Op een bepaald moment besluit de ik-persoon zijn schetsboek mee te nemen naar de les, omdat hij na de les Anna

Transcriptie

1 Brandende liefde Zwg door Anne Zeker Weten Goed Zeker Weten Goed 11 June 2014 Auteur Genre Jan Wolkers Psychologische roman, Eerste uitgave 1981 Liefdesroman Uitgever De Bezige Bij Pagina's 247 Flaptekst Ik schrok toen ik thuiskwam en haar rouwkaart in de brievenbus vond, want ik had minstens tien jaar niets van haar gehoord of gezien en haar juist een paar dagen geleden vanuit Parijs een kaart gestuurd. Brandende liefde is niet alleen het verhaal over de liefde van een jonge schilder voor zijn model, maar vooral een roman over vergankelijkheid. Eerste zin Ik schrok toen ik thuiskwam en haar rouwkaart in de brievenbus vond, want ik had minstens tien jaar niets van haar gehoord of gezien en haar juist een paar dagen geleden vanuit Parijs een kaart gestuurd. Samenvatting De ik-persoon in het verhaal vindt een rouwkaart in zijn brievenbus van mademoiselle Bonnema, de vrouw waarvan hij Franse les kreeg tijdens zijn studie schilderkunst aan de Academie van Beeldende Kunsten (Amsterdam). Kort daarvoor heeft hij nog een kaart aan haar gestuurd en daardoor had mademoiselle Bonnema hem opgenomen in haar testament, ze laat hem namelijk een witte kan na. Hierdoor denkt hij terug aan zijn studietijd. Wanneer hij naar zijn eerste les bij mademoiselle gaat, ziet hij Anna (officieel heet ze Suzanna). Anna is de vrouw van een violist en zij wonen samen op de eerste verdieping. De ik-persoon is direct gefascineerd door haar en na een paar lessen maakt hij contact met haar door haar schoen vast te pakken wanneer ze de trap oploopt. De lessen bij mademoiselle Bonnema zijn geen pretje. Ze is erg streng en heel zuinig met de koffie. Bovendien wil ze ook niet dat Jan contact heeft met Anna. Voor Sinterklaas doet ze de ik-persoon een heel vrouwelijk vest cadeau en hij doet het vest alleen naar de lessen aan om haar te plezieren. De leerling die altijd na de ik-persoon les heeft, is een schilder/beeldhouwer en studiegenoot van de ik-persoon. Hij heet eigenlijk Kees, maar de ik-persoon noemt hem altijd de Van Gogh-baard. Op een bepaald moment besluit de ik-persoon zijn schetsboek mee te nemen naar de les, omdat hij na de les Anna Pagina 1 van 7

2 wil vragen voor hem te poseren. Hij sluipt naar boven en zij staat toe dat hij een portret van haar maakt. Wanneer hij later nog een keer naar de bovenverdieping gaat om Anna te portretteren laat hij het lelijke vest in de hal liggen. Als hij naar huis wil gaan blijkt dat de vader van mademoiselle Bonnema, die op de verdieping boven Anna woont, het vest heeft aangetrokken. Na een worsteling weet de ik-persoon het vest weer te bemachtigen. Anna en de ik-persoon bouwen een vertrouwensband op en op een gegeven moment is zij bereid om naakt te poseren. Op één voorwaarde: De ik-persoon moet met een ketting vastgemaakt worden aan zijn ezel. de ikpersoon vraagt haar haar billen wat uit elkaar te trekken omdat de schaduw dan beter valt. In de pauze blijft Anna naakt door de kamer lopen en de ik-persoon trekt dan ook zijn kleren uit om te laten zien dat wanneer je je billen wat uit elkaar trekt, de schaduw inderdaad mooier valt. Anna bijt hem in zijn bil, trekt hem vervolgens ruw af in de keuken en zegt daarna: Zo doen we dat met praatjesmakers. Met de vader van mademoiselle Bonnema gaat het steeds verder achteruit en ze wil zelf niet voor hem zorgen. Na iedereen gevraagd te hebben, vraagt ze de ik-persoon en die stemt hiermee in. Hij trekt in het souterrain in en begint dan ook af en toe tekeningen van vader Bonnema te maken. Tevens zet hij een schilderij op waarop zowel Anna als vader Bonnema zijn afgebeeld. Omdat ze nu samen in één huis wonen, komt Anna soms ook naar het souterrain om te poseren. De Van Gogh-baard is geïnteresseerd in het stervensproces van vader Bonnema en gaat (zonder dat mademoiselle Bonnema het weet) een keer mee naar boven om hem na te tekenen. Zelf