Profielwerkstuk Geschiedenis De geschiedenis van Nederlands-Indië

Transcriptie

1 Profielwerkstuk Geschiedenis De geschiedenis van Nederlands-Indië Profielwerkstuk door een scholier woorden 4 april ,1 28 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding Pas na 1800 werd Indonesië een kolonie van Nederland. Het werd toen nog Nederlands-Indië genoemd. De vraag is, hoe Indonesië weer onafhankelijk is geworden. Dat is precies wat we gaan behandelen in dit profielwerkstuk. Dat doen we aan de hand van hoofd- en deelvragen. Onze hoofdvraag luidt: De aanloop naar onafhankelijkheid van Nederlands-Indië Natuurlijk is deze vraag veel te groot en moeilijk om in één keer te beantwoorden. Om de hoofdvraag uiteindelijk te kunnen beantwoorden, hebben we enkele deelvragen opgesteld. Elke deelvraag hebben we ook weer verdeeld in paragrafen zodat de tekst er overzichtelijk uitziet en het beter leesbaar is. We hebben gekozen voor dit onderwerp, omdat het een heel belangrijk stuk geschiedenis van Nederland is, dat we niet mogen verloochenen. Elke dag komen we ermee in aanraking: er wonen vele Indonesische en Molukse mensen in Nederland en zij hebben hun cultuur meegenomen. Een toko of Indonesisch restaurant is niet meer uit het straatbeeld weg te denken, en allebei wilden we meer over de geschiedenis van het huidige Indonesië te weten komen. In 1602 werd in Nederland de VOC opgericht: de Verenigde Oost Indische Compagnie. Het wordt gezien als de eerste multinational in de wereld. De VOC richtte zich vooral op de levering van specerijen, aangevoerd vanaf de Molukken en Banda-eilanden. Portugal had een goede reputatie wat betreft ontdekkingsreizen, waardoor ze als eerste de route naar Azië hadden bereikt.1 De compagnie van Verre2 (voorloper van VOC) verdreef eerst de Portugezen en Engelsen die de handel op de specerijenhandel in handen hadden. Ze verkreeg in 1622 het monopolie op nootmuskaat en foelie door de verovering van de Banda-eilanden, en legde de bevolking vervolgens wurgcontracten op. Bij niet naleven volgde een "hongi-tocht", waarbij de aanplant, de oogst, de huizen en boten werden verwoest. (Alleen door smokkel via Makassar was levering aan andere partijen mogelijk.) Nadat de Spanjaarden Ternate in 1663 hadden verlaten, werd de productie op de Molukken beperkt door de vernietiging van de kruidnagelbomen. Op deze wijze kon ook het monopolie op kruidnagel gehandhaafd worden. Voor peper was geen monopolisering mogelijk; dat groeide ook elders in de archipel of op de Malabarkust http://nl.wikipedia.org/wiki/Compagnie_van_Verre Nederland komt al sinds de oprichting van de Compagnie van Verre in Indië. Dat was een voorloper van de VOC. De Pagina 1 van 25

2 VOC is een handelsorganisatie opgericht in 1602 die handelde in onder andere specerijen. Met de VOC hadden we een handelsmonopolie op specerijen in Indië. Sinds de zeventiende eeuw is Indië al in handen van de Nederlanden, met twee korte onderbrekingen: Napoleon s overheersing (wij kwam onder Frans beheer, dus Indië ook) en de bevrijding van de Engelsen: Indië kwam toen onder Engels gezag. Hypothese Na de tijd van overzeese expansie en koloniseren van Nederland, in vooral Nederlands-Indië, gaat Nederland zich steeds meer interesseren voor het bestuur in haar kolonies. Het bleef dus niet bij alleen kruiden importeren. Het Nederlandse beleid in Indonesië was eerst de invoering van de landrente, en daarna kwam het cultuurstelsel. Het cultuurstelsel buitte de bevolking uit. Er kwamen uit vele hoeken kritiek, waardoor het cultuurstelsel op den duur zou worden vervangen door de ethische politiek. De ethische politiek moest ervoor zorgen dat Indië zelfstandiger en welvarender werd. Deze ethische politiek had als gevolg dat de bevolking beter en onafhankelijker kon leven: mede daardoor ging een deel van het Indische volk verlangen naar een onafhankelijke staat. Juist door de verbetering van het onderwijs voor de inheemse bevolking won de nationalistische beweging in de volgende jaren snel terrein. Door de Tweede Wereldoorlog verloren de Nederlanders de macht over Nederlands-Indië. Dat kwam omdat Japan Nederlands-Indië bezette. Na de Tweede Wereldoorlog wilde Nederlands-Indië eindelijk hun nationale staat, maar Nederland zag hun Nederlands-Indië als een mooie inkomstenbron, zo na de Tweede Wereldoorlog. Wij, Fenna en Eveline, denken dat het proces van dekolonisatie begon toen de eerste nationale bewegingen kwamen in Nederlands-Indië. De eerste nationalistische bewegingen ontstonden in het begin van de twintigste eeuw. Dit heeft er aan bijgedragen dat Indië na de Tweede Wereldoorlog onafhankelijk is geworden. Het proces spreidde zich van het begin van de twintigste eeuw tot In 1949 heeft Nederland de onafhankelijkheid erkend van Indonesië. Indonesië riep die onafhankelijkheid echter al uit in Door dreigende sancties van de Verenigde Staten. De Verenigde Staten dreigden om de Marshallhulp in te trekken als Nederland en Indonesië geen akkoord zouden bereiken. Aanpak Op het moment dat we ons onderwerp definitief hadden gekozen, hebben we ons naar meneer Durant gespoed. Hij heeft ons boeken gegeven over onder andere het cultuurstelsel, zijn doctoraalscriptie en examenbundels. Ook hebben we veel gebruik gemaakt van het boek De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië. De broer van Eveline heeft ons dat boek geleend. Fenna s opa en oma waren zelf betrokken bij de strijd. Graag hadden we veel van onze achtergrondinformatie van hen willen krijgen, maar zij waren daartoe niet in staat. Dat zegt al genoeg: na 63 jaar ligt het nog steeds te gevoelig om er over te praten. Ten eerste zijn we ons gaan inlezen over het onderwerp. We hebben ook de documentaire Indonesië Merdeka van HollandDoc gezien. Dat gaf ons al een goede indruk wat de strijd naar onafhankelijkheid het land gekost en opgeleverd heeft. Fenna heeft als eerste het stripboek De Terugkeer gelezen. Dat stripboek is speciaal geschreven vooor middelbare scholieren, en daar wordt een heel duidelijk beeld geschetst van hoe het was voor beide kampen in Nederlands-Indië (dus zowel de inheemse bevolking als de Nederlanders die daar woonden en werkten). Uiteindelijk hebben we de hoofdvraag en deelvragen geformuleerd, waardoor we een begin konden maken aan ons profielwerkstuk. Natuurlijk hebben we ook veel gezocht op internet en bijvoorbeeld wikipedia.com, maar we wisten in grote lijnen al heel goed hoe het is verlopen. Hoofdstuk 1: Het ontstaan van nationalistische groeperingen in Nederlands-Indië Paragraaf 1.1.Een terugblik Nadat de VOC in 1799 failliet raakte, kwamen de bezittingen in de handen van de overheid. Rond die tijd werd Pagina 2 van 25

