Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2003

Transcriptie

1 Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2003 Ve r b o n d v a n Ve r z e k e r a a r s

2 Voorwoord Voor u ligt het eerste jaarverslag van de belangrijkste resultaten van de verzekeringsbedrijfstak over Een verslag dat niet alleen cijfers bevat, maar met name ook achtergronden en verklaringen bij de cijfers. Dit jaarverslag is opgesteld door het Centrum voor Verzekeringsstatistiek (CVS), onder leiding van dr. J.L.A. van Rijckevorsel. Het CVS voert elk voorjaar de enquêtes Schadeverzekeringen en Levensverzekeringen bij zijn leden uit. Deze worden gepresenteerd op de marktvergaderingen van het Verbond van Verzekeraars in juni. Maar waar het Verbond naar zocht was een middel dat beter invulling geeft aan de spiegelfunctie van het CVS: hoe kunnen de cijfers en trends van de branche zodanig worden gecommuniceerd dat beleidsverantwoordelijken in de branche er nog beter kennis van kunnen nemen? Dat laatste is belangrijk omdat de verzekeringsbranche een uniek kenmerk heeft: ze is gebaseerd op een omgekeerde productiecyclus. Pas aan het eind van de rit weet een verzekeraar of zijn kostprijsberekening correct was. Vooraf heeft hij niet veel meer dan retrospectieve statistieken. Dit jaarverslag beoogt een brug te slaan tussen de droge statistieken en de beleidsbepalers bij de leden van het Verbond. Deze krijgen de spiegel in handzame vorm aangereikt. Daarnaast vindt het Verbond het belangrijk dat ook andere geïnteresseerden uit bijvoorbeeld politiek, overheid en maatschappelijke organisaties kennis kunnen nemen van de ontwikkelingen in de verzekeringsbedrijfstak. Een belangstelling die wellicht ook wordt veroorzaakt door de actuele discussies over WAO, zorg, pensioenen, levensloop, etc., waar verzekeraars een belangrijke rol in (kunnen) spelen. Voor die interesse naar onze bedrijfstak kan dit verslag (mede) een antwoord vormen. Vermoedens over hoe goed of slecht verzekeraars het doen, kunnen plaatsmaken voor feiten. Voorwoord De leden, vertegenwoordigd in de commissie CVS van het Verbond van Verzekeraars, hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan het totstandkomen van dit eerste verslag. De commissie CVS bestaat uit de volgende leden: - dr. R.Th. Wijmenga, voorzitter (Interpolis) - drs. G. van Olphen RA (Achmea) - P.J.W.G. Kok (Delta Lloyd) - M.J.L. Kerkhof (DKV Nederland) - mr.j.boven (Hooge Huys) - drs. J. van den Berg (AXA) Ik hoop dat deze uitgave u in uw werk als verzekeraar of anderszins van dienst is, en dat u de moeite wilt nemen om kennis te nemen van de inhoud die zeker de moeite waard is. 1 mr. H.L. De Boer adjunct-directeur

3 Inhoudsopgave Voorwoord Samenvatting Summary Hoofdstuk 1 Inleiding - De economie in Verzekeringsmarkten Hoofdstuk 2 Levensverzekeringen in Omzet Leven - Leven collectief - Leven individueel - Nieuwe productie - Beleggingsverzekeringen - Beleggingsopbrengsten 2.2 Resultaat Leven Hoofdstuk 3 Schadeverzekeringen in Omzet en resultaat Schade 3.2 Herverzekering 3.3 Branche Motorrijtuigen 3.4 Branche Brand 3.5 Branche Transport 3.6 Branche Aansprakelijkheid 3.7 Branche Rechtsbijstand 3.8 Branche Reis Hoofdstuk 4 Zorgverzekeringen in Omzet en resultaat Zorg 4.2 Branche Ziektekosten Verantwoording 32 Begrippen 33

