visie en inrichtingsschets openbare ruimte kernwinkelgebied Rhenen

Transcriptie

1 visie en inrichtingsschets openbare ruimte kernwinkelgebied Rhenen

2

3 inhoud 1 inleiding 5 2 huidige situatie 9 3 structuurschets 15 4 inrichtingsschets 21 5 beeldkwaliteit 35 6 reclamebeleid 38 7 beheer en onderhoud 39 colofon 40 openbare ruimte Rhenen

4

5 1 Inleiding Rhenen aan het uiteinde van de Utrechtse Heuvelrug Voorliggende rapportage betreft een visie en inrichtingsschets voor de openbare ruimte van het centrumgebied van Rhenen. MTD landschapsarchitecten heeft hiertoe in april 2011 opdracht gekregen van het Centrummanagement Rhenen. Het doel van deze visie en inrichtingsschets is tweeledig. Enerzijds komt de vraag en behoefte voort uit de recent opgestarte ontwikkeling in binnenstad-oost, het zogenaamde Rhenense Hof, waarbij een aantal keuzes is te maken inzake materialiseringen van verhardingen, meubilair en ontwerpprincipes. Om te voorkomen dat hierbij keuzes worden gemaakt die de (toekomstige) samenhang en relatie met het totale (winkel-)centrumgebied gaan belemmeren is het van belang vanuit een integrale en overkoepelende visie deze keuzes gezamenlijk op korte termijn te bepalen, waarbij ook aspecten als financiële haalbaarheid en ambitie- c.q. kwaliteitsniveau aan de orde zullen zijn. Anderzijds is vanuit onderzoek (Visie Centrumgebied Rhenen, Seinpost Adviesbureau BV, 2009) gebleken dat een kwalitatieve verbetering van de openbare ruimte noodzakelijk is voor het behouden en versterken van de economische positie en aantrekkingskracht van het kernwinkelgebied van Rhenen. In deze visie is daarnaast gesteld dat de potenties en kansen voor een aantrekkelijk en goed functionerend centrumgebied liggen in de synergie tussen winkelen, cultuur (-historie), horeca en toerisme. Ook zijn aspecten als routing, parkeren/bereikbaarheid en een gevarieerd en evenwichtig winkelaanbod van belang voor het realiseren van de uitgesproken doelstellingen en ambities. De openbare ruimte is in het rapport van Seinpost een onderdeel van deze brede en integrale ruimtelijke-economische visie. De nu voorliggende rapportage : Visie en inrichtingsschets openbare ruimte centrumgebied Rhenen, is een verdere uitwerking van de in de visie van Seinpost beoogde doelen met betrekking tot verbeteren van het verblijfsklimaat in het centrum, door middel van: -een (her-)inrichtingsschets voor de openbare ruimte (met eventueel enkele varianten) -voorstellen voor verbetering van de aankleding van het centrum (groen, meubilair e.d.), -een beoogd kwaliteitsniveau voor beheer en onderhoud van de openbare ruimte, -aanpak van de kwaliteit en uitstraling van de gevels en reclame uitingen aan gevels, -uitspraken en voorstellen voor gebruik van de openbare ruimte, zoals terrassen, expeditie, fietsen (-stallingen), (reclame-) uitstallingen, kunst en dergelijke, -voorstellen voor toe te passen verhardingsmaterialen en straatmeubilair (kleurstelling, kwaliteitsniveau, stijl,etc.). de huidige situatie met zichtlijnen richting oosten, westen en zuiden openbare ruimte Rhenen

6 Anthony Jansz van der Croos Jan van Goyen Rembrandt van Rhijn Jan van Goyen Hercules Seghers Jan van Goyen onbekend Albert Cuyp Jan van Goyen

7 historische kaart van Rhenen in 1600 In de voorliggende rapportage wordt eerst een visie gegeven op de specifieke kwaliteiten en knelpunten van Rhenen en het centrumgebied in het bijzonder. Vanuit een inventarisatie en analyse wordt een overkoepelende visie op structuurniveau opgesteld (structuurschets), dat als een kapstok dient voor de verdere keuzes en uitwerking van de inrichtingsschets voor de openbare ruimte van het (winkel-) centrumgebied. Aspecten en thema s die hierbij aan de orde komen zijn: de identiteit van Rhenen ; samenhang winkelgebied met andere (deel-)gebieden zoals onderstad (museumkwartier) en relatie met de rivier; (cultuur-) historie en bereikbaarheid/parkeren. Vervolgens wordt de visie vertaald naar een inrichtingsschets, voorzien van enkele varianten en visualisaties door middel van doorsneden en perspectieven. Deze inrichtingsschets betreft de openbare ruimte van het winkelgebied, bestaande uit : - Utrechtsestraatweg (tot aan de Westpoort ) - Frederik van de Paltshof - Herenstraat (tot aan de Bergpoort ) - Molenstraat - Plantsoenstraat (in aansluiting op nieuwe ontwikkeling Rhenense Hof ) De inrichtingsschets wordt tevens voorzien van de beoogde (beeld-)kwaliteit van verhardingen, straatmeubilair en dergelijke door middel van referenties en richtbeelden van vergelijkbare herinrichtingsprojecten van andere stads- en dorpscentra. De nu voorliggende rapportage is tot stand gekomen in samenwerking met een projectgroep (met daarin zitting enkele vertegenwoordigers van de winkeliers, het centrummanagement Rhenen en enkele ambtenaren van de gemeente Rhenen.) Tevens is de concept visie en inrichtingsschets gepresenteerd in een informatieavond (13 september j.l.) voor winkeliers en bewoners in het centrum, en heeft er een thema-avond voor de Raad plaatsgevonden op 27 september j.l. Belangrijke opmerkingen en aanvullingen uit deze terugkoppelingen en afstemmingen zijn inmiddels meegenomen in deze rapportage. Het einddoel van deze rapportage is het verkrijgen van een zo breed mogelijk gedragen en realistische/haalbare visie op de (her- )inrichting van de openbare ruimte van het centrumgebied, waarmee zowel op korte als lange-(re) termijn besluiten genomen kunnen worden en verdere uitwerkingen kunnen plaatsvinden ten behoeve van de voorbereidingen van de (her-) inrichting van de openbare ruimte van het centrumgebied. Deze rapportage kan daarbij als basisdocument dienen voor verdere communicatie-, besluitvormings- en uitwerkingstrajecten. de vorm van de binnenstad laat duidelijk zien waar de oude stadsmuur heeft gelopen Het unieke zicht op Rhenen inspireerde vele landschapsschilders openbare ruimte Rhenen

