DE MODELWIJK TE BRUSSEL: EEN BOUWPLAATS DIE LEEFT TECHNISCH DOSSIER

Transcriptie

1 DE MODELWIJK TE BRUSSEL: EEN BOUWPLAATS DIE LEEFT TECHNISCH DOSSIER PC/pc - CM16 17_Const_Inau_DossierPresentationTechnique DE MODELWIJK Laken heeft niet alleen prestigieuze monumenten zoals het Koninklijk Paleis en het Atomium, maar ook een merkwaardig sociaal erfgoed: de Modelwijk. Die ontstond naar aanleiding van de Wereldtentoonstelling van 1958, op initiatief van Fernand Brunfaut, de avant-gardistische voorzitter van de Lakense Haard. De beroemde architect-volksvertegenwoordiger wilde een complex bouwen dat in die tijd hypermodern zou zijn op het gebied van sociale woningen. Het was de bedoeling de wijk nog vóór Expo 58 te voltooien en er tijdens de tentoonstelling delegaties van de deelnemende landen in onder te brengen, een beetje zoals in het Olympisch dorp. Maar hoewel er op de Expo een prachtig schaalmodel werd getoond, was alleen de ruwbouw van enkele gebouwen voltooid tegen de opening van de Wereldtentoonstelling. Vijftig jaar later besluit de Lakense Haard die emblematische wijk volledig te renoveren volgens dezelfde strenge eisen die de initiatiefnemers eraan stelden. De doelstellingen die aan de ontwerpers werden voorgelegd, passen volkomen bij de site: de levenskwaliteit van de bewoners verbeteren, het woningaanbod uitbreiden, de architecturale waarde van de Wijk consolideren en de verankering in het omliggend stedelijk weefsel versterken. Dat volledig renovatieproject is momenteel één van de grootste die in het Brussels Gewest worden uitgevoerd.

2 EEN VOLLEDIG RENOVATIEPROJECT Om een zo speciale site als de Modelwijk aan te pakken, deed de Lakense Haard een beroep op de diensten van een college van architecten met sterk verschillende, maar elkaar aanvullende persoonlijkheden. De toewijzing gebeurde via een Europese studieopdracht. De offerteaanvraag werd uitgeschreven in 2004 en de gunning gebeurde in april Het college, waarvan alle leden worden voorgesteld op pagina 11, kan bogen op een ruime ervaring op het gebied van sociale woningbouw en meer bepaald van het leiden van zeer omvangrijke projecten. Met het oog op de doelstelling de eenheid van de site versterken door ze te openen op de omgeving ervan en door de uitdrukkingskracht van de gebouwen intact te bewaren door ze een technische verjongingskuur te geven besluit het college om vóór eender welke ingreep een gedetailleerde diagnose te maken van de bestaande toestand. Daaruit zal een tekst met de grote lijnen van het project ontstaan. Dat document het masterplan is het resultaat van een zeer volledige analyse die, na een uitweiding over de geschiedenis van het complex, de evolutie ervan bestudeert en zich buigt over de huidige sociale en stedenbouwkundige context van de site. FLH -23/04/2014 Pagina 2 van 13