4 Samenvatting Tegen de aanvankelijk sombere verwachtingen in heeft de verzekeringsbedrijfstak het in 2003 niet zo slecht gedaan. Voor een deel is dit te danken aan externe factoren zoals een verbetering van het beursklimaat en de renteontwikkeling, maar ook doordat met name schadeverzekeraars goed gebruik hebben gemaakt van instrumenten als kostenbeheersing, betere risico-inschatting, preventie en schadebeheersing. Over de totale omzet van levens-, schade- en zorgverzekeringen van bijna 47 miljard euro in 2003 is gemiddeld een rendement gemaakt van 6%. Dit betekent dat van iedere euro afgedragen premie de Nederlandse verzekeraars 6 eurocent hebben over gehouden. In 2003 was het resultaat van levensverzekeraars met 7,6% beter dan in Toen behaalden ze een resultaat van 3,3%. Belangrijkste oorzaak van deze verbetering vormt de opleving van de beurzen. Resultaten 2003 Premieomzet 2003 Netto Combined Ratio Resultaat Totaal Leven Totaal Zorg % groei t.o.v. mrd. euro ,1 5 10,5 8 n.v.t. 96 % verdiende premie 7, , Samenvatting Totaal Schade 11, , Motorrijtuigen 4, , Transport 0, , Brand - Overig 3,4 8 2, , , Het resultaat Schade betreft het technisch resultaat, uitgedrukt in een percentage van de bruto verdiende premie, behaald in het binnenlands bedrijf, na rente en na herverzekering, maar voor afdracht van vennootschapsbelasting. Het resultaat Leven betreft het technisch resultaat, uitgedrukt in een percentage van de bruto verdiende premie, behaald in het binnenlands bedrijf, na rente, maar voor herverzekering en afdracht van vennootschapsbelasting. 2 De omzetgroei is het product van de groei van de portefeuille door nieuwe productie en de verhogingen van de premies.

5 Ook schadeverzekeraars deden het in 2003 beter dan in Het gezamenlijke resultaat van de schadebranche steeg van 0% naar 4%. Voornaamste oorzaken hiervan zijn de verminderde schadelast en de succesvolle kostenbeheersing. Het totaalresultaat van Zorg is licht gestegen en komt net onder de 6% uit. Bij zorgverzekeringen is sprake van een daling van de geleden schade bij inkomensverzekeringen. Financiële prikkels bij werkgevers en toenemende aandacht voor preventie en reïntegratieactiviteiten van verzekeraars lijken hieraan te hebben bijgedragen. Levensverzekeringen Ondanks een slechte start van de beurzen en een lage rentestand krabbelden de resultaten van levensverzekeraars in 2003 op. Terwijl de productie van nieuwe individuele levensverzekeringen in 2003 stabiliseerde en de verschuiving van goed naar minder goed renderende productie (van periodieke premie naar koopsommen) zich onverminderd voortzette, namen de eenmalige koopsomstortingen in de pensioensfeer toe. Het verbeterde beursklimaat zorgde voor een stijging van de resultaten. In 2003 steeg het totale premieinkomen vergeleken met 2002 met bijna 5% tot 25,1 miljard euro. Al met al steeg het resultaat van de levenbranche van 3,3% in 2002 naar 7,6% van de bruto verdiende premie vóór herverzekering in Samenvatting 4 Schadeverzekeringen Het jarenlang negatieve resultaat van de schadebranche is in 2003 sterk verbeterd. In totaliteit zijn de resultaten van schadeverzekeringen in 2003 ten opzichte van 2002 gestegen van 0% naar +4%. Negatieve uitzonderingen hierop zijn Aansprakelijkheid, Brand bij bedrijven en Pleziervaartuigen. Risicobeheersing, preventie en kostenbeheersing hebben geleid tot lagere kosten, een lagere schadelast en dus tot betere resultaten. Doordat verzekeraars meer eigen risico hebben genomen, zijn de kosten voor herverzekering niet verder gestegen. De netto combined ratio (de verhouding tussen de schade en kosten enerzijds en de premie anderzijds) komt uit op 101. Bij de branche Motorrijtuigen steeg het resultaat na rente en herverzekering van 0% tot +3%. Binnen de branche vormen de personenauto s de grootste deelmarkt. De resultaten op cascodekking zijn daar sterk verbeterd, onder meer dankzij het mooie weer in het afgelopen jaar en dankzij een spectaculaire daling van 17% van het aantal gestolen motorvoertuigen. Het resultaat bij Personenauto s steeg dientengevolge van 2% naar 5%. Bij Vrachtauto s (inclusief bestelauto s) was het resultaat beter, maar nog steeds negatief. Het steeg van -10% naar -5%. Gecorrigeerd voor inflatie ligt de premie al jarenlang op hetzelfde niveau.