3 Nederland bezet door Frankrijk en kwamen de patriotten aan de macht, die de Bataafse Republiek stichtten. De patriotten kwamen op voor de gewone burger, en waren tegen de adel die naar hun mening- te veel invloed hadden in het landsbestuur. Als bondgenoot van Frankrijk had Nederland last van de oorlog tussen Frankrijk en Engeland, doordat de Engelsen de Noordzee blokkeerden. Zo werd Indië vrijwel onbereikbaar en dat belemmerde natuurlijk de handel. In 1806 maakte Napoleon een eind aan de Bataafse Republiek, en stichtte het Koninkrijk Holland waar zijn broer Lodewijk Napoleon de baas over werd. Lodewijk stuurde meneer Herman Willem Daendels in 18083naar Java toe om het te verdedigen tegen de Engelsen. Daendels was een belangrijk militair, politicus en gouverneur-generaal van Nederlands-Indië. Hij nam zijn taken heel serieus en trad hard op tegen verzet. In korte tijd verjoeg hij de Engelsen en ging verder met de hervorming van Indië. Hij probeerde een modern bestuur op te bouwen, naar het Europese model. Daendels bouwde bijvoorbeeld ziekenhuizen en vele andere voorzieningen. De Nederlanders gingen zich steeds meer bemoeien met andere zaken: voorheen was de VOC voornamelijk een handelscompagnie die zich ook alleen op dat front sterk maakte, maar dat begon te veranderen. Daendels wilde een staat met duidelijke regels en moest niets hebben van het feodale systeem. Dat hield in dat de Javaanse edelen (oftewel regenten) de baas waren en de boeren allerlei verplichtingen hadden aan hun heer. Deze diensten aan een regent werden ook wel herendiensten genoemd, en Daendels schafte deze herendiensten dus af. Daardoor kwam alle macht nu in handen van de staat, en in plaats van het feodale systeem werd de landrente ingevoerd. In dit systeem moesten de boeren wel belasting aan de overheid betalen, de landrente dus. De boeren gebruikten immers de grond die eigendom was van de staat. De landrente werd pas ingevoerd door de Engelsman Raffles na het vertrek van Daendels4. 3De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië: pagina 22 en Nederland en Indonesie: pagina 20 4http:// Paragraaf 1.2 Het cultuurstelsel Dat Indië een schadepost was geworden, is de reden waarom Van Den Bosch het cultuurstelsel invoerde op Java. Volgens Van den Bosch verdiende Nederland niet genoeg aan alleen landrente. Java moest een win-gewest worden, waar Nederland goed aan moest verdienen. In 1830 werd het cultuurstelsel ingevoerd. Voortaan werden de boeren gedwongen om gewassen te verbouwen en in ruil hiervoor kreeg zij een vast plantloon. Bovendien mochten de boeren die producten niet aan anderen verkopen. Het cultuurstelsel hield in dat de plaatselijke bevolking door middel van pacht (huur) te betalen, en als de grond daarvoor geschikt was, 20% van hun grond moesten gebruiken voor producten voor de Europese markt. Als de waarde van de producten meer was dan de vroegere landrente, dan kregen de boeren plantloon. Boeren die geen geschikte grond hadden, moesten als vervanging van de landrente 66 dagen per jaar voor het gouvernement werken (herendiensten)5. Om het cultuurstelsel te laten werken, moesten de lokale regenten en vorsten de bevolking weer gaan besturen, net zoals het tijdens de VOC tijd gebeurde. De Nederlandse ambtenaren hielden toezicht hierop. Nederlandse ambtenaren en lokale regenten en vorsten werden beloond met cultuurprocenten waardoor ze gestimuleerd werden om de productie op te voeren. Het cultuurstelsel werd alleen in de gebieden op Java toegepast. In de overige delen van de archipel (eilandengroep) bleef de invloed van Nederland beperkt6. Johannes van Den Bosch 5Wikipedia: cultuurstelsel 6 Nederland en Indonesië: pagina 20 en geschiedenis: een Nederlandse kolonie (Arend van Voorst) Paragraaf 1.3 afschaffing van cultuurstelsel Voor Nederland was het cultuurstelsel een groot succes. Het leverde veel winst op. Door deze inkomstenbron kon Pagina 3 van 25

4 Nederland zelf worden verbeterd. Het geld werd onder andere gebruikt voor de aanleg van een betere infrastructuur. Maar de Javanen zelf moesten steeds harder werken. Doordat er zoveel verbouwd werd, bleef er te weinig water over voor de productie van rijst voor de bevolking zelf. Daarnaast moesten ze ook nog steeds landrente betalen. Bovendien waren er ook nog steeds herendiensten voor de aanleg van infrastructuur. Er lag dus een hoge druk op de Indonesische bevolking. De cultuurprocenten die de regenten kregen leidden tot misbruik. Het gebeurde ook dat de boeren onder dwang hun beste grond af moesten staan aan de regent. De hongersnoden leidden voor het eerst tot kritiek op het cultuurstelsel, dat onder andere van Kamerlid van Hoëvell kwam. Hij was een liberaal die als dominee op Java de hongersnoden zelf had meegemaakt. Hij vond het niets dat de Indonesiërs werden gebruikt voor alleen maar geld en gedwongen arbeid moesten leveren. De regering besefte wel dat er iets moest gebeuren en daarom werd het cultuurstelsel iets meer versoepeld. Nog meer indruk maakte het boek Max Havelaar. Multatuli, ook wel Eduard Douwes Dekker, schreef in zijn boek Max Havelaar al zijn kritiek over de onderdrukking en uitbuiting in Nederlands-Indië. Dit boek speelde een belangrijke rol bij de afschaffing van het cultuurstelsel. Het was overigens niet bedoeld als aanval op het cultuurstelsel. Eduard Douwes Dekker Na 1860 maakte de regering geleidelijk een einde aan het cultuurstelsel. Toch had het cultuurstelsel ook veel voordelen gehad voor de plaatselijke bevolking zelf: er kwam bijvoorbeeld een einde aan de voortdurende oorlogen, de infrastructuur werd verbeterd, boeren werden betaald voor hun diensten en er werden investeringen gedaan waardoor de welvaart toenam in het land7. 7: Na de afschaffing van het cultuurstelsel trok de overheid zich terug uit de kolonie. Daar voor in de plaats kwamen steeds meer particuliere ondernemers naar Nederlands-Indië toe. De samenleving veranderde langzaam in een geldeconomie. Veel Javanen gingen werken bij ondernemingen. Ze kregen hiervoor een vergoeding in de vorm van geld. Vaak ervaarden zij de overgang van de herendienst naar loonarbeid als een achteruitgang want ze waren meer gebonden aan de regels van hun baas. Met de herendiensten hadden ze nog een soort van vrijheid, behalve dan dat ze 2/5e deel van hun producten moesten afstaan. De arbeiders bij de ondernemers werden ook wel koelies genoemd. Koelie is het Maleise woord voor een Chinese of Indonesische landarbeider. Het leven van een koelie was enorm zwaar. Ze moesten de hele dag hard werken op het land en werden opgejaagd door de opzichters. De macht van de planters werd ook nog eens versterkt door de koelieordonnantie in 1880 door het parlement. De koelieordonnantie bevatte de poenale sanctie. Dit hield in dat koelies streng gestraft mochten worden wegens weglopen, luiheid of beledigingen. Vaak werden deze afranselingen dan ook gebruikt8. Rond 1900 hadden de Nederlandse ambtenaren het voor het zeggen. Ze namen ook allerlei traditionele gewoontes over van de Indonesiërs. De bestuursambtenaren lieten een zonnescherm boven hun hoofd dragen, en ze wilden dat de bevolking voor hen stil stond en hurkte. Andere ambtenaren wilden dat de bevolking hen begroette door op hun voeten gekust te worden. Het boek van Max Havelaar was vooral een inspiratiebron voor jonge ambtenaren die naar Indie gingen. Ze wilden de bevolking bevrijden van onderdrukking en uitbuiting. Nadat het cultuurstelsel was afgeschaft verdween de kritiek echter niet. Dit kwam omdat Nederland nog steeds profiteerde van Nederlands-Indie. Hier moest verandering in komen; Nederland moest wat terug gaan doen voor Nederlands-Indie9. De leider van de christelijke ARP (Antirevolutionaire Partij) was Abraham Kuyper. Hij schreef in 1879 in zijn partijplan dat Nederland verplichtingen had tegenover Indië. Nederland had de voogdij over de bevolking in Nederlands- Indië. Nederland moest de bevolking daar dan ook opvoeden waardoor ze meer zelfstandig worden. Dit wordt ook wel de voogdijgedachte genoemd. De liberalen namen deze voogdijgedachte ook over. Maar de doorbraak kwam Pagina 4 van 25