8 zicht op Frederik van de Palshof vanuit Kruistraat 1909 Frederik van de Palshof 1911 Herenstraat 1955 Frederik van de Palshof 1956

9 2 Huidige situatie Frederick van de Palshof/Herenstraat 1940 Frederick van de Palshof/Herenstraat 1946 Voor het begrijpen en doorgronden van de huidige situatie is het noodzakelijk een onderzoek te doen naar de ontstaansgeschiedenis en stedenbouwkundige opbouw van Rhenen. In de hierna volgende toelichtingen wordt op een beknopte wijze verslag gedaan van de hoofdzaken uit dit (cultuur-)historisch en stedenbouwkundig onderzoek. Vervolgens wordt door middel van een (beeld-) inventarisatie de kwaliteiten en knelpunten van de huidige inrichting, verschijningsvorm en gebruik van de openbare ruimte van het centrum van Rhenen, en het winkelgebied in het bijzonder, in beeld gebracht. Het onderzoek en de (beeld-) inventarisatie vormt een kenschets van het centrum van Rhenen, dat als onderlegger wordt gebruikt voor de in hoofdstuk 3 opgestelde Structuurschets, dat weer als kapstok dient voor de Inrichtingsschets openbare ruimte centrumgebied (hoofdstuk 4). historie Rhenen Het stadscentrum is ontstaan op de grens tussen het (lage) natte rivierengebied en de (hoge) droge (Utrechtse) Heuvelrug. Omstreeks 1250 na christus kreeg Rhenen stadsrechten en in de veertiende eeuw werd een stadsmuur gebouwd. De bebouwing van Rhenen heeft zich eerst binnen deze muren ontwikkeld. Het is altijd een gebied met woon- en voorzieningfunctie geweest. Hoewel in de loop der tijden veel structuren en elementen uit het verleden verloren zijn gegaan is de compacte structuur van de vestingstad nog goed voelbaar en zichtbaar, zoals delen van de stadsmuur, de droge gracht (nu stadspark) aan de noordzijde, en vooral de wegen en padenstructuren in het centrum zijn herinneringen aan de ontstaansgeschiedenis. Hoewel de drie stadspoorten (Westpoort, Bergpoort en Rijnpoort) niet meer letterlijk zichtbaar zijn, is er nog sprake van ruimtelijke overgangen tussen de oude stad en zijn omgeving. Beeldbepalend is de Cunerakerk in de onderstad van Rhenen. Door de hoogte van de kerktoren (ruim 80 meter), vormt het een landmark en herkenning van de stad Rhenen, reeds op grote afstand ervaarbaar, maar vooral markant aanwezig, gezien vanuit het zuiden en de rivier. Tezamen met de geografisch-landschappelijk unieke overgang tussen de rivier en de stuwwal (Utrechtse Heuvelrug/Grebbeberg) vormt de kerktoren en haar omringende gebouwen een uniek beeld, dat in het verleden door vele schilders is vastgelegd. Naast de Cunerakerk kent Rhenen nog een paar markante gebouwen uit het verleden, zoals het Oude Raadhuis aan de Markt, de zogenaamde Binnenmolen aan de noordzijde van de oude stadsmuur en het oude Postkantoor aan de Frederik van de Paltshof. In de tweede wereldoorlog zijn veel panden verwoest. Op grote schaal zijn deze bebouwingen herbouwd met bebouwing in historiserende stijl (Delftse school: individuele kleinschalige bebouwing met traditionele materialen als baksteen en dakpannen, verticale gevelindeling, bijzondere hoekoplossingen en poortgebouwen). Opvallend daarbij is dat de zuidelijke rooilijn van de bebouwing naar het zuiden is historische foto s Frederik van de Palshof/Herenstraat openbare ruimte Rhenen

10

11 Cunerakerk Binnenmolen verschoven, waarmee een breder wegprofiel is ontstaan (nu Frederik van de Paltshof), het een en andere ten behoeve van meer ruimte voor verkeer en gebruiksmogelijkheden van de openbare ruimte. Verder is het hoogteverloop van de straten (van zuid naar noord), als gevolg van de ligging op de zuidhelling van de Utrechtse Heuvelrug, zeer karakteristiek voor de beleving en de identiteit van Rhenen. Naast fraaie doorzichten in straten en over daken komt het hoogteverschil in het centrum tot uiting door trappen, muurtjes en kleine hellingen. Met betrekking tot het groen in het centrum zijn vooral de leilinden aan de noordzijde in het trottoir aan de doorgaande provinciale weg karakteristiek, en meerdere monumentale bomen in het KE plantsoen ( stadswal-park noordzijde ). Andere, meer recent aangeplante, bomen zoals de grote platanen aan het Frederik van der Paltshof, vormen pleksgewijs groene accenten in het centrum, maar hebben geen bijzondere historische betekenis. voormalig postkantoor Rijnstraat Frederik van de Palshof/Herenstraat anno 2011 openbare ruimte Rhenen 11

12 een oplossing zoeken voor expeditie niet onderhouden verhardingselementen onlogisch geplaatste fietsenstallingen en muurtjes gevaarlijke situaties bij het parkeren langs de provinciale weg onlogische plaatsing van glasbakken niet onderhouden private ruimte muren en beplanting blokeren het zicht op het terras de kiosk heeft geen relatie tot de openbare ruimte ongereguleerde uitsallingen creeren een onrustig beeld