6 De resultaten na herverzekering van de branche Brand stegen in 2003 van -1% in 2002 naar 6%, mede ten gevolge van de gedaalde schadelast. De verbetering deed zich met name voor in het particuliere segment. Het uitblijven van zware stormen in 2003 heeft tot een beter resultaat geleid in de particuliere portefeuille. De forse schadelast (637 miljoen euro) ten gevolge van een beperkt aantal grote branden veroorzaakte slechtere resultaten op de bedrijvenportefeuille. De resultaten van de branche Transport zijn in 2003 licht verbeterd ten opzichte van Dit ondanks het feit dat Transport werd geconfronteerd met hoge herverzekeringspremies (die de resultaten drukken), minder uitkeringen door herverzekeraars en een grote schade in Bij Rechtsbijstand steeg het resultaat van 0 naar 4% en bij Reis steeg het resultaat van 8 naar 10%. Bij Aansprakelijkheid daalde het resultaat van 2% naar 1% door de forse stijging van de schadevoorzieningen op AVB-verzekeringen in verband met long-tailschaden. Met name beroepsziekten als mesothelioom en RSI zijn hier de oorzaak van. Zorgverzekeringen Binnen de branche Zorg zijn de resultaten licht gestegen ten opzichte van 2002 naar 5,8% van de verdiende premie. De lichte verbetering is afkomstig van de branche Ziektekosten. Bij inkomensverzekeringen zorgen de historisch lage instroom in de WAO en de daling van het ziekteverzuim voor een lagere schadelast. Het plaatsen van financiële prikkels bij werkgevers en toegenomen aandacht voor preventie en de reïntegratieactiviteiten van verzekeraars hebben hieraan bijgedragen. Samenvatting De resultaten van de ziektekostenbranche verbeterden zich weliswaar met 1,3 procentpunt tot -0,8%, maar zijn nog steeds negatief en de netto combined ratio staat nog boven de 100. Het resultaat in deze branche is al jaren structureel verliesgevend. 5

7 Summary Contrary to the initially pessimistic forecasts the insurance industry did not perform so badly in This was due in part to external factors such as the marked rise in the stock markets, but also in part because non-life insurers in particular made good use of instruments such as cost control, risk management, prevention and claims management. The average return on the total turnover of almost 47 billion euro on Life, Non-life and Accident & Health in 2003 was 6%. This means that for every euro paid in premiums the Dutch insurance companies retained six euro cents. The result of Life was 7.6% in 2003 compared with 3.3% in The main factor in this improvement was the rally by the stock markets. Results 2003 Premium income 2003 Netto Combined Ratio Results Summary Life % growth compared bln. euro with n.a. % earned premiums Accident & Health Non-life Motor Transport Property Other The result of Non-life is the technical result, expressed as a percentage of the gross earned premiums, secured in national business, after interest and reinsurance but before payment of corporation tax. The result of Life is the technical result, expressed as a percentage of the gross earned premiums, secured in national business, after interest but before reinsurance and payment of corporation tax. 2 The growth of volume is the product of the growth of the portfolio with new production and the increases in premiums.

8 The non-life insurers also produced a better result in 2003 than in The result of Non-life improved from 0% to 4%. The principal factors were the decline in the claims incurred and successful cost control. The total result of Accident & Health rose slightly to just under 6%. Within Accident & Health there was a decline in the claims incurred on income insurance policies. Financial incentives for employers and growing attention to prevention and reintegration activities by insurers appear to have been contributing factors. Life Despite a poor start to the year on the stock markets and low interest rates the result of life insurers picked up in While the production of new individual life insurance policies stabilised in 2003 and the shift towards less profitable production (from policies with periodic premiums to singlepremium policies) continued unabated, on the pensions front the amounts paid in one-off single-premium policies increased. The result also benefited from the marked rise in the stock markets. In 2003 the total premium income rose to 25.1 billion euro, almost 5% higher than in All in all, the result of Life improved from 3.3% in 2002 to 7.6% of gross earned premiums before reinsurance in Non-life After years of negative results Non-life showed a strong improvement in The result of Non-life rose from 0% in 2002 to +4% in Negative exceptions were sub-segments like Industrial Fires, Liability and Pleasure craft. Risk management, prevention and cost control led to a better result. Because ceding insurers increased their retentions the costs of reinsurance did not rise further. The net combined ratio (the ratio of claims and costs to premiums) was 101. Summary In Motor the result after interest and reinsurance improved from 0% to +3%. The largest segment in Motor is Cars. The result on coverage of accidental damage improved strongly partly thanks to a spectacular decline of 17% in the number of stolen vehicles and last year's fine weather. The result for Cars consequently increased from 2% to 5%. Although the result for Trucks (including vans) was better it remained negative, improving from -10% to -5%. The inflation adjusted premiums for Motor remains at the same level for several years on a row. 7 The result after reinsurance of Property improved from -1% in 2002 to 6% in 2003, partly because of lower claims. The major improvement occurred in