5 door het artikel dat in 1899 geschreven werd door de liberaal Van Deventer. Volgens Van Deventer had Nederland een ereschuld. Dit houdt in dat Nederland de miljoen die het via het cultuurstelsel uit de kolonie had gehaald moest terugbetalen. Dat geld moest besteed worden aan de plaatselijke bevolking om de armoede te bestrijden en het onderwijs te verbeteren. Het artikel sloeg aan, en mede daardoor veranderde het liberale beleid in Nederland. Er kwam bijvoorbeeld een sociale wetgeving. Daarnaast kregen de Nederlanders nu echt door dat de Javaanse bevolking het zwaar had. In 1901 werd Abraham Kuyper premier van Nederland. Hij maakte van het koloniale beleid zijn uitgangspunt. Vanaf toen was de Ethische Politiek het officiële koloniale beleid. 8Nederland en Indonesië: pagina 28, De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië: pagina 42 en wikipedia:koelie (aatst bewerkt op 3 dec 2011 om 16:50.) 9De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië: pagina 44, wikipedia: Max Havelaar en Nederland en Indonesië: pagina 3 Paragraaf 1.4 Een ethische Politiek Nederland had veel verdiend door het cultuurstelsel en werd dus steeds machtiger. Daarom kon het dus ook steeds meer voor de bevolking betekenen. Ze konden een beleid van Ethische Politiek voeren in Nederlands-Indië. Het was vooral bedoeld om de uitbuiting en onderdrukking tijdens het cultuurstelsel zo goed te praten. Bovendien heerste er rond 1900 weer een hongersnood op Java. Alle ellende die er in Indië gebeurde maakte veel indruk op de Nederlanders. De regering van Kuyper hield een onderzoek hoe ze de armoede konden aanpakken. Van Deventer stelde een plan voor. Hij vatte zijn plan samen met de woorden: irrigatie, emigratie, educatie. Zijn voorstel werd omgezet in een welvaartsbeleid. Het welvaartsbeleid hield in dat ze op het gebied van irrigatie, emigratie en educatie verbeteringen wilden brengen zodat de welvaart en zelfstandigheid van de plaatselijke bevolking werd verbeterd (in Nederlands-Indië dus). We zullen per onderdeel kort uitleggen wat ze inhielden: Irrigatie (kunstmatige bevloeiing van het land) Hield in dat ze het platteland gingen verbeteren. Dat werd gedaan door dammen, kanaaltjes en waterleidingen aan te leggen: zo kon er meer verbouwd worden. Dit verhoogde ook de voedselproductie en kon er meer verdiend worden door de bevolking. Emigratie Hield in dat ze de bevolkingssamenstelling gingen aanpakken. Op Java waren er te veel mensen waardoor er honger heerste. Maar op andere eilanden waren er weer te weinig mensen, waardoor er een tekort was aan arbeidskrachten. Door mensen te laten verhuizen werd de bevolking beter verdeeld over de eilanden. Educatie Hield in dat de plaatselijke bevolking meer moest helpen om zich te ontwikkelen. Veel mensen konden niet lezen of schrijven. Het was daarom ook heel belangrijk om scholen op te richten. Paragraaf 1.5 Gevolgen van Ethische politiek Het doel van het welvaartsbeleid was om de Indonesiërs welvarender te maken en ook zelfstandiger. Door Abraham Kuyper ging Nederlands-Indië losser staan van Nederland. Ook wilde de regering het bestuur van Nederlands-Indië verbeteren. Hierbij moesten er drie dingen worden aangepakt: - Niet langer moesten alle zaken vanuit Batavia worden geregeld; - De plaatselijke bevolking moest ook inspraak krijgen in het bestuur; - Het koloniale bestuur moest uitbereiden naar de buitengewesten (dus de gebieden buiten Java)10 Pagina 5 van 25

