In D&H: Steller: F.P. Blom BMZ Telefoonnummer: (030) SKK Afdeling: P&A In AB: Portefeuillehouder: Reerink

Transcriptie

1 COLLEGE VAN DIJKGRAAF EN HOOGHEEMRADEN COMMISSIE SKK ALGEMEEN BESTUUR Onderwerp: Resultaten watersysteemanalyse Waterparels Nummer: In D&H: Steller: F.P. Blom In Cie: BMZ Telefoonnummer: (030) SKK Afdeling: P&A In AB: Portefeuillehouder: Reerink Dit onderwerp wordt geagendeerd ter kennisneming ter consultering ter advisering In de vergadering van 5 februari 2013 heeft het college besloten: 1. kennis te nemen van de resultaten van de watersysteem-analyses voor de waterparels. 2. in te stemmen met de ambitie Laag als uitvoeringspakket voor waterparels met daarbij de intentie om in te zetten op kansen (ambitie midden/hoog) als deze zich voordoen. 3. de resultaten van de watersysteemanalyse ter kennisneming toe te zenden aan de commissie SKK. Korte inhoudelijke omschrijving: In 2012 is een watersysteemanalyse voor de waterparelgebieden uitgevoerd, zoals opgenomen in het uitvoeringsprogramma van het Waterbeheerplan. Bij dit onderzoek zijn de provincie Utrecht en Staatsbosbeheer betrokken

2 Waterparelnotitie 2012 Samenvatting resultaten watersysteemanalyse Waterparels

3 Inhoudsopgave AANLEIDING 3 STATUS WATERPARELS 4 RESULTATEN SYSTEEMANALYSES PER WATERPAREL 5 Schraallanden De Meije 5 Zegvelderbroek 7 Binnenfortgracht Rhijnauwen 9 Broek- en Blokland 11 CONCLUSIE 13 2

4 Aanleiding Binnen het beheergebied van het Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden zijn vier gebieden aangewezen als waterparel. Een waterparel is in het aanwijzingstraject van de provincie gedefinieerd als een waterecosysteem dat een habitat vormt voor soorten die zeldzaam, bedreigd en/of internationaal belangrijk zijn. Ook watersystemen waaruit deze soorten recent verdwenen zijn of waar schoon gebiedseigen water domineert, kunnen als waterparel worden aangewezen. Voor de waterparels is in het Waterbeheerplan Water voorop gesteld dat de aanwezige kwaliteiten behouden moeten worden en waar nodig versterkt. In 2007 zijn twee onderzoeken uitgevoerd waarin veel biologische en chemische data zijn verkregen van de vier gebieden. Deze onderzoeken gaven HDSR niet voldoende uitwerking van de gewenste maatregelen en niet voldoende kwantificering. Daarom is in 2012 een watersysteemanalyse voor de vier gebieden uitgevoerd (Witteveen en Bos, ), zoals opgenomen in het Waterbeheerplan. Bij dit onderzoek zijn de provincie Utrecht en terreinbeheerder Staatsbosbeheer betrokken. Het onderzoek heeft tot doel om concrete en realistische doelen te formuleren voor deze waterparels en een voorzet te geven voor een realiseerbaar pakket aan maatregelen. 1 Witteveen en Bos, Systeemanalyse Waterparels. Deventer (DM589845) 3

