Rijksinpassingsplan Afsluitdijk - aanvulling Nota van Antwoord

Transcriptie

1 Rijksinpassingsplan Afsluitdijk - aanvulling 2017 Nota van Antwoord

2

3 Rijksinpassingsplan Afsluitdijk - aanvulling 2017 Nota van Antwoord Nota van Antwoord Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling

4 2 Rijkswaterstaat

5 Inhoud Inleiding 4 1 Zienswijzen Indiener Indiener Gemeente Hollands Kroon Indiener Wetterskip Fryslân Indiener Indiener Stichting Landschapszorg Wieringen IJsselmeervereniging Indiener Indiener Koninklijke BLN-Schuttevaer Provincie Fryslân 22 2 Ambtshalve wijzigingen 24 Bijlage A 26 Nota van Antwoord Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling

6 Inleiding Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling 2017 Rijkswaterstaat bouwt tussen 2018 en 2022 pompen in de Afsluitdijk om sneller overtollig water uit het IJsselmeer te kunnen afvoeren naar zee. Deze pompen gebruiken veel energie. Rijkswaterstaat wil deze energie duurzaam opwekken. Zonnevelden zijn hiervoor het meest geschikt. Om deze ruimtelijk in te passen is het Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling 2017 opgesteld. In dit plan wordt ook het vergroten van de doorvaartbreedte van de keersluis Kornwerderzand mogelijk gemaakt en komt er meer ruimte voor de bouw van pompgebouwen. Ingediende zienswijzen Het ontwerpplan Afsluitdijk aanvulling 2017 heeft vanaf 9 november 2017 gedurende 6 weken ter inzage gelegen. Over het ontwerpplan zijn binnen de gestelde termijn in totaal 13 zienswijzen binnengekomen. Van deze zienswijzen zijn er drie afkomstig van overheden, drie van belangenorganisaties en zeven van particulieren en bedrijven. De zienswijzen zijn in het volgende hoofdstuk van deze nota samengevat en beantwoord. Opbouw Nota van Antwoord In de Nota van Antwoord wordt elke zienswijze afzonderlijk behandeld. Voor zienswijzen met deels overeenkomstige reacties is op een aantal plekken een verwijzing gemaakt, om dubbele beantwoording te voorkomen. In bijlage A is een overzicht opgenomen van de ingebrachte zienswijzen. Een aantal zienswijzen heeft geleid tot een wijziging in het Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling In de beantwoording van de desbetreffende zienswijze is vermeld of en op welke wijze (de toelichting bij) het rijksinpassingsplan is aangepast. Tot slot zijn in hoofdstuk 2 de ambtshalve wijzigingen weergeven die in het rijksinpassingsplan zijn doorgevoerd. 4 Rijkswaterstaat

7 1 Zienswijzen In dit hoofdstuk wordt inhoudelijk ingegaan op de ingekomen zienswijzen. In onderstaande paragrafen is telkens het nummer van de zienswijze opgenomen, een samenvatting en het antwoord van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties tezamen met de minister van Infrastructuur en Waterstaat (hierna: ministers). Dat niet op ieder argument ter ondersteuning van een zienswijze afzonderlijk is ingegaan, betekent niet dat de desbetreffende argumenten niet in de overwegingen zijn betrokken. In Bijlage A is een overzicht gegeven welke zienswijze in welke paragraaf is beantwoord. 1.1 Indiener 1 Registratienummer zienswijze 1 Samenvatting zienswijze Indiener stelt dat het wegverkeer hinder zal ondervinden van een drijvende zonnepaneelvlakte in het IJsselmeer. Ook hindert een dergelijke vlakte het activeren van het digitale (luchtvaart) communicatieverkeer. Verder is nooit onderzocht of het bedekken van Nederland met zonnepanelen zonnestormen en microbursts veroorzaakt. Als er dan toch zonnepanelen moeten komen, plaats ze dan op het talud van de Afsluitdijk aan de kant van het IJsselmeer, zodat ook vrachtverkeer geen last heeft van de schittering. Een alternatief zijn overdekte windturbineparken op het Friese en Hollandse vasteland. Hiervoor verwijst indiener naar zijn inbreng in Fryske Fiersichten, waarover hij van de provincie Friesland overigens nooit officieel een reactie ontving, en naar zijn eerdere inbreng op het MER voor het project Extra Spuisluizen Afsluitdijk. De stukken van het ontwerpplan lagen op grote afstand van Makkum ter inzage om zo veel mogelijk criticasters buiten de deur te houden. Bovendien is de inbreng toch niet bindend en kunnen, in de woorden van indiener, democratisch denkenden naar de pomp (op de Afsluitdijk?) lopen. Nota van Antwoord Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling

8 Reactie Ministers Het is niet de bedoeling dat drijvende zonnepanelen hinder veroorzaken voor het wegverkeer. Om die reden stelt paragraaf 8.2 (algemene eisen en voorwaarden) van de toelichting dat met een anti-glare coating of door de opstelling van de panelen elke gevaarlijke hinder moeten worden uitgesloten. Dat geldt voor alle op te stellen panelen en dus ook voor een drijvende opstelling. Overigens is de oppervlakte van een zonneveld op water in het rijksinpassingsplan van maximaal 30 ha teruggebracht tot een omvang van maximaal 1 ha (zie de reactie op zienswijze onder 1.9). Met deze beperkte oppervlakte kunnen ook praktijkervaringen met de inpassing worden opgedaan, waaronder de effectiviteit van een anti-glare coating. Zonnepanelen vormen een geaccepteerde wijze van duurzame energievoorziening. Er is geen enkele aanwijzing dat de door indiener gestelde effecten zich voordoen. Het talud aan de zuidzijde van de Afsluitdijk biedt, tussen de geleiderail van de A7 en de waterlijn met het IJsselmeer weinig ruimte voor het plaatsen van panelen. Zoals in paragraaf 7.2 onder Dijklichaam analyse kort staat vermeld is deze zone bovendien gevoelig voor kruiend ijs. Het talud laat ten hoogste ruimte voor een lang en smal lint van naast elkaar liggende panelen. Een dergelijke langgerekte opstelling kent relatief veel energieverlies en is daarmee weinig effectief. Om deze combinatie van redenen is deze locatie afgevallen. De zienswijze suggereert als alternatief overdekte windturbineparken. Paragraaf 5.2 van de toelichting op het rijksinpassingsplan onderbouwt waarom windenergie niet is meegenomen. De verwijzing naar de zienswijze op het MER over extra spuicapaciteit Afsluitdijk van 30 juni 2005 laat overigens zien dat indiener toen al heeft gesignaleerd dat energievoorziening een belangrijk aspect is bij de waterafvoer. Indiener vraagt zich tot slot af of het bevoegd gezag de inbreng van belanghebbenden wel serieus neemt. Dat is zeker het geval. Bij het opstellen van het ontwerp is veelvuldig contact geweest met kritische belanghebbenden. Het plan is op grond van de contacten ingrijpend aangepast. Hoofdstuk 6 van de toelichting geeft een overzicht van de bijeenkomsten. Die vonden zo dicht mogelijk bij de woonplaats van de belanghebbenden plaats aan de Friese zijde in onder meer het Routierrestaurant te Zurich en het informatiecentrum De Nieuwe Afsluitdijk, Kornwerderzand. De stukken lagen op drie plekken fysiek ter inzage en waren digitaal beschikbaar. Daarmee is een ieder in de gelegenheid gesteld kennis te nemen van het ontwerp. Bovendien was een telefoonnummer beschikbaar voor mondeling contact. Hiermee zijn belanghebbenden volop in de gelegenheid gesteld om hun inbreng te leveren. De inbreng wordt zeer gewaardeerd en serieus genomen bij de besluitvorming. Conclusie Deze zienswijze leidt niet tot een wijziging in het Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling Indiener 2 Registratienummer zienswijze 2 Samenvatting zienswijze Indiener is een voorstander van duurzame opwekking van energie, waaronder zonne-energie. Tegelijkertijd benadrukt hij het belang van een zorgvuldige inpassing in natuur en landschap. Daar is veel te weinig rekening mee gehouden in het plan. Indiener is tegen het kappen van bomen en het plaatsen van zonnepanelen bij de afritten van de A7 te Den Oever omdat: De geselecteerde locatie naast een recent ingericht recreatiegebied ligt. Bomen en struiken CO 2 wegvangen, dat anders in het water komt en de algengroei verergert. Bomen een rustplaats zijn voor vogels en ook vleermuizen aanwezig zijn. Het nergens op slaat dat het college van de gemeente Hollands Kroon vrij uitzicht wil vanaf de A7. Er al genoeg landschapsvervuiling en bomenkap is door het windpark in het Robbenoordbos en omgeving. 6 Rijkswaterstaat