6 De Nederlandse ambtenaren moesten hun lokale collega s respecteren. Ze mochten ze niet meer hooghartig behandelen, dus werden Indische tradities zoals zonneschermen, die de vroegere ambtenaren gebruiken, verboden. Het koloniale beleid breidde zich snel uit. Het KNIL werd gebruikt bij de uitbreiding naar de buitengewesten. Als een lokale vorst de Korte Verklaring tekende gingen de Nederlanders zich bemoeien met het bestuur. In de Korte Verklaring beloofden de vorsten dat ze zich aan het Nederlandse gezag zouden onderwerpen. In deze buitengewesten ontstonden departementen (provincies), die zich bezig hielden met de ontwikkeling van de bevolking11. De Indische bevolking kreeg steeds meer rechten en werd behandeld als één volk. Door de Ethische Politiek kreeg de bevolking ook steeds meer inspraak in de politiek. Alles werd niet langer meer alleen vanuit Batavia geregeld, maar verspreid. Zo werd er door de decentralisatiewet van 1903 gemeenteraden en provinciale raden opgericht. Hierin zaten ook leden van de plaatselijke bevolking. Verder werd in 1918 de Volkraad opgericht. Indonesiërs kregen zo meer invloed op het bestuur maar in de praktijk viel dit tegen. De volksraad mocht het bestuur alleen maar adviseren en het gouvernement was niet eens verplicht om hiermee rekening te houden. In 1918 kwam de raad voor het eerst bijeen. De leden van de Volksraad werden deels gekozen en deels benoemd. Om de vier jaar werd de Volksraad opnieuw samengesteld. Slechts een klein deel van de bevolking had kiesrecht om leden te kiezen voor de Volksraad, het andere deel werd benoemd door de gouverneur-generaal12. De Ethische politiek bracht vooral op Java verbeteringen. Er werden landbouwscholen opgezet waardoor er meer kennis kwam over de landbouw en zo kon de landbouw ook verbeterd worden. Verder werd ook de infrastructuur verbeterd: er werden rijstvoorraadschuren gebouwd en er werden in dorpen volksbanken opgericht. Daar konden boeren goedkoop geld lenen. Het onderwijs werd ook verbeterd, daardoor werd het aantal analfabeten dus ook verminderd in de kolonie. De gezondheidszorg werd ook verbeterd doordat de overheid voorlichting gaf over hygiënische zaken, en de overheid zette vaccinatieprogramma s op. 10:Nederland en Indonesië: pagina 41 11: De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië: pagina 39 en 45 en Nederland en Indië: pagina 41 12: De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië: pagina 45 en Nederland en Indonesië: pagina 41 De emigratiepolitiek had minder succes. De bedoeling van de overheid was om de bevolkingssamenstelling te verbeteren. Vooral Java was dichtbevolkt, maar slechts enkele Javanen besloten om met overheidshulp naar Sumatra te verhuizen13. De Ethische Politiek had wel veel verbeteringen gebracht in Nederlands-Indië, maar uiteindelijk hield Nederland de macht sterk in eigen handen. Zo hadden de Indiërs weinig kans om zich te ontwikkelen tot een zelfstandige staat. De Nederlanders zagen zichzelf als de voogd van Nederlands-Indië die ze moesten opvoeden en ontwikkelen. Eigenlijk was het de bedoeling dat die voogdij tijdelijk was. Maar de Nederlanders dachten dat ze onmisbaar waren in Nederlands-Indië. Door de Ethische Politiek gingen de Nederlandse ambtenaren zich met steeds meer dingen bemoeien, nu ook in buitengewesten De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië: pagina 56 en blikopdewereld: gevolgen van ethische politiek 14 De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië: pagina 56 en Nederland en Indonesië: pagina 41 en blikopdewereld: gevolgen van ethische politiek Paragraaf 1.6 Opkomst van het Indonesische nationalisme In de 20e eeuw ontstond het Indonesische nationalisme, wat iets nieuw was. Voorheen zagen de Indiërs zich niet als één volk. Toen kwam iedereen op voor zijn eigen groep (zoals een ethische groep). Maar door de Ethische Politiek veranderde dat. De Ethische Politiek moest Nederlands-Indië zelfstandiger maken, maar de koloniale overheersing Pagina 6 van 25

7 nam juist toe. Daardoor gingen de Indiërs zich steeds meer afzetten tegen de Nederlanders. Ook gingen ze verlangen naar een onafhankelijke staat15. De mensen met een goede opleiding (zoals onderwijzers of artsen) kwamen in opstand tegen de ongelijkheid in de koloniale samenleving. Er ontstonden verschillende nationalistische organisaties. De Boedi Oetomo was de eerste nationalistische organisatie die werd opgericht in Boedi Oetomo betekent het schone streven. Deze organisatie wilde door westers onderwijs de ontwikkeling van de Indiërs verbeteren. In 1912 werd de Sarekat Islam (islamitische handelsvereniging) opgericht. Deze was massaler dan Boedi Oetomo. De Sarekat Islam richtte zich op de economische belangen van de Indonesische bevolking. De Boedi Oetomo en Sarekat Islam gingen meer inspraak eisen in het koloniale bestuur16. In het begin was Nederland redelijk positief tegenover deze eerste nationalistische groeperingen. Ze vonden dat het nationalistische gevoel nodig is om een zelfstandige staat te kunnen worden. Maar in de jaren twintig, tussen het einde van de Eerste Wereldoorlog en het uitbreken van de wereldcrisis (1929), ging het slechter met de samenwerking van Nederland en de nationalisten. De nationalisten vonden dat de Volksraad nog steeds te weinig inspraak had. Ze werden steeds radicaler in hun opvattingen, waardoor Nederland en de nationalisten elkaar steeds meer gingen wantrouwen. Dat bevorderde de samenwerking tussen deze twee niet. Mede hierdoor ging de Sarekat Islam lokale opstandjes en stakingen steunen, en stapte zelfs in 1923 uit de Volksraad. Er kwamen nu steeds meer nationalistische organisaties17. Bhinneka Tunggal Ika is de wapenspreuk van Indonesië. Deze Oud-Javaanse zin wordt meestal vrij vertaald als 'Eenheid in verscheidenheid'. 15 De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië: pagina 58 en Nederland en Indonesië: pagina 42 16De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië: pagina 58 en Nederland en Indonesië: pagina 42 en virtueelindie: Nationalistische beweging 17 De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië: pagina 59 en Het Indonesische Nationalisme: pagina 16 en Nederland en Indonië: pagina 42 Paragraaf 1.7 Andere nationalistische organisaties Er waren nu ondertussen ook andere nationalistische organisaties erbij gekomen. Zij waren niet meer gericht op bepaalde ethische of religieuze groepen, maar waren gericht op de gehele bevolking van Indië.. Een van die nationalistische organisaties is de Partai Komunist Indonesi (PKI) ook wel de Indische Communistische Partij genoemd, die in 1914 werd opgericht. Zij wilden door een gewelddadige revolutie een onafhankelijke en communistische staat maken van Indië18. Een deel van de leden van Sarekat Islam werd lid van de PKI. De PKI ging stakingen organiseren, en na een aantal succesvolle stakingen besloten ze een opstand te houden op Sumatra. De opstand op Sumatra mislukte, want ze werden uitgeschakeld door het KNIL in De orde werd weer enigszins hersteld, maar na de uitschakeling van de PKI verdween het streven naar onafhankelijkheid niet.19 Het nieuwe nationalisme ontstond door studenten die naar Nederland gingen. Door de Ethische Politiek kregen studenten uit Nederlands-Indië de mogelijkheid om in Nederland te gaan studeren. In Nederland richtten Indische studenten een nationalistische vereniging op die de Indonesische Vereniging heette. Dat de Indische studenten in Nederland hun eigen organisatie gingen oprichten was niet helemaal vreemd. In Nederland realiseerden de Indiërs pas dat de Nederlanders in een heel andere wereld leven dan zij zelf. De Indiërs werden dan ook als één zelfde groep gezien, en daarom gingen de studenten in Nederland zich ook meer als één Indonesisch volk voelen.20 Een van die studenten was Mohammed Hatta. Hij studeerde vanaf 1921 in Rotterdam aan de Handelshogeschool. Volgens Hatta vormde Nederlands-Indië één volk. Pagina 7 van 25