3 De grote opties waarvoor werd gekozen, kunnen als volgt worden samengevat: het behoud van het residentiële tuinstadconcept dat geopend is op de omgeving ervan; een versterking van de architecturale eenheid van de site (gevels, omgeving, verlichting, stadsmeubilair enz...); een kleine verhoging van het aantal woningen (na de volledige renovatie zal de site ± 1100 wooneenheden tellen, tegen 1029 voordien); een uitbreiding van de gemeenschapsvoorzieningen zoals kinderbewaarplaatsen, fitness, sportzaal ; het heraanleggen van de omgeving, waardoor niet alleen het groene karakter van de site bewaard blijft, maar dat ook zorgt voor een betere voetgangersverbinding tussen het hoge en het lage deel van de wijk, waarbij er alternatieven aan de gebruikers worden geboden, alsook het beperken van de druk van het autoverkeer en van het aantal parkeerplaatsen. Die grote werken werden in 2009 aangevat met de renovatie van de meeste recente gebouwen, namelijk de gebouwen 9 tot 12. Die werden vergroot en aangevuld met de gebouwen 13 tot 15. Die eerste fase van de werken werd in november 2013 voltooid door de verhuring van de 98 gerenoveerde woningen van gebouw 12. De tweede fase van de werken, die we nu inwijden, bestond uit het optrekken van de gebouwen 16 en 17. In de nabije toekomst zal gebouw 5 gerenoveerd zijn; deze werken begonnen half maart. Het saneren van de site zal verder worden gezet door de renovatie van gebouw 4 en het optrekken van gebouw 18, die reeds ter studie liggen. HET OPTREKKEN VAN DE GEBOUWEN 16 & 17 De ligging van de gebouwen in kwestie De gebouwen 16 en 17 liggen tussen de Citroenbomenlaan en de gebouwen 6 en 7 die, zoals Renaat Braem het wilde, de Modelwijk afzonderen van de stedelijke chaos. Elk van die gebouwen omvat 34 woningen met 1 slaapkamer. Chronologie van de werken De bevolking van de Modelwijk bestaat uit veel nieuwkomers en uit veel bejaarden, die er al lang wonen en wier huidige gezinssamenstelling niet meer in overeenstemming is met de betrokken woning en die, in het kader van ons algemeen mutatieplan, behoefte hebben aan een éénkamerappartement. FLH -23/04/2014 Pagina 3 van 13

4 In het kader van de eerste fase van de werken (de gebouwen 9 tot woningen), volgt de spreiding van de woningen, de gewestelijke verhoudingen (25 % appartementen met 1 kamer, 55 % appartementen met 2 kamers en de rest appartementen met 3 of 4 kamers). Op die manier kan men echter niet voldoen aan de behoefte aan kleine woningen. Er werd bijgevolg besloten in de gebouwen 16 en 17 alleen woningen met 1 kamer te maken. Die worden gebouwd in het kader van het Gewestelijk Huisvestingsplan en vormden het voorwerp van een overeenkomst tussen het kabinet van de Staatssecretaris voor Huisvesting, de BGHM en de Lakense Haard. Die overeenkomst werd op tussen de partijen gesloten voor het bouwen van minstens 65 woningen. Het studiewerk werd toevertrouwd aan het college dat was aangesteld voor de renovatie van de Modelwijk. De opdracht van de ontwerpers zegt immers dat ze het aantal woningen op de site moeten bewaren en zelfs een beetje vergroten. Het aanpassen aan de normen van de bestaande woningen leidde echter tot een aanzienlijk verlies van bestaande woonheden. Dat moest dus worden gecompenseerd door dit project, dat niet alleen voorziet in 68 woningen, maar ook in een gemeenschapsruimte die moet dienen voor het opleidingrestaurant Hazewee. Dit laatste is tijdelijk gevestigd in containers aan de voet van gebouw 8. Het is het resultaat van een samenwerking tussen het schepenambt voor Opleiding, het Huis voor Tewerkstelling en Opleiding, de Plaatselijke Opdracht van Brussel-Stad en de Lakense Haard. Dankzij een uitzonderlijke subsidie, die door de Stad Brussel werd toegekend aan de Openbare Vastgoedmaatschappijen, waarvan zij de leiding heeft, kwam er ook een volledige hervorming van de openbare ruimte op de plaats van gebouw 16 tot stand, met inbegrip van het slopen van het oude tankstation, het saneren van de plaats en het aanleggen van een grote waterpartij aan de voet van het nieuwe gebouw. FLH -23/04/2014 Pagina 4 van 13