heeft de ik-persoon ook een object gezien dat hij graag na zou tekenen, namelijk de witte vaas die op zolder staat. Hij haalt mademoiselle Bonnema over om die aan hem uit te lenen. Wanneer mademoiselle Bonnema jarig is, besluiten de ik-persoon en de Van Gogh-baard haar te verrassen door het huis te versieren met Lychnis, bloemen die ook wel Brandende Liefde worden genoemd. Niet veel later vraagt zij hem een portret van haar te maken. Met veel tegenzin begint hij hieraan en de sessies verlopen erg moeizaam. Anna raakt zwanger en de ik-persoon blijft haar schilderen, steeds met een iets dikkere buik. Hij probeert haar over te halen naakt te poseren bij de stervende vader Bonnema, maar dit voorstel wijst ze meerdere malen af. Uiteindelijk stemt ze er toch mee in, maar net voordat het zover is, sterft vader Bonnema. De ik-persoon zegt hier niets over tegen Anna en laat haar, zonder dat ze dit weet, bij de dode man poseren. Na deze sessie komt de Van Gogh-baard voor zijn Franse les en de ik-persoon kan deze gebeurtenis niet voor zich houden. De Van Gogh-baard wil direct naar boven en wil hem spiernaakt tekenen. De ik-persoon trekt de man zijn vest uit (het vest dat hij van mademoiselle heeft gekregen had hij toch weer aan vader Bonnema gegeven) maar wanneer de Van Gogh-baard de dode man eenmaal naakt ziet, wordt hij hier zo naar van dat hij moet overgeven in de wasbak. Door het lawaai raakt mademoiselle gealarmeerd en de ik-persoon vertelt haar dat haar vader is overleden. Een aantal dagen later vindt de begrafenis plaats. Anna poseert nog een laatste keer in het souterrain voor het grote doek maar tijdens deze sessie begint de bevalling. De ik-persoon ondersteunt haar hierin en is de eerste die haar dochter vasthoudt. Hij belt de dokter en vlak daarna komt mademoiselle Bonnema het souterrain binnen. Ze ziet dan het schilderij van Anna en haar stervende vader en gaat volledig door het lint. Het volgende hoofdstuk speelt zich ongeveer tien jaar later af. De ik-persoon heeft een jaar in Parijs gestudeerd en gaat naar de begrafenis van mademoiselle Bonnema. Hier ziet hij Anna, die inmiddels is gescheiden van haar violist, en de Van Gogh-baard weer. Met Anna gaat hij naar het oude huis van mademoiselle Bonnema om hun erfenissen op te halen. De ik-persoon vindt het oude vest terug en geeft deze aan Van Gogh-baard. Samen met Anna vertrekt hij met de taxi. Pagina 2 van 7

3 Motto As for the story itself it is true enough in its essentials. The sustained invention of really telling lie demands a talent which I do not possess. Tales of Unrest / Author's Note, JOSEPH CONRAD Dit citaat duidt erop dat het verhaal (deels) waargebeurd is, omdat de 'ik' in dit citaat beweert niet het talent te hebben om leugens te vertellen, en dat is wel nodig wanneer je een verhaal compleet verzint. Opdracht Voor Eric Personages Vader Bonnema Vader Bonnema is de vader van mademoiselle Bonnema. Voorheen was hij chirurg, maar nu zit hij alleen nog maar op zijn kamer een beetje aan te rommelen. Gedurende het verhaal gaat zijn gezondheid achteruit en wordt hij verzorgd door de ik-persoon. Uiteindelijk komt hij te overlijden. Kees van der Plasse Kees van der Plasse, door de ik-persoon de Van Gogh-baard genoemd, is een studiegenoot van de ik-persoon. Hij heeft een rode baard en gedraagt zich zeer netjes tegenover mademoiselle Bonnema, maar maakt achter haar rug om grapjes over haar. Op een bepaald moment besluit hij niet langer jonge vrouwen te tekenen en te schilderen, maar juist oude vrouwen, het liefst zo lelijk mogelijk. Wanneer hij hier tien jaar later met de ik-persoon over praat op de begrafenis, moet hij erg lachen om zijn jongere ik. Op de moment is hij heel rijk geworden van zijn schilderijen en laat zijn werk door assistenten maken. Mademoiselle Bonnema Mademoiselle Bonnema is de docente Frans van de ik-persoon. Door de mobilisatie gedurende de Eerste Wereldoorlog is ze ongehuwd gebleven. Tijdens de lessen is ze erg streng en ook wanneer de ik-persoon in het huis intrekt moet hij zich aan veel regels houden. Toch doet ze ook aardige geste, zo geeft ze een vest cadeau aan de ikpersoon. Dit vest valt echter niet in de smaak bij de ik-persoon waardoor hij ermee zit opgescheept. Ook laat ze de witte kan aan de ik-persoon. Hun karakters botsen gewoon te veel om een goede verstandhouding te creëren. Anna Anna woont samen met haar man Lodewijk, een violist, op de eerste verdieping. Ondanks dat ze getrouwd is, daagt ze de ik-persoon toch een beetje uit, zo zegt ze tijdens een van de eerste tekensessies: Niet zo overhaast, jongetje. Ik houd van spanning. De band tussen de ik-persoon en Anna wordt steeds hechter en uiteindelijk poseert ze ook naakt voor hem. Wanneer de ik-persoon naar Parijs vertrekt om daar te studeren, zien ze elkaar ongeveer tien jaar niet. Wanneer ze elkaar daarna weer zien, is er nog steeds van een bepaalde spanning tussen hen. Anna voelt zich op dat moment oud en lelijk maar de ik-persoon vindt haar mooier dan ooit. Of het uiteindelijk nog wat wordt tussen de twee, blijft open. Ik-persoon Pagina 3 van 7

4 De ik-persoon is het hoofdpersonage van dit verhaal. Hij studeert aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Amsterdam, gespecialiseerd in de schilderkunst. Nog voordat hij Anna heeft gezien heeft hij al allerlei verhalen over haar gehoord van zijn studiegenoten, maar wanneer hij haar voor het eerst ziet is het eigenlijk liefde op het eerste gezicht. Vanaf dat moment staat zijn leven in het teken van Anna. De ik-persoon is niet bang uitgevallen en sluipt gewoon naar boven, ook al mag dit niet van mademoiselle Bonnema. Wanneer mademoiselle Bonnema een verzorger zoekt, grijpt hij zijn kans om zo ook meer tijd met Anna door te kunnen brengen. Quotes "Door de gezandstraalde zwierige bloemen en linten op het glas van de tochtdeur heen zag ik haar kuiten onder de zoom van haar zwarte mantelpak opstijgen en verdwijnen in het duister van het trapgat. Ik had maar even haar gezicht gezien maar ik had het zo kunnen tekenen, want ik kende het door en door." Bladzijde 12 "Met mijn mouw veegde ik ineens in één zwaai al de houtskool van het linnen. Daarna tekende ik met zware contouren een oor zo groot als een hoofd op een heel dun kippenekje. Een heel smerig oor waarvan je je kon voorstellen dat de gehooropening versperd werd door een helmaanplant van stugge grijze haren. Toen ik van een afstand keek barstte ik in lachen uit, want het leek nog ook. Het was eigenlijk een perfect portret van haar. Mademoiselle Bonnema keek me wantrouwend aan en zei: Je bent me daar toch niet aan het ridiculiseren, wel." Bladzijde 173 Thematiek Liefdesrelatie: onbereikbare liefde Hoewel er veel zaken spelen die van thematisch belang zijn voor het verhaal, blijft het belangrijkste thema toch liefde. Voor de ik-persoon is het liefde op het eerste gezicht zodra hij Anna ziet. De reden waarom hij het voorstel van mademoiselle Bonnema om voor haar vader te zorgen accepteert, is ook zodat hij dichter bij Anna is. Eigenlijk tegen beter weten in, want Anna is getrouwd en na een tijdje ook zwanger van deze man. Eigenlijk is ze dus onbereikbaar voor de ik-persoon. Toch lijkt er wel sprake van wederzijdse interesse. Wanneer de twee elkaar na een lange tijd weer ontmoeten op de begrafenis van mademoiselle Bonnema, blijkt Anna te zijn verlaten door haar man. Of er hierna nog iets tussen hen opbloeit, wordt in het midden gelaten. Motieven Leven en dood Leven en dood zijn met elkaar verweven in dit boek. Zowel vader Bonnema als mademoiselle Bonnema overlijden. Bij het overlijden van de eerste is de ik-persoon zeer nauw betrokken dus dat maakt veel indruk. Maar terwijl vader Bonnema stervende is, groeit er nieuw leven in Anna\'s buik. De ik-persoon probeert zowel het leven als de dood vast te leggen in het schilderij dat hij maakt van Anna en vader Bonnema. Kunstwereld De ik-persoon is schilder en studeert aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Amsterdam. Het vastleggen van beelden door te tekenen of te schilderen is daarom van groot belang voor dit verhaal. Je merkt ook dat de ik-persoon veel in beelden denkt, hij is erg bezig met voorwerpen of voorstellingen die boeiend zijn om vast te leggen op papier. Witte kan De witte kan is in dit verhaal een leidmotief. De ik-persoon ziet deze kan voor het eerst wanneer mademoiselle Pagina 4 van 7