8 Verschillen in godsdienst of etniciteit tussen de inwoners van Nederlands-Indië was niet belangrijk meer. Hij vond dat iedere Indiër moest strijden voor een vrij en onafhankelijk Indonesië (Indonesia Merdeka). Volgens Hatta moest onafhankelijkheid worden afgedwongen door middel van massa-acties en non-coöperatie. Dat hield in dat nationalisten iedere samenwerking met Nederland moesten weigeren.21 Ook in Nederlands-Indië werden er nationalistische verenigingen opgericht. De ideeën van Hatta bereikten deze verenigingen. Een van die studenten in Nederlands-Indië was Soekarno. Hij studeerde aan de technische hogeschool van Badoeng, en richtte in 1927 de Partai Nasional Indonesia op (PNI), de Indonesische Nationalistische Partij. Deze partij had zich gebaseerd op de ideeën van Hatta (om door non-coöperatie en massa-actie een vrij Indonesië te krijgen. Tijdens het jeugdcongres in 1928 gingen nationalistische jongeren hun krachten bundelen. Er werd een programma opgesteld, waarin de nationalisten streefden naar één vaderland, één natie en één taal. Er kwam ook voor het eerst een Indonesisch volkslied en er werd een rood witte vlag gekozen als symbool van de nieuwe natie.22 18Nederland en Indonesië: pagina De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië: pagina 59 en Nederland en Indonesië: pagina 42 20De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië: pagina 60 en Nederland en Indonesië: pagina De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië: pagina 60 en Nederland en Indonesië: pagina 43 en wikipedia: Mohammed Hatta 22 De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië: pagina 60 en Nederland en Indonesië: pagina 43 en wikipedia: Soekarno Paragraaf 1.8 Het onderdrukte nationalisme De PNI werd steeds populairder en kreeg steeds meer aanhangers. Hierdoor zag het gouvernement de PNI als een serieuze bedreiging. Eind 1929 werden Soekarno en andere leden opgepakt. Hij kreeg vier jaar cel, maar werd na twee jaar al vrijgelaten. Door zijn gevangenschap werd Soekarno juist nog populairder, en hierdoor probeerde het gouvernement deze beweging alleen maar meer te onderdrukken. Vanaf toen stond Nederland alleen nog organisaties toe die met het gouvernement wilden samenwerken. Daarnaast kregen ze in de jaren dertig te maken met een wereldcrisis. Dat zorgde er voor dat ook de economie van Indië hieronder leed. De economie leidde tot ontevredenheid en stimuleerde het nationalistische gevoel.23 De Indonesische en Hollandse marineschepelingen hebben uit protest tegen de doorvoering van de loonsverlaging, het schip veroverd, de officieren gevangen genomen en zee gekozen. De muiterij van De Zeven Provinciën gingen daarmee aan de spits van het gehele marinepersoneel. 24. Toen brak er een opstand uit op de pantserkruiser De Zeven Provinciën. Honderden mariniers veroverden het zwaarbewapende schip en gingen richting Soerabaja varen. Ze kwamen in opstand vanwege een loonsverlaging. De Nederlanders waren bang dat ze Soerabaja gingen bombarderen. Om de opstandige mariniers tegen te houden, lieten ze door een vliegtuig een bom werpen als waarschuwing. Maar de bom was een voltreffer en de zeelieden gaven zich over.25 Na de opstand op De Zeven Provinciën werd alles voortaan goed in de gaten gehouden door de veiligheidsdienst. Zo veranderde Nederlands-Indië langzaam in een politiestaat. De politie kreeg genoeg bevoegdheden om op te kunnen treden tegen de nationalisten. Ook kwam er censuur. Soekarno, Hatta en andere nationalistische leiders werden verbannen naar Boven-Digoel. Dat was een interneringskamp waar de leefomstandigheden heel slecht waren. Vanaf halverwege de jaren dertig werd het nationalisme onderdrukt. Het mocht wel lijken alsof het er niet meer was, maar het speelde juist wel degelijk, in het geheim.26 Nederland kon het nationalisme wel onderdrukken, maar onder de bevolking groeide daarmee de haat, en dus ook het nationalisme alleen maar. Doordat het nationalisme werd onderdrukt hoorde je niets meer van het nationalisme. Pagina 8 van 25

9 Hierdoor dachten de Nederlanders dat de plaatselijke bevolking tevreden was met de situatie. Maar dat was natuurlijk niet het geval. De Indonesiërs kregen geen kans om zich te kunnen verzetten. Maar er zou veel veranderen tijdens de Tweede Wereldoorlog in de jaren veertig.27 23De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië: pagina 60 en Nederland en Indonesië: pagina 43 24http:// 25 De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië: pagina 61 26De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië: pagina 61 en Nederland en Indonesië: pagina De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië: pagina 6 Hoofdstuk 2: Nederlands-Indië ten tijde van oorlog Paragraaf 2.1 De Eerste Wereldoorlog De Eerste Wereldoorlog was van 1914 tot De landen die meevochten waren Engeland, Frankrijk en Rusland (De Geallieerden) tegen Duitsland en Oostenrijk- Hongarije (De Centralen). Deze oorlog wordt een wereldoorlog genoemd, omdat er ook landen van buiten Europa bij betrokken waren. Dat kwam omdat Europese landen veel koloniën hadden buiten Europa en zij moesten meevechten voor hun overheerser. Door de Eerste Wereldoorlog raakte Europa erg verzwakt, omdat er veel (burger)slachtoffers zijn gevallen en de schade tot in de miljoenen liep. Door de verzwakking hadden de Europeanen minder gezag in hun koloniën en dat maakte de weg vrij voor het opkomende nationalisme. Nederland was verzwakt door Duitsland en dat zagen de Indonesiërs ook. Zij zagen dat Nederland misschien helemaal niet zo sterk en machtig was als dat het leek in Indië. Je kunt het een beetje vergelijken met de gevolgen van het Tet-offensief. Duitsland en Oostenrijk-Hongarije verloren de oorlog en dat bracht grote economische problemen met zich mee. In 1929 brak een wereldwijde economische crisis uit Black Thursday. Deze wereldcrisis bereikte ook Nederland, en haar kolonie Nederlands-Indië. Nederlands-Indië exporteerde vele grondstoffen, maar door die crisis raakte Nederlands- Indië een groot afgezetgebied kwijt. Dat kwam omdat Nederland moest bezuinigen en minder in de export van Indische producten ging steken. Velen raakten hun baan kwijt en de levensstandaard daalde. Nederland ging bezuinigen op Nederlands-Indië. De plaatselijke bevolking werd hier de dupe van, en dat zorgde er weer voor dat het nationalisme nog sterker werd.28 28: Paragraaf 2.2 Het begin van de Tweede Wereldoorlog Duitsland was er slecht aan toe na de Tweede Wereldoorlog verdrag van Versailles, herstelbetalingen en ze moesten het gebied Elzas teruggeven. In Duitsland heerste na de Tweede Wereldoorlog ook armoede, angst en chaos. Door de onvrede in het land, kregen de Extreemrechtse partijen meer aanhang. Zo ook de NSDAP van Adolf Hitler. Zij kwamen aan de macht, en stopten met het betalen van de herstelbetalingen aan Frankrijk. Wel merkte alle landen in Europa dat het rommelde in Duitsland. De andere landen lieten dit toe om een nieuwe oorlog te voorkomen. Op 1 september 1939 viel Duitsland toch Polen binnen. De oorlog werd verklaart, en daarmee ook het begin van de Tweede Oorlog, die tot 1945 zou duren. Duitsland werd de oorlog verklaard door Engeland en Frankrijk. De oorlog ging tussen de asmogendheden (Japan, Duitsland en Italië) en de geallieerden (Engeland, Frankrijk, Sovjet Unie en Verenigde Staten). Later werden ook andere landen erbij betrokken, zoals Nederland. Nederland wilde aanvankelijk neutraal blijven, net zoals in WOI, maar omdat Duitsland Nederland binnenviel, werd zo Nederland ook erbij betrokken. In september 1940 tekende Duitsland met Japan en Italië het driemogendhedenpact, ze waren dus bondgenoten. In het begin speelde de oorlog zich alleen af in Europa, maar dat veranderde toen Japan Amerika s Pearl Harbor aanviel. Dat was het begin Pagina 9 van 25