5 Status waterparels In de huidige generatie waterplannen van de provincie en het waterschap hebben de waterparels geen status. Waterplan provincie De waterparels komen in het Provinciaal Waterplan aan de orde in Hoofdstuk 12 Water voor Natuur: Reeds in een eerder stadium zijn 25 waterparels binnen onze provincie geïdentificeerd. Deze gebieden met hoge potenties op het gebied van waternatuur en kwaliteit liggen deels binnen en deels buiten de begrenzing van de EHS en Natura De provincie Utrecht zet zich in om de kwaliteiten van deze waterparels te beschermen en hun potentiële waarden te verwezenlijken. Hierbij ligt een belangrijke rol bij de waterbeheerders in de uitvoering van hun waterbeheerplannen. Voor de ligging van de waterparels wordt in het Waterplan, in een voetnoot, verwezen naar een kaart uit 2008: De 25 waterparels zijn onder de naam ecologisch waardevolle wateren opgenomen op kaart nr ( ). Deze kaart is in samenwerking met de waterschappen tot stand gekomen, maar is niet bestuurlijk vastgesteld. Hij heeft geen juridische status. Waterbeheerplan HDSR Binnen het beheersgebied van HDSR zijn 4 waterparels geïdentificeerd: Zegvelderbroek Schraallanden de Meije (tevens Top-gebied en Natura 2000 ) Broek en Blokland (tevens Overig verdroogd gebied binnen EHS ) Fortgracht Rhijnauwen (tevens Overig verdroogd gebied binnen EHS ) Het waterschap heeft bij vaststelling van het waterbeheerplan Water Voorop! gesteld dat er niet actief ingezet wordt op het beschermen en verbeteren van de (potentiële) kwaliteiten van de waterparels, maar dat hiervoor wordt meegelift met de uitvoering van beleid tbv EHS of verdroging. De uitvoering van dit beleid wordt op zodanige wijze gedaan dat dit tot versterking leidt van de waterparels. Het waterschap heeft in het waterbeheerplan wel de opgave vastgelegd om samen met de provincie nader onderzoek te doen naar doelen en maatregelen, die nodig zijn om de waterparels te beschermen. Herijking middelen Het waterschap is er vanuit gegaan dat bij investeringen van het waterschap meekoppeling met EHS/verdroging(sgelden) mogelijk was. De provincie is bezig met de herijking EHS. Bestuurlijk heeft de provincie Utrecht het standpunt uitgesproken: herijking van de EHS heeft niet alleen voor de waterparels gevolgen, maar voor veel meer onderwerpen uit het waterplan. Een herijking van het hele waterplan ligt daarom voor de hand. De waterparels zijn daar een onderdeel van. De op handen zijnde herprioritering van de EHS heeft daarmee dus ook gevolgen voor de waterparels. Het waterschapsbestuur zal zijn visie op de aanpak van de waterparels moeten herijken. 4

6 Resultaten systeemanalyses per waterparel Schraallanden De Meije Ligging De waterparel Schraallanden de Meije is gelegen aan de rivier de Meije, ten zuiden van de Noordeinderplas. Binnen de waterparel liggen twee zogenaamde buffergebieden bestaande uit voormalig agrarische percelen, en daartussen het natuurgebied Schraallanden de Meije. Natuurwaarden De huidige water- en ecologische kwaliteit in het deelgebied de Meije zijn goed. Er is sprake van lage fosfaatgehalten en een bijbehorende vegetatie met enkele kritische soorten, maar periodiek ook veel flab. De ambitie voor dit gebied is het behouden van de bijzondere aan water gebonden flora en fauna. De potentie voor verbetering van ecologische kwaliteit zit vooral nog in de watervegetatie en dan ruimtelijk gezien vooral in buffer 1 en 2 door beperkte mogelijkheden in de schraallanden zelf. Systeemanalyse in het kort De waterkwaliteit in het gebied is goed. De labyrintstructuur van de waterinlaat draagt zeker bij aan een goede waterkwaliteit. Daarnaast wordt het water van de Meije gedefosfateerd en is het 5

7 in dat opzicht van goede kwaliteit. De oplading van het water van de rivier de Meije met nutriënten door onderbemalingen is hierbij wel een aandachtspunt. De analyse van bodemgegevens in het natuurgebied laat zien dat de verhouding ijzer en zwavel ongunstig is, vooral nabij de inlaat. De goede waterkwaliteit bestaat daarom bij gratie van de lage externe belasting met fosfaat (vanuit de Meije en vanuit de percelen). Status Natura 2000 en TOP gebied verdrogingbestrijding Mogelijke maatregelen Voor het behoud van de huidige ecologische kwaliteit van het deelgebied de Meije van deze waterparel zijn op dit moment geen maatregelen nodig. De kwaliteit van het gebied is wel in grote mate afhankelijk van de inlaat van water uit de Meije. Wanneer de waterkwaliteit in het gebied, of de kwaliteit van het inlaatwater achteruit gaat, wordt aanbevolen het wateroppervlak van de waterparel te vergroten door gebruik van de buffergebieden. Mogelijke maatregel Schraallanden maatregel schatting kosten (EUR) effecten vergroten wateroppervlak beperken inlaat, positief voor aquatische natuur zekerheid effect zeker voor wat betreft beperken inlaat, ecologisch effect onzeker want afhankelijk van ontwikkeling ecologie onder invloed van hoeveelheid en kwaliteit inlaatwater Ambitie Hieronder worden de maatregelpakketten voor de verschillende ambities weergegeven. Laag: Geen maatregelen uitvoeren Hoog: Vergroten wateroppervlak in buffergebieden 6