5 Conceptuele kenmerken van de nieuwe gebouwen De ontwerpers hebben gekozen voor een betrekkelijk lage bouwhoogte om een band te scheppen tussen de Modelwijk en het daarrond liggende stedelijk weefsel: het hoogste punt van het gebouw ligt op dezelfde hoogte als de kroonlijst van het gebouw aan de Citroenbomenlaan 57. In visueel opzicht volgen de gebouwen 16 en 17 hetzelfde principe als de gebouwen 9 tot 15, met niettemin een klein verschil in het ontwerp: in de eerste fase dient een sokkel van metselwerk als basis voor een glazen doos, terwijl die glazen doos in de tweede fase wordt opgenomen in een doos van metselwerk. Die doosoptiek wordt in gebouw 17 nog benadrukt door de aanwezigheid van de parking in de onderbouw: zo lijkt het gebouw in een schrijn geplaatst en boven de omgeving te zweven. Enkele kenmerken van het bouwwerk: De oppervlakte van de woningen is heel comfortabel ten aanzien van de regelgeving (de appartementen zijn 57 tot 72 m² groot, terwijl de sociale norm slechts 55 m² bedraagt) en de kleinste woningen zijn voorzien van een terras. De gemene delen zijn zeer goed verlicht en verlucht. Op energiegebied werden de maatstaven inzake (zeer) lage energie in acht genomen (E40 et K35) en in ecologisch opzicht halen de materialen een goede NIBE-score (Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie, de Nederlandse norm voor milieuklassement van bouwmaterialen). Er werd speciaal zorg besteed aan de geluidsisolatie, zowel tussen de wooncellen zelf, als ten aanzien van het lawaai buitenshuis. De uitrustingen (elektriciteit, verwarming, verluchting, sanitair) voldoen aan de eisen van het moderne comfort. De water-, gas- en elektriciteitsvoorzieningen zijn uitgerust met individuele meters die direct door de nutsbedrijven worden geïnstalleerd. Er werd geopteerd voor inbouwmeubilair dat beperkt blijft tot de keuken, maar dat van goede kwaliteit is, met bovendien een gootsteen en een bakplaat. FLH -23/04/2014 Pagina 5 van 13

6 Uit veiligheidsoverwegingen werden de privatieve kelders geschrapt en vervangen door een bergruimte in elke woning. Fietsstallingen worden ter beschikking van de huurders gesteld. Enkele cijfers De scharnierdata van de evolutie van het project kunnen als volgt worden samengevat: : Goedkeuring van het voorontwerp door onze RvB : Goedkeuring van de aanvraag van de stedenbouwkundige vergunning door onze RvB : Afgifte van de stedenbouwkundige vergunning : Goedkeuring door onze RvB van het basisdossier voor de aanbesteding : Opening van de inschrijving : Goedkeuring van de aanstelling van de aannemer door onze RvB : Begin van de werken De 2 gebouwen omvatten in totaal 68 woningen met 1 slaapkamer en een opleidingsrestaurant. Ze zijn als volgt gespreid: Gebouw 16: 34 woningen en 3 ingangen - Ingang 16.1 omvat 9 woningen - Ingang 16.2 omvat 11 woningen - Ingang 16.3 omvat 14 woningen - In een gemeenschappelijke ruimte wordt een opleidingrestaurant ingericht - 5 fietsstallingen Gebouw 17: 34 woningen en 2 ingangen - Ingang 17.1 omvat 17 woningen - Ingang 17.2 omvat 17 woningen - 58 fietsstallingen - 23 parkingplaatsen FLH -23/04/2014 Pagina 6 van 13

7 De financiering De totale prijs van de werken bedraagt EUR incl. BTW. De financiering werd als volgt verdeeld: EUR wordt gefinancierd in het kader van het Gewestelijk Huisvestingsplan. Vijftig procent van die financiering werd ons gegeven in de vorm van subsidies en het saldo in de vorm van een op 27 jaar terug te betalen lening tegen een interest die beantwoordt aan die van de kapitaalmarkten EUR wordt door de Stad Brussel gesubsidieerd in het kader van verbeteringswerken aan de groene ruimten en van het verfraaien van sociale woningen EUR wordt betaald uit de eigen middelen van de cvba De Lakense Haard. EEN NIEUWE OMGEVING Het aanleggen van een watertuin De Lakense Haard wil een omgeving van goede kwaliteit aanbieden, waarin de bewoners zich goed voelen. Er werd gekozen om de site te verbinden met de wijk, door het slopen van het oude tankstation dat de plaats ontsierde en door uit te nodigen tot een wandeling in de Modelwijk. Daartoe werd de wegverbinding tussen de Citroenbomenlaan en gebouw 5 afgesloten en werd de kubusvormige beek, die oorspronkelijk rustig vanuit het centrum van de Wijk moest stromen, verlengd, om uit te monden, in een waterpartij. Dat nieuwe natuurperceel werd ontworpen in het verlengde van de traptuin aan de voet van het cultureel centrum. De Franse tuinarchitect Gilles Clément, die de grote lijnen uitzette voor het heraanleggen van de 17 hectare van de Modelwijk, wilde een grootse waterpartij maken, die tegelijk modern en gestructureerd zou zijn, net zoals de gebouwen errond, maar ook hedendaagser, in tegenstelling tot de krachtige architectuurlijn van de wijk. Aan die tegenstelling wordt vorm gegeven door eilandjes, die vanuit de oevers in de stad inbreken en bochten vormen, waarlangs het water en de wandelpaden lopen. Het geheel bestaat uit drie delen die met elkaar zijn verbonden door watervallen. Het eerste deel is een modernistische waterloop die uitmondt in het tuinbekken, waarvan de beplanting aan het filteren van het water zal FLH -23/04/2014 Pagina 7 van 13