9 the private segment. The absence of major storms in 2003 contributed to the improvement in the results of the private dwellings portfolio. Major claims (637 million euro) arising from a small number of large fires led to a deterioration in the results in the industrial portfolio. The result of Transport improved slightly in 2003 compared with 2002, even though the sector was confronted with high reinsurance premiums, fewer payments by reinsurers and a major claim in In Legal expenses the result rose from 0 to 4% and in Travel it improved from 8 to 10%. For Liability the result fell from 2% to 1% due to a sharp increase in the provisions for claims on public liability insurance (AVB) policies in connection with long-tail claims. Occupational diseases such as asbestos-related mesothelioma and RSI were the main causes. Summary Accident & Health In Accident & Health the result did increase slightly compared with 2002 to 5.8% of earned premiums. This slight improvement was attributable to Health only. Claims in the income insurance sector were lower because of the historically low number of new claimants of disablement benefits and the decline in absenteeism. Contributing factors were shifting financial incentives to employers and increased attention to prevention and the reintegration activities of insurers. The result of Health did improve from -2.1% to -0.8% but is still negative and the net combined ratio is still over 100. This segment has consistently been making losses for many years now. 8

10 1 Inleiding In dit jaarverslag wordt verslag gedaan van de financiële ontwikkelingen in de verzekeringsbranche over het jaar In dit eerste hoofdstuk wordt kort ingegaan op algemene (economische) ontwikkelingen die van invloed zijn geweest op de branche en met name op de resultaten van verzekeraars. De financiële verslaggeving door verzekeraars zal veranderen. Naar het zich laat aanzien zal dat onder meer tot gevolg hebben dat verzekeraars zich in hun financiële verantwoording meer zullen gaan richten op het operationele resultaat. Met betrekking tot schade- en zorgverzekeringen zal in dit jaarverslag per branche een onderscheid worden gemaakt tussen het resultaat exclusief de beleggings- en renteopbrengsten over de technische voorzieningen en het resultaat inclusief deze opbrengsten. Het verschil tussen beide loopt naar branche uiteen al naar gelang de premieomzet en de technische voorzieningen die ten minste moeten worden aangehouden. Door dat onderscheid te maken, blijkt duidelijker in welke mate de resultaten afhankelijk zijn van de beleggingsresultaten. Het maakt de cijfers daarnaast beter vergelijkbaar tussen verzekeraars. In hoofdstuk 2 zal verslag worden gedaan van de financiële ontwikkelingen op de markt voor levensverzekeringen. De ontwikkeling van het premievolume en het resultaat zullen afzonderlijk worden besproken. De markt voor schadeverzekeringen komt aan bod in hoofdstuk 3. De opbouw volgt de branches die tezamen de sector Schade vormen. Daarna zal in hoofdstuk 4 de markt van zorgverzekeringen worden toegelicht. Alle hier gepresenteerde gegevens over verzekeringen zijn ontleend aan door het Centrum voor Verzekeringsstatistiek onder verzekeraars gehouden comptabele enquêtes. Een toelichting daarop is opgenomen in de verantwoording aan het einde van dit jaarverslag. Een lijst met begrippen is daar eveneens opgenomen. Inleiding De economie in 2003 De economische ontwikkeling in Nederland is sterk afhankelijk van wat er elders in de wereld gebeurt. In het begin van het verslagjaar stokte bijna overal de economische groei. Er was grote onzekerheid over wat de oorlog in Irak tot gevolg zou kunnen hebben. Vanaf midden 2003 leek de wereldeconomie enig vertrouwen te herwinnen. De economische groei in de Europese Unie (EU) kwam in 2003 niettemin uit op een schamele 0,4%, duidelijk minder dan in de Verenigde Staten en in Azië. De economische groei in Nederland bleef met een daling van 0,7% aanzienlijk achter bij die van de EU. Het Centraal Planbureau wijst in een verklaring van dit resultaat op de hoge loonkosten, onder meer door de drastisch gestegen pensioenpremies. Figuur 1 geeft de mutaties van het bruto binnenlands product (BBP) weer ten opzichte van het voorgaande kwartaal over de periode

11 Figuur 1. Mutaties BBP ten opzichte van het vorige kwartaal (in %) Inleiding Eind 2003 blijkt een licht herstel te zijn ingezet. De inflatie in 2003 bedroeg 2,1%. Tevens zat het consumentenvertrouwen in Nederland in een dip. Dat leidde ertoe dat het volume van de consumptieve bestedingen met 0,7% is gedaald. Een veelheid aan factoren heeft aan deze daling bijgedragen, maar de daling in het beschikbare inkomen is een belangrijke geweest. Verder zijn er de onzekerheden die samenhangen met de grote bezuinigingsoperaties, de toekomstige vermindering van de sociale uitkeringen, de oplopende werkloosheid, de toegenomen baanonzekerheid en de angst voor (de gevolgen van) terroristische aanslagen. Deze zullen een rol hebben gespeeld bij het feit dat consumenten relatief meer zijn gaan sparen. Dat blijkt wel uit het feit dat in 2003 consumenten 11,9 miljard euro hebben gespaard. Dit is netto 30% meer dan in Figuur 2. Werkloze beroepsbevolking per kwartaal (in dzd) 10