13 de inventarisatie van knelpunten in het winkegebied in het centrum inventarisatie openbare ruimte Het unieke historische karakter van Rhenen, oftewel de identiteit van Rhenen, is nog steeds goed voelbaar en deels zichtbaar, maar wordt vooral bepaald door een paar sterke imago dragers zoals de kerk, en de stedenbouwkundige structuur van wegen en bebouwingen en de landschappelijk unieke ligging. De inrichting en het gebruik van de openbare ruimte biedt echter een geheel andere beleving en uitstraling van het stadscentrum. Dit geldt vooral voor het winkelgebied. Er is sprake van een sterk verrommelt beeld als gevolg van een overdaad aan inrichtingselementen en diverse bestratingsmaterialen. Ook de commerciële uitingen van winkeliers, zowel aan de gevels als op straat, geven de openbare ruimte een rommelige en eenzijdige uitstraling. Het werkelijke gezicht van Rhenen is niet meer beleefbaar en herkenbaar, het zou elk ander winkelgebied in Nederland kunnen zijn. Daarnaast zijn de toegepaste materialen, zowel van verhardingen als straatmeubilair (verlichting, banken, fietsenstallingen, afzetpaaltjes, glascontainers, muurtjes, boomroosters etc.) veelal in slechte staat (verouderd, versleten, kapot) en niet vanuit één familie of stijl bedacht. Ook het gebruik van de openbare ruimte levert een rommelig beeld en soms onveilige situaties op, zoals het parkeren langs de provinciale weg, en het parkeren op het Frederik van der Paltshof. De ruimte voor voetgangers, verblijfsmogelijkheden en de toegangen naar winkels zijn veelal ondergeschikt aan andere functies, zoals verkeer en reclameuitingen. Met andere woorden: het ontbreekt aan een eenduidige en samenbindende beeldkwaliteit van de openbare ruimte, en het ontbreekt aan aantrekkelijke verblijfsmogelijkheden (buiten de horeca terrassen). De doorsnijding van het winkelgebied door de provinciale weg vormt een obstakel in de samenhang tussen het gebied ten noorden en ten zuiden van deze weg. De oversteken voelen onveilig aan, en liggen niet altijd op de juiste plek, gezien vanuit de gewenste verbindingen/ looproutes. Ook de inrichting van deze oversteken laat te wensen over: veelal sterk vanuit de verkeerskunde ontworpen, en geen bijdrage aan de beleving of beeldkwaliteit van het centrumgebied. De provinciale weg zelf heeft een sterk verkeerskundige uitstraling als gevolg van de asfalt-verharding en het functionele karakter van straatmeubilair en verhardingsdetails (lichtmasten, molgoten, afzetpaaltjes, opsluitbanden etc) Met andere woorden: de provinciale weg is een autonome doorsnijding door het centrum en biedt geen meerwaarde/bijdrage aan de beleving van het centrum en vormt vanuit verkeerkundig oogpunt op sommige oversteken een onveilige situatie, waardoor de samenhang tussen beide straatzijden niet optimaal is. Tevens zijn de parkeervoorzieningen gebruiksonvriendelijk of zelfs onveilig als gevolg van de krappe ruimte. Hoewel de aanwezigheid van relatief veel horeca een waardevolle bijdrage is aan de kwaliteit van het centrumgebied, vormen de terrassen in de openbare ruimte op sommige plaatsen een belemmering voor overige functies (doorgang voor winkelend publiek, beeldkwaliteit). Met andere woorden: het ontbreekt aan een integrale visie op het gebruik en de inrichting van de openbare ruimte. de huidige staat van het winkelgebied in het centrum openbare ruimte Rhenen 13

14

15 3 Structuurschets door het hoogteverschil is de stad herkenbaar uit meerdere richtingen de stadswalzone is in potentie een groene gordel om het stadscentrum Vanuit het historisch en stedenbouwkundig onderzoek, en de aanvullende inventarisatie en analyse van het centrumgebied, is een aantal conclusies te trekken met betrekking tot de structuur, opbouw, verschijningsvorm en gebruik van het centrumgebied van Rhenen. Ondanks dat er in de loop der tijd, en vooral als gevolg van de tweede wereld oorlog, veel is veranderd of verdwenen, is de hoofdstructuur van Rhenen nog redelijk goed afleesbaar. In de op bladzijde 14 weergegeven structuurschetstekening worden deze lagen weergegeven en benoemd. De opbouw van Rhenen van buiten naar binnen : 1. Landschappelijke ligging: rivier en stuwwal Op het hoogste schaalniveau is de ligging van stad Rhenen uniek als gevolg van de ligging op de overgang van de rivier naar de stuwwal. De contouren van de stad, met de kerk als oriëntatiepunt, vooral vanuit het oosten,westen en zuiden sterk herkenbaar. De openheid van de rivier en haar uiterwaarden staat daarbij in contrast met de dichte bebossing en bebouwing op de stuwwal. Behoud en versterking van deze unieke landschappelijke situatie en beleving dient uitgangspunt te zijn bij ontwikkelingen in en rond de binnenstad. Een bijzonder aandachtspunt daarbij is de relatie van het historisch centrum met de rivier. Via de Rijnstraat en de overgang waar in het verleden de Rijnpoort heeft gestaan is er op korte afstand een verbinding tussen het centrumgebied en de Rijn. Aan het eind van de fraaie bomenlaan van de Rijnstraat, op de plek waar nu nog een loswal ligt, liggen kansen voor het ontwikkelen van een recreatief aantrekkelijke verblijfsplek aan de rivier. Vanuit hier kunnen ook meerdere wandelroutes aangesloten worden, bijvoorbeeld via tante Loes naar de passantenhaven, of via de west of oostzijde langs de stadswalzone weer terug naar het centrum. Ook regionale fiets- en wandelroutes kunnen via dit knooppunt aangesloten worden op het stadscentrum. 2. Stadswalzone De stadswalzone ligt in potentie als een groene gordel rondom het centrum. Aan de zuidzijde sterk voelbaar door de omringende dijk, de volkstuinen en het overige groen in deze zone. Aan de noordzijde als relict van de droge gracht in de vorm van een stadspark met bomen en wandelpaden. Toekomstige ontwikkelingen in deze zone dienen het groene karakter zoveel mogelijk te versterken, en tevens de mogelijkheden voor verblijf en recreatie moeten verbeteren. Speciaal aandachtspunt hierbij is het gebied bij het in ontwikkeling zijnde Rhenense Hof (Plantsoenstraat). In dit gebied komt een aantal structuren (stadswalzone, stadsmuur en winkelgebied) bij elkaar (zie ook vervolg van structuurschets), waarmee in het ontwerp van de openbare ruimte rekening gehouden dient te worden. structuurschets openbare ruimte Rhenen 15