10 van de Wereldoorlog. Paragraaf 2.3 De bezetting In mei 1940 werd Nederland bezet door de Duitsers. De regering vluchtte naar Engeland. Dit zorgde ervoor dat de Nederlandse macht in Nederlands-Indië gevaar liep, omdat er zo een signaal van zwakte werd afgegeven aan de Indische nationalisten. Ondertussen was Japan bezig met het veroveren van Indochina. Eigenlijk was Japan dus het Aziatische Duitsland. Door vele sancties (bijvoorbeeld van de Verenigde Staten) had Japan een slechte economische situatie, en het veroveren van de koloniën in Azië was dus niet alleen makkelijk, maar zo kon Japan ook zijn politieke macht uitbreiden. De Verenigde Staten waren een vijand van Japan, omdat ze militair materiaal leverden aan Engeland. Engeland gebruikte dat materiaal weer tegen Duitsland. Om zichzelf te verdedigen, had Japan een basis nodig in de Stille Oceaan. Daarom moest de Amerikaanse basis daar vernietigd worden, zodat ze vrij spel hadden. Die Amerikaanse basis heette Pearl Harbor, en werd in 1941 aangevallen door Japan. Enkele dagen na deze aanval verklaarde ook Hitler de oorlog aan de Verenigde Staten, omdat ze bondgenoten waren van Japan. Zo komen we ook bij Nederlands-Indië, want dat werd ook aangevallen door de Japanners. In maart 1942 bereikten de Japanse troepen het Indische eiland Java. De Japanners slaagden erin om Nederlands-Indië in hoog tempo te veroveren, ze hadden maar een paar weken nodig om het hele gebied te veroveren, mede doordat het KNIL zich ook overgaf. Dit betekende het (voorlopige) einde van Nederlands-Indië. Niet alleen Nederlands-Indië werd snel veroverd door Japan, ook Amerikaanse en Engelse koloniën werden veroverd in rap tempo. Dit maakte diepe indruk op Europa en op de oude kolonies. Daardoor werd getwijfeld aan de superioriteit van Europa, omdat niemand verwachtte dat een Aziatisch volk zo n groot gebied kon veroveren. Paragraaf 2.4 Invasie van Japan De Indonesische bevolking was in eerste instantie content met de verovering door Japan. Al langer speelde het gevoel van nationalisme en onvrede tegenover haar overheerser (Nederland dus). De nationalistische Indonesiërs ontvingen de Japanners als bevrijders, in plaats van nieuwe overheersers. Dit verbaasde de Nederlanders dan ook, want de Nederlanders dachten dat de Indonesiërs tevreden waren met het voormalige Nederlandse bewind op Nederlands-Indië. Dit leek echter, omdat Nederland het nationalistische gevoel op Nederlands-Indië onderdrukte. Al snel bleek dat Japan Indonesië gebruikte voor eigenbelang. Door Indonesië konden ze goedkoop grondstoffen importeren, omdat de bevolking gedwongen werd om aan Japan rijst en olie te leveren. Ook werden Indonesiërs gebruikt als werksoldaten, zij werden Romusha genoemd. Niet alleen werden Romusha s gebruikt als soldaten, velen moesten ook aan de Dodenspoorlijn werken, die van Thailand naar Birma liep. Het wordt de dodenspoorlijn genoemd, omdat 80% van de Romusha s kwam te overlijden doordat het werk te zwaar was en er te weinig eten was. Kaart van Japan Een stukje van de dodenspoorlijn De Japanners wilde ook een einde maken aan alle Nederlandse invloeden in Indonesië. Dat deden ze op de volgende manieren: -standbeelden afbreken -Nederlandse taal verbieden -plaatsnamen veranderen (Batavia-Jakarta) -Nederlanders moesten in interneringskampen Hoofdstuk 3: De Japanse motieven voor de bezetting van Nederlands-Indië Pagina 10 van 25

11 Paragraaf 3.1 De strijd om Nederlands-Indië Op 8 december 1941 verklaarde Nederland Japan de oorlog. Dit had grote gevolgen voor Nederlands-Indie. De Japanners die in Nederlands-Indie woonden werden opgepakt en geïnterneerd. Dat hield in dat de Japanners een gedwongen verblijfplaats toegewezen kregen. Het ging hier om ongeveer 2000 Japanners. Duitsers werden ook Nederlands-Indie uitgezet. De Duitsers werden in drie groepen verdeeld en werden met schepen naar Bombay vervoerd, althans dit was het plan. Eind december 1941 vertrok het eerste schip de Ophir met zo n 1000 geïnterneerden Duitsers. Een paar dagen later volgde de Planicus met zo n 900 man. Deze eerste twee schepen kwamen beiden veilig aan in Bombay. Bij het derde schip ging het alleen mis. Dit derde schil was de Van Imhoff, met 84 bemanningsleden, 62 bewakers en 478 Duitse gevangenen. De Van Imhoff vertrok pas op 18 januari 1942 uit de Sumatraanse haven Sibolga, op een moment dat er al enkele incidentele Japanse luchtaanvallen op Indonesische eilanden werden gemeld. De volgende dag werd de Van Imhoff aangevallen door een Japanse bommenwerper. Deze maakte vijf duikvluchten waarbij een aantal bommen werden afgeworpen. Deze bommen schampten het schip waardoor het schil zware beschadigingen opliep. De Van Imhoff was niet zodanig beschadigd dat het meteen de diepte in zonk. Er was dus tijd voor reddingsmaatregelen. De reddingsmaatregelen waren er echter alleen op gericht om Nederlands, bemanningsleden, soldaten en de bewakers te redden. Terwijl zij zichzelf in veiligheid brachten, zaten de Duitse geïnterneerden in het ruim van het schip achter prikkeldraad. Pas toen alle Nederlanders van boord waren kregen de Duitse geïnterneerden kniptangen om de omheining door te knippen, zodat ze nog een poging konden doen om zichzelf in veiligheid te brengen. Hierbij zouden zich onvoorstelbare taferelen hebben afgespeeld. Zo zou een Duitser die toch via een touwladder een sloep met Nederlanders probeerde te bereiken in zijn pols geschoten zijn. Uiteindelijk zou hij gewond en al toch in de sloep meegenomen zijn. Anderen geïnterneerden zouden de drankvoorraad geplunderd hebben en stomdronken met het langzaam zinkende schip ten onder gaan zijn. Een Duitse overlevende J. Grasshoff schreef in een verklaring het volgende: Ik zag alle boten met de Nederlanders bijna 500 meter van het schip verwijderd liggen. Zij wilden zeker kijken wat we zouden doen. Ik schat dat er ongeveer honderd man, inclusief de soldaten, in de boten zaten. Iedere boot had zeker vijftig man kunnen bevatten bij een kalme zee, dus ze hadden een groot deel van ons kunnen meenemen in de boten, maar die beesten wilden ons niet in de boten hebben, want ze waren zeker bang dat we ze dan overmand hadden, maar daar had toch niemand van ons aan gedacht? Deze verklaring geeft een goed beeld van de situatie op de Van Imhoff http://deoorlog.ntr.nl/page/mappen/781639/Ondergang+schip+de+Van+Imhoff?afl=7&d= Vanaf januari 1942 hadden de Japanners grote delen van Nederlands-Indië veroverd. Ze leken ook in het voordeel te zijn met hun luchtoorlog. Het gebied waarover het ABDA-commando strijd leverde bestond nog maar uit drie streken: Birma, Java en Noord-Australië 30. Het ABDA-commando stond beter bekend onder de naam: American-British- Dutch-Australian Command/ ABDACOM. Dit was een samenvoeging van Amerikaanse, Britse, Nederlandse en Australische legers in Oost-Azië om je Japanse invasie tegen te houden. Het commando werd opgericht op 28 december 1941, een maand na de aanval op Pearl Harbor. Het hoofddoel van het ABDA-commando was dus om Nederlandse en Britse koloniën te beschermen in deze regio (Oost-Azië) in dit geval werden de koloniën tegen de Japanners beschermd. De Japanners waren zover dat de aanval op Java kon beginnen. Het was bij het ABDAcommando bekend dat er een invasie vloot onderweg was om een aanval te plegen. Onder leiding van Schout-bijnacht Karel Doorman werd er naar deze vloot gezocht. Op 27 februari 1942 werd deze vloot gevonden. De slag om de Javazee was begonnen. Deze slag liep echter slecht af Pagina 11 van 25