12 Zoals te zien in figuur 2 liep de werkloosheid in 2003 hard op. Ook de verzekeringsbranche bleef niet gespaard. Het aantal medewerkers (in fulltime equivalenten) bij verzekeraars is in 2003 voor het eerst sinds jaren met 2% afgenomen tot Verzekeringsmarkten Op de markt van levensverzekeringen was de invloed van de conjunctuur in 2003 goed te merken. Verder lijkt het erop dat, mede als gevolg van eerdere verliezen op aandelen, consumenten minder geneigd zijn om beleggingsrisico s aan te gaan. Verzekeraars hebben overigens wel kunnen profiteren van de aantrekkende koersen van effecten na het eerste kwartaal. Goede weersomstandigheden mooi weer en geen grote stormen in 2003 hebben een positieve invloed op diverse schadeverzekeringen. Figuur 3. Ontwikkeling AEX-index en rente op staatsleningen 9-10 jaar in 2003 Inleiding De zorgverzekeringen zijn eveneens gevoelig voor de stand van de conjunctuur. Het lagere ziekteverzuim is een klassieke conjunctuurindicator. Ook het overheidsbeleid om het beroep op de sociale zekerheid drastisch te beperken, laat zijn invloed gelden bij de inkomensverzekeraars. 11

13 2 Levensverzekeringen in Totaalresultaat Leven stijgt door hogere beleggingsopbrengsten - Omzet gestegen met 5 procent, maar kwaliteit blijft op laag niveau - Individuele markt stokt - Collectieve markt groter als gevolg van backserviceverplichtingen - Aandeel beleggingsverzekeringen verder afgenomen 2.1 Omzet Leven De levensverzekeringssector in Nederland kende in 2003 een bruto premieomzet van 25,1 miljard euro. Dit bedrag omvat zowel vervolgpremies van de bestaande portefeuille als de premies van nieuwe productie (koopsommen en periodieke premies). Wanneer wordt gecorrigeerd voor een inflatie van 2,1%, betekent dit een omzetstijging van circa 2,5%. De stijging van de bruto verdiende premie komt uit de collectieve levenmarkt, zoals uit tabel 1 blijkt. Het individuele segment is ten opzichte van 2002 nauwelijks toegenomen. Tabel 1. Verdeling bruto verdiende premie Leven naar individueel en collectief Jaar Individueel Collectief Totaal Verhouding Coll./Indiv. Levensverzekeringen 12 miljard euro % ,4 6,8 21, ,7 7,1 23, ,0 8,8 25, ,8 8,2 24, ,8 9,3 25,1 59 Leven collectief De groei van Leven collectief komt door het op orde brengen van de financiering van verzekerde pensioenaanspraken in een tegenvallende conjunctuur. Daarnaast heeft er verschuiving plaatsgevonden van contracten tussen verschillende pensioenaanbieders. Het leeuwendeel van de pensioenaanspraken kent een koppeling aan een gestage, voortgaande loongroei (van circa 4% in 2003). Al enkele jaren is er sprake van een teleurstellende beleggingsmarkt, die ook nog eens gepaard gaat met historisch lage rentestanden. Dan is het onvermijdelijk dat bij toenemende aanspraken de pensioenpremies stijgen en dat herstelfinanciering van bestaande aanspraken in de vorm van koopsomstortingen, zogenaamde backserviceverplichtingen, nodig is.

14 Leven individueel De omzet in het segment Leven individueel heeft zich in het verslagjaar ten opzichte van 2002 niet kunnen herstellen. Gecorrigeerd voor de inflatie van 2,1% is er zelfs sprake van een achteruitgang van ruim 1%. Tabel 1 brengt duidelijk in beeld dat er omzetkrimp is vanaf 2002, het jaar na de invoering van belastingplan IB In 2001 kon de totale premieomzet om dezelfde reden nog licht profiteren van anticipatieaankopen. Ook al is de stabilisatie in 2003 positiever dan de verwachte terugval die de Pensioen- & Verzekeringskamer aantekent in haar jaarverslag over 2003, dit neemt niet weg dat de tijden van omzetgroei van de jaren, 90 vooralsnog voorbij zijn. Nieuwe productie Hoe heeft de nieuwe productie in dit segment zich ontwikkeld? Figuur 4 illustreert deze ontwikkeling. De premie van de nieuwe productie individueel is weergegeven naar de aard van het product. Duidelijk blijkt dat ongeveer 75% van de premieomzet betrekking heeft op koopsommen. Figuur 4. Nieuwe productie individuele levensverzekeringen naar wijze van premiebetaling (in mld euro) Levensverzekeringen 13 De premie-inkomsten nieuwe productie individueel via koopsommen liggen in het verslagjaar op het niveau van 2002, namelijk op 4,8 miljard euro. De premie-inkomsten nieuwe productie individueel via periodieke premie liggen eveneens op het niveau van 2002, namelijk op 1,6 miljard euro. Tussen 1999 en 2003 is het aandeel van de premie dat ontvangen wordt door middel van koopsomstortingen toegenomen. Producten met periodieke premiebetaling zijn over het algemeen beter renderend dan producten met een koopsomkarakter. Een aanzienlijk deel van de nieuwe koopsomproductie is daarnaast