16

17 de voormalige loop van de stadsmuren en ligging van de poorten 3. Stadsmuur en poorten In het verleden is de stad Rhenen omsloten geweest met een stadsmuur en drie stadspoorten (Westpoort, Bergpoort en Rijnpoort). Op een aantal plaatsen is delen van de stadsmuur nog zichtbaar, soms in gerestaureerde vorm, soms in originele staat (bijvoorbeeld bij opgraving Rhenense Hof). Hoewel het compleet terugbrengen van de stadsmuur geen uitgangspunt moet zijn, en zelfs onrealistisch is, kan gestreefd worden het geheugen van de stadsmuur op verschillende wijzen voelbaar of zichtbaar te maken. Een goed voorbeeld is het opnemen van een deel van de oude stadsmuur in de parkeergarage van het Rhenense Hof. In cultuur-historisch en recreatief opzicht kan een stadswandeling met herkenningspunten van de loop van de oude stadsmuur een bijdrage leveren aan het uitdragen van de identiteit van Rhenen. Bijzondere aandachtspunten vormen de drie stadspoorten. In de huidige situatie is het binnengaan van het historische centrum slecht voelbaar en beleefbaar. Bij de (her-) inrichting van de openbare ruimte kunnen door middel van ruimtelijke en visuele inrichtingsvoorstellen deze poorten weer herkenbaar gemaakt worden. het historisch centrum rondom de Cunerakerk en de verbinding naar de Nederrijn 4. Historisch centrum: onderstad Binnen het centrumgebied, in de onderstad, bevind zich een karakteristieke en historisch waardevolle clustering van gebouwen en openbare ruimten. Deze clustering wordt gevormd door de Cunerakerk, het oude Raadhuis en gebouwen met bijzondere functies als het museum en de VVV. Tezamen met een bijzondere openbare ruimte (markt met pomp, omgeving kerk, driesprong Kerkstraat-Rijnstraat) en de fraaie kleinschalige woonbebouwingen vormt dit een toeristischrecreatief aantrekkelijk gebied. Ontwikkelingen in dit gebied dienen het historische karakter te respecteren en te versterken. De inrichting van de openbare ruimte (verhardingsmaterialen, straatmeubilair en ontwerpprincipes) dienen het beoogde karakter van dit gebied te versterken. Verkeersfuncties (routingen en en parkeren) dienen nader bekeken te worden zodat de ruimtelijke en functionele samenhang van dit gebied met enerzijds het winkelgebied (via poort naar Frederik van de Paltshof) en anderzijds de verbinding naar de rivier, wordt verbeterd. openbare ruimte Rhenen 17

18

19 woonstraten in onderstad en bovenstad het kernwinkelgebied met (potentiële) perkeergelenheid 5. Woonstraten in onderstad en bovenstad Naast de genoemde hoofdstructuren wordt het centrumgebied gekenmerkt door meerdere woonstraten. Door middel van een integrale visie op zowel stedenbouwkundig niveau als op de inrichting van de openbare ruimte, dient de samenhang en kwaliteit van deze gebieden verbeterd te worden. Een voorzet hierin is al gedaan in het rapport Visie Bovenstad Rhenen (Pouderoyen, oktober 2006). 6. Het Kernwinkelgebied Centraal binnen de oude binnenstad van Rhenen, als scheiding tussen de bovenstad en de onderstad, ligt het kernwinkelgebied. Dit gebied wordt gevormd door de provinciale weg en de openbare ruimten ter weerszijde daarvan, tussen de twee stadspoorten (Westpoort en Bergpoort), bestaande uit de Utrechtsestraatweg, Frederik van de Paltshof en de Herenstraat. Deze structuur vormt van oudsher de belangrijkste oost-west verbinding door de binnenstad en tevens het gebied waar de meeste winkels en voorzieningen gesitueerd zijn. Tijdens de wederopbouw na de tweede wereldoorlog is het profiel ter plaatse van de Frederik van de Paltshof verbreed waardoor er een pleinachtige ruimte is ontstaan. Door de verkeerkundige hoofdfunctie van de provinciale weg wordt de samenhang binnen het winkelgebied verstoord. Daarentegen vormt de provinciale weg een belangrijke levensader voor de bereikbaarheid van en het contact met het centrumgebied. Kenmerkend voor het oplossen van de hoogteverschillen langs de provinciale weg zijn de muren en trappen. Verder bestaat het Kernwinkelgebied uit de Molenstraat en de Plantsoenstraat (Rhenense Hof). Deze gebieden behoren stedenbouwkundig enerzijds tot het stratenpatroon van de bovenstad (Molenstraat) en anderzijds tot het gebied van de stadsmuur/stadswal. Functioneel gezien horen deze gebieden echter tot het winkelgebied en zullen daar als zodanig onderdeel van uit moeten maken. Een bijkomende ontwikkeling is dat door het Rhenense Hof er een rondje Molenstraat-Plantsoenstraat-Herenstraat-Frederik van de Paltshof/Utrechtsestraat ontstaat waarmee het kernwinkelgebied een substantiële uitbreiding verkrijgt. Uit de inventarisatie is gebleken dat de samenhang en kwaliteit van de openbare ruimte van het Kernwinkelgebied te wensen overlaat. Tevens zijn de verblijfsmogelijkheden beperkt en overheersen de verkeerskundige functies. Door middel van een herinrichting van de openbare ruimte dient de samenhang en kwaliteit van het Kernwinkelgebied verbeterd te worden, waarbij rekening gehouden dient te worden met de stedenbouwkundige verschillen en karakteristieken van de deelgebieden binnen het Kernwinkelgebied. Als thema voor de herinrichting zou kunnen gelden : respect voor de historische identiteit maar tevens een sfeervol, goed toegankelijk en eigentijds winkelgebied. Bijkomend aandachtspunt voor het permanent funktioneren van het kernwinkelgebied is de bereikbaarheid voor auto s en de parkeervoorzieningenen (=parkeersbeleid). Een voldoende en evenwichtige verdeling van de parkeerplaatsen kan er voor zorgen dat de toeloop in zowel het oostelijk als westelijk gedeelte van het kernwinkelgebied gegarandeerd is. openbare ruimte Rhenen 19