8 Zegvelderbroek Ligging Waterparel Zegvelderbroek is gelegen ten noordwesten van Zegveld en bestaat uit de deelgebieden Hogenbroek en Zegvelderbroek. Natuurwaarden De belangrijkste natuurwaarden van dit gebied zijn Krabbenscheer en de Groene glazenmaker. Systeemanalyse in het kort Krabbenscheer komt abundant voor in Zegvelderbroek, waarschijnlijk begeleid door de Groene glazenmaker. Wel wordt er veel kroos tussen de Krabbenscheervelden waargenomen (Grontmij, 2007). Voor waterparel Zegvelderbroek geldt dat het huidige landgebruik zorgt voor een overbelasting van het watersysteem met nutriënten en sulfaat. De inlaat, de afstroming en uitspoeling van de percelen en de waterbodem dragen hieraan bij. Het optreden van zuurstofloosheid zorgt voor het ontstaan van toxisch sulfide. Krabbenscheer komt nu nog voor in het gebied, maar wordt door de waterkwaliteit bedreigd. Het huidige beheer heeft ook een grote invloed op het wel of niet voorkomen van Krabbenscheer en de daarop levende Groene glazenmaker. Status Landbouwgebied Mogelijke maatregelen Zegvelderbroek Aanbevelingen zijn om in eerste instantie in te zetten op het beheer en mocht dit niet de gewenste effecten hebben, vervolgens te kijken naar beperking van de nutriëntaanvoer (mest/peilbeheer) of het vastleggen van nutriënten door middel van beijzeren. 7

9 maatregel baggeren op een krabbenscheervriendelijk e methode beijzeren van water- en waterbodem voorlichting aan boeren, gemeente en veldmedewerkers van HDSR voor methode van krabbenscheervriendelijk baggeren schatting kosten effecten (EUR) baggeren wordt al verdiepen watergangen, gedaan door weghalen bron van HDSR, deze nutriënten en sulfaat. methode zal iets duurder zijn extra toevoeging van EUR (uitgegaan ijzer. Daardoor binding van 18 ha water van toxisch sulfide en en methode zoals van fosfaat. toegepast in Terra Nova bij Waternet met extra kosten vanwege lijnvorming water) < EUR meer behoud van krabbenscheerpopulaties zekerheid effect zeker, de duurzaamheid van de maatregel is onzeker. Bagger wordt opnieuw aangevoerd door inlaatwater of water van percelen. experimentele maatregel. Vorming en binding van toxisch sulfide vindt plaats bij anoxische omstandigheden. Binding van fosfaat kan alleen onder zuurstofrijke omstandigheden plaatsvinden. De methode van toepassen in lijnvormige wateren is nog niet bekend. wanneer de methode goed is toe te passen voor alle betrokkenen, heeft de maatregel een grote kans van slagen. Naast inzetten op beheer zijn er de volgende aanbevelingen: - om de waarden van deze waterparel duurzaam veilig te stellen en te verbeteren moet de belasting met nutriënten omlaag. Belangrijke bron is uitspoeling vanuit percelen door bemesting en veenafbraak. Gekeken moet worden naar de mogelijkheden voor minder of geen bemesting en naar het peilbeheer. Dit laatste wordt opgepakt binnen een nieuw peilbesluit of watergebiedsplan; - als maatregel kan worden geëxperimenteerd met een flexibeler peilbeheer. De eigenschappen van het veen en de percelen moet hierbij goed bekend zijn om eventuele nadelige effecten te voorkomen; - beijzeren is een experimentele maatregel die gunstig zou kunnen uitpakken voor dit gebied door het binden van toxisch sulfide en fosfaat. Een proef in het gebied is nodig om de methode van toevoegen te testen en de daadwerkelijke effecten te bekijken 2. Ambitie Hieronder worden de maatregelpakketten voor de verschillende ambities weergegeven. Laag: Voorlichting aan agrariërs, gemeente- en buitendienstmedewerkers over Krabbenscheervriendelijk onderhoud van de watergangen. Midden Stimuleren krabbescheervriendelijk baggeren Hoog: Beijzeren van de waterbodem (na onderzoek). 2 Het beijzeren van de veenplas Terra Nova bleek een zeer effectieve methode om fosfaat voor langere tijd te binden. De uitwerking in sloten moet echter goed onderzocht worden, aangezien het systeem opgeladen wordt met gebonden fosfaat wat tijdens zuurstofloze omstandigheden vrij kan komen. 8

