Gelderse Sportmonitor 2011

Transcriptie

1 Gelderse Sportmonitor 2011

2 Inhoudsopgave Voorwoord 2 Samenvatting 3 Aanbevelingen 5 1. Inleiding 7 2. Onderzoeksopzet 8 3. Bewegen Beweegnormen Lichamelijke activiteit Sportgedrag Sportdeelname Meest beoefende sporten Locatie sporten Lidmaatschap sportvereniging Motivatie Leefstijl en gezondheid Alcohol Roken Overgewicht Regio s Regio overzichten Vergelijking Overijssel Bewegen en sporten Leefstijl en overgewicht 44 Bijlagen 45 1 Variabelen en herkoderingen 45 2 Achtergrondinformatie naar geslacht, leeftijd en regio 46 3 Meest beoefende sporten 48 4 Sportgerichtheid op de eigen gemeente 49 5 Activiteiten, frequentie en duur 54 Verwijzingen 56 s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland

3 Voorwoord In deze sport- en beweegmonitor presenteren Spectrum CMO Gelderland en de Gelderse Sport Federatie de eerste cijfers over het sport- en beweeggedrag van de inwoners van Gelderland. Het doel van de sportmonitor is om inzicht te bieden in dit sport- en beweeggedrag zodat we samen kunnen werken aan het behalen van de Gelderse ambities die verwoord zijn in de notitie Gelderland Sportland Een wereld te winnen. Deze ambitie is dat in 2016 minimaal 75% van de Gelderse burgers, met of zonder beperking, aan sport en bewegen doet. Dat niet voor iedereen sporten en bewegen vanzelfsprekend zijn, blijkt wel uit dit onderzoek. Voor sommige mensen is de drempel om te bewegen nog te hoog. Graag zouden wij alle mensen willen laten ervaren hoe leuk het is om te sporten en te bewegen. Niet alleen omdat het goed is voor de gezondheid, maar juist ook om alle mensen dat fijne gevoel te laten ervaren van een gezonde leefstijl en fysieke inspanning op zijn tijd. Dat sporten en bewegen bovendien heel gezellig en sociaal kan zijn, is niet minder belangrijk. Wij hopen dat deze cijfers de lezer nóg meer inspireren om sporten en bewegen een onderdeel van het dagelijks leven van alle Gelderlanders, jong en oud, met of zonder beperking, te laten zijn. Laten wij er met elkaar voor zorgen dat we alle Gelderlanders de mogelijkheid bieden om zélf te ervaren hoe fijn sporten en bewegen kan zijn voor lichaam en geest. Ik dank de medewerkers van de betrokken organisaties, Spectrum CMO Gelderland en de Gelderse Sport Federatie, de provincie Gelderland, de Gelderse gemeenten en de inwoners van Gelderland die hebben meegewerkt aan dit onderzoek voor hun bijdragen. drs. Tjienta van Pelt Directeur Gelderse Sport Federatie 2 s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland 2011

4 Samenvatting Op 11 november 2009 en 30 juni 2010 hebben Provinciale Staten (PS) van Gelderland de notitie Gelderland Sportland, een wereld te winnen! en Gelderland Sport: Programma vastgesteld. Eén van de ambities van dit beleid is dat in 2016 minimaal 75% van de Gelderse burgers, met of zonder beperking, aan sport en bewegen doet. Is 75% veel? Om in beeld te kunnen brengen in welke mate de Gelderse bevolking op dit moment al actief is op het gebied van lichaamsbeweging en sportparticipatie, is een nulmeting in april 2011 verricht door de Gelderse Sport Federatie (GSF) en Spectrum CMO Gelderland. Op weg naar de finish in 2016 worden nog meer activiteiten ontplooid. Zo wordt o.a. bij de GSF een sportdatabank ontwikkeld waar sportverenigingen en accommodaties in de provincie te vinden zijn. Het geheel van activiteiten om het behalen van het einddoel makkelijker te maken, wordt de Gelderse sport- en beweegmonitor genoemd. In dit rapport van de nulmeting is als het ware de startpositie in beeld gebracht van het beweeg- en sportgedrag en de leefstijl van de Gelderlander. In totaal hebben 32 van de 56 gemeenten deelgenomen aan het onderzoek, wat een totale respons oplevert van ingevulde vragenlijsten van inwoners tussen de 18 en 65 jaar, 17% van de in totaal verstuurde vragenlijsten. hoe zit het met het sportgedrag van de gelderlander? De doelstelling van 75% zoals deze hierboven is beschreven, is bepaald aan de hand van de norm Richtlijn Sportdeelname Onderzoek, kortweg de RSO-norm. Drie kwart (76%) van de Gelderse bevolking mag zich volgens deze norm sporter noemen en sport minimaal één keer per maand. Dit is ruim hoger dan het landelijk gemiddelde (66%). Binnen de volgende regio s/groepen ligt de sportdeelname lager dan het Gelderse gemiddelde: regio Rivierenland, ouderen, Gelderlanders met een beperking en/of chronische aandoening, lager opgeleiden, niet-werkenden en mensen met een laag inkomen. Wanneer gekeken wordt naar de meest beoefende sporten is een top 5 voor Gelderland op te maken, namelijk:1) fitness/conditie, 2) hardlopen/joggen/trimmen, 3) fitness/kracht, 4) zwemsport en 5) wielrennen/ toerfietsen/mountainbiken. De provincie Gelderland heeft in de uitvoering van Gelderland Sport ervoor gekozen om extra investeringen te concentreren op een aantal kernsporten die in Gelderland de beste kansen bieden of waarin we sterk zijn. Twee Gelderse kernsporten zijn terug te vinden in de top 5, namelijk de wielersport en atletiek (bij atletiek als kernsport wordt hardlopen ook meegenomen, alsmede de wandelsport, in het onderzoek zijn deze drie takken afzonderlijk in kaart gebracht). Wat verder opvalt aan de top 5 is dat deze bestaat uit sporten die individueel en/of bij een commerciële aanbieder beoefend kunnen worden. De eerste echte verenigingssport is voetbal en die komt qua volgorde van voorkeur pas op de negende plek. Over verenigingssport gesproken: bijna de helft (46%) van de Gelderlanders is lid van een sportvereniging. Landelijk ligt dit percentage lager, op 28%. De volgende regio s/groepen zijn minder dan gemiddeld lid van een sportvereniging: regio s Rivierenland en Noord-Veluwe, ouderen, mensen met een beperking en/ of chronische aandoening, lager opgeleiden, niet-werkenden, alleenstaanden en mensen met een laag inkomen. De belangrijkste redenen voor sporters om te gaan sporten zijn: lichaamsbeweging annex gezondheid, opbouw conditie, kracht of lenigheid, en sporten als uitlaatklep voor het dagelijks leven of ter ontspanning. Voldoende lichaamsbeweging, tijdgebrek vanwege werk en/of gezin, en andere vrijetijdsbestedingen die leuker gevonden worden, zijn de drie belangrijkste redenen voor niet-sporters om niet te gaan sporten. s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland

5 hoe zit het met het beweeggedrag van de gelderlander? Naast de RSO-norm voor sporten zijn er op het gebied van bewegen ook normen opgesteld om de gewenste hoeveelheid beweging te bepalen. De eerste norm is de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB), die de gewenste hoeveelheid lichaamsbeweging normeert vanuit een gezondheidskundig oogpunt. Voor het behoud van een goede gezondheid is het voor volwassenen gewenst om op tenminste vijf dagen per week 30 minuten matig intensieve lichaamsbeweging te hebben. Ruim de helft (56%) van de Gelderse bevolking (18 tot 65 jaar) voldoet aan de NNGB. Gelderland blijft licht achter bij Nederland voor wat betreft de NNGB. TNO spreekt in 2009 over 61%. In dat opzicht is er in Gelderland dus nog winst te boeken. Gelderse regio s en groepen die minder scoren op de NNGB zijn de regio Rivierenland, mannen, allochtonen, hoger opgeleiden en mensen met een hoog inkomen. De tweede norm is de fitnorm, die de gewenste hoeveelheid lichaamsbeweging normeert die nodig is voor een goede conditie van het hartvaatstelsel. Om dit te bewerkstelligen is drie keer per week tenminste 20 minuten intensieve lichaamsbeweging nodig. Wie hieraan voldoet, haalt de fitnorm en is daarmee normfit. Ruim één op de drie (36%) inwoners van Gelderland voldoet aan de fitnorm. Gelderland steekt ten opzichte van landelijke cijfers gunstig af met de fitnorm. Landelijk voldoet 24% aan de fitnorm. Voor de fitnorm zijn de risicogroepen/regio s; regio Rivierenland, ouderen (50 tot 65 jaar), mensen met een beperking en/of chronische aandoening en niet-werkenden. Ouderen en personen met een beperking of aandoening voldoen ook landelijk minder aan de fitnorm, dus dit is een herkenbaar fenomeen. Daarnaast is ook gekeken naar inactiviteit. Inactiviteit heeft grote gevolgen voor de gezondheid. Inactieven zijn mensen die geen enkele dag dertig minuten bewegen. In Gelderland is 3% van de bevolking inactief. Op basis van de fitnorm is 17% van de Gelderlanders inactief en bewegen zij op geen enkele dag minimaal 20 minuten intensief. hoe is het gesteld met de leefstijl en (over)gewicht van de gelderlander? Het aantal alcoholdrinkers ligt in Gelderland nagenoeg gelijk aan Nederland (respectievelijk 80 en 81%). De volgende groepen drinken meer dan gemiddeld alcohol: mannen, hoger opgeleiden, scholieren/ studenten, huishoudens zonder (thuiswonende) kind(eren) en mensen met een midden en hoog inkomen. Wel heeft Gelderland minder rokers (17% t.o.v. 23% landelijk). Regio s en groepen die meer roken dan het Gelders gemiddelde zijn: regio Rivierenland, mannen, personen met een beperking en/of chronische aandoening, lager en midden opgeleiden, alleenstaanden en mensen met een laag inkomen. Rokers sporten en bewegen minder dan niet-rokers. Ten aanzien van alcoholgebruik treedt een dergelijk verschil niet op. Net als bij het rookgedrag ligt ook overgewicht in Gelderland lager dan landelijk. Wat niet wegneemt dat dit nog steeds een hoog percentage is. In Gelderland heeft 42% namelijk overgewicht, waarvan 10% in ernstige vorm (obesitas). Landelijk ligt het percentage overgewicht op 48%, waarvan 12% obesitas heeft. Bij de volgende regio s/groepen ligt het percentage overgewicht/obesitas hoger: regio Achterhoek, mannen, ouderen, Gelderlanders met een beperking en/of chronische aandoening, lager opgeleiden, nietwerkenden, huishoudens zonder (thuiswonende) kind(eren) en mensen met een midden inkomen. Net zoals bij rokers is te zien dat mensen met overgewicht minder sporten en bewegen dan mensen met een gezond gewicht. 4 s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland 2011

6 Aanbevelingen sportgedrag Een van de ambities van de notitie Gelderland Sportland Een wereld te winnen is, dat in 2016 minimaal 75% van de Gelderse burgers, met of zonder beperking, aan sport en bewegen doet. Hierbij is aangesloten bij de landelijke vastgestelde Breedtesportnorm, dat minimaal 75 procent van de Nederlanders, uit alle lagen van de bevolking, in 2016 regelmatig aan sport doet. Dit wordt gemeten op basis van de RSO-norm die ook in deze nulmeting gebruikt is. Aan de hand van deze definitie wordt gemiddeld genomen en provinciebreed gezien in de nulmeting de breedtesportnorm in algemene zin gehaald. Immers, 76% voldoet aan de RSO-norm. Hoeft er dus niets meer te gebeuren? Jawel, naast dat het sportniveau op peil gehouden moet worden bij degenen die al wel voldoen aan de RSO-norm, is aandacht nodig voor specifieke groepen of regio s die de norm niet halen. Als er bijvoorbeeld sprake is van een beperking en/of chronische aandoening voldoet maar 64% van de inwoners van Gelderland aan de RSO-norm. De regio Rivierenland, ouderen, lager opgeleiden, niet-werkenden en mensen met een laag inkomen voldoen eveneens in mindere mate aan de norm en verdienen nog de aandacht de komende jaren. Dus ook aan de subregel uit alle lagen van de bevolking wordt niet voldaan. Daarnaast is de vraag of met een sportfrequentie van één keer in de maand sporten voldoende wordt voldaan aan de eis van regelmatig aan sport doen. Een sportfrequentie die hieraan meer tegemoet komt is één keer per week sporten. In vervolgonderzoek zou deze norm ook meegenomen kunnen worden. In de lijst van sporten tellen daarnaast ook biljarten, bridge, dammen, darts, jeu de boules, midgetgolf en schaken mee voor het aantal keren sporten per maand. Dit zijn wel sporten, maar de fysieke inspanning bij deze sporten is lager dan bij de andere sporten. beweeggedrag In de Gelderse voornemens in Gelderland Sportland een wereld te winnen wordt niet alleen het sporten genoemd, maar ook het bewegen. En wat bewegen betreft voldoet zeker nog geen drie kwart van de Gelderlanders aan de norm van minimaal vijf dagen in de week ten minste 30 minuten bewegen, hetgeen nodig is om gezond te blijven. Iets meer dan de helft voldoet hieraan (56%). Hier is dus nog veel winst te behalen in de komende jaren. Rivierenland komt ook ten aanzien van het bewegen naar voren als een regio die minder dan gemiddeld scoort. Bovendien scoort de regio ook lager dan gemiddeld op de fitnorm. Andere minder scorende groepen zijn mannen, allochtonen, hoger opgeleiden en mensen met een hoog inkomen. Deze resultaten op het sport- en beweeggedrag sluiten nauw aan bij de ambitie die in Gelderland Sport is uitgesproken om in te zetten op drie aandachtsgroepen; vitale werknemers, actieve senioren en mensen met een beperking. leefstijl en (over)gewicht Alhoewel het rookgedrag en overgewicht lager liggen dan landelijk, vormen deze nog steeds een risico voor de gezondheid. Daarnaast sporten en bewegen Gelderlanders die roken of overgewicht hebben minder. Weinig sporten of bewegen kan ook een oorzaak zijn van overgewicht. Aanbevolen wordt om overgewicht met speciale programma s van sporten en bewegen tegen te gaan. Focusgroepen op het gebied van leefstijl en overgewicht zijn: de regio Rivierenland, mannen, personen met een beperking of aandoening, personen met een lager of middeninkomen, lager en middenopgeleiden en alleenstaanden. s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland

7 Kort samengevat kan geconcludeerd worden dat Gelderland op de goede weg zit wat betreft sporten, maar dat er bij bepaalde groepen, in bepaalde regio s én op het gebied van bewegen nog veel winst te boeken is. De uitkomsten van dit onderzoek bieden aanknopingspunten om inspanningen ter verbetering hiervan gericht in te kunnen zetten. Daarnaast is het goed om zoals de ambities al aangeven, ook te focussen op bepaalde aandachtsdoelgroepen (vitale werknemers en actieve senioren, mensen met een beperking). Hierbij is het ook belangrijk om het huidige sportniveau op peil te houden en het aandeel Gelderlanders dat minimaal één keer in de week sport, te verhogen. Het behoud van een stevige sportbasis en een goede sportinfrastructuur in Gelderland waar iedereen terecht moet kunnen, is daarbij essentieel. Het is aan te bevelen de sportinfrastructuur op peil te houden. Om in 2016 de doelstelling te halen om minimaal 75% van de Gelderse burgers, met of zonder beperking en uit alle lagen van de bevolking, regelmatig te laten sporten en bewegen, is voor het sporten en bewegen van enkele aandachtsgroepen structurele gerichte aandacht nodig. Uit onderzoek is namelijk gebleken dat meerjarige aandacht voor doelgroepen noodzakelijk is om gedragsveranderingen te bewerkstelligen. Met een vierjarenplan wordt hiermee een stap in de goede richting gezet. vervolgonderzoek Om in 2016 te kunnen bepalen of doelstellingen zijn gehaald, is het aan te raden om dit onderzoek tweejaarlijks te herhalen. Hierbij wordt ook gekeken naar een samenwerking met de GGD en in Gelderland vanuit de wens om de monitoring meer op elkaar af te stemmen. Met dit onderzoek is het sport- en beweeggedrag in kaart gebracht van de inwoners van Gelderland van jaar. Echter, de basis voor dit sport- en beweeggedrag op volwassen leeftijd wordt gelegd in de jongere jaren en op school. Het sport- en beweeggedrag in de leeftijd van 6-12 jaar en van jaar vereist apart onderzoek. Daarnaast is het ook van belang om na het 65 ste levensjaar te blijven bewegen. Er zijn aanwijzingen dat het bewegen op gevorderde leeftijd minder wordt. Ondanks dat deze groepen niet zijn meegenomen in het onderzoek, zijn het wel doelgroepen die beleidsmatige aandacht verdienen. Het verdient aanbeveling deze doelgroepen in de volgende onderzoeken mee te nemen. Sporten is niet alleen maar goed voor de gezondheid van de bevolking van Gelderland, maar sportbeoefening kan ook een bijdrage leveren aan de kwaliteit van de samenleving als geheel. Aan een vitale Gelderse samenleving. Landelijk worden kaders ontwikkeld voor onderzoek naar de maatschappelijke betekenis van sport. Hieronder vallen thema s als de sociaal-maatschappelijke werking van sport en het maatschappelijk rendement van sportdeelname op bredere maatschappelijke participatie (sociale activering) en sociale cohesie op buurtniveau. Dit zijn onderwerpen die ook in Gelderland in de belangstelling staan en waarover nog weinig feiten bekend zijn. In het kader van Gelderland Sport wordt het aanbevolen naar de mogelijkheden te kijken om deze onderwerpen mee te nemen in volgende onderzoeken. 6 s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland 2011

8 1. Inleiding Het kabinet en NOC*NSF hebben zich ten doel gesteld om op basis van het Olympisch Plan 2028 van Nederland in 2016 een echt sportland te maken. Om dit te kunnen realiseren wordt door het kabinet en NOC*NSF samenwerking gezocht met partners, waaronder de provincies. Op 11 november 2009 en 30 juni 2010 hebben Provinciale Staten (PS) van Gelderland de notitie Gelderland Sportland, een wereld te winnen! en Gelderland Sport: Programma vastgesteld. Ambities van dit beleid zijn dat in 2016 minimaal 75% van de Gelderse burgers, met of zonder beperking, aan sport en bewegen doet en dat in % meer talenten en topsporters tot de Nederlandse top behoren. Om gericht te kunnen inzetten en versnippering van middelen te voorkomen, wordt daarvoor de komende periode extra geïnvesteerd in, vooralsnog, vijf Gelderse kernsporten 1. De provincie Gelderland wil, samen met betrokken partners als het Olympisch Netwerk Gelderland, de Gelderse gemeenten, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven, hiermee bijdragen aan de Olympische ambitie. Om in beeld te kunnen brengen in welke mate de Gelderse bevolking actief is op het gebied van lichaamsbeweging en sportparticipatie en daarmee zicht te krijgen op het bereiken van de doelstellingen, is voor de provincie een monitor ontwikkeld door de Gelderse Sport Federatie (GSF) en Spectrum CMO Gelderland. Een onderdeel van deze Gelderse sport- en beweegmonitor is het bevolkingsonderzoek. Een ander onderdeel is de sportdatabank waar sportverenigingen en accommodaties te vinden zijn. De voorliggende rapportage betreft het bevolkingsonderzoek. Gegevens met betrekking tot de sportdatabank zijn binnenkort terug te vinden op de site In 2010 is er een pilot uitgezet van het bevolkingsonderzoek onder het Gelders Panel van de provincie en het E-panel van Zorgbelang Gelderland waarbij onder andere de vragenlijst is getest. Na terugkoppeling van deze pilot en verbeteringen is het bevolkingsonderzoek in mei 2011 daadwerkelijk uitgezet onder de Gelderse gemeenten. Deze rapportage bevat de nulmeting van dit onderzoek uit mei De bedoeling is om het bevolkingsonderzoek tweejaarlijks terug te laten keren. Het doel van dit onderzoek is inzicht krijgen in het sport- en beweeggedrag en leefstijl van de volwassen bevolking (18 tot 65 jarigen) in de provincie Gelderland. Hierbij zijn de volgende vraagstellingen in de sport- en beweegmonitor onderzocht: Hoe zit het met het beweeggedrag van de Gelderlander (hoeveel voldoen aan de Nederlandse Beweegnormen 2 )? Hoe zit het met het sportgedrag van de Gelderlander (welke sporten worden er beoefend, hoe vaak en hoeveel in verenigingsverband, en wat zijn de motieven om wel of niet te sporten)? Hoe is het gesteld met de leefstijl (alcohol en roken) en het (over)gewicht van de Gelderlander? leeswijzer De onderzoeksopzet en de responsgroep worden beschreven in hoofdstuk 2. Het beweeggedrag van de Gelderlanders komt in hoofdstuk 3 aan bod. Hierin worden onder andere de landelijke beweegnormen behandeld. Het sportgedrag wordt in hoofdstuk 4 beschreven. Sportdeelname, beoefende sporten, lid van een vereniging en motieven zullen hier onder andere uiteengezet worden. Hoofdstuk 5 is gewijd aan de leefstijl en overgewicht. Verder worden in hoofdstuk 6 de regio s geanalyseerd en tot slot wordt in hoofdstuk 7 een vergelijking met de provincie Overijssel weergegeven. s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland

9 2. Onderzoeksopzet 2.1 meetinstrumenten Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van een vragenlijst. Hierbij zijn vragen over de thema s bewegen, sporten, leefstijl en gezondheid opgenomen. Ook zijn achtergrondkenmerken van de inwoners meegenomen in de vragenlijst. Bij het samenstellen van de vragenlijst is zoveel mogelijk overeenstemming gezocht met andere provinciale sportraden (Sport Drenthe, Sportservice Overijssel en Sportservice Flevoland) en landelijke standaarden (o.a. RSO vragenlijst Mulier Instituut en beweegnormen TNO), zodat vergelijkbare gegevens kunnen worden verzameld. De inwoners van alle deelnemende gemeenten hebben dezelfde vragenlijst ontvangen. Thema s en onderwerpen zijn: Beweeggedrag Beweegnormen (Nederlandse Norm Gezond Bewegen, Fitnorm en Combinorm) Beweegactiviteiten Sportgedrag Sportdeelname en -frequentie Tak van sport Lid van een sportvereniging Locatie van sporten Motivatie om wel/niet te sporten Leefstijl Roken Alcohol BMI Achtergrondkenmerken Leeftijd en geslacht Beperking of aandoening Huishouden Maatschappelijke positie Opleiding Etniciteit Inkomen 2.2 procedure De doelgroep voor het onderzoek zijn de inwoners van Gelderland. Via de Gelderse gemeenten zijn de inwoners bereikt. Begin april 2011 zijn de uitnodigingen voor het onderzoek door de gemeenten verstuurd aan de geselecteerde personen. In de begeleidende brief stond de website en inlogcode vermeld waarop de geselecteerde personen de vragenlijst konden invullen. Tevens is door 32 van de 34 gemeenten een papieren vragenlijst meegestuurd, zodat respondenten de keuze hadden om de vragenlijst ook op papier in te vullen en retour te sturen. 2.3 respons In totaal hebben 34 van de 56 Gelderse gemeenten deelgenomen aan het onderzoek. In figuur 2.1 is de spreiding van de gemeenten te zien. Een aantal gemeenten gaf aan al onderzoek te hebben gedaan naar het sport- en beweeggedrag van haar inwoners. Bij een aantal andere gemeenten was gebrek aan tijd en/ of mankracht een reden om niet aan het onderzoek mee te doen. Per deelnemende gemeente is een aselecte steekproef getrokken uit het basisregister van inwoners tussen de 18 en 65 jaar ter grootte van personen. 8 s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland 2011

10 Figuur 2.1 Deelnemende Gelderse gemeenten aan het onderzoek Sport en Bewegen Hattem Oldebroek Elburg Noord-Veluwe Heerde deelname Harderwijk Ermelo Nunspeet Epe geen deelname gemeentegrens regiogrens provinciegrens Scherpenzeel Nijkerk Putten Barneveld De Vallei Ede Renkum Wageningen Apeldoorn Arnhem Voorst Stedendriehoek Brummen Rozendaal Rheden Arnhem Zevenaar Westervoort Culemborg Buren Duiven Neder-Betuwe Overbetuwe Geldermalsen Lingewaard Rijnwaarden Tiel Druten Rivierenland West Maas Beuningen Lingewaal en Waal Ubbergen Neerijnen Nijmegen Nijmegen Millingen Wijchen aan de Rijn Zaltbommel Heumen Groesbeek Maasdriel Zutphen Montferland Lochem Bronckhorst Doetinchem Achterhoek Oude IJsselstreek Berkelland Oost Gelre Aalten Winterswijk In bovenstaande figuur is de verdeling van deelnemende gemeenten over de provincie te zien. Daarnaast is in de tabel op de volgende pagina een overzicht te zien van de deelnemende gemeenten per regio en de respons per gemeente. In totaal zijn vragenlijsten ingevuld. Dit is een respons van 17%. Hiervan is 65% digitaal ingevuld en 35% op papier. s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland

11 Tabel 2.1 Respons per gemeente Gemeenten Respons n (%) Gemeenten Respons n (%) Gemeenten Respons n (%) Regio Achterhoek Regio Nijmegen Regio Stedendriehoek Aalten 324 (22) Groesbeek 258 (17) Apeldoorn 227 (15) Berkelland 313 (21) Millingen a/d Rijn 201 (13) Brummen 275 (18) Bronckhorst 293 (20) Nijmegen 337 (23) Lochem 361 (24) Doetinchem 327 (22) West Maas en Waal 235 (16) Voorst 237 (16) Montferland 213 (14) Wijchen 336 (22) Zutphen 207 (14) Oost-Gelre 290 (19) Oude IJsselstreek 146 (10) Totaal regio (18) Totaal regio (15) Totaal regio (17) Regio Arnhem Regio Noord Veluwe Regio Rivierenland Duiven 261 (17) Elburg 303 (20) Buren 177 (12) Overbetuwe 260 (17) Ermelo 235 (16) Culemborg 173 (12) Renkum 283 (19) Harderwijk 236 (16) Maasdriel 194 (13) Westervoort 228 (15) Hattem 239 (16) Neder-Betuwe 226 (15) Nunspeet 227 (15) Neerijnen 178 (12) Oldebroek 302 (20) Tiel 183 (12) Putten 250 (17) Totaal regio (17) Totaal regio (17) Totaal regio (13) In de regio de Vallei heeft geen enkele gemeente meegedaan aan het onderzoek. Over deze regio kunnen dus ook geen resultaten weergegeven worden. Bij de regio Arnhem spreken we over het totaal van de regio. In de vragenlijst zijn verschillende achtergrondkenmerken meegenomen. Een overzicht is te vinden in bijlage 1. Hieronder worden de belangrijkste populatiekenmerken beschreven. In bijlage 2 is de onderzoekspopulatie naar achtergrondkenmerken beschreven in relatie tot geslacht, leeftijd en regio. 10 s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland 2011