8 bijdragen door een substraat van gebroken lava. Dat mondt uit in de voornaamste waterpartij, die loskomt van de rechtlijnige structuur van de Modelwijk. Ze bestaat uit eilandjes waarop fauna en flora zich vrij kunnen ontwikkelen. De gekozen materialen respecteren de nieuwe typologie van de Modelwijk. Ruimte voor een opleidingsrestaurant Net zoals veel andere specialisten vóór hen, hebben de huurders, die betrokken werden bij het nadenken over de algemene renovatie, gewezen op het grote gebrek aan gemeenschapsvoorzieningen op de site. Reeds toen het in containers was geïnstalleerd, zat het opleidingsrestaurant Hazewee geregeld vol. Dit is immers een zeer goede ontmoetingsplaats en biedt een voordelige keuken van goede kwaliteit die perfect past bij mensen met een beperkt inkomen. Dankzij het vormend en structurerend karakter ervan past Hazewee in een professionele overgangsdynamiek op het gebied van restauratie en geeft het kansarme personen de gelegenheid om zich nieuwe bekwaamheden eigen te maken in een stabiele en veelbelovende sector. De nieuwe ruimte van 300 m² is gespreid over drie verdiepingen en biedt plaats aan maximum 70 disgenoten. Bij mooi weer kan men vanop het terras uitzien op de waterpartij. FLH -23/04/2014 Pagina 8 van 13

9 HET BEGIN VAN DE ALGEMENE RENOVATIE Het renoveren van de gebouwen 9 tot 12 en het optrekken van de gebouwen 13, 14 en 15 Hoewel die gebouwen de meest recentste zijn, bleek uit diverse onderzoeken toch dat ze zowel architecturaal als technisch van mindere kwaliteit waren en niet goed pasten bij het stedenbouwkundig concept van de Wijk (gebouwen 1 tot 8). Dat is te verklaren door het feit dat de ontwerpers hun ambities jammer genoeg moesten terugschroeven om economische redenen. Op de laatste verwezenlijkingen, die dateren uit de jaren 1970 tot 1972, kleefde vóór de renovatie dan ook een duidelijk sociaal etiket. Naast de renovatie van de bestaande gebouwen, werden er tussen 2010 en 2011 ook drie andere gebouwen opgetrokken en in die eerste fase van de werken geïntegreerd. Alle woningen in de gebouwen 9 tot 15 werden verhuurd tussen 2010 en november Die gebouwen omvatten 378 woningen, die als volgt zijn verdeeld: 104 appartementen met 1 slaapkamer: woningoppervlakte tussen 51 en 65 m 2 ; 220 appartementen met 2 slaapkamers: woningoppervlakte tussen 70 en 81 m 2 ; 42 appartementen met 3 slaapkamers: woningoppervlakte tussen 88 en 98 m 2 ; 12 appartementen met 4 slaapkamers: woning van 109 m 2. Die eerste fase van het project heeft betrekking op m 2 woningoppervlakte. Met inbegrip van alle kosten en heffingen bedragen de kosten van de ingreep bijna 53 miljoen euro. FLH -23/04/2014 Pagina 9 van 13