5 Bonnema hem naar zolder stuurt omdat ze daar een geluid heeft gehoord. Hij is direct gefascineerd door het voorwerp en na wat aandringen mag hij hem lenen om na te tekenen. Hij gebruikt hem niet alleen in zijn stillevens, maar ook als urinoir omdat mademoiselle Bonnema niet wil hebben dat hij na elf uur \\\\\'s avonds nog zijn kamer verlaat. Ook de Van Gogh-baard en Anna plassen een keer in de kan. Wanneer de ik-persoon informeert wat mademoiselle Bonnema aan hem heeft nagelaten, blijkt het deze witte kan te zijn. Het vest Ook het vest dat de ik-persoon van mademoiselle Bonnema krijgt is een leidmotief. Samen gaan ze dit vest kopen, als Sinterklaascadeau voor de ik-persoon. Hij vindt het meteen een afschuwelijk vest, maar draagt het toch naar de lessen om geen gezeur te krijgen met mademoiselle Bonnema. Voor zijn bezoek aan Anna trekt hij het uit, waardoor het in handen komt van vader Bonnema. Met enig geweld weet hij het terug te krijgen, maar niet veel later geeft hij het weer terug aan de oude man. Omdat mademoiselle Bonnema haar vader niet meer bezoekt, heeft ze dit niet in de gaten en uiteindelijk sterft haar vader in dit vest. Na zijn dood verstopt de ik-persoon het vest ergens in een kast, om het jaren later weer terug te vinden wanneer ze na de begrafenis het huis van mademoiselle Bonnema bezoeken. De ik-persoon geeft het vest dan aan de Van Gogh-baard, die is blijkbaar vergeten dat vader Bonnema daarin is gestorven en trekt het met plezier aan. Franse literatuur Omdat de ik-persoon Franse les volgt en veel Franse literatuur moet lezen, staan er veel Franse citaten in het boek. Motto As for the story itself it is true enough in its essentials. The sustained invention of really telling lie demands a talent which I do not possess. Tales of Unrest / Author's Note, JOSEPH CONRAD Dit citaat duidt erop dat het verhaal (deels) waargebeurd is, omdat de 'ik' in dit citaat beweert niet het talent te hebben om leugens te vertellen, en dat is wel nodig wanneer je een verhaal compleet verzint. Opdracht Voor Eric Trivia In 1983 is Brandende liefde verfilmd. De film is geregisseerd door Ate de Jong. Titelverklaring De titel Brandende liefde is te verklaren aan de hand van de passage op bladzijde (hoofdstuk 19): 'Als mademoiselle Bonnema voor haar doen een goeie bui had en ze het verleden mondjesmaat oprakelde, vertelde ze wel eens, terwijl ze haar blik over het balkon liet gaan dat er in het dralende avondlicht troosteloos uitzag, dat in die bakken vroeger de hele zomer uitbundig Lynchnis bloeide. Een vrolijke rand van vurig rood onder het sombere groen van de laurierbomen die in kuipen op het balkon stonden. Maar ondanks dat het een vaste plant was moesten ze ieder jaar opnieuw door de tuinman aangeplant worden. Ze waren na één zo'n bloei in die vochtige halfschemer totaal uitgeput. Als ik vroeg waarom ze ze er nooit meer in gezet had zei ze, dat ze zich al jaren niet op dat balkon gewaagd had. De tijden waren niet meer zo zorgeloos als voor de oorlog en je trok maar de aandacht van allerlei onguurs dat langskwam. En dan viel ze meteen tegen me uit dat ik dat ordinaire Brandende Liefde, waarvan ze me Pagina 5 van 7