15 eigenlijk oude productie. Immers, met de vrijkomende kapitalen die zijn opgebouwd door middel van bestaande productie (zogenaamde koopsom opbouw), worden direct ingaande lijfrenten aangeschaft. Het premievolume in de direct ingaande lijfrenten (DIL) nam toe van 2,7 naar 2,8 miljard euro, terwijl het premievolume van de zogenaamde opbouw-koopsommen licht daalde van 2,1 naar 2,0 miljard euro. Dat betreft bovendien vaak het tijdelijk doorstorten van vrijkomende expiratiekapitalen. Levensverzekeringen 14 De productie van lijfrentepolissen is door IB 2001 teruggelopen. Lijfrenten zijn vanaf 2002 alleen nog maar aftrekbaar voor de inkomstenbelasting als aantoonbaar is dat men een pensioengat heeft. Consumenten hebben klaarblijkelijk nog niet op grote schaal de moeite genomen om dit goed na te gaan. Voor individuele pensioenopbouw is in de praktijk weinig animo. Bijvoorbeeld, omdat de conjunctuur in 2003 toch al niet uitnodigt om ten koste van bestedingen meer aan pensioen te doen. Hierbij speelt mee dat velen niet goed in staat zijn hun pensioengat te berekenen, of zich niet eens realiseren dat er straks een ongewenst gat is. Verder is door IB 2001 het spaarloon beperkt tot 613 euro, hetgeen van invloed is op de aan het spaarloonmaximum gekoppelde lijfrenteproductie. Wordt gekeken naar de trendmatige groei van de gehele individuele productie vanaf 1990, dan kan worden becijferd dat als gevolg van IB 2001 en mede door het verslechterde beursklimaat, vanaf 2002 sprake is van een jaarlijks omzetverlies van ongeveer 0,5 à 1 miljard euro. Een andere oorzaak voor de stokkende premieomzet individueel zijn de expiraties van polissen die zijn afgesloten vóór de Brede Herwaardering van In 1991 konden voor het laatst kapitaalverzekeringen onder het oude regime worden afgesloten. Dit zijn polissen (met periodieke premie) met een looptijd van dikwijls 12 jaar, toentertijd het minimum aantal jaar om gebruik te maken van het toenmalige fiscale regime. In 2002 expireerde een iets groter deel van de bestaande portefeuille dan wat gemiddeld mag worden verwacht. Vanaf 2003 vervalt daardoor een deel van het premie-inkomen van de in 2002 extra geëxpireerde kapitaalverzekeringen. Ook hier treedt in wezen een verschuiving op van premiebetalend naar DIL. Beleggingsverzekeringen In de tweede helft van de jaren, 90 heeft, met de stijgende koersen, de verkoop van beleggingsverzekeringen een grote vlucht genomen. Vanaf 2001 liep de omzet terug door het verslechterende beursklimaat. De consument lijkt zijn vertrouwen in de beurs in 2003 nog niet te hebben hervonden afgaande op de nieuwe productie van individuele beleggingsverzekeringen. Wederom is namelijk het aandeel van beleggingsverzekeringen in de nieuwe productie

16 teruggelopen. Uit figuur 5 blijkt duidelijk de daling sinds Het aandeel beleggingsverzekeringen bedraagt nu nog slechts een kwart van de nieuwe productie Leven individueel. Het aandeel beleggingsverzekeringen bedraagt bij koopsommen 11% van de nieuwe productie en bij verzekeringen met een periodieke premiebetaling 67%. Beleggingsverzekeringen vormen 37% van het totale individuele premievolume. Nederland behoort samen met Denemarken tot de achterhoede in de Europese Unie als het gaat om het aandeel beleggingsverzekeringen in de nieuwe productie. Koplopers zijn Italië, Portugal, Noorwegen en Frankrijk waar het aandeel beleggingsverzekeringen in de individuele portefeuille boven de 70% uit komt (bron: CEA, 2002). Figuur 5. Aandeel beleggingsverzekeringen in de nieuwe productie individueel (in %) Beleggingsopbrengsten De beleggingsopbrengsten van levensverzekeraars zijn toegenomen. Het jaar 2003 kenmerkt zich door een forse daling van de beurzen in het eerste kwartaal, gevolgd door een constante stijging in de laatste drie kwartalen van het jaar. Aangezien de meeste verzekeraars na het slechte jaar 2002 hun aandelenportefeuille op orde hebben gebracht, heeft men de negatieve effecten enigszins kunnen mitigeren. Verzekeraars zijn (voor eigen risico) meer in obligaties gaan beleggen. De stijging van de lange rente na het eerste kwartaal heeft hierdoor ook effect gehad op de beleggingsresultaten. Levensverzekeraars en hun polishouders hebben de beleggingsopbrengsten zien stijgen met 10,1 miljard euro. Het totaal van de beleggingsopbrengsten kwam uit op 15,0 miljard euro. Levensverzekeringen 15

