brengt met zich mee dat een aanzienlijk Pagina 20 van 23

21 aantal boeren geen gebruik wenst te maken van de rood-voor-rood regeling. Overigens sluit het beleid van de provincie Overijssel expliciet uit dat met dit fiscale aspect bij de planvorming rekening wordt gehouden. c. Anders dan wellicht in eerste instantie vermoedt, brengt het toepassen van rood-voor-rood mogelijk zelfs verstening met zich mee. De stoppende boer beschikt immers over melk en/of mestrechten die hij na bedrijfsbeëindiging verkoopt. De met deze rechten corresponderende dieren zullen immers ook moeten worden gehuisvest. Dit deed zich niet voor in de situatie dat Ruimte voor ruimteregelingen onderdeel waren van de RBV-regeling. Ook blijkt uit het onderzoek van RMD dat in de provincie Noord-Brabant nog wel de eis tot inleveren van mestrechten geldt. d. Steeds meer (vooralsnog enkel Gelderse) gemeenten maken pas op de plaats voor wat betreft het verlenen van medewerking aan rood-voor-rood. Meest genoemde aanleiding hiervoor is de krimp van het aantal inwoners die met name de meest oostelijk gelegen gemeenten van Gelderland parten speelt en de invloed daarvan op de huizenmarkt (zie het onderzoek naar stagnatie van RvR door het programma RMD). e. Als gevolg van de schaalvergroting in de landbouw (steeds minder boerderijen terwijl de boerderijen die overblijven (naast nieuwvestiging) steeds groter worden) lijkt een toename van het aanbod vrijkomende agrarische opstallen voor de hand te liggen. Specifiek voor de intensieve veehouderijen draagt de uit het Besluit ammoniakemissie huisvesting veehouderij voorvloeiende verplichting om de ammoniakuitstoot zoveel mogelijk te beperken hieraan bij. Verwachting is dat lang niet elke intensieve veehouderij per 1 januari 2013 hieraan nog wil / kan voldoen, met bedrijfsbeëindiging als logisch gevolg (zie het onderzoek naar stagnatie van RvR door het programma RMD). f. gezien het groot aantal vrijkomende m 2 staloppervlak en gezien de nieuwbouw van grote (nieuwe) agrarische opstallen zou onderzocht kunnen worden of bij nieuwbouw een relatie kan worden gelegd met sloop van bestaande overtollige stallen. g. De provincie Gelderland heeft twee onderzoeksrapporten naar de toepassing en effectiviteit van de rood voor roodregeling gepubliceerd na afronding van dit VI-rapport. Het rapport Evaluatiestudie Functieveranderingsbeleid van gebouwen in het buitengebied is betrokken bij genoemd onderzoek van RMD. Pagina 21 van 23

22 4 conclusies Op voorhand moet worden gesteld dat elk hieronder te verwoorden conclusies met het nodige voorbehoud moeten worden gelezen. Immers, de basis waarop deze worden gedaan is zowel regionaal (Gelderland en Overijssel) beperkt als ook in omvang beperkt (8 dossiers) Nota Ruimte De nota Ruimte tekst lijkt, gezien de vertaling daarvan in provinciaal- en gemeentelijk beleid en het op basis uitvoeren daarvan, niet geheel Handhaafbaar en Uitvoerbaar. Handhaafbaarheid : gebruikte termen zoals substantiële vermindering van het bebouwde oppervlak en adequate borging van zowel de ontwerpkwaliteit als financiële koppelingen zijn onvoldoende eenduidig om in een concreet geval te kunnen bepalen of er net wel of net niet wel strijd met rijksbeleid is. Uitvoerbaarheid : de Nota Ruimte schrijft voor dat gebruik wordt gemaakt van de ruimte rondom kernen en wordt aangesloten bij bestaande bebouwingspatronen en bij bebouwingsclusters en bebouwingslinten in het buitengebied. Uit de praktijk in Gelderland en Overijssel komt echter naar voren dat veruit in de meeste gevallen gebruik wordt gemaakt van de slooplocatie zelf, ondermeer vanwege het feit dat de bouwlocaties zoals in de Nota Ruimte voorgestaan eenvoudigweg te duur zijn om uit de bouw van een woning voldoende financiën voor het slopen van stallen (en overige kosten) te genereren. Fraudebestendig : in het kader van dit beperkte onderzoek is geen voorbeeld van frauduleus handelen aan het licht gekomen provinciaal beleid De Nota Ruimte schrijft voor dat er een provinciaal kader moet worden ontwikkeld waarin rood voor rood een plaats dient te krijgen. Daarbij is bepaald dat het rijk dit provinciale kader zal toetsen op basis van de in de Nota ruimte opgenomen uitgangspunten. Gebleken is dat het provinciale beleid op onderdelen (in ieder geval voor wat betreft de beoogde nieuwbouwlocatie en in mindere mate voor wat betreft de mate van vermindering van bebouwd oppervlak) niet met de Nota Ruimte strookt. Bij het van rijkswege beoordelen van het provinciale beleid is, niettegenstaande het daaromtrent in de Nota ruimte bepaalde, daaraan geen conclusies verbonden in de zin van (kritische) opmerkingen de praktijk De in hoofdstuk 4 (met name onder bijvangst) genoemde constateringen, aandachtspunten en veronderstellingen vormen mogelijk aanleiding voor een inhoudelijke heroverweging van het ruimte-voor-ruimte-instrumentarium. Voor een deel zijn deze betrokken in het onderzoek van het programma RMD naar stagnatie van Ruimte voor Ruimteregelingen. Voor krimpregio s ligt mogelijk zelfs een meer fundamentele vraag ter beoordeling voor: is ruimte voor ruimte nog wel het juiste middel om te voorkomen dat gebouwen langdurig leegstaan en verpauperen. Pagina 22 van 23