6 verdacht het ter plekke zelf verzonnen te hebben, achterwege moest laten. Die bloemetjes heetten Lychnis en daarmee uit. Als ik wat geletterder was zou ik weten dat lynchnis van het Griekse luchnos afkwam wat luchter of kandelaar betekent. En een kandelaber met brandende kaarsen was iets verhevens. Dat was wel iets heel anders dan vlammende brandende liefde.' De ik-persoon en de Van Gogh-baard besluiten, voor haar verjaardag, het balkon van mademoiselle te voorzien van Brandende Liefde. Een maagd met een balkon vol brandende liefde opzadelen vindt de Van Gogh-baard namelijk prachtig. Naast deze letterlijke verwijzing, verwijst de titel ook naar de hevige emoties die Anna bij de ik-persoon oproept. Structuur & perspectief Het verhaal bestaat uit dertig genummerde maar titelloze hoofdstukken. Het verhaal wordt niet chronologisch vertelt, het begint namelijk op het moment dat de ik-persoon de rouwkaart van mademoiselle Bonnema ontvangt. Vervolgens komt er een lange flashback waarin wordt verteld hoe de ik-persoon mademoiselle Bonnema heeft ontmoet en hoe hij uiteindelijk als bewoner in haar huis is beland. Deze flashback eindigt op het moment dat mademoiselle Bonnema het schilderij van een naakte Anna met haar eigen stervende vader ziet. Vervolgens wordt er een tijdsprong van ongeveer tien jaar gemaakt, weer terug naar de tijd waar het verhaal begon. Dan volgt er nog de begrafenis van mademoiselle Bonnema. De vertelde tijd bedraagt ongeveer twaalf jaar. Het verhaal wordt verteld vanuit een ik-perspectief. Decor Het verhaal speelt zich voornamelijk af in het huis van mademoiselle Bonnema. Dit huis staat in Amsterdam, dichtbij het Weesperplein. Het huis kent vier verdiepingen. De onderste verdieping is het souterrain, daar komt de ik-persoon te wonen. Op die verdieping daarboven woont mademoiselle Bonnema zelf. Op de eerste verdieping woont Anna met haar man. De verdieping daarboven woont de vader van mademoiselle Bonnema en de bovenste verdieping wordt niet gebruikt sinds de vorige bewoner daar zelfmoord heeft gepleegd. Het huis heeft een beklemmende sfeer, omdat mademoiselle de dienst uitmaakt. Zij wil bijvoorbeeld niet dat de ik-persoon vrouwelijk bezoek ontvangt, of dat hij na elf uur 's avonds zijn kamer nog verlaat. Het verhaal speelt na de Tweede Wereldoorlog af. Mademoiselle heeft deze oorlog nog meegemaakt en vertelt dat het bestaan sindsdien minder zorgeloos is geworden. (p. 139) Net als de ik-persoon heeft Jan Wolkers ook gestudeerd in Parijs, in Gezien het motto (dat het verhaal (deels) is waargebeurd) kan het verhaal dus in dit tijdskader worden geplaatst. Stijl Aan de schrijfstijl merk je dat het boek enige tijd geleden is geschreven. Sommige formuleringen hoor je tegenwoordig niet echt meer, zoals: Niet dan nadat ze bij de andere leerlingen voldoende informatie over me had ingewonnen. (p.10) Tevens worden bijvoeglijke naamwoorden van landen (zoals bijvoorbeeld 'Griekse') geschreven met een kleine letter, terwijl dit in de huidige spelling met een hoofdletter wordt geschreven. Ondanks deze verschillen komt de tekst zeker niet oubollig over omdat de thematiek (liefde, dood) tijdloos is en de beschrijvingen zeer levendig zijn. Jan Wolkers geeft hele gedetailleerde beschrijvingen zonder dat deze saai worden omdat hij verrassende vergelijkingen maakt en soms woorden kiezen die je niet verwacht. Pagina 6 van 7

7 Slotzin Het licht in de lichtbak brandde ook al weer. Beoordeling Ik vond Brandende liefde een erg fijn boek om te lezen. Doordat het verhaal vanuit een ik-perspectief is geschreven, kun je je als lezer makkelijk inleven in het hoofdpersonage. Bovendien spreken de schrijfstijl en onderwerpkeuze van Jan Wolkers mij persoonlijk erg aan. Thema's als dood en liefde zijn voor iedereen erg herkenbaar. Wolkers beschrijft de dingen op een originele manier, met veel zintuiglijke waarnemingen waardoor het verhaal heel levendig wordt. Recensies "Aan Jan Wolkers is wel eens verweten dat hij de lagere driften liet heersen over de kunst, maar na het verschijnen van de roman Brandende liefde hoeft hij zich van dit verwijt niets meer aan te trekken. In dit boek is eerder het tegenovergestelde het geval." "Wolkers heeft van Brandende Liefde een \"sterk\" verhaal gemaakt en met \"sterk\" bedoel ik een verhaal dat alle sporen vertoont van overdrijving: het beweegt zich op de grens van wat je nog gelooft. " Pagina 7 van 7