20 n Inrichtingsschets

21 4 openbare ruimte Kernwinkelgebied het kernwinkelgebied De opdracht voor het vervaardigen van een inrichtingsschets beperkt zich tot het het Kernwinkelgebied. In bijgaande schets wordt getoond hoe het winkelgebied, inclusief de doorsnijding van de provinciale weg, er uit kan gaan zien. Hoewel in de tekening ook een gedeelte van de bovenstad en de noordelijke stadswalzone is getekend, behoort dat niet tot de opgave en wordt ook niet verder toegelicht. Daarnaast zijn er enkele varianten gemaakt, deze worden later toegelicht. Herenstraat-Utrechtsestraat Als eerste ingreep dient de openbare ruimte opgeschoond te worden van alle overbodige inrichtingselementen, obstakels, etc. Vanuit een relatief blanco situatie wordt de openbare ruimte opnieuw bekeken. De ligging van de provinciale weg is daarbij echter een gegeven. Wel wordt voorgesteld om in overleg te treden met de provincie, om te bekijken of op termijn de provinciale weg heringericht kan worden. In dat geval dienen de oversteken te verbeterd en deels verschoven te worden en dient de materialisering van verhardingen en straatmeubilair aangepast te worden aan het totale centrum. Tevens wordt voorgesteld om de overgangen van de twee poorten (Westpoort en Bergpoort) mee te nemen in de aanpassing, waarbij voorgesteld wordt om door middel van een poort van een of twee bomen en/of ruimtelijke objecten, de poortwerking te versterken. Tezamen met een verschil tussen de verhardingsmaterialen binnen en buiten de poort (binnen de poort: gebakken klinkers en natuursteen, buiten de poort: asfalt en betonklinkers/tegels) kan hiermee het in- en uitgaan van het historische centrum voelbaar gemaakt worden. Frederik van de Paltshof Een tweede belangrijke ingreep betreft de herinrichting van de Frederik van de Paltshof. Voorgesteld wordt om het plein auto- en parkeervrij te maken en op bepaalde tijden eventueel open te stellen voor verkeer. Het ontwerp voorziet daarom in een pleinachtige inrichting, waarop parkeren en rijden door ruimtelijke middelen kan worden gestuurd, zonder dat het op een parkeerterrein lijkt. Hierdoor ontstaat meer ruimte voor de voetganger en verblijfskwaliteiten. Het ommuurde terras van de kiosk wordt open gemaakt door middel van traptreden. Het ontwerp is zodanig gemaakt dat de bestaande kiosk ingepast blijft in het nieuwe ontwerp, maar dat op termijn, als de mogelijkheid zich voordoet, een nieuwe architectonisch beter passende kiosk naadloos in het ontwerp opgenomen kan worden. Op het pleintje dat hierdoor ontstaat kan een waterelement,in de vorm van een vlak in de bestrating opgenomen fontein, de sfeer van het gebied vergroten, maar in de winterperiode of ten tijde van evenementen vormt het geen obstakel. Straatmeubilair wordt beperkt tot het noodzakelijke: lichtmasten, zitbanken, fietsenbeugels staan gestructureerd in de ruimte, en leveren een bijdrage aan de sfeer en uitstraling van het centrum. Hoogteverschillen wordt consequent opgelost door middel van natuurstenen randen/muurtjes en maken onderdeel uit van de nieuwe materialisering van het centrum (zie verdere toelichting materialen). referentie fontein ten behoeve van Frederik van de Palshof openbare ruimte Rhenen 21