9 Indiener wijst, toegelicht met negen bijlagen, op mogelijkheden voor energiewinning met water: van drijvende zonnepanelen, waar Rijkswaterstaat al mee bezig is op de Maasvlakte, tot tal van andere manieren om water te gebruiken als energiebron. Waarom deze niet in een waterrijk gebied als de Afsluitdijk toepassen? Indiener stelt tot slot dat alle lusten naar de Friese kant van de Afsluitdijk gaan en de lasten bij de Noord-Hollandse kant terecht komen. Reactie Ministers De zienswijze stelt de afweging aan de orde tussen voordelen van duurzame energieopwekking en de negatieve effecten daarvan op natuur en landschap. In het ontwerp zijn de mogelijkheden voor het plaatsen van zonnevelden afgewogen tegen de gevolgen voor onder meer natuur en landschap. Bij het opstellen van het ontwerpplan zijn de volgende overwegingen gebruikt bij de keuze om al dan niet zonnevelden op de locatie van de bosschages bij Den Oever mogelijk te maken. Bos heeft waarde voor natuur en landschap en wordt over het algemeen hoog gewaardeerd door bewoners en bezoekers. Die algemene waarden pleiten voor het in stand houden van alle bosschages, ook die in de verkeersknoop van Den Oever. Bij het opstellen van het ontwerpplan zijn tevens argumenten naar voren gebracht om de bosschages in verkeersknoop van Den Oever wel op te nemen in het zoekgebied voor zonnevelden ten behoeve van een energieneutrale Afsluitdijk: Zonnevelden leveren per hectare ongeveer 1 GWh aan elektriciteit. Als die elektriciteit als zogenoemde grijze stroom was opgewekt, dan zou daarmee ongeveer 450 ton CO 2 zijn uitgestoten. De bomen die kunnen worden gekapt leggen per hectare maximaal 10 ton CO 2 uit de lucht vast. Vanuit het oogpunt van de CO 2-balans zijn zonnevelden in het voordeel boven bos. Ook is bij de keuze in het ontwerp meegewogen dat de bosjes bij de verkeersknoop Den Oever, waarop de zienswijze zich richt, een beperkte waarde voor de natuur hebben, zoals in de toelichting op het plan uiteen is gezet. Door de bomen langs de historische zeedijk van Wieringen te behouden zijn de zonnevelden niet zichtbaar vanaf de Stontelerweg, waar ook het recreatiegebied aan de Zuiderhaven ligt. Op basis van een uitgevoerde analyse van het bureau Movares blijkt dat de bosjes geen merkbaar effect hebben voor de luchtkwaliteit of de geluidsituatie in de buurt. In de directe omgeving van de verkeersknoop zijn geen woningen aanwezig, waar de invloed van de bosjes merkbaar kan zijn. De regionale overheden, waaronder de gemeente Hollands Kroon, en het Rijk hebben in 2015 een Masterplan Beeldkwaliteit Afsluitdijk vastgesteld, met het streefbeeld het zicht vanaf de A7 op het begin van de Afsluitdijk te herstellen. Bij de verbreding van de A7 en de groei van het bos in de oksels van de verkeersknoop met de N99 is dit uitzicht in de loop van de tijd verloren gegaan. De kap van de bomen brengt het uitzicht, vanaf de A7 weer deels terug. Het resultaat van de aanbesteding, die inmiddels is afgerond, laat zien dat een energieneutrale Afsluitdijk kan worden gerealiseerd zonder gebruik te maken van de gronden in de verkeersknoop van Den Oever, waar nu bosschages aanwezig zijn. Het blijkt derhalve mogelijk om de Afsluitdijk energieneutraal te maken én in belangrijke mate aan de bezwaren uit de zienswijze tegemoet te komen. Dit nieuwe inzicht heeft geleid tot een aanpassing van het plangebied bij Den Oever, waardoor de betreffende bosschages buiten de plangrens vallen. Indiener verwijst naar talrijke manieren om energie uit water te winnen. Bij het opstellen van het plan is breed gekeken naar de beschikbare en -ook in economische zin- toepasbare mogelijkheden voor duurzame energiewinning. Daarbij is de conclusie dat voor de Afsluitdijk alleen zonnevelden op korte termijn geschikt zijn voor grootschalige opwekking. Zonnevelden vragen om een ruimtelijke reservering in een ruimtelijk plan, zoals een rijksinpassingsplan. Paragraaf 5.2 van de plantoelichting gaat hier uitvoeriger op in. Het ontwerpplan bevat ruimtelijke mogelijkheden die zijn verdeeld over de hele Afsluitdijk en beide koppen, zowel aan de Noord-Hollandse als de Friese zijde. Naast de solar road over de hele lengte van de dijk (beide provincies) gaat het gemeten in oppervlakte om circa 11 ha op land aan de zijde van Noord-Holland en om Nota van Antwoord Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling

10 19 ha op land (5,5 ha bij Breezanddijk en 13,5 ha in knooppunt Zurich) en 30 ha op water aan Friese zijde. Deze cijfers geven geen grond voor de stelling dat de lasten aan de Noord-Hollandse zijde worden gelegd en de lusten aan de Friese zijde toevallen. Ook na de aanpassing, die met het vastgestelde plan is doorgevoerd, valt de nadruk op de Friese zijde met 13,5 ha in de verkeersknoop Zurich en 6,5 ha bij Breezanddijk (waarvan 1 ha op water). Van de totale oppervlakte van 25 ha ligt 5 ha in de provincie Noord-Holland (sluisterrein, verkeersknoop en grasland Den Oever). Conclusie Deze zienswijze geeft mede aanleiding tot wijziging van het Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling Het plan wordt zo aangepast dat bosschages in de verkeersknoop Den Oever buiten het plangebied vallen. 1.3 Gemeente Hollands Kroon Registratienummer zienswijze 3 Samenvatting zienswijze Indiener kan zich goed vinden in het streven om de Afsluitdijk energieneutraal te maken en in de vertaling daarvan in het ontwerpplan. De beoogde locaties voor de zonnepanelen passen binnen de Omgevingsvisie van Hollands Kroon, het plan past in de gemeentelijke ruimtelijke kaders en er zijn verder geen gemeentelijke belangen in het geding. Indiener wijst naar de toelichting bij het rijksinpassingsplan waarin is gemotiveerd dat het kappen van bomen niet ten koste gaat van de ruimtelijke kwaliteit en geen significante invloed heeft op de geluidhinder en de luchtkwaliteit. Indiener constateert dat het plan gaat over gronden in eigendom van het rijk en dat voor het kappen van bomen het college van gedeputeerde staten bevoegd gezag is. Indiener stelt dat er maatschappelijke onrust is ontstaan over de plaatsen van zonnepanelen bij het verkeersknooppunt A7/N99 en de daarvoor vereiste bomenkap. In dit verband vraagt indiener extra aandacht te besteden aan het maatschappelijke draagvlak en aan het zorgvuldig en kenbaar afwegen van alle betrokken belangen bij de behandeling van de ingediende zienswijzen. Reactie Ministers De steun van de gemeente Hollands Kroon voor het streven naar een energieneutrale Afsluitdijk wordt bijzonder op prijs gesteld. Dank ook voor de bevestiging dat de gemaakte keuzes passen binnen de gemeentelijke kaders en voor het expliciet benoemen van belangrijke onderdelen van de onderbouwing. De benodigde omgevingsvergunningen voor de kap van bomen en het oprichten van de opstellingen voor het opwekken van zonne-energie worden aangevraagd bij het college van de betrokken gemeente, in dit geval het college van de gemeente Hollands Kroon. Op deze vergunningen is het 'Besluit tot toepassing van de rijkscoördinatieregeling ten behoeve van het project Afsluitdijk' niet van toepassing. Zie in dit verband ook p. 73 van de toelichting bij het Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling De mogelijkheid in het ontwerpplan voor zonnevelden in de verkeersknoop A7/N99, en de daarvoor benodigde kap van de aanwezige bosschages, is in een vijftal zienswijzen aan de orde gesteld. Het resultaat van de aanbesteding, die inmiddels is afgerond, laat zien dat een energieneutrale Afsluitdijk kan worden gerealiseerd zonder gebruik te maken van de gronden in de verkeersknoop van Den Oever, waar nu bosschages aanwezig zijn. Het blijkt derhalve mogelijk om de Afsluitdijk energieneutraal te maken én in belangrijke mate aan de bezwaren uit de vijf zienswijzen tegemoet te komen. Dit nieuwe inzicht heeft geleid tot een aanpassing van het plangebied bij Den Oever, waardoor de betreffende bosschages buiten de plangrens vallen. 8 Rijkswaterstaat

11 Tot slot wordt opgemerkt dat bij elke zienswijze de gemaakte afwegingen zijn opgenomen in deze Nota van Antwoord. Deze nota wordt toegestuurd aan alle zienswijzenindieners en daarnaast online gepubliceerd. Ook over de uitvoering van de plannen gaat Rijkswaterstaat samen met de uitvoerende aannemer in gesprek met de omgeving. Hiertoe neemt Rijkswaterstaat het initiatief. Conclusie Deze zienswijze leidt niet direct tot een wijziging in het Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling Wel geven de zienswijzen, die zich uitspreken tegen het kappen van bomen, mede aanleiding tot wijziging van het plan. Hiervoor wordt verwezen naar de reactie op de betreffende zienswijzen. 1.4 Indiener 4 Registratienummer zienswijze 4 Samenvatting zienswijze Indiener vindt zonnepanelen niet zinvol omdat daarmee energie wordt opgewekt op momenten dat die niet nodig is voor de waterafvoer. Als de pompen in de herfst en winter energie vragen wekken de panelen nagenoeg geen stroom op. Het is zonde een perceel landbouwgrond, dat wordt gebruikt voor voedselproductie, op te offeren voor elektriciteitsopwekking. Het klimaatakkoord van Parijs staat dit eigenlijk ook niet toe. Er wordt al heel veel agrarische grond omgezet naar industrie, woningbouw en natuur, dus opnieuw zonde om deze grond om te zetten. Het perceel is blijvend grasland (meer dan 5 jaar gras), de oppervlakte blijvend grasland in Nederland wordt al jaren gemonitord. Als het aandeel onder een bepaalde grens komt, dan mogen deze percelen niet meer omgezet worden. Er zijn nog genoeg daken van bedrijven en bewoners op Wieringen die vol gelegd kunnen worden met zonnepanelen. Wieringen is door de aanleg van de Afsluitdijk geen eiland meer en de bewoners kunnen op deze manier samen zorgen voor energiebesparing in dit project. Het plan heeft grote invloed voor het bedrijf van indiener. De ruwvoerproductie komt in de knel, de mestboekhouding komt niet meer uit en ook de grondgebondenheid en tevens derogatie van het bedrijf lopen gevaar. Naast de agrarische belangen vindt indiener het ook zonde dat bomenkap nodig is. Dat gaat er niet goed uitzien: bomen weg en daarvoor in de plaats komt een hek van 2 meter hoog om het veld met zonnepanelen. Het is raar dat Rijkswaterstaat zijn eigen plannen goed mag keuren. Indiener verzoekt om de voor- en nadelen van de plannen nogmaals goed te overwegen en om te besluiten de zonnepanelen niet op het betreffende perceel te plaatsen. Reactie Ministers De veronderstelling in de zienswijze is juist: de zonnevelden voorzien de pompen niet één op één en rechtstreeks van duurzame energie. De levering verloopt via het elektriciteitsnet omdat het moment van opwekking bij geen enkele duurzame bron geheel gelijk zal vallen met de sterk wisselende energiebehoefte van de pompen. Duurzame opwekking is echter nog steeds zinvol, omdat wordt voorkomen dat grijze stroom met een hoge CO 2 uitstoot wordt gebruikt. Het is ook juist dat de plek van de opwekking, vanwege de levering aan het net, strikt genomen niet dicht bij de pompen behoeft te liggen. Als echter elk project verwijst naar duurzame opwekking elders, dan ontstaat een afschuif-carrousel. In de ruimtelijke ordening wordt dit NIMBY genoemd, wat staat voor not in my backyard. De gedachte dat publieke voorzieningen niet in de eigen maar in andermans omgeving moeten worden gerealiseerd leidt tot de uitkomst dat ze nergens mogelijk zijn. In die gedachte wordt niet meegegaan. Nota van Antwoord Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling

12 De directe projectomgeving is onderzocht op mogelijkheden. Het plan laat zien dat inpassing in de directe projectomgeving kan plaatsvinden zonder andere belangen onevenredig te treffen. De consequentie van het plan is dat grond met een groenbestemming wordt ingezet voor energieopwekking. Dit past bij het Verdrag van Parijs, dat is bedoeld om het vrijkomen van broeikasgassen te beperken. Het plan draagt daar aan bij. De benutting van de rijksgronden aan de Stontelerweg heeft mogelijk gevolgen voor de bedrijfsvoering van indiener. Dit belang is betrokken bij de afweging om deze locatie, waarvan de grond eigendom is van het Rijk, voor de plaatsing van zonnevelden in aanmerking te laten komen. Rijkswaterstaat is in overleg getreden met indiener om bij te dragen aan een oplossing. Het is aan de eigenaren en gebruikers van de huizen en bedrijfsgebouwen op Wieringen om zonnepanelen op hun daken aan te brengen. Dat kan helpen om de CO 2-uitstoot van het energieverbruik op Wieringen terug te brengen. Rijkswaterstaat heeft echter geen beschikking over die daken en kan deze mogelijkheid niet benutten voor een energieneutrale Afsluitdijk. Wat betreft de bomenkap en de landschappelijke gevolgen wordt hier verwezen naar de reactie op de zienswijze van de Stichting Landschapszorg Wieringen. De conclusie is dat de grens van het plangebied in het vastgestelde plan is aangepast. De betreffende bosschages vallen daardoor buiten de plangrens. Bovendien is ook de meest westelijke langgerekte locatie op het wegtalud van de A7, waarop indiener direct zicht heeft vanaf zijn woning en bedrijf, niet meer in het vastgestelde plan opgenomen. Deze locatie blijkt niet nodig voor het bereiken van een energieneutrale Afsluitdijk en komt landschappelijk geïsoleerd te liggen door de verdere aanpassingen in het plangebied. Tot slot stelt indiener aan de orde dat Rijkswaterstaat de eigen plannen goedkeurt en vraagt indiener om het gebruik van zijn landbouwperceel te heroverwegen. Het rijksinpassingsplan is voorbereid door Rijkswaterstaat en wordt vastgesteld door de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de minister van Infrastructuur en Waterstaat. Door vooraf overleg te voeren met belanghebbenden en met de betrokken regionale en lokale overheden en door de procedure met zienswijzen zorgt de rijksoverheid voor een navolgbare afweging van belangen. Het Parlement controleert het bestuurlijk handelen van de ministers en belanghebbenden kunnen het besluit (het vastgestelde rijksinpassingsplan) laten toetsen door beroep in te stellen bij de onafhankelijke bestuursrechter, de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. Dit systeem waarborgt een zorgvuldige besluitvorming. Conclusie Deze zienswijze geeft mede aanleiding tot wijziging van het Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling Het plan wordt zo aangepast dat de bosschages in de verkeersknoop Den Oever en het westelijk gelegen wegtalud van de A7 buiten het plangebied vallen. 1.5 Wetterskip Fryslân Registratienummer zienswijze 5 Samenvatting zienswijze Indiener geeft aan tevreden te zijn met de beantwoording van zijn reactie op het voorontwerpplan, zoals opgenomen in de plantoelichting. De reactie betrof het eventueel stellen van nadere eisen aan zonnepanelen binnen de invloedzones van de primaire waterkering. In de beantwoording wordt toegezegd dat Rijkswaterstaat contact zal zoeken met het waterschap voor de delen van het plangebied binnen de zoneringen van Wetterskip Fryslân. Indiener merkt tot slot op vanuit een positief standpunt te willen overleggen om invulling te geven aan duurzame energieopwekking op en rond de Afsluitdijk. 10 Rijkswaterstaat

13 Reactie Ministers Dank voor de positieve houding ten aanzien van de duurzame energieopwekking op en rond de Afsluitdijk. Bij benutting van gebied binnen de zoneringen van het waterschap zal Rijkswaterstaat contact opnemen met het Wetterskip Fryslân over de invulling. Conclusie Deze zienswijze leidt niet tot een wijziging in het Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling Indiener 6 Registratienummer zienswijze 6 Samenvatting zienswijze Indieners vinden dat het plan niet goed omgaat met de groenvoorziening / bebossing en beplanting in het zoekgebied Den Oever: Het aanwezige groen wordt voor een belangrijk deel opgeofferd aan zonnepanelen. Het gebied grenst aan de N2000-gebieden Waddenzee en IJsselmeer en de Zuiderhaven is een belangrijk vogelopvanggebied. Van belang is dat voldoende groen aanwezig is om geluidhinder te beperken en fijnstof en verontreiniging van het wegverkeer op te vangen. Indieners verzoeken -net als bij Breezanddijk- een locatie van maximaal 30 ha voor zonnepanelen op water toe te passen bij Den Oever aan de zuidoostzijde van de Afsluitdijk (in de hoek naast de Robbenplaat). Dit zoekgebied geeft de mogelijkheid het verkleinen van de bebossing en beplanting in het zoekgebied Den Oever te laten vervallen. Ook blijft de verbinding met de generatoren / pompen kort, wat geld oplevert. Indieners stellen dat het plan ten aanzien van de financiën geen duidelijkheid geeft. Reactie Ministers De keuze om met zonnevelden op een duurzame wijze te voorzien in de elektriciteitsvoorziening van de nieuwe pompen bij Den Oever vraagt ruimte. Bij de inpassing van de panelen heeft Rijkswaterstaat gezocht naar een gebied dat geschikt is voor de energieopwekking en waar zo min mogelijk andere functies en belangen in het gedrang komen. Het omgrensde gebied bij Den Oever ligt dicht bij een aansluiting op het elektriciteitsnet. Dat is gunstig voor een rendabele opwekking. Ook is het gebied eigendom van het Rijk, waardoor geen inbreuk op private eigendommen -met daarop gevestigde belangen- nodig is. Het gaat verder grotendeels om gebied met een bestemming voor verkeer of waterstaatsdoeleinden. Het is efficiënt om daar energiewinning aan toe te voegen omdat de hoofdfunctie daarbij niet in het gedrang komt. In het ontwerp zijn de mogelijkheden voor het plaatsen van zonnevelden afgewogen tegen de gevolgen, zoals voor de bosschages in het aangewezen gebied. Bij het opstellen van het ontwerpplan zijn de volgende overwegingen gebruikt bij de keuze om al dan niet zonnevelden op de bosschages bij Den Oever mogelijk te maken. Bos heeft waarde voor natuur en landschap en wordt over het algemeen hoog gewaardeerd door bewoners en bezoekers. Die algemene waarden pleiten voor het in stand houden van alle bosschages, ook die in de verkeersknoop van Den Oever. Bij het opstellen van het ontwerpplan zijn tevens argumenten naar voren gebracht om de bosschages in verkeersknoop van Den Oever wel op te nemen in het zoekgebied naar zonnevelden voor een energieneutrale Afsluitdijk: Nota van Antwoord Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling

14 Zonnevelden leveren per hectare ongeveer 1 GWh aan elektriciteit. Als die elektriciteit als zogenoemde grijze stroom was opgewekt, dan zou daarmee ongeveer 450 ton CO 2 zijn uitgestoten. De bomen die kunnen worden gekapt leggen per hectare maximaal 10 ton CO 2 uit de lucht vast. Vanuit het oogpunt van de CO 2-balans zijn zonnevelden in het voordeel boven bos. Ook is bij de keuze in het ontwerp meegewogen dat de bosjes bij de verkeersknoop Den Oever, waarop de zienswijze zich richt, een beperkte waarde voor de natuur hebben, zoals in de toelichting op het plan uiteen is gezet. Door de bomen langs de historische zeedijk van Wieringen te behouden zijn de zonnevelden niet zichtbaar vanaf de Stontelerweg, waar ook het recreatiegebied aan de Zuiderhaven ligt. Op basis van een uitgevoerde analyse van het bureau Movares blijkt dat de bosjes geen merkbaar effect hebben voor de luchtkwaliteit of de geluidsituatie in de buurt. In de directe omgeving van de verkeersknoop zijn geen woningen aanwezig, waar de invloed van de bosjes merkbaar kan zijn. De regionale overheden, waaronder de gemeente Hollands Kroon, en het Rijk hebben in 2015 een Masterplan Beeldkwaliteit Afsluitdijk vastgesteld, met het streefbeeld het zicht vanaf de A7 op het begin van de Afsluitdijk te herstellen. Bij de verbreding van de A7 en de groei van het bos in de oksels van de verkeersknoop met de N99 is dit uitzicht in de loop van de tijd verloren gegaan. De kap van de bomen brengt het uitzicht, vanaf de A7 weer deels terug. Het resultaat van de aanbesteding, die inmiddels is afgerond, laat zien dat een energieneutrale Afsluitdijk kan worden gerealiseerd zonder gebruik te maken van de gronden in de verkeersknoop van Den Oever, waar nu bosschages aanwezig zijn. Het blijkt derhalve mogelijk om de Afsluitdijk energieneutraal te maken én in belangrijke mate aan de bezwaren uit de zienswijze tegemoet te komen. Dit nieuwe inzicht heeft geleid tot een aanpassing van het plangebied bij Den Oever, waardoor de betreffende bosschages buiten de plangrens vallen. Indieners verzoeken -net als bij Breezanddijk- een locatie van maximaal 30 ha voor zonnepanelen op water toe te passen bij Den Oever. Voordeel van deze locatie is de korte afstand tot de pomp en de aansluiting op het elektriciteitsnet. Een andere zienswijze verzet zich met landschappelijke en ecologische argumenten juist tegen de aanleg van zonnevelden in het IJsselmeer. De argumenten in deze zienswijze vormen aanleiding om thans terughoudend met deze velden om te gaan. De locatie bij Breezanddijk is in het vastgestelde plan teruggebracht tot een omvang van maximaal een hectare (zie ook de reactie op zienswijze 1.9). Deze proeftuin komt te liggen bij Breezanddijk, dat in het Masterplan Beeldkwaliteit Afsluitdijk (2015) is aangemerkt als een eiland van duurzaamheid. Om die reden past een pilot met duurzame energiewinning op water juist op die locatie, waarmee ook landschappelijke versnippering wordt voorkomen. De zienswijze vraagt om inzicht in de financiering van het plan. De toelichting bij het rijksinpassingsplan geeft in hoofdstuk 11 inzicht in wat heet de uitvoerbaarheid van het plan. De uitvoering van een energieneutrale Afsluitdijk is onderdeel van de uitvoering van het project Afsluitdijk. De benutting van de overige locaties past in het rijksbrede beleid om op gronden in beheer van de Rijksoverheid hernieuwbare energie op te wekken. De realisatie zal in dat kader plaatsvinden. Conclusie Deze zienswijze geeft mede aanleiding tot wijziging van het Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling Het plan wordt zo aangepast dat bosschages in de verkeersknoop Den Oever buiten het plangebied vallen. 1.7 Indiener 7 Registratienummer zienswijze 7 Samenvatting zienswijze Indieners spreken hun dank uit voor de manier waarop rekening is gehouden met de bewoners van de Sluismeester A. de Visserstraat en voor de manier waarop zij zijn betrokken bij de totstandkoming van het plan. Indieners zijn er blij mee dat uitgebreid rekening met hen is gehouden bij de inpassing in hun omgeving. 12 Rijkswaterstaat

15 Indieners vragen om de toepassing van groene zonnepanelen, met name op de oranje en rood gearceerde gebieden in afbeelding 3 op pagina 38 van het ontwerpplan. Vooral voor het zicht op het talud vanuit de westelijke richting (rijdend over de N99 richting Den Oever) is dit van wezenlijk belang. De groene kleur kan er voor zorgen dat de zonnevelden een minder prominente plaats in het landschap opeisen en geen afbreuk doen aan het groene karakter van Wieringen. Indieners wijzen op een storende fout op pagina 37 in afbeelding 2. De streep naar het recreatief bosje verwijst naar de bebossing op de mandeligheid. Dat is een gezamenlijk besloten privégebied van de bewoners van Sluismeester A. de Visserstraat en geen openbaar terrein en/of rijksgrond. De aanwijsstreep zou meer naar het westen, naar de bomen aan de andere kant van de fietstunnel moeten wijzen. Immers het recreatief bosje loopt van de fietstunnel naar de kruising met de N99, achter het recreatieve strand en de camperplaatsen langs. Reactie Ministers Het is verheugend dat de indieners hun tevredenheid uitspreken met de manier waarop het overleg met hen is gevoerd en met de wijze waarop het plan rekening houdt met de belangen van de bewoners van de Sluismeester A. de Visserstraat. Rijkswaterstaat waardeert de constructieve opstelling van indieners. De suggestie van indieners om de toepassing van panelen met een groene kleur voor te schrijven past niet in het streven om de marktpartijen zo veel mogelijk vrijheid te bieden bij de keuze van efficiënt werkende panelen. De gebruikelijke donkere kleuren hebben minder invloed op de landschappelijke verschijning dan de oriëntatie, de opstelling, de hoogte en de afscherming met hekken. Het plan bevat eisen voor die landschappelijke inpassing. Ook zullen de panelen een anti-glare coating hebben, waardoor de weerkaatsing van licht wordt beperkt. De aanwijsstreep met de tekst recreatief bosje wordt aangepast. Conclusie Deze zienswijze leidt tot een wijziging in het Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling In afbeelding 2 met de ruimtelijke randvoorwaarden voor knooppunt Den Oever wordt de aanduiding met recreatief bosje aangepast. 1.8 Stichting Landschapszorg Wieringen Registratienummer zienswijze 8 Samenvatting zienswijze Indiener vindt dat er geen sprake moet zijn van bomenkap en spreekt zich uit tegen een overvloed aan zonnepanelen bij de groene entree van Wieringen (Den Oever). Indiener onderbouwt deze zienswijze met de volgende overwegingen. De nieuwe pompen op de Afsluitdijk halen hun stroom vanuit het gangbare elektriciteitnetwerk en de door de zonnepanelen opgewekte energie wordt aan datzelfde netwerk geleverd. De plaatsing van de zonnepanelen in de onmiddellijke omgeving van de dijk is als uitgangspunt zeker te waarderen, maar is geen noodzakelijke eis en berust ook niet op bestaande wetgeving. De wens van Rijkswaterstaat om de energieopwekking voor de pompen symbolisch aan de Afsluitdijk te koppelen leidt tot een teveel aan negatieve factoren. Ook de dwingende eis van plaatsing op eigen grond leidt er toe dat er geen werkelijke alternatieven worden gezocht. Voor de plaatsing van zonnepanelen is het oog gevallen op de taluds langs de op- en afritten, in de brede middenberm tussen beide rijbanen van de A7 en op het weiland aan de Stontelerdijk (totaal 11 ha). Daar staan nu bomen en een deel is weiland. Hoewel door indiener zelf getypeerd als ogenschijnlijk pretentieloos bosgebied vormt het wel een wezenlijk onderdeel van het landschap op die plek: afscheiding van de Hofmanshaven/Zuiderhaven waardoor dit gebied o.a. een prettige uitloop voor wandelaars vormt. Nota van Antwoord Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling

16 Indiener is niet tegen het plaatsen van zonnepanelen, maar wel op deze plaats. De panelen zullen de entree van Den Oever sterk technologisch en doods maken. Rond deze locatie zijn bovendien al tamelijk veel bomen verdwenen. Indiener kan de gemeente Hollands Kroon niet goed volgen, die medewerking wil verlenen aan de houtkap, in de verwachting dat een vrij zicht vanaf de A7 op Zuiderstrand en Afsluitdijk hordes toeristen zal lokken en de lokale economie zal versterken. Indiener wijst er op dat het plan onvoldoende belicht dat de panelen op 2 meter hoge stellingen komen die in zuidelijke richting worden gepositioneerd en die in de afbeeldingen ten onrechte worden afgedaan als platliggende panelen. Rond de velden komen kooiconstructies met hekken van tenminste 2 meter hoog. Dat draagt bij aan het ontstaan van een technologische en doodse ingang van Den Oever. Indiener vraagt zich af in wat voor wereld wij leven, waarin Rijkswaterstaat bomen wil kappen om CO 2-neutraal energie op te wekken. De bomen zorgen voor demping van geluid van verkeerspassages op de A7. Indiener weerspreekt de bewering van Rijkswaterstaat dat naar de effecten van het kappen op deze locatie voldoende onderzoek is uitgevoerd. Het opgestelde rapport van Movares stelt immers dat geen rekening met de aan- of afwezigheid van bomen wordt gehouden. Conclusies zijn gebaseerd op landelijke standaard rekenmodellen en niet op daadwerkelijke metingen. Indiener eist onderzoek naar de daadwerkelijke geluidbelasting en geven specificaties voor dat onderzoek. Ook verwijst ze naar een onderzoeksrapport van de Universiteit van Koblenz (Groen en Welzijn, 2016) en naar haar eigen ervaringen met geluid met en zonder blad aan de bomen en bij verschillende windrichtingen. De bomen worden gekapt in gebieden waar de geluidbelasting nu al (ruim) onvoldoende is. Door de voorgenomen kap zal de geluidbelasting verder toenemen. De bomen vangen fijnstof af. De gepresenteerde onderzoekgegevens van Movares laten zien dat de belasting niet de maximale norm haalt, maar dat is volgens indiener ook niet de bedoeling van het wonen in de Kop van Noord-Holland. Bomen dragen bij aan een goede waterhuishouding en houden water vast, hetgeen bijvoorbeeld het verdrogen van dijklichamen voorkomt. Bomen vormen ook een biotoop voor enorm veel organismen, die juist voor de trek van vogels en vleermuizen een wezenlijke rol vervullen. Bomen houden door de opname van koolmonoxide de aarde koeler en remmen de klimaatverandering af. In verschillende besprekingen wordt teruggegrepen op het Beeldkwaliteitsplan Wieringen. Dit plan is in een haastig proces bij de overgang van Wieringen naar de fusiegemeente Hollands Kroon tot stand gekomen. Het plan is nooit democratisch getoetst. In die zin kan het niet als uitgangspunt worden genomen, dat gedragen wordt door de Wieringer bevolking. Uit de score van 887 reacties op de internetpetitie blijkt dat draagvlak ontbreekt voor het kappen van bomen. De inwoners van Wieringen hebben de afgelopen jaren al veel voor de kiezen gekregen. Gewezen wordt op de afgeblazen plannen voor het Wieringerrandmeer, en de dijkverhoging Den Oever. De dijkverhoging leidt tot een duidelijk ander aanzicht van Den Oever. En nu ook nog de voorgenomen bomenkap ter hoogte van de op- en afritten van Den Oever. Dat kan werkelijk niet. De uitvoering zorgt voor kaalslag, zonder begrip voor de historisch gegroeide waarden van het gebied(je). Er zijn nog verschillende onderwerpen waarover binnen de planvorming onvoldoende informatie is verstrekt. Indiener noemt de volgende onderwerpen: 1) De aannemers kunnen straks kiezen uit de verschillende zoekgebieden. Ineens zijn het dan deze externe partijen die de beslissing kunnen nemen. 2) Het ontbreekt aan concrete gedachten over de herplantverplichting. Moet dat ook op eigen grond? 3) De technische beschrijvingen over de hoogteplaatsing van de zonnepanelen en van de hekken (kooiconstructies) ter bescherming van de panelen ontbreken. 14 Rijkswaterstaat

17 4) Er lijken plannen te bestaan tot verdere verlichting van de Afsluitdijk in het kader van de Icoonvisie. Indiener is tegen deze verlichtingsgedachte, gezien de wens tot behoud van duisternis in de noordelijke provincies. Het is ook geen zinvolle gedachte, omdat extra verlichting leidt tot extra noodzaak van elektriciteitsopwekking. Rijkswaterstaat heeft niet geleerd om te gaan met belangrijke bepalende factoren in de directe omgeving van haar werkterrein. Indiener noemt in dit verband het ontbreken van overleg en samenwerking met de projecten Dijkversterking Den Oever, het Windpark Wieringermeer, Windpark Fryslân. De kans om tot samenhangende planvorming te komen is gemist. Met twee tot vier windmolens extra hadden de problemen kunnen worden voorkomen. Ook is zonde nu over te gaan tot kap van een gezonde volwassen houtopstand en over een paar jaar te constateren dat er goede alternatieven (blue energy?) beschikbaar zijn gekomen. Indiener houdt zich nadrukkelijk het recht voor om de beschreven bezwaren in een later stadium uit te breiden, nader toe te lichten en/of aan te vullen. Reactie Ministers De zienswijze en ook de gevoerde gesprekken met indiener geven blijk van de diep gevoelde overtuiging dat het kappen van bomen in zichzelf onjuist is; ook als het achterliggende doel, duurzame energieopwekking, gesteund wordt. Dat bijna 1000 mensen een petitie tegen de kap van bomen hebben ondertekend is een belangrijk signaal. De veronderstelling in de zienswijze is juist dat de levering van de duurzaam opgewekte elektriciteit niet rechtstreeks, maar via het elektriciteitsnet naar de pompen wordt gevoerd. Om die reden is het inderdaad niet strikt noodzakelijk dat de opwekking direct bij de pompen plaatsvindt. Als echter elk project verwijst naar duurzame opwekking elders, dan ontstaat een afschuif-carrousel. In de ruimtelijke ordening wordt dit NIMBY genoemd, wat staat voor not in my backyard. De gedachte dat publieke voorzieningen niet in de eigen maar in andermans omgeving moeten worden gerealiseerd leidt tot de uitkomst dat ze nergens mogelijk zijn. In die gedachte wordt niet meegegaan. Aansluitend geldt het uitgangspunt om de rijksopgave op eigen rijksgrond te realiseren. Dan is het niet nodig om gronden van derden aan te kopen en worden rechten van derden zo min mogelijk beperkt. Bovendien kunnen kansen voor dubbel grondgebruik worden benut, door de functie van duurzame energiewinning aan bestaande functies toe te voegen, zonder dat die hoofdfunctie daardoor wordt belemmerd. Die kansen doen zich bijvoorbeeld voor in een verkeