BELEG VAN HAAELEM AMSTERDAM. I'.A.IS^Oï^^^^^v/l:-A. in 1572 en VAN HET,, ^»'-.,4:«

Transcriptie

1 !i i'lilll i l>lll i 'llllll!llll l!ill» lllll»l!llllllll!llllll l lllillill llll!l!lllll IIIW!'llimillin> AMSTERDAM. I'.A.IS^Oï^^^^^v/l:-A. VAN HET,, ^»'-.,4:«BELEG VAN HAAELEM in 1572 en 1573.

2

3 PANORAMA VAN HKT BELES fli ilftilei in 1572 en SCHILDER: P. TETiR VAN ELVEN. HET DIORAMA STELT VOOR: DE RUÏNE VAN HET KASTEEL BREDERODE, GELEOEX ///2 UUR BOVEN HAARLEM.

4 PANOEAMA. De Locscliouwer verbeelde zich te slaan op een der werken door de Spanjaarden opgeworpen, lusschen Spaarndam en '1 Huis Te Cleef. Indien hij zich richl naar de stad Haarlem, lieefl liij hel hoofdkavarlier van Don Frederik vlak voor zicli. De Spaansche banier waait van de tinne. Door het afbranden van de omliggende woningen en het opslaan van tenten hebben de belegeraars zich daar reeds zoo goed mogelijk genesteld. Daarachter rust het oog op het tooneel van de eerste schermutselingen tasschen de Haarlemmers en hunne steeds nader dringende vijanden, op 20 December Aan onze rechterhand slrekt zich in de verte de rij duinen uit, die de dorpen Bloemenda.ü en Overveen tegen den scherpen wind van de Noordzee beschermen, en steeds rechts voortgaande onlmoelen wij hel Wijkermeer en vervolgens liet IJ. Nog verder volgt ons oog van Spaarndam af den Spaarndanmierdijk, totdat aan den horizont de hooge torens van Amsterdam verrijzen. Emdelijk sluit het tafreel zich over de Haarlemmermeer weer aan bij het punt van uitgang. Een plattegrond, achter de besclnijving gevoegd, maakt het den toeschouwer gemakkelijk, zich op het terrein der handeling te verplaatsen.

5 HISTOEISCH OVEEZICHT. Het beleg van Haarlem is in de gelieele wereld bekend als een van de schitterendste feiten uit den lachtigjarigen oorlog door de republiek der Nederlanden tegen den Koning van het machtige Spanje, den graaf dezer gewesten, gevoerd. Door dien oorlog, die van 1568 tot 1648 geduurd heeft, vocliten de noordelijke provinciën \ an de Nederlanden zich vrij. Bij den vrede van Munster werd die vrijheid plechtig erkend en bevestigd. Het beleg van Haarlem had plaats in de jaren 1572 en Reeds sedert lang peinsde de Hertog van Al va, 'skonings legeraanvoerder, er over, door de verovering van Haarlem het noordelijke gedeelte van Holland in zijn macht te krijgen en van het zuidelijke, waar de Prins van Oranje zijn hoofdkwartier had opgeslagen, te scheiden. De omstandigheid, dat Amsterdam nog de Spaansche zijde hield, scheen dat plan bijzonder uitvoerbaar te majcen. Ook was de overmacht, waarmee men de weerlooze stad dacht te overvallen, groot genoeg om de \erwachting van een spoedige overgave, na een beslissende bestorming, te wettigen. Doch Alva liad niet gerekend op

6 4 de kracht van ^-aderlandsliefdc en vertwijfeling. Ue Haarlemmers hadden, evenals het gelieele land, hun hart van geestdrift voelen kloppen hij de inneming van den Briel door de Watergeuzen op den Isten April 1572, en het gedrag van de Spaansche benden te Naarden had hewezen wat men van den vijand te wachten had. Met ongehoorde wreedheid was Naarden even als kort te voren Zutphen uitgemoord. Geen onderwerping vermocht het vonnis over de opstandelingen te verzachten. Haarlem was slecht voorbereid op eene belegering. JDe wallen waren van eene verouderde constructie, met torentjes voorzien, maar niet sterk. Er zou een groote bezetting noodig geweest zijn, om ze behoorlijk te kunnen verdedigen en het garnizoen was ])eperkt. Alle hoop rustte op de burgerij. In het begin van December 1572 begon de belegerijjg. I*]cn detachement werd vooruitgezonden om zicii meester Le maken van öpaarndani, dat zich als een voorwcrlc van Haarlem naar den kant van Amsterdam uitstrekte. 13it geschiedde in ilen nacht van den locn op den llt^n DecemJjcr. en bende uit Haarlem ter liulp gezonden kwaju te laat. De Spanjaarden waren meester van het doi-p en de verschansing. Reeds den volgenden dag verscjiccn nu Don l'^rederik, Alva's zoon, die door zijn vader met liet opperi)cvcl voor Haarlem vereerd was, zelf met zijn staf en al zijn benden voor tic stad. Hij sloeg zijn hoofdkwartier oj) iü het liuis Te Cleef, uageuoeg halverwege Spaarndanj en llaancin, een kasteel, waarvan niets dan een zeejklein getleelte der runie nog over is. De iiaatn van het