12 voor de combined striking force (geallieerde hoofdafdeling van de vloten). Hoewel er op papier evenveel schepen waren van gelijke sterkte, maakten de geallieerden (ABDA-commando) nauwelijks kans. Hier waren een aantal redenen voor te noemen: - De bemanning was oververmoeid; - Een aantal schepen was onvoldoende geprepareerd en daarom niet op maximale oorlogssterkte; - Japan beheersten het luchtruim boven de Java-zee waardoor alle bewegingen van de geallieerden schepen bekend waren; - Japan beschikten over lange afstand torpedo s, dit wisten de geallieerden niet; - Schepen van geallieerden waren bovendien slecht op elkaar ingespeeld met communicatiestoornissen als gevolg. Een groot deel van de vloot ging verloren31. 30: HAVO Examenbundel gesciedenis voor 1989, R.C. Seriese en W.H. Blok, pagina 54 31: HAVO Examenbundel geschiedenis voor 1989, R.C. Seriese en W.H. Blok, pagina 55 Paragraaf 3.2 Het begin van de bezetting Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Nederland bezet door de Duitsers. De Nederlandse regering ging naar Londen toe. Ondertussen werd de Nederlandse kolonie Indië bezet door de Japanners. De bezetting duurde van 1942 tot Dit kwam vooral door de oorlog in Europa, omdat Japan vrij spel zou hebben in Azië. Indonesië was tijdens de Japanse bezetting zowel qua politiek en op economisch gebied ondergeschikt aan Japan. Ze waren op politiek gebied ondergeschikt aan Japan, omdat Nederland al voor lange tijd het bestuur regelde in haar kolonie. Dus bij het ontbreken van haar overheerser ontbrak er ook een groot deel van het bestuur. Ook op economisch gebied was Nederlands- Indië ondergeschikt aan Japan, omdat Japan welvarender was. Nederland profiteerde het meeste van haar kolonie. Het KNIL werd door de Japanners verslagen. Voor Japan was Indië heel belangrijk, Indië was namelijk rijk aan grondstoffen. Japan daarentegen heeft zelf weinig tot geen grondstoffen. Het kwam ze heel goed uit om dit land in handen te hebben32. Het KNIL 32: contact%20en%20beinvloeding.htm Paragraaf 3.3 Het denken van de Indonesische bevolking over de bezetting De nationalistische leiders steunden de volksraad, evenals de radicale Hatta en Sjahrir besloten om hun steun aan de volksraad te geven. Hatta was de eerste vicepresident van de Republiek Indonesië. 33 Sjahrir was een Indonesische politicus die veel met Hatta optrok34. De reden dat ze veel met elkaar optrokken is niet alleen omdat ze beide politici waren, maar ook pleitten zij beide voor een onafhankelijk Indonesië. Zo zat Hatta bij de Indische Vereeniging, waarvan de naam in 1922 veranderd werd naar Indonesische Vereeniging - de eerste keer dat de naam Indonesië gebruikt werd als symbool voor een nieuwe natie. Hatta pleitte overigens op meerdere fronten voor een vrij Indonesië, zo schreef hij in de Indonesia Merdeka (krant: vrij Indonesië) dat nationalisten iedere samenwerking met Nederland moesten weigeren. Sjahrir was een Indonesisch politicus en de eerste premier van dat land. Hij speelde een grote rol in de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd. Hatta was ook een van de oprichters van de Jong Indonesië dit was een jongeren beweging die als doel hadden om de gehele Indonesische archipel een onafhankelijk land te maken. Als je kijkt naar de korte biografieën die hier boven van beide politici beschreven zijn, is het dus geen raar idee dat deze twee mannen veel met elkaar optrokken. Zij hadden beiden dezelfde ideeën over de toekomst van de Nederlands-Indië dat kun je ook terug zien in hun achtergronden. De Indonesische nationalisten hadden gehoopt dat Nederland in deze situatie wel concessies zou doen, maar niets Pagina 12 van 25