22 n centrum-west p. 26/27

23 centrum-oost p. 24/25 p. 32/33 openbare ruimte Rhenen 23

24 zicht op nieuwe situatie Frederik van de Paltshof

25 openbare ruimte Rhenen 25

26 zicht op nieuwe situatie richting Molenstraat/Herenstraat

27 hoofdstuk Hasdrubal Mors Hamilcaris peropportuna et pueritia Hannibalis distulerunt bellum. Medius Hasdrubal inter patrem ac filium octo ferme annos imperium obtinuit, flore aetatis, uti ferunt, primo Hamilcari conciliatus, gener inde ob aliam indolem profecto animi adscitus et, quia gener erat, factionis Barcinae opibus, quae apud milites plebemque plus quam modicae erant, haud sane uoluntate principum, in imperio positus. Is plura consilio quam ui gerens, hospitiis magis regulorum conciliandisque per amicitiam principum nouis gentibus quam bello aut armis rem Carthaginiensem auxit. Ceterum nihilo ei pax tutior fuit; barbarus eum quidam palam ob iram interfecti ab eo domini obtruncauit; comprensusque ab circumstantibus haud alio quam si euasisset uoltu, tormentis quoque cum laceraretur, eo fuit habitu oris ut superante laetitia dolores ridentis etiam speciem praebuerit. Cum hoc Hasdrubale, quia mirae artis in sollicitandis gentibus imperioque suo iungendis fuerat, foedus renouauerat populus Romanus ut finis utriusque imperii esset amnis Hiberus Saguntinisque mediis inter imperia duorum populorum libertas seruaretur. Mors Hamilcaris peropportuna et pueritia Hannibalis distulerunt bellum. Medius Hasdrubal inter patrem ac filium octo ferme annos imperium obtinuit, flore aetatis, uti ferunt, primo Hamilcari conciliatus, gener inde ob aliam indolem profecto animi adscitus et, quia gener erat, factionis Barcinae opibus, quae apud milites plebemque plus quam modicae erant, haud sane uoluntate principum, in imperio positus. Is plura consilio quam ui gerens, hospitiis magis regulorum conciliandisque per amicitiam principum nouis gentibus quam bello aut armis rem Carthaginiensem auxit. Ceterum nihilo ei pax tutior fuit; barbarus eum quidam palam ob iram interfecti ab eo domini obtruncauit; comprensusque ab circumstantibus haud alio quam si euasisset uoltu, tormentis quoque cum laceraretur, eo fuit habitu oris ut superante laetitia dolores ridentis etiam speciem praebuerit. Cum hoc Hasdrubale, quia mirae artis in sollicitandis gentibus imperioque suo iungendis fuerat, foedus renouauerat populus Romanus ut finis utriusque imperii esset amnis Hiberus Saguntinisque mediis inter imperia duorum populorum libertas seruaretur. Cum hoc Hasdrubale, quia mirae artis in sollicitandis gentibus imperioque suo iungendis fuerat, foedus renouauerat populus Romanus ut finis utriusque imperii esset amnis Hiberus Saguntinisque mediis inter imperia duorum populorum libertas seruaretur.ob aliam indolem profecto animi adscitus et, quia gener erat, factionis Barcinae opibus, quae apud milites plebemque plus quam modicae erant, haud sane uoluntate principum, in imperio positus. Is plura consilio quam ui gerens, hospitiis magis regulorum conciliandisque per amicitiam principum nouis gentibus quam bello aut armis rem Carthaginiensem auxit. Ceterum nihilo ei pax tutior fuit; barbarus eum quidam palam ob iram interfecti ab eo domini obtruncauit; comprensusque ab circumstantibus haud alio quam si euasisset uoltu, tormentis quoque cum laceraretur, eo fuit habitu oris ut superante laetitia dolores ridentis etiam speciem praebuerit. Cum hoc Hasdrubale, quia mirae artis in sollicitandis gentibus imperioque suo iungendis fuerat, foedus renouauerat populus Romanus ut finis utriusque imperii esset amnis Hiberus Saguntinisque mediis inter imperia duorum populorum libertas seruaretur. openbare ruimte Rhenen 27

28

29 Profiel varianten Bijzondere aandacht vragen de winkelzones gelegen tussen de provinciale weg en de gevels. Er spelen hier meerdere problemen: enerzijds dient er op een aantal plaatsen een flink hoogteverschil opgelost te worden en anderzijds is er op een aantal plaatsen beperkte ruimte voor alle functies in het profiel (rijden, parkeren, fietsen, wandelen). Met betrekking tot het oplossen van de hoogteverschillen worden 3 varianten voorgesteld: De keuze voor de varianten is afhankelijk van de financiële mogelijkheden en het gewenste resultaat. Financieel is variant 1 het meest voordelig en kunnen tevens de parkeerplaatsen gehandhaafd blijven, terwijl variant 2 de kracht van de doorgaande muurlijn kan herstellen en tevens meer ruimte voor winkelen/horeca overlaat. Variant 3 levert een compleet nieuwe beleving op, waarbij vermeld moet worden dat de veiligheid in relatie tot de doorgaande weg te wensen over laat. behoud van bestaande muren aanpassing van de muren in de originele staat uit de jaren Handhaven bestaande muren De eerste variant gaat uit van het handhaven van de bestaande muren, en alleen de trottoirs herinrichten met de nieuwe bestrating, meubilair etc. Hierdoor ontstaat er fysiek niet meer ruimte maar kan er wel een kwaliteitsslag gemaakt worden. In deze variant kan het parkeren langs de provinciale weg, ondanks de beperkte ruimte hiervoor, gehandhaafd blijven, of eventueel (deels) ingezet worden voor het stallen van fietsen. Aan- en toevoegingen op de muur (windschermen ed) dienen wel aangepast te worden aan de stijl en kleurstelling van het centrumgebied. Daarnaast wordt voorgesteld om de posities en kwaliteit van de fietsenstallingen langs de muren te verbeteren, en de boomspiegels rondom de leilinden te vervangen door overloopbare boomroosters. 2. Verplaasten van de muren Deze variant gaat uit van het verplaatsen van de muren richting de provinciale weg. Hierdoor ontstaat er meer ruimte voor de winkels/horeca, en worden de verbredingen cq verplaatsingen van de muur die inmiddels waren gemaakt ter plaatse van horeca terrassen, in één lijn doorgetrokken. In deze variant vervallen de parkeerplaatsen. Overige verbeteringen van de openbare ruimte conform variant 1. Molenstraat De Molenstraat is een relatief smalle winkelstraat. De herinrichting richt zich hier vooral op een éénduidige bestrating en een goede oplossing voor de afwatering. Voorgesteld wordt daarom om in het midden een molgoot of lijngoot op te nemen, waardoor een vlakke en goed beloopbare verharding is te realiseren. Grote aandacht vragen de individuele toegangen van de winkels als gevolg van het hoogteverloop. Vanuit één ontwerpprincipe dienen de hoogteverschillen bij elke winkel zo veel mogelijk op de zelfde wijze opgelost te worden bijvoorbeeld door het toepassen van speciaal ontworpen elementen in natuursteen. Gezien het smalle profiel wordt voorgesteld om de verlichting aan de gevels te hangen. Tezamen met het terugdringen van reclameuitstallingen op straat en reclameborden aan de gevel kan de Molenstraat beter toegankelijk gemaakt worden en tevens een betere uitstraling en sfeer verkrijgen. 3. Vervangen van de muren door traptreden In deze variant wordt het hoogteverschil overbrugd door traptreden, waarmee er een meer open situatie ontstaat. ( meer visueel contact tussen de winkelzone en de doorgaande weg. Ook hier geldt dat de overige verbeteringen uitgevoerd worden conform variant 1. voorbeeld van treden openbare ruimte Rhenen 29