17 2.2 Resultaat Leven Nederlandse levensverzekeraars hebben in 2003 een beter resultaat weten te boeken dan in Het technisch resultaat na rente en voor herverzekering is in 2003 uitgekomen op 7,6% van de bruto verdiende premie. Anders geformuleerd betekent dit dat de levensverzekeraar van iedere euro ontvangen premie 7,6 eurocent overhoudt. Dit is aanzienlijk minder dan wat de Nederlandse consument redelijk vindt, zoals blijkt uit de Consumentenmonitor (een jaarlijks terugkerend marktonderzoek van het CVS). Volgens de Nederlandse consument is het niet onredelijk indien verzekeraars van iedere euro premie (na aftrek van schade, kosten, provisie, etc.) 18 eurocent schoon over houden (zie kader op pagina 17), hetgeen een markant verschil is met de 7,6 eurocent die verzekeraars in werkelijkheid overhouden. In 2002 bedroeg het technisch resultaat na rente en na herverzekering nog 3,3%, zoals blijkt uit figuur 6. De verbetering komt door de hogere beleggingsresultaten. De autonome winstgevendheid van levensverzekeringen lijkt overigens verder te dalen door verschuivingen in de omzetmix naar minder renderende segmenten als gevolg van stortingen uit hoofde van backservice en een afname van individuele levenomzet met een periodieke premiebetaling. Figuur 6. Technisch resultaat Leven voor herverzekering (in% van de verdiende premie) Levensverzekeringen 16 Door het gestegen resultaat zagen verzekeraars, na drie jaar van afboekingen, het eigen vermogen toenemen met 14%. De groei zit voornamelijk in de toename van de onverdeelde winst en een toename van de reserves. De herwaarderingsreserve nam dankzij het licht verbeterde beursklimaat vanaf het tweede kwartaal weer toe. Tussen 2000 en 2003 is de herwaarderingsreserve met maar liefst 13,9 miljard euro afgenomen. De herwaarderingsreserve groeide in 2003 met 0,3 miljard tot 7,5 miljard euro. Dit bedrag staat uiteraard in geen verhouding tot de eerdere afnames van de herwaarderingsreserve.

18 Consumentenmonitor Het CVS voert regelmatig marktonderzoek uit onder consumenten ter ondersteuning van de belangenbehartiging van het Verbond van Verzekeraars. In opdracht van de commissie Consumentenbeleid van het Verbond heeft het CVS in 2003 de Consumentenmonitor ontwikkeld. De Consumentenmonitor meet de opinie van de particuliere consument over levens-, schade- en zorgverzekeraars. Uit het eerste onderzoek kwam naar voren dat ongeveer 80% van de consumenten positief denkt over verzekeraars. Daarnaast heeft ruim 70% een redelijk tot groot vertrouwen in verzekeraars. Wel is er een harde kern van 10% tot 20% van de consumenten, die er een negatieve opinie over verzekeraars op na houden. Belangrijker nog dan deze uitkomsten is dat ook duidelijker wordt waardoor het imago van verzekeraars wordt beïnvloed. Zo bleek dat met name het bieden van zekerheid cruciaal is voor het imago van de verzekeraars. Wanneer de consument het vertrouwen heeft dat bij schade, ziekte, arbeidsongeschiktheid of pensionering er voldoende financiële middelen ter beschikking worden gesteld door de verzekeraar, dan zit het met het imago wel goed. Dit gevoel van zekerheid (vertrouwen) is van zeer grote invloed op het imago. Duidelijkheid en kosten van de premie hebben minder invloed op het imago dan het gevoel van zekerheid kan geven. Dat betekent wel dat de advieskant van een verzekering een uiterst belangrijke is en blijft. Het is voor consumenten immers van belang om zekerheid te hebben over wat men krijgt. Bij een goed imago sluiten de verwachting van de consument en de praktijk van de verzekeraar op elkaar aan. Met betrekking tot de resultaten van verzekeraars bleek dat de Nederlandse consument denkt dat van iedere euro betaalde premie de verzekeraar 31 eurocent overhoudt. De consument vindt dit gemiddeld genomen te hoog. Een winstmarge van 18 eurocent op iedere euro premie acht hij acceptabel. In werkelijjkheid hield de totale verzekeringsbranche (levens, schade- en zorgverzekeraars samen) in 2003 ongeveer 6 eurocent van iedere premie over. Dit is 1/5 van wat de consument denkt dat verzekeraars verdienen en 1/3 van wat de consument acceptabel vindt. De verzekeringsbranche heeft dus in de communicatie over de betekenis van de resultaten nog heel wat duidelijk te maken. Levensverzekeringen 17