13 bleek minder waar. Hatta en Sjahrir schreven dat hun gedachtes gelijk waren als de krant van de Democratieën, dat hield in dat zij pleitten voor een eigen Republiek met een volwaardige positie binnen het Koninkrijk. Dr. Mohammed Hatta (geboren als Muhammad Athar) 33: Wikipedia: Hatta 34: Wikipedia: Sjahrir Zij wilden dus dat ze iets te zeggen hadden en dit was gelijk aan het idee van democratie: regering van het volk. Ze voelden zich genegeerd en zouden ook alleen maar mee vechten als de Nederlandse regering water bij de wijn zou doen. De Volksraad vroeg in nieuwe verzoekschriften om Indië voortaan Indonesië te noemen. Deze verzoekschriften waren gericht aan de Nederlandse regering. De naam Indonesië kwam voort uit de ideeën om Indië een gelijkwaardige positie te geven binnen het Koninkrijk en de Volksraad tot een volwaardig parlement te maken. Echter, de Nederlandse regering nam de nationalisten niet serieus. Zij negeerde de brieven van Hatta en Sjahrir en gaf pas na ruim een jaar antwoord op de verzoekschriften. Ook zou eerst alles bij het oude blijven, maar uiteindelijk kwam er een rijksconferentie over de staatkundige toestand. De nationalisten reageerden hier teleurgesteld op. Er werden geen feitelijke beloftes gedaan. Op 7 december 1942 beloofde de koningin Wilhelmina in een radiotoespraak Nederlands-Indië alsnog een zelfstandige en gelijkwaardige positie binnen het Koninkrijk, maar toen was het te laat, deze erkenning kwam te laat waardoor de strijdgevoelens nog meer waren gaan groeien in Nederlands-Indië. Soetan Sjahrir (volgens de latere Indonesische spelling sinds 1972: Sutan Syahrir) Paragraaf 3.4 De situatie in de kampen Veel Indonesiërs zagen de Japanners als bevrijders en daarom lieten ze de Japanners ook gewoon het land binnen. Dit bleek een misvatting. Japan had het alleen gemunt op de grondstoffen waarover Indië beschikte. Miljoenen Indonesiërs werden door de Japanners als romusha s (werksoldaten) onder dwang aan het werk gezet. Door deze Japanse bezetting stierven er zo n 2,5 miljoen Indonesiërs door onder andere uitputting en ondervoeding. Binnen drie maanden van de bezetting waren alle Nederlanders uit de samenleving verwijderd en in krijgsgevangen- of concentratiekampen gezet, waar ze de rest van de oorlog moesten blijven. Er waren ook interneringskampen voor gewone burgers en niet alleen voor krijgsgevangenen. Onder de krijgsgevangenen vielen de Nederlanders. In de interneringskampen voor de gewone burgers zaten bijvoorbeeld Indonesische mensen die samen hadden gewerkt met de Nederlanders. De volbloed Nederlanders hadden het in Indië nu zwaar te voorduren, want de mannen en oudere jongens werden in mannenkampen gestopt en de vrouwen en kinderen in vrouwenkampen. Het leven in die kampen werd op den duur zwaarder toen de oorlog vorderde. In sommige kampen werden de Nederlanders door de Japanse bewakers vernederd, mishandeld en doodgeslagen. In andere kampen was de behandeling iets redelijker, maar vanaf eind 1943 werden de levensomstandigheden overal slechter. Het voedsel wat ze kregen was veel te weinig en de arbeid die men moest verrichten was te zwaar. Voor de militairen die in gevangenissen zaten was het over het algemeen nog zwaarder dan in de kampen. Ze kregen weinig eten en ze moesten dwangarbeid verrichten.35 In de meeste interneringskampen was er weinig ruimte. De slaapplaatsen waren soms maar 55 cm. breed. De onderkomens waren vaak heel simpel, onhygiënisch en gaven weinig bescherming tegen het tropische klimaat. Er braken in de kampen dus regelmatig besmettelijke ziekten uit. Ook was er een tekort aan medicijnen dus waardoor deze besmettelijke ziektes niet goed bestreden konden worden. De Jappenkampen 35:Wolters-Noordhoff, De Koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië, drs. D. Verkuil, Drs. M.G. van Pagina 13 van 25

14 Reissen en drs. D. Van Straaten, pagina 72 De Japanners eisten onvoorwaardelijke gehoorzaamheid en zelfs de kleinste overtredingen werden zwaar gestraft. De Japanners waren zeer achterdochtig, waardoor de kampbewoners geregeld te maken kregen met allerlei inspecties en verhoren36. Na de ongelijke strijd met Japan werden in Nederlands-Indië, naast Engelsen, Amerikanen en Australiërs, ruim Nederlandse en Indisch-Nederlandse militairen krijgsgevangen gemaakt. De in het land thuishorende KNILmilitairen die in Japanse handen vielen werden voor een groot deel weer vrijgelaten37. Zij werden door de Japanners vrijgelaten, omdat zij tot de inheemse bevolking behoorden. De Japanners namen alleen Nederlanders en krijgsgevangenen gevangen. De inheemse bevolking moesten ze bovendien tevreden houden en vooral soldaten, omdat deze soldaten ook mee konden strijden voor de Japanners. Uiteindelijk zouden van de mensen in de burgerkampen dood zijn gegaan. Extra zwaar leden de Nederlandse krijgsgevangenen die in het ontoegankelijke grensgebied van Thailand en Birma als dwangarbeider moesten meewerken aan de bouw van een spoorlijn in Birma. Verder moesten de honderden jonge Nederlandse vrouwen als troostmeisje werken in bordelen van het Japanse leger 36. HAVO Examenbundel geschiedenis voor 1989, R.C. Seriese en W.H. Blok, pagina 61 37: HAVO Examenbundel geschiedenis voor 1989, R.C. Seriese en W.H. Blok, pagina 60 Paragraaf 3.5 Japan en de inheemse bevolking De Japanners wilden de bevolking in Indonesië mobiliseren. Er werden Indonesische jongerenorganisaties en andere massaorganisaties opgericht. Hierin probeerden de Japanners zo veel mogelijke antiwesterse ideeën in Indië te propaganderen, zodat de Indiërs zich niet zouden verzetten tegen de Japanners. Twee miljoen jongeren werden lid van paramilitaire organisaties, waarin ze tot hulpsoldaat werden opgeleid. Ze werden niet of nauwelijks bewapend. De Japanners brachten de nationalistische leiders Soekarno en Hatta in vrijheid. Ze lieten Soekarno, Hatta en anderen anti-nederlandse propaganda maken. Deze leiders steunden Japan, al was het maar uit tactische overwegingen. Deze tactische overwegingen -dus het samenwerken met Japan- werden gemaakt, omdat ze hoopten dat Japan op termijn Indonesië onafhankelijk zou maken. Ook kwamen vele grote landbouwondernemingen hierdoor stil te liggen en nog steeds moesten de Japanse soldaten gevoed worden. Maar de Japanners gingen zo ver met het instampen van de antiwesterse ideeën dat Japan op den duur voorstanders kreeg om de onafhankelijkheid van Indonesië te accepteren. De Japanners probeerden al een lange tijd de bevolking voor zich te winnen door anti-nederlandse ideeën te verspreiden, zoals je in het bovenstaande stuk hebt gelezen. Dit deden ze namelijk via jongerenorganisaties. Na de Japanse overwinning kwam een stroom van maatregelen op gang die uiteindelijk leidde tot de afzondering van de Nederlanders en het zoveel mogelijk tegengaan van westerse invloed in Nederlands-Indië38. De Japanners probeerden er voor te zorgen dat de bevolking zich volledig in zou zetten voor de Groot Oost-Aziatische welvaartssfeer. De Japanners zetten in hun propaganda dat dit niet de strijd was voor de Japanners maar juist voor de bevolking zelf. Zo zou de bevolking eerder instemmen met de Japanners, omdat zij dachten dat ze dit speciaal voor hen deden. De inheemse economie werd volledig in dienst gesteld van de Japanse oorlogvoering. Hier werd nauwelijks rekening gehouden met de belangen van de bevolking zelf. De Japanners hadden alleen een grote behoefte aan grondstoffen en arbeiders. Daarom oefenden zij een zware druk op de bevolking uit. Anders zou dit nog kunnen gaan mislukken. Terwijl de productie van de grondstoffen in de jaren afnam werd een groot deel van de productie opgeëist door de Japanners. Ze moesten dit dan gaan afgeven aan de Japanners zonder er ook maar iets voor terug te krijgen. De bevolking had honger en vaak brak er dan ook een hongersnood uit 39. Onder leiding van de Japanse officieren Pagina 14 van 25