30 n p. 32/33

31 bestaande bomen de omrandingen van het groen als positieve bijdrage opgegraven restanten van de oude stadsmuur Plantsoenstraat / Rhenense Hof Het Rhenense Hof gaat in de toekomst een nieuw onderdeel van het winkelgebied vormen. Hoewel de architectuur van het nieuwe woonen winkelcomplex qua schaal aansluiting zoekt bij het bestaande winkelcentrum, is er sprake van een grote verandering van functie en betekenis van dit gebied. Daarnaast ligt deze nieuwe ontwikkeling op de grens van de oude stad en ontwikkelingen daarbuiten. Dit komt ondermeer tot uiting door de opgraving van de oude stadsmuur, gelegen in de parkeerkelder onder het complex. Tevens is een aantal grote bestaande bomen en het hoogteverschil van noord naar zuid kenmerkend voor dit gebied. De monumentale bomen vormen een onderdeel van de groene gordel rondom het centrum, als onderdeel van de hoofdstructuur van Rhenen (zie structuurschets). Het inpassen, behouden en versterken van de waardevolle bomen in dit gebied is daarom uitgangspunt. Het gebied zal echter ook volwaardig moeten functioneren en ingericht moeten worden als winkelgebied. Dit betekent dat het inpassen van de bomen in de bestrating een goed evenwicht moet zijn tussen enerzijds het garanderen van een goede groeiplaats (wortels, hoogteverschillen etc) en anderzijds een aantrekkelijk, overzichtelijk en goed beloopbaar wandelgebied, met ruimte voor verblijf, zowel informeel (zitelementen) als formeel (horeca). De inrichtingsschets voorziet in twee varianten voor dit gebied. Deze varianten verschillen niet zoveel qua principe, maar meer in het zoeken naar het evenwicht tussen verharding en groen. Er lijkt een voorkeur te zijn voor de variant met zoveel mogelijk ruimte voor winkelen en verblijf, maar bij verdere (technische-) uitwerking en detaillering zal bekeken moeten worden of dat mogelijk is in relatie tot het behoud van de bomen. Daarnaast geldt in beide varianten dat de omrandingen van de groene eilanden een positieve bijdrage moeten leveren aan het gebruik en de beleving van de openbare ruimte. Dit betekent dat de randen rondom de eilanden niet hoger mogen worden dan 60 cm. Op deze wijze is de visuele openheid van het gebied gegarandeerd en kunnen de randen tevens als informele zitranden gebruikt worden (gemiddelde hoogte van de randen is 40 à 50 cm.). Voorgesteld wordt om de eilanden van een zachte vormgeving te voorzien door middel van afgeronde vormen. Hiermee krijgt het gebied een vriendelijke uitstraling en sluit het aan bij de vormentaal van het beoogde ontwerp voor de openbare ruimte van het totale kernwinkelgebied. Qua materialisering van de randen wordt natuursteen (grijs graniet) voorgesteld, enerzijds omdat het daarmee aansluit bij de beoogde toepassing van graniet in de rest van het centrum (voor trappen, belijningen in verhardingen, afwateringsgoten etc) en anderzijds omdat dit materiaal bij uitstek geschikt is om een vrije vormgeving mee te realiseren. Overige grote hoogteverschillen als gevolg van de verschillende vloerpeilen tussen winkelniveau s kunnen opgelost worden door (gemetselde)muren en trappen in aansluiting op de belendende architectuur. Grote aandacht dient de afwatering te krijgen. Voorgesteld wordt om de verhardingsvlakken zo veel mogelijk af te wateren in de richting van de randen van de boomeilanden en daar het water op te vangen in kolken die in natuurstenen plinten liggen langs deze randen. Op deze wijze sluit het aan bij de beoogde afwateringsprincipes van de rest van het centrum, waarbij natuurstenen gootlijnen, met daarin straatkolken geïntegreerd, worden voorgesteld. Met betrekking tot de verlichting wordt voorgesteld om het bijzondere karakter van dit gebied (overgang tussen oud en nieuw ) te bevestigen door het gebruik van masten met spots. Deze masten kunnen op een random wijze in de openbare ruimte geplaatst worden, waarmee ingespeeld kan worden op behoefte en noodzaak van de verlichting van de openbare ruimte. Aanvullend kunnen grondspots onder de bestaande en nieuw aan te planten bomen gebruikt worden, waarmee ook in de avonduren de bomen een bijdrage leveren aan de sfeer van het winkelgebied. Onder de bomen wordt een bodembedekker (klimop o.g.) voorgesteld, zodat de openheid van het gebied gegarandeerd blijft en het qua onderhoud eenvoudig te beheren is. Hoewel het gebied door zijn ligging, de nieuwe ontwikkeling van het Rhenense Hof en de aanwezigheid van de bestaande bomen, een bijzondere positie inneemt zal het toch ook onderdeel moeten uitmaken van het totale winkelgebied, zodat de samenhang en relatie met het bestaande winkelgebied versterkt wordt. Daarom wordt voorgesteld om de gekozen gebakken klinkers (zie toelichting materialen ) ook in dit gebied door te trekken zodat de vloer van de openbare ruimte in alle gebieden het zelfde is. Het ontwerp dient nog nader getoetst te worden aan verkeerskundige aspecten, zoals expeditieverkeer en laad- en losplekken. variant Rhenense Hof: zo veel mogelijk verharding openbare ruimte Rhenen 31

32 zicht op nieuwe situatie richting Rhenense Hof

33 openbare ruimte Rhenen 33

34 parkeerdetail natuurstenen goot geïntegreerde kolken in natuursteen zichtbare afwatering