19 3 Schadeverzekeringen in Schaderesultaat sterk verbeterd - Omzetstijging schademarkt op 7 procent - Inkoop herverzekeringsdekking onverminderd duur - Goed resultaat particuliere brandverzekeringen - Resultaat brandverzekeringen en bedrijven naar 0 - Autoverzekeringen op een kleine plus na vijf verliesjaren - Hoge reservering bij Aansprakelijkheid en letselschade Schadeverzekeringen 3.1 Omzet en resultaat Schade In 2003 is niet alleen de omzet voor schadeverzekeringen toegenomen, maar ook het resultaat. Het totaalresultaat na rente en na herverzekering komt uit op 3,9% van de verdiende premie. De netto combined ratio (ncr) van de gehele schadebranche ligt op 101. Zonder beleggingsopbrengsten betekent dit een negatief resultaat. In de schadebranche is echter sprake van een aanzienlijke schadevoorziening. De rente over deze voorziening leidt tot een overall positief resultaat. Een ncr geeft het verzekeringstechnische resultaat weer, dus zonder de beleggingsopbrengsten en herverzekering. De ncr wordt steeds vaker door verzekeraars gehanteerd om resultaten vergelijkbaar te maken tussen verzekeraars. Overigens spelen in sommige branches beleggingsopbrengsten een grotere rol dan in andere branches waardoor een netto combined ratio van boven de 100 toch nog voldoende kan zijn voor een positief resultaat. In dit hoofdstuk zal naast het resultaat ook altijd de netto combined ratio worden weergegeven. De markt voor schadeverzekeringen (exclusief ziektekosten en inkomensverzekeringen, zie daarvoor hoofdstuk 4) is relatief onafhankelijk van de economische ontwikkeling. Met een inflatie van 2,1% is de groei van het omzetvolume 5%. 18 In de schadesector gaat ongeveer 11,1 miljard euro aan premieomzet om. De grootste branches zijn Motorrijtuigen en Brand, zoals uit tabel 2 blijkt. Beide branches tezamen nemen circa 70% van de premieomzet voor hun rekening. Het totaalresultaat van schadeverzekeringen wordt dus in aanzienlijke mate beïnvloed door de resultaten die in deze branches worden behaald.

20 Tabel 2. Premieomzet en premieontwikkeling schadebranches Branche Mutaties miljard euro % Motorrijtuigen 4,5 4,2 6,1 Brand 3,4 3,1 8,4 Transport 0,6 0,6 4,6 Overig 2,7 2,7 6,6 w.o. aansprakelijkheid 0,8 0,8 8,0 w.o. reis 0,4 0,4 2,0 w.o. rechtsbijstand 0,4 0,3 13,2 Totaal 11,1 10,4 6,8 Hoe komt het dat de schadeverzekeringsmarkt niet onverdienstelijk presteert in 2003? Aandacht voor preventie en het scherp inschatten en calculeren van de risico s werd beloond met een daling van het schadepercentage. De bedrijfskosten zijn verhoudingsgewijs licht gedaald. Figuur 7 geeft het resultaat weer over de periode In de figuur is eveneens de netto combined ratio (ncr) weergegeven. Figuur 7. Resultaat na rente en na herverzekering (in % van de verdiende premie) en netto combined ratio Schade Schadeverzekeringen 3.2 Herverzekering Schadeverzekeraars hebben om redenen van noodzakelijke verzekeringscapaciteit, professioneel risicomanagement en een prudent solvabiliteitsbeheer, in veel gevallen herverzekeringsdekking nodig. In 2002 zijn de herverzekeringskosten fors gestegen. Herverzekeringskosten bestaan uit het verschil tussen enerzijds de betaalde herverzekeringspremie en anderzijds de ontvangen uitkeringen van herverzekeraars bij grote schaden. De stijging van de herverzekeringspremies per verzekerde eenheid vanaf 2002 heeft te maken met de terroristische aanslagen vanaf 2001, enkele grotere natuurrampen (stormen in Frankrijk, overstromingen in Midden-Europa), toenemende waardeconcentraties en de slechte beleggingsresultaten van herverzekeraars zelf. 19