10 Binnenfortgracht Rhijnauwen Ligging De waterparel is de binnenfortgracht van fort Rhijnauwen. Dit fort is onderdeel van de Nieuwe Hollandse waterlinie en gelegen bij Amelisweerd, tussen Utrecht en Bunnik. Het gebied wordt beheerd door Staatsbosbeheer. Natuurwaarden Het gebied is aangewezen als waterparel onder andere vanwege de potentie en aanwezigheid van de IJsvogel, Ringslang en macrofaunasoorten. Systeemanalyse in het kort De waterparel Binnenfortgracht Rhijnauwen is een geïsoleerd systeem. Er is wateraanvoer via kwel en waterafvoer via een vaste stuw. Sinds de aanleg (~1860) is er niet meer gebaggerd; hierdoor is een dikke sliblaag ontstaan op bodem. Volgens de beheerder is er na afloop van de Tweede Wereldoorlog veel munitie in de binnenfortgracht gestort. De Binnenfortgracht voldoet op dit moment voor het voorkomen van de Ringslag en de IJsvogel. De macrofaunasoorten die in 2007 gevonden zijn, zijn ook nog bijzondere soorten. Er zijn echter duidelijke aanwijzingen voor een verslechterende waterkwaliteit (zuurstofloosheid en fosfaatpieken). Veel natuurwaarden die vroeger hoog waren, zijn nu niet meer aanwezig. Voor versterking en verbetering van de natuurwaarden is het belangrijk om maatregelen te nemen tegen de interne eutrofiëring. Status Overig verdroogde natuur binnen de EHS, onderdeel Nieuwe Hollandse Waterlinie 9

11 Mogelijke maatregelen Binnenfortgracht Rhijnauwen De interne eutrofiëring wordt zeer waarschijnlijk veroorzaakt door een opgehoopte laag van blad op de bodem, deze veroorzaakt waarschijnlijk ook zuurstofloze omstandigheden. Mogelijke maatregelen zijn baggeren of afzanden van de bodem. Beide maatregelen zijn duur, waarvan baggeren het duurst. Om te zorgen dat deze maatregelen duurzaam zijn, is het noodzakelijk de bladinval te verminderen in de Binnenfortgracht. maatregel kosten (EUR) effecten zekerheid effect baggeren > positief voor reduceren belasting, herstel helder en plantenrijk water, toename waterdiepte en mogelijk herstel lokale kwel/grondwateruittreding de zekerheid van herstel van heldere en plantenrijke condities is vrij groot tot groot, echter de duur van het herstel is afhankelijk van de beperking van belasting door bladval. Deze maatregelen hebben in ieder geval geen negatief effect op populaties van ringslang en ijsvogel. Mogelijk zijn er positieve effecten. Mogelijk herstel van bronmosvegetaties afzanden positief voor reduceren belasting, herstel helder en plantenrijk water, gering effect op waterdiepte (bagger zal wat inklinken) ook hier is de zekerheid van herstel van heldere en plantenrijke condities vrij groot tot groot en is de duur van het herstel afhankelijk van beperking belasting door bladval. Het effect op populaties van ringslang en ijsvogel is onduidelijk, maar we verwachten niet dat dit negatief zal zijn. Herstel van bronmosvegetaties bij afzanden minder waarschijnlijk (minder kwel/uittredend grondwater). Ambitie Hieronder worden de maatregelpakketten voor de verschillende ambities weergegeven. Laag: Geen maatregelen uitvoeren Hoog: Baggeren of afzanden van de waterbodem, mogelijk in combinatie met vermindering bladinval 10