7 D huis Te Cleef leeft voort in de Kleverlaan, die vlak langs de ruïne loopt. De vijandelijke macht, welke Haarlem hcdwingen moesl, steeg gaandeweg tot dertig duizend man, waaronder vijltieji honderd ruiters. Weldra had zij de stad geheel ingesloten. De bezetting van Haarlem daarentegen bedroeg niet meer dan vier duizend nian en de bevolking, mannen, vrouwen en kinderen, bereikte ter nauwernood liel cijfer van het vijandelijke leger. Toch werden wonderen van dappei'heid gedaan en bezweek Haarlem niet dan na den wanhopigsten tegenstand. De voorstelliag van het beleg, die het onderwej-j) van het Amsterdamsche Panorama uitmaakt, verplaatst den toeschouwer op den 20en December 1572, op een der werken tusschen Spaarndam en het huis Te Cleef, op liet oogenblik waarop de Haarlemmers in een wanhopigen uitval tie Spanjaarden pogen terug te dringen, een poging flie, al wisselden dien dag de kansen herhaaldelijk, geen ander resultaat voor de benarde ve.ste opleverde dan dat de Spanjaarden één enkele maal binnen hunne scliansen werden teruggeworpen, doch om straks met v(>rscho, steeds aangroeiende beuden het oogenljükkelijk xerloivn terrein te lierwiimen en de stad steeds enger in te sluiten, liet Panorama stelt deze afwisseling van het krijgsg(,'luk op dien gedenkwaardigen dag in het helderst lichl. Di> schilder jneende daarbij tien eerbied voor de ovei'leveriug met de historische nauwgezetheid te mogen verbinden. Hij schetste ons de bekende heidinnenüguur uit het i)eleg van Haarlem, Kejiau Hasselaar, aan het hooid van hare drie hondei'd Amazonen.

8 6 't Is boven twijfel verheven dat de vrouwen aan de verdediging der stad Haarlem, even als later te Alkmaar, een meer dan gewoon aandeel genomen hebben. Toch heeft de dichtende Iraditie niet immer den vasten grond der historie onder de voeten gehad en een latere navorsching heeft menig feit dienaangaande, reeds hier en daar onder de geschiedkundige geboekt, tot de onbewezen en onbewijsbare terug gedreven. Ed'och, daar heeft zij zelve haar grens gevonden. De vorm, waarin zich het algemeene denkbeeld van verzet der vrouwen te Haarlem, haar kloekmoedig deelen in de gevaren barer echtgenooten en broeders als 't ware heeft A^astgezet, blijft onverstoorbaar dezelfde. Wie van hel beleg van Haarlem spreekt, denkt aan Kenau Hasselaar. Daarom behoefde men niet te aarzelen haar een plaats in te ruimen op het tafreel van het Amsterdamscho Panorama. Zoolang historieschrijvers als Motley Kenau en haar driehonderd A'i^ouwen handhaven, zal dit den Panoramaschilder wel niet cua'el geduid kunnen worden. 't Is hier de plaats niet om het jjcleg van Haarlem in zijn geheel te schetsen. Genoeg zij 't te herinneren, dat wondoren van dapperheid door de kloeke burgerij verricht Averden on de verwachting van Hertog Alva, dat de stad zonder blag of stoot in zijne handen zou A^allen, niet vervuld werd. Docli dit versterkte den ijzeren Hertog slechts te meer in zijn voornejuen on) niet te wijken, dan voor de onmogelijkheid. Zijne bedelen aan zijn zoon namen uitsluitend die richting. Al was de winter streng en leden de soldaten uit Spanje en Italië, die aan een milder kliniaut gewend waren, ontzaglijk veel, Don Frederik mocht

9 *l er niel aan denken het beleg opte])reken. TIaarleni moost vallen, al zou liet een half leger kosten. Werkelijk viel Haarlem. De pogingen van den Prins van Oranje, die geen oogenblik zijn pliclil verzuimde en alles deed wat in zijn vermogen was om Haarlem 1<' liuiji1<> komen, leden schipbreuk op de zwakke middelen, die hem ten dienste stonden, en de overmaeht van d(mi vijand. Daarbij ])eg(m welliaast het ge])rek Haarlem te t<'islereii. In.luli 1573 moesl de burgerij zicli oj) genade en ongenade overgeven. Helaas, voor de Alva's bestond geen genade. Oji de gruavehjkste wijze wreekten de Spanjaarden den smaad dat zij zoo lang het hoofd hadden g(>st()oten voor eene zoo zwak bezette stad. Meer dan 2300 mannen en vrouwen werden vermoord (waaronder 300 die twee aan twee gebonden in de Haarlennnermeer verdronicen werden), en dagen lang was Haarlem het tooneel van de mee^t tengellooze i'oofzucht. Toch leeft de herinnering aan de khjeke verdediging der stad in de herinnering voort als een van de schitterendste feiten uit de geschiedenis der Xederlandsche gewesten, die onmiddellijk na de verovering van Haarlem mocht vermelden, dat dezelfde legerl)ende.i, die hier de zege ])eliaalden, onder dezelfde Ijevelhebbers liun hoofd stieten voor Alkmaar, twee feiten die z(jnd(m' twijfel met elkaar in verband staan. De Haarlemmers hebben de Alkmaarder> geleenl, lioe zij de vijanden behoorden te ontvangtin.

10 i

11

12 EAC-SIMILE NAAR BENE KAART van het Jaar AAJWVV- Sail^orr /tr^-^'v: '

13