12 Tabel 2.2 Beschrijving volwassen onderzoekspopulatie (18 tot 65 jaar, in procenten) Categorie % Categorie % Categorie % Geslacht + Mannen 39 Vrouwen 61 Leeftijd + 18 tot 35 jr tot 50 jr tot 65 jr 43 Beperking en/of chronische aandoening Wel 21 Geen 79 Etniciteit 3 Autochtoon 93 Westerse allochtoon 5 Niet-Westers allochtoon 2 Opleiding Laag 20 Midden 39 Hoog 41 Maatschappelijke positie Scholier/ student 9 Werkzaam 74 Niet werkzaam 17 Huishouden Alleenstaand 15 Huishouden met thuiswonend(e) kind(eren) 52 Huishouden zonder (thuiswonende) kind(eren) 33 Inkomen Laag 34 Midden 23 Hoog 43 + Ongewogen scores 2.4 analyse De papieren vragenlijsten zijn ingevoerd op de website waar ook de digitale versie ingevuld kon worden en vervolgens zijn de antwoorden tezamen door Spectrum CMO Gelderland geanalyseerd met het statistische programma SPSS. Hiermee zijn gemiddelden en significanties berekend. Bij alle testen is gebruik gemaakt van een significantie niveau van.05. Significante verschillen zijn in de tabellen aangegeven met een *. Verschillen ten opzichte van het Gelders gemiddelde van 3% of meer zijn als relevant beschouwd. De steekproef is niet op alle kenmerken representatief voor de provincie Gelderland. De ene groep kan wat meer vertegenwoordigd zijn dan de andere. Er is daarom voor gekozen op deze kenmerken een weging toe te passen zodat een beeld gegeven kan worden van de werkelijke populatie. Er is per gemeente gewogen op leeftijd en geslacht. Dit onderzoek is uitgevoerd aan de hand van een zelf gerapporteerde vragenlijst. Dit kan zorgen voor sociaal wenselijke antwoorden. Daarnaast kan het zijn dat mensen die meer betrokken zijn met het thema de vragenlijst eerder invullen dan mensen die geen betrokkenheid hebben met het thema. Dit kan ertoe leiden dat de percentages voor bewegen en sporten iets hoger liggen dan daadwerkelijk het geval is. s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland

13 3. Bewegen Lichamelijke activiteit is goed voor de volksgezondheid. Onderzoek van het Rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu (RIVM) wijst uit dat de kans op het vroegtijdig krijgen van hart- en vaatziekten, diabetes mellitus, osteoporose en colonkanker toeneemt, als er geen of weinig sprake is van lichamelijke activiteit 4. Beweging is echter niet alleen goed voor het lichaam, maar ook goed voor de psychische gesteldheid. Zo heeft lichamelijke beweging een positief effect op o.a. zelfwaardering, depressie, angst, stress en psychologische afwijkingen 5. In dit hoofdstuk wordt het beweeggedrag van de Gelderlander onder de loep genomen aan de hand van de beweegnormen (Nederlandse Norm Gezond Bewegen, fitnorm en combinorm) en lichamelijke activiteiten. 3.1 beweegnormen In Nederland hebben experts verbonden aan universiteiten, RIVM, TNO, NOC*NSF en het ministerie van VWS in 1998 de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) opgesteld. De NNGB definieert een minimaal niveau om gezondheidswinst te behalen. Daarna zijn ook de fitnorm en de combinorm in het leven geroepen. De fitnorm geeft het gewenste niveau aan om de cardiovasculaire conditie op peil te houden 6. Hieronder zijn de definities weergegeven voor de drie beweegnormen. Let wel, voor inactieven is extra hoeveelheid lichaamsbeweging altijd zinvol onafhankelijk van intensiteit, duur, frequentie en type. definities beweegnormen NNGB (volwassenen 18 jaar en ouder) Dagelijks minstens een half uur ten minste matig intensieve lichamelijke activiteit (bijvoorbeeld stevig wandelen of fietsen), op minimaal 5 dagen per week. Fitnorm Ten minste drie keer per week gedurende minimaal 20 minuten zwaar intensieve activiteit. Combinorm Iemand voldoet aan de combinorm wanneer hij/zij voldoet aan de NNGB en/of de Fitnorm. nederlandse norm gezond bewegen (nngb) De respondenten is gevraagd naar hoeveel dagen zij matig intensieve lichaamsbeweging, zoals wandelen, fietsen en andere lichaamsbeweging op school/werk, in het huishouden of in hun vrije tijd hebben. Hierbij is aangegeven dat het gaat om inspanning die ten minste even inspannend is als wandelen of fietsen en om het gemiddeld aantal dagen van een normale week in de maand voorafgaand aan het onderzoek. Men voldoet aan de NNGB als men minimaal vijf dagen in de week ten minste 30 minuten matig intensieve lichamelijke activiteit heeft. Omdat te weinig bewegen nog altijd beter is dan niet bewegen, is er ook een uitsplitsing gemaakt naar semi-actief en inactief. Tabel 3.1 geeft weer hoeveel dagen Gelderlanders zulke lichamelijke activiteiten hebben ingedeeld in de categorieën normactief (5, 6 of 7 dagen in de week), semiactief (1, 2, 3 of 4 dagen in de week) en inactief (0 dagen in de week). 12 s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland 2011

14 Tabel 3.1 Voldoen aan NNGB naar regio, geslacht en leeftijd (in procenten) Normactief Semi-actief Inactief Nederland Gelderland Regio Achterhoek Arnhem Nijmegen Noord Veluwe Rivierenland Stedendriehoek Geslacht* Mannen Vrouwen Leeftijd* 18 tot 35 jr tot 50 jr tot 65 jr In tabel 3.1 is te zien dat in totaal 56% van de Gelderse bevolking (18 tot 65 jaar) voldoet aan de NNGB. Dat is minder dan het landelijk gemiddelde dat op 61% ligt 8. De regio s Rivierenland (52%) en Noord Veluwe (54%) lopen achter op de andere vier regio s waar het percentage op 57% ligt wat betreft het voldoen aan de NNGB. Daarnaast komt uit de resultaten naar voren dat vrouwen vaker voldoen aan de NNGB dan mannen. Dit percentage (60%) ligt ook hoger dan het Gelders gemiddelde. Wanneer gekeken wordt naar de leeftijdscategorieën is te zien dat de jongste leeftijdsgroep (18 tot 35 jaar) met 59% vaker voldoet aan de NNGB dan de overige twee leeftijdsgroepen (54%). Er is naast normactief ook gekeken naar het percentage inwoners dat inactief is en geen enkele dag 30 minuten matig intensief beweegt. Inactiviteit kan leiden tot een verhoogd risico op overgewicht en diabetes type 2 9. Voor Gelderland ligt dit percentage op 3%. Dat is lager dan het landelijk gemiddelde dat op 6% ligt. De verschillen tussen de groepen zijn erg klein. Wel valt op dat de regio s Arnhem en Rivierenland en de groep mannen vaker inactief zijn (5%). s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland

15 Voor de andere achtergrondkenmerken van de onderzoekspopulatie is ook gekeken naar het percentage dat volgens de NNGB normactief is (zie tabel 3.2). Hieruit blijken de volgende verschillen: Hoger opgeleiden (52%) voldoen minder vaak aan de NNGB dan lager opgeleiden (61%); Mensen met een hoog inkomen (49%) voldoen minder vaak aan de NNGB dan mensen met een midden (59%) en laag inkomen (58%). Tabel 3.2 Voldoen aan NNGB (normactief) naar achtergrondkenmerken (in procenten) Categorie % Categorie % Categorie % Beperking en/of chronische aandoening Wel 57 Geen 55 Etniciteit Autochtoon 56 Allochtoon 50 Opleiding* Laag 61 Midden 58 Hoog 52 Maatschappelijke positie Scholier/ student 57 Werkzaam 56 Niet Werkzaam 55 Huishouden Alleenstaand 57 Huishouden met thuiswonend(e) kind(eren) 55 Huishouden zonder (thuiswonende) kind(eren) 55 Inkomen* Laag 58 Midden 59 Hoog 49 De volgende regio s/groepen voldoen minder dan gemiddeld aan de NNGB (56%): Regio Rivierenland (-4%) Mannen (-5%) Allochtonen (-6%) Hoger opgeleiden (-4%) Mensen met een hoog inkomen (-7%) 14 s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland 2011

16 fitnorm De fitnorm geeft aan dat je minimaal drie keer in de week gedurende minimaal 20 minuten aan zware intensieve activiteit moet doen. Hierbij is in de vragenlijst aangegeven dat het gaat om lichaamsbeweging waarvan je merkbaar sneller gaat ademen en die lang genoeg duurt (minimaal 20 minuten per keer) om bezweet te raken, zoals sporten en andere inspannende bezigheden. Hierbij moesten de respondenten het gemiddeld aantal keren van een normale week in de maand voorafgaand aan het onderzoek in gedachten nemen. Tabel 3.3 geeft weer hoe vaak Gelderlanders dit soort activiteiten hebben, ingedeeld in de categorieën normfit (3 keer of vaker in de week), semifit (1 of 2 keer in de week) en niet fit (geen enkele keer per week). Tabel 3.3 Voldoen aan fitnorm naar regio, geslacht en leeftijd (in procenten) Normfit Semifit Niet fit Nederland Gelderland Regio Achterhoek Arnhem Nijmegen Noord Veluwe Rivierenland Stedendriehoek Geslacht* Mannen Vrouwen Leeftijd* 18 tot 35 jr tot 50 jr tot 65 jr In totaal voldoet 36% van de Gelderse bevolking (18 tot 65 jaar) aan de fitnorm en doet daarmee ten minste drie keer per week gedurende minimaal 20 minuten aan zware intensieve activiteit. Dat is hoger dan het landelijk gemiddelde dat op 24% ligt (TNO, 2010). Bij de regio s valt op dat de regio Rivierenland onder het Gelders gemiddelde ligt wat betreft voldoen aan de fitnorm (32%) en de regio Arnhem meer normfitte inwoners heeft (41%). Verder voldoen meer mannen (39%) aan de fitnorm dan vrouwen (34%). Ook is te zien dat de jongste leeftijdscategorie (18 tot 35 jaar) vaker aan zware intensieve lichaamsbeoefening doet dan de oudere leeftijdscategorieën (43% t.o.v. 35% en 32%). s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland

17 Voor de andere achtergrondkenmerken is ook gekeken naar het percentage normactief (zie tabel 3.4). Hieruit blijken de volgende verschillen: Gelderlanders met een beperking en/of chronische aandoening (29%) voldoen minder vaak aan de fitnorm dan mensen zonder een beperking en/of chronische aandoening (38%); Scholieren/studenten (50%) voldoen vaker aan de fitnorm dan werkenden (36%) of nietwerkenden (32%). Tabel 3.4 Voldoen aan fitnorm naar achtergrondkenmerken (in procenten) Categorie % Categorie % Categorie % Beperking en/of chronische aandoening* Wel 29 Geen 38 Etniciteit Autochtoon 36 Allochtoon 40 Opleiding Laag 37 Midden 37 Hoog 35 Maatschappelijke positie* Scholier/ student 50 Werkzaam 36 Niet Werkzaam 32 Huishouden Alleenstaand 40 Huishouden met thuiswonend(e) kind(eren) 34 Huishouden zonder (thuiswonende) kind(eren) 36 Inkomen Laag 36 Midden 36 Hoog 35 De volgende groepen voldoen minder dan gemiddeld aan de fitnorm (36%): Regio Rivierenland (-4%) Ouderen (50 tot 65 jaar) (-4%) Mensen met een beperking en/of chronische aandoening (-7%) Niet werkenden (-4%) 16 s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland 2011

18 combinorm De combinorm is een samengestelde variabele van de NNGB en de fitnorm. Volwassenen voldoen aan de combinorm als zij voldoen aan de NNGB en/of de fitnorm. In tabel 3.5 is weergegeven hoeveel Gelderlanders hieraan voldoen, ingedeeld in voldoen aan combinorm en niet voldoen aan combinorm. In totaal voldoet 67% van de Gelderse bevolking aan de combinorm. Dat is iets minder dan het landelijk gemiddelde dat op 68% ligt. Omdat de combinorm is samengesteld uit de NNGB en de fitnorm zijn veelal dezelfde trends te zien als bij die beweegnormen. Bij de regio s is te zien dat Arnhem boven het provinciaal gemiddelde scoort (73%) en de regio Rivierenland onder het gemiddelde (63%). Verder voldoen vrouwen meer aan de combinorm dan mannen (70% t.o.v. 65%) en de jongste leeftijdscategorie (18 tot 35 jaar) voldoet meer aan de combinorm dan de oudere leeftijdscategorieën (73% t.o.v. 66% en 64%). Tabel 3.5 Voldoen aan combinorm naar regio, geslacht en leeftijd (in procenten) Voldoen aan combinorm Niet voldoen aan combinorm Nederland Gelderland Regio Achterhoek Arnhem Nijmegen Noord Veluwe Rivierenland Stedendriehoek Geslacht* Mannen Vrouwen Leeftijd* 18 tot 35 jr tot 50 jr tot 65 jr s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland

19 Voor de andere achtergrondkenmerken is ook gekeken naar het percentage dat aan de combinorm voldoet (zie tabel 3.6). Hieruit blijken de volgende verschillen: Mensen met een beperking en/of chronische aandoening (63%) voldoen minder vaak aan de combinorm dan mensen zonder een beperking en/of chronische aandoening (68%); Hoger opgeleiden (64%) voldoen minder vaak aan de combinorm dan lager en midden opgeleiden (69%); Scholier/studenten (75%) voldoen vaker aan de combinorm dan werkenden (67%) en niet werkenden (64%); Mensen met een hoog inkomen (63%) voldoen minder vaak aan de combinorm dan mensen met een midden (70%) en laag inkomen (69%). Tabel 3.6 Voldoen aan combinorm naar achtergrondkenmerken (in procenten) Categorie % Categorie % Categorie % Beperking en/of chronische aandoening* Wel 63 Geen 68 Etniciteit Autochtoon 67 Allochtoon 66 Opleiding* Laag 69 Midden 69 Hoog 64 Maatschappelijke positie* Scholier/ student 75 Werkzaam 67 Niet Werkzaam 64 Huishouden Alleenstaand 69 Huishouden met thuiswonend(e) kind(eren) 67 Huishouden zonder (thuiswonende) kind(eren) 65 Inkomen* Laag 69 Midden 70 Hoog 63 De volgende groepen voldoen minder dan gemiddeld aan de combinorm (67%): Regio Rivierenland (-4%) Ouderen (50 tot 65 jaar) (-3%) Mensen met een beperking en/of chronische aandoening (-4%) Hoog opgeleiden (-3%) Niet werkenden (-3%) Mensen met een hoog inkomen (-4%) 18 s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland 2011