12 Broek- en Blokland Ligging Natuurreservaat Broek en Blokland is genoemd naar de polders Broek en Blokland, waarin het is gelegen. Deze polders maken onderdeel uit van de Lopikerwaard. In het westelijke deel zijn hier en daar relicten van kwelnatuur en plas/dras-gebieden. Cultuurhistorisch gezien is het een rijk gebied. Het oostelijke deel bevat de enige nog in gebruik zijnde eendenkooi van de provincie Utrecht. Dit deel ligt hoger dan het westelijk deel. Hier en daar komen vochtige schraallanden voor in het gebied. Het gebied wordt beheerd door Staatsbosbeheer. Natuurwaarden De ambitie voor het westelijk deel is een natuurlijk systeem met kwel. Het oostelijk deel heeft (potentie voor) waternatuur met hoge peilen. De aanwezigheid van schraallanden wijst op de potentie van dit gebied. Een aantal kritische plantensoorten en een macrofaunagemeenschap met enkele zeldzame soorten zijn belangrijke natuurwaarden in het oostelijke deel. Systeemanalyse in het kort De waterparel Broek- en Blokland heeft een oostelijk deel en een westelijk deel. Het oostelijke deel van de waterparel Broek- en Blokland heeft op dit moment al goede natuurwaarden met hoge peilen. Het westelijke deel laat een middelmatige ecologische kwaliteit zien. Momenteel heeft het gebied een flexibel peil maar in de praktijk benadert dit meer een vast peil. In de watersysteemanalyse is gerekend met een flexibel peilbeheer. Op basis van de analyse wordt een goede waterkwaliteit verwacht; de knelpunten in het behalen van doelen moeten vervolgens meer worden gezocht in bijvoorbeeld specifieke standplaatscondities zoals aanwezigheid van kwel, inrichtingsfactoren (waterdiepte, talud) of maaibeheer. 11

13 In het ontwerp peilbesluit Lopikerwaard wordt een flexibel peil voorgesteld en daarmee wordt de inlaat van gebiedsvreemd water beperkt. Status Overig verdroogde natuur binnen de EHS Mogelijke maatregelen Broek- en Blokland Aanbevelingen zijn: - uitvoeren van de voorgestelde peilen in het ontwerp peilbesluit voor Broek- en Blokland; - om maatregelen te zoeken voor aanpassingen in de lokale inrichting en het beheer van Blokland om te voldoen aan specifieke standplaatseisen van gewenste soorten. Hierbij kan worden gedacht aan het variëren in waterdiepte, taluds etc. Ambitie Hieronder worden de maatregelpakketten voor de verschillende ambities weergegeven. Laag: Uitvoeren ontwerp peilbesluit Lopikerwaard Hoog: Inrichting van het natuurgebied verbeteren (interne beheermaatregel) 12

14 Conclusie Binnen het beheersgebied van HDSR zijn 4 waterparels geïdentificeerd: Zegvelderbroek Schraallanden de Meije (tevens Top-gebied en Natura 2000 ) Broek en Blokland (tevens Overig verdroogd gebied binnen EHS ) Fortgracht Rhijnauwen (tevens Overig verdroogd gebied binnen EHS ) Het onderzoek van de waterparels heeft zich gericht op het behoud en waar mogelijk versterken van de natuurwaarden. Uit de watersysteemanalyses blijkt dat in drie van de vier gebieden de omstandigheden voor het behoud van de huidige natuurwaarden op de korte termijn ( 5 jaar) voldoende zijn. Alleen in waterparel Zegvelderbroek zijn de omstandigheden voor Krabbenscheer niet echt goed. De belasting met nutriënten is erg hoog en zou moeten verminderen. Daarnaast is het beheer een belangrijke factor in het behoud van de Krabbenscheer. Omdat de Krabbenscheer een beschermde plant is binnen de Flora- en Faunawet, is aangepast beheer verplicht. Bekendheid met de plant en de Flora-en faunawet bij agrariërs en gemeentewerkers en het voeren van de diepteschouw levert een positieve bijdrage aan de Krabbenscheerbestanden. Daarom zou in eerste instantie ingezet moeten worden op communicatie en een goed beheer. Wat is nodig voor behoud op de korte termijn? Op het vlak van behoud van de natuurwaarden op de korte termijn (komende 5 jaar) hoeven in drie van de vier waterparels op dit moment geen maatregelen uitgevoerd te worden. In waterparel Zegvelderbroek zou in eerste instantie op beheer en voorlichting ingezet kunnen worden. Dit is ambitie laag en kost: ,- Wat is nodig voor versterking en/of behoud op de lange termijn? Om de natuurwaarden te versterken (en behoud van de waterparels op de lange termijn >10 jaar), zijn in alle gebieden maatregelen noodzakelijk. Zegvelderbroek: Beijzeren van de waterbodem/verminderen nutriëntbelasting/baggeren Schraallanden de Meije:Vergroten wateroppervlakte buffergebieden Broek en Blokland: Inrichting van het natuurgebied verbeteren (interne beheermaatregel) Fortgracht Rhijnauwen: Baggeren of afzanden van de waterbodem, mogelijk in combinatie met verminderen bladinval. Dit is ambitie hoog en kost tussen de ,- en de ,- 13