35 5 Beeldkwaliteit materialen De keuze van de materialen voor verhardingen, straatmeubilair en overige onderdelen van de openbare ruimte is bepalend voor de sfeer en uitstraling. Daarnaast bepalen deze keuzes de consequenties voor beheer en onderhoud, en de duurzaamheid. In onderstaande toelichting worden de keuzes nader toegelicht: bruin genuanceerde gebakken klinkers dikformaat verharding Gezien het historische karakter van Rhenen wordt voorgesteld om de basis van verharding uit te voeren in gebakken klinkers. In de huidige situatie ligt er een lappendeken aan verhardingen, deels gebakken klinkers en deels andere materialen. De aanwezige gebakken klinkers vormen een te kleine hoeveelheid om te hergebruiken in het totale winkelgebied. Daarom wordt voorgesteld om een nieuwe (combinatie van )klinkers(-s) toe te passen. Qua kleurstelling wordt gedacht aan een menging van bruinige tinten, waarmee aangesloten wordt op de overheersende kleurstelling van de architectuur in het historische centrum. De beoogde uitstraling kan verkregen worden door de menging van twee à drie tinten gebakken klinkers, of een genuanceerde bruine klinker, bijvoorbeeld de type nostalgie van Wienerberger. Voorgesteld worden dikformaat klinkers, in grote vlakken in elleboog/keperverband en in smallere stroken in een halfsteensverband. Naast de gebakken klinkers, die ongeveer 90 % van de verharding zullen uitmaken, wordt voor bijzondere onderdelen van de verharding (afwateringsstroken, trappen, constructies ingangen winkels, lage muurtjes en banden etc) grijze graniet voorgesteld. Graniet is een zeer duurzame en sterke natuursteen, en heeft tevens een uitstraling die past bij het historische karakter van Rhenen. combinatie gebakken klinkers en natuursteen afwatering Voorgesteld wordt om de afwatering in lijnstroken, uitgevoerd in natuurstenen strippen met daarin geïntegreerd straatkolken, uit te voeren. Hiermee kan een zo vlak en strak mogelijke verharding gerealiseerd worden, en krijgen deze elementen tevens een bijzondere betekenis in de openbare ruimte. In situaties waar (grote) hoogteverschillen aanwezig zijn wordt voorgesteld het water zichtbaar in de goot af te laten stromen en vervolgens in de kolken af te voeren. openbare ruimte Rhenen 35

36 referentie verlichting: bestaand klassiek armatuur referentie fietsenbeugel: Grijssen type Nietje referentie verlichting Rhenense Hof: Iguzzini type Woody referentie zitmeubilair: Erdi type Canapé

37 verlichting Voorgesteld wordt de bestaande klassieke lichtarmatuur te introduceren die op verschillende wijzes toegepast kan worden, zoals een paaltop, een gevelarmatuur en een uithangarmatuur. Met betrekking tot het Rhenense hof wordt aanvullend gedacht aan enkele masten van ongeveer 6 meter, referentie type Woody van Iguzzini, ten behoeve van het aanlichten van de grotere pleinvlakken. Qua kleurstelling wordt gedacht aan een antraciete kleur voor zowel de masten als de armaturen. Overig straatmeubilair Onder overig straatmeubilair wordt verstaan: zitbanken, fietsenbeugels, afvalbakken, afzetpalen, leuningen etc. Met betrekking tot zitbanken wordt gedacht aan comfortabele banken met houten zittingen, referentie: Canapé van Erdi (zowel enkelzijdige als dubbelzijdige uitvoering, afhankelijk van de situatie). Voor het stallen van fietsen worden zogenaamde roestvrij stalen nietjes voorgesteld. De afzetpalen, indien nodig, worden ook uitgevoerd in roestvrij staal of gietijzer, zie referentie. Met betrekking tot afvalbakken wordt het type Capitole van Bammens. referentie overloopbare stalen boomrooster i.c.m natuursteen Groen De toepassing van groen in de openbare ruimte zal voornamelijk bestaan uit bomen. In het centrum staan al meerdere grote bomen, die ingepast zullen worden in het ontwerp, zoals de platanen op het Frederik van de Paltshof, de leilinden langs de provinciale weg en de bomen in de Plantsoenstraat (Rhenense Hof). De visie op het toepassen van nieuwe bomen (bijvoorbeeld als aanvulling in de Plantsoenstraat) is dat deze voldoende ruimte moeten krijgen, zowel ondergronds al bovengronds, zodat de bomen op een duurzame wijze kunnen volgroeien. Het toepassen van plantenbakken en haagblokken en dergelijke wordt niet als gewenst gezien, zowel vanuit onderhoud als het duurzaam toepassen van groen in de openbare ruimte. In de eilanden van de bomen bij het Rhenense Hof wordt een bodembedekker, als klimop voorgesteld. referentie afvalbak: bammens type capitole referentie afzetpaal: bestaande paal donkergroen openbare ruimte Rhenen 37

38 6 Reclamebeleid De kwaliteit en uitstraling van de openbare ruimte wordt mede bepaald door reclame aan gevels en uitstallingen in de straat. Zoals gebleken is in de inventarisatie is er in de bestaande situatie een overdaad aan reclame, zowel in de straat als aan de gevels. Tegelijkertijd met een eventuele herinrichting zal in nauw overleg met de winkeliers en pandeigenaren het reclamebeleid aangescherpt moeten worden, zodat er weer een evenwicht ontstaat tussen de commerciële functie en het algemene belang. In het ontwerp kan rekening gehouden worden met bijvoorbeeld een uitstalstrook van ongeveer 90 cm voor de gevel door een minimale aanduiding in de vorm van een nop in de bestrating t.b.v. de handhaving. winkelstraat Venray voor uitvoering reclamebeleid winkelstraat Venray na uitvoering reclamebeleid

39 7 Beheer en onderhoud Het beoogde ontwerp voorziet in een eenvoudig en efficient te beheren openbare ruimte. Enerzijds door de openbare ruimte op te schonen van overbodige elementen, anderzijds door het toepassen van robuuste en technisch duurzame oplossingen en details voor aspecten als afwatering, boomroosters, muren, trappen, straatmeubilair etc. Dit betekent echter niet dat de openbare ruimte geen onderhoud zou behoeven. Een opgeknapt centrum vraagt om een passend onderhoudsniveau, waarmee de kwaliteit en uitstraling tevens gewaarborgd is. onderhoudssituatie voor herinrichting onderhoudssituatie na herinrichting onderhoudssituatie voor herinrichting onderhoudssituatie na herinrichting openbare ruimte Rhenen 39

40

41 colofon opdrachtgever: centrummanagement Rhenen visie en ontwerp: MTD landschapsarchitecten Postbus GE s-hertogenbosch T F E mtd@mtdls.nl projectteam: Ruud Dubbeld Joep Meijer Niels van den Hoogen MTD Landschapsarchitecten MTD landschapsarchitecten MTD landschapsarchitecten projectnummer: december 2011 PROJECTOMSCHRIJVING 41