10 DE TOEKOMST De volgende fase heeft betrekking op de volledige renovatie van gebouw 5, dat 60 woningen omvat. Dit is het eerste gebouw van de historische kern van de Wijk dat een ingreep ondergaat. De gekozen esthetische en technische oplossingen moeten dus kunnen worden toegepast op alle andere gebouwen in het centrum van de Wijk. Vóór het college van architecten aan zijn studie begon, heeft het een lijst opgesteld van de basisprincipes waarop de identiteit van de site steunt en die men bij de renovatie wilde bewaren. Het centrum van de Wijk aanpakken, blijft echter een hele uitdaging voor de ontwerpers. Het aanpassen van dit emblematisch sociaal vastgoed aan het comfort van de XXI ste eeuw en tegelijk alle wettelijke voorschriften en opgelegde budgettaire beperkingen in acht nemen, heeft iets van een utopie. Reeds toen het gebouwd werd, vond men het centrum van de Wijk veel te duur. Om het te renoveren en tegelijk de geest van de ontwerpers te vrijwaren, impliceert de facto budgetoverschrijdingen, ook al werd het college verplicht alle verspillingen meedogenloos op te sporen en werden er heel wat ontwerpelementen weggelaten tijdens het bouwen! Dit soort gebouwen staat op palen om de voorbijgangers aan de voet ervan een vrij doorzicht te geven; tegelijk leent het zich slecht tot het maximaliseren van energiebesparing. Het lijkt dan ook een onmogelijk onderneming om voor elke cel de maatstaven inzake lage energie te halen en tegelijk het oorspronkelijke architecturaal uitzicht te bewaren en de aan de sector opgelegde economische maatregelen in acht te nemen. Bij het opstellen van zijn voorontwerp heeft het college van architecten blijk gegeven van een opvallend pragmatisme ten aanzien van dergelijke uitdaging. Het voorstel van het college biedt een verbluffend evenwicht tussen de verschillende eisen waaraan het moest voldoen. De renovatiewerken aan gebouw 5 begonnen half maart en zullen ongeveer 15 maanden duren. De verdere renovatie van de site is al begonnen: het studiewerk voor het renoveren van gebouw 4 is bezig en de aanvraag van de stedenbouwkundige vergunning zou begin mei moeten worden ingediend. Een nieuw gebouw met 24 woningen en een crèche voor 60 kindjes ligt ook ter studie. De eerste akkoorden met het Gewest (voor de woningen) en het partnerschap met de Stad Brussel (voor het kinderdagverblijf) zouden binnenkort vorm moeten krijgen. FLH -23/04/2014 Pagina 10 van 13

11 DE BETROKKENEN Het college van ontwerpers Archi+i: dhr. P. Wachtelaer A33: dhr. L. Bekker TV Maenhout - Van den Bergh: dhr. S. Van den Bergh Wessel de jonge: adviseur inzake modernistische architectuur Gilles Clément: landschapsontwerper, tuinier van de Wijk JNC international: landschapsarchitect Establis: studiebureau voor de stabiliteit Essa: bureau voor speciale technieken FLH -23/04/2014 Pagina 11 van 13

12 Voor de uitvoering van de gebouwen 16 & 17 en de omgeving ervan Bouwheer: Leidinggevende architect Architecten cvba DE LAKENSE HAARD Modelwijk 1020 Brussel Dhr. Zian Dhr. Vanschoenbeek ARCHI+I Jacob Jordaensstraat 18a 1000 Brussel Dhr. Wachtelaer A33 Fonteinstraat 1A/ Leuven Dhr. Bekker THV MAENHOUT VAN DEN BERGH Latinislaan Brussel Dhr. Van Den Bergh Adviseur inzake modernistische architectuur Studiebureau voor de stabiliteit Studiebureau voor speciale technieken Wessel DE JONGE ARCHITECTEN BNA B.P HH Rotterdam Dhr. De Jonge ESTABLIS Stationstraat Rotselaar Dhr. Vantornout ESSA Halensebaan Diest Dhr. de Moffaerts FLH -23/04/2014 Pagina 12 van 13

13 Bureau voor technische controle Landschapsontwerper Landschapsarchitect Veiligheids- en gezondheidscoördinator Aannemer SECO Aarlenstraat Brussel Dhr. Pira COLOCO Rue Faubourg Saint Antoine Paris Dhr. Clément JNC INTERNATIONAL Alsembergsesteenweg Brussel Dhr. Miers OCB Koningin Astridlaan Kontich Dhr. Marichal CFE Brabant Hermann Debrouxlaan Brussel Dhr. Kawkabani FLH -23/04/2014 Pagina 13 van 13