20 3.2 lichamelijke activiteit Naast de beweegnormen is ook aan de mensen gevraagd hoe lang en hoe vaak zij bepaalde lichamelijke activiteiten doen. Hierbij zijn de volgende activiteiten meegenomen: lopen en fietsen (naar school, werk, winkels of halte openbaar vervoer), wandelen als ontspanning, tuinieren en klussen/doe het zelven. frequentie lichamelijke activiteiten In onderstaande figuur is weergegeven hoe vaak Gelderlanders de verschillende activiteiten doen per week of per maand. Van deze vijf lichamelijke activiteiten fietsen (naar school, werk, winkel of halte ov) Gelderlanders het vaakst per week (70%) en ook lopen hier naartoe wordt relatief vaak per week gedaan (62%). Klussen/doe het zelven en tuinieren zijn activiteiten die vaker 1 tot 3 keer in de maand worden gedaan (respectievelijk 39% en 36%). Figuur 3.1 Dagelijkse lichamelijke activiteit naar frequentie 100% 80% 60% minder/niet 40% 20% 1-3 keer per maand 1-4 keer per week 5-7 keer per week 0% Lopen (naar Fietsen (naar Wandelen als Tuinieren Klussen/doe school, werk, school, werk, ontspanning het zelven winkel of winkel of halte ov) halte ov) s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland

21 Tabel 3.7 geeft de lichamelijke activiteiten weer naar regio en belangrijkste achtergrondkenmerken (overige achtergrondkenmerken zijn te vinden in bijlage 5). De regio s en groepen die bovengemiddeld op één van de activiteiten scoren zijn hieronder per activiteit weergegeven: Lopen (naar school, werk, winkel of halte ov): regio Nijmegen, 18 tot 35 jarigen; Fietsen (naar school, werk, winkel of halte ov): regio Noord Veluwe en Stedendriehoek, en vrouwen; Wandelen als ontspanning: regio Achterhoek, vrouwen, ouderen (50 tot 65 jaar) en mensen met een beperking en/of chronische aandoening; Tuinieren: regio Achterhoek, ouderen (50 tot 65 jaar); Klussen/doe het zelven: regio Achterhoek, mannen, 35 tot 50 jarigen, ouderen (50 tot 65 jaar). Tabel 3.7 Lichamelijke activiteiten (minimaal 1 keer per week) naar regio en achtergrondkenmerken Lopen (naar school, werk, winkel of halte ov) Fietsen (naar school, werk, winkel of halte ov) Wandelen als ontspanning Tuinieren Klussen/doe het zelven Gelderland Regio Achterhoek Arnhem Nijmegen Noord Veluwe Rivierenland Stedendriehoek Geslacht Mannen 59* 63* 39* 31 34* Vrouwen 65* 78* 50* 29 14* Leeftijd 18 tot 35 jr 71* 72* 33 13* 16* 35 tot 50 jr 61* 71* 45 34* 28* 50 tot 65 jr 56* 68* 55 42* 28* Beperking en/of chronische aandoening Wel 60 65* 53* Geen 63 72* 43* Etniciteit Autochtoon Allochtoon s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland 2011

22 duur lichamelijke activiteiten Ook is gekeken naar hoe lang Gelderlanders de verschillende activiteiten doen (zie figuur 3.2). Hieruit komt naar voren dat wandelen als ontspanning, tuinieren en klussen/doe het zelven vaker langer (minimaal 30 minuten per keer) worden gedaan (respectievelijk 57%, 51% en 48%), terwijl de activiteiten die het vaakst gedaan worden, lopen en/of fietsen naar school, werk, winkel of halte ov, juist vaker minder lang duren (tot 30 minuten per keer). Figuur 3.2 Dagelijkse lichamelijke activiteit naar duur 100% 80% 60% doe ik niet 40% 20% tot 30 minuten minuten meer dan 60 minuten 0% Lopen (naar Fietsen (naar Wandelen als Tuinieren Klussen/doe school, werk, school, werk, ontspanning het zelven winkel of winkel of halte ov) halte ov) s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland

23 Tevens is gekeken naar de duur van de activiteiten, naar regio en de belangrijkste achtergrondkenmerken (zie voor overige kenmerken bijlage 5). De regio s en groepen die bovengemiddeld op een van de activiteiten scoren zijn hieronder per activiteit weergegeven: Lopen (naar school, werk, winkel of halte ov): allochtonen; Fietsen (naar school, werk, winkel of halte ov): regio Arnhem en ouderen (50 tot 65 jaar); Wandelen als ontspanning: regio Nijmegen, vrouwen en ouderen (50 tot 65 jaar); Tuinieren: regio Achterhoek, 35 tot 50 jarigen en ouderen (50 tot 65 jaar); Klussen/doe het zelven: mannen, 35 tot 50 jarigen. Tabel 3.8 Lichamelijke activiteiten (minimaal 30 minuten per keer) naar regio en achtergrondkenmerken Lopen (naar school, werk, winkel of halte ov) Fietsen (naar school, werk, winkel of halte ov) Wandelen als ontspanning Tuinieren Klussen/doe het zelven Gelderland Regio Achterhoek Arnhem Nijmegen Noord Veluwe Rivierenland Stedendriehoek Geslacht Mannen * 52 61* Vrouwen * 51 36* Leeftijd 18 tot 35 jr 15 22* 47* 32* 39* 35 tot 50 jr 13 23* 57* 59* 54* 50 tot 65 jr 14 28* 66* 61* 51* Beperking en/of chronische aandoening Wel Geen Etniciteit Autochtoon Allochtoon s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland 2011

24 samenvatting 56% van de Gelderlanders voldoet aan de NNGB. Mannen, hoger opgeleiden en mensen met een hoog inkomen bewegen te weinig volgens de NNGB. 36% van de Gelderlanders voldoet aan de Fitnorm. Regio Rivierenland, ouderen, Gelderlanders met een beperking en/of chronische aandoening en niet werkenden voldoen minder aan de fitnorm. 67% van de Gelderlanders voldoet aan de Combinorm. Regio Rivierenland, ouderen, Gelderlanders met een beperking en/of chronische aandoening en mensen met een hoog inkomen voldoen minder aan de combinorm. Fietsen en lopen (naar school, werk, winkel of halte ov) wordt het vaakst door de Gelderlanders gedaan. Wandelen als ontspanning, tuinieren en klussen worden het vaakst langer dan 30 minuten gedaan. s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland

25 4. Sportgedrag Het sportgedrag van de Gelderlander wordt bepaald aan de hand van de volgende onderwerpen: sportdeelname, beoefende sporten, locatie om te sporten, lidmaatschap sportvereniging en motivatie om wel of niet te sporten. 4.1 sportdeelname De definitie van sporter wordt tegenwoordig gelegd bij minimaal 12 keer per jaar sporten (RSO-norm 12 ). Op basis van deze definitie is drie kwart van de Gelderlanders (76%) een sporter (zie tabel 4.1). Hiervan sport 17% 12 tot 59 keer per jaar (1 tot 3 keer in de maand), 42% keer (1 tot 2 keer per week) en 29% sport vaker. In vergelijking met het landelijk gemiddelde (66%) sporten Gelderlanders vaker minimaal één keer per maand. Al moet wel gezegd worden dat het landelijk gemiddelde uit 2007 dateert en er tot dat jaar een stijgende trend te zien was. Het landelijk gemiddelde zal dus naar alle waarschijnlijkheid op dit moment hoger uitvallen. Uit de resultaten is te zien dat in de regio Rivierenland de sportdeelname lager ligt (70%), terwijl in de regio Stedendriehoek (80%) dit hoger ligt dan gemiddeld. Verder valt in de leeftijdscategorieën op dat er met het toenemen van de leeftijd minder wordt gesport. Tabel 4.1 Sportdeelname (volgens RSO-norm) naar regio, geslacht en leeftijd (in %) Sporter Niet-sporter Nederland Gelderland Regio Achterhoek Arnhem Nijmegen Noord Veluwe Rivierenland Stedendriehoek Geslacht Mannen Vrouwen Leeftijd* 18 tot 35 jr tot 50 jr tot 65 jr Ook voor de sportdeelname is gekeken naar de andere achtergrondkenmerken: beperking en/of chronische aandoening, etniciteit, opleiding, maatschappelijke positie, huishouden en inkomen (zie tabel 4.2). Hieruit blijken de volgende verschillen: De sportdeelname bij mensen met een beperking en/of chronische aandoening (64%) is lager dan bij mensen zonder een beperking en/of chronische aandoening (79%); De sportdeelname bij lager opgeleiden (64%) is lager dan bij midden- en hoger opgeleiden (respectievelijk 76% en 80%), en bij hoger opgeleiden ligt sportdeelname hoger dan bij middenopgeleiden; 24 s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland 2011

26 De sportdeelname bij scholier/studenten (90%) ligt hoger dan werkenden (77%) en niet werkenden (65%), en sportdeelname ligt hoger bij werkenden dan bij niet werkenden; De sportdeelname bij mensen met een hoog inkomen (81%) ligt hoger dan bij mensen met een midden (75%) en laag inkomen (69%), en bij mensen met een laag inkomen ligt sportdeelname lager dan bij mensen met een midden inkomen. Tabel 4.2 Percentage sporters (volgens RSO-norm) naar achtergrondkenmerken Categorie % Categorie % Categorie % Beperking en/of chronische aandoening* Wel 64 Geen 79 Etniciteit Autochtoon 76 Allochtoon 75 Opleiding* Laag 64 Midden 76 Hoog 80 Maatschappelijke positie* Scholier/ student 90 Werkzaam 77 Niet Werkzaam 65 Huishouden Alleenstaand 74 Huishouden met thuiswonend(e) kind(eren) 76 Huishouden zonder (thuiswonende) kind(eren) 76 Inkomen* Laag 69 Midden 75 Hoog 81 In de volgende regio s/groepen ligt de sportdeelname lager dan gemiddeld (76%): Regio Rivierenland (-6%) Ouderen (50 tot 65 jaar) (-5%) Mensen met een beperking en/of chronische aandoening (-12%) Lager opgeleiden (-12%) Niet werkenden (-11%) Mensen met een laag inkomen (-7%) 4.2 meest beoefende sporten Om inzicht te krijgen in de sporten die het meest worden beoefend is aan de respondenten gevraagd aan te geven welke sport(en) zij het afgelopen jaar allemaal hebben gedaan. Hieruit is een top 10 ontstaan van meest beoefende sporten door de Gelderlanders. Fitness, conditie komt als populairste sport naar voren, gevolgd door hardlopen, joggen, trimmen. Fitness, kracht staat op nummer 3. Zwemsport en wielrennen, toerfietsen, mountainbiken maken de top 5 compleet. Wat opvalt is dat de meeste van deze sporten ongeorganiseerd of bij een commerciële aanbieder worden beoefend. Top 10 meest beoefende sporten in Gelderland: 1. Fitness, conditie (31%) 6. Wandelsport (18%) 2. Hardlopen, joggen, trimmen (25%) 7. Aerobics, steps, spinning (13%) 3. Fitness, kracht (21%) 8. Bowling (11%) 4. Zwemsport (20%) 9. Voetbal (10%) 5. Wielrennen, toerfietsen, mountainbiken (19%) 10. Skiën, langlaufen, snowboarden (10%) s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland

27 Op de hoogopgeleiden na hebben alle groepen fitness, conditie op nummer 1 staan in de top 5 van meest beoefende sporten. Bij hoogopgeleiden staat hardlopen, joggen en trimmen op de eerste plek. Verder is de top 5 ook redelijk gelijk voor de verschillende groepen. In bijlage 3 is voor alle groepen de top 5 meest beoefende sporten te vinden. De provincie heeft in het kader van Gelderland Sport 5 kernsporten benoemd in de eerste ring, namelijk atletiek (incl. wandelsport), wielrennen (incl. fietsen), paardensport, volleybal en judo. Hoe vaak worden deze sporten in de provincie beoefend? Twee kernsporten vinden we terug in de top 10. Atletiek komt door de samenvoeging met wandelsport en hardlopen op de 2 e plek en wielrennen, toerfietsen, mountainbiken op de 5 e plek. De overige drie kernsporten vinden we terug op plek 13 (volleybal), plek 26 (paardensport) en plek 49 (judo). 4.3 locatie sporten In de vragenlijst is ook gevraagd waar de respondenten hun sport beoefenen. Dit is uitgesplitst in: Officiële binnensportaccommodatie (zoals sporthal, gymnastieklokaal, fitnesscentrum/ sportschool, overdekt of combizwembad, ijshal/ijsbaan binnen, tennishal, klimhal en karthal); Officiële buitensportaccommodatie (zoals voetbalveld, hockeyveld, tennisbaan, openluchtzwembad, ijsbaan buiten/half overdekt, manege en golfbaan); Niet officiële sportaccommodatie (zoals buurthuis, wijkcentrum, café); Sportvoorziening in de openbare ruimte (zoals halfpipe, basketbalpleintje en trapveldje/ voetbalkooi); Andersoortige voorziening (zoals park, bos, bergen, strand, meer, openbare wegen huis/tuin). Hierbij is telkens gevraagd of zij dit doen in hun eigen gemeente of elders. De resultaten voor Gelderland zijn weergegeven in figuur 4.1. De resultaten naar achtergrondkenmerken zijn terug te vinden in bijlage 4. Figuur 4.1 Overzicht accommodatie sporten in eigen gemeente of elders (in procenten) Andersoortige voorziening Sportvoorziening in de openbare ruimte Niet officiële sportaccommodatie Officiële buiten sportaccommodatie Officiële binnen sportaccommodatie 0% 20% 40% 60% 80% Beide Elders In eigen gemeente Totaal 26 s p o rt e n en bewegen in de prov i n c i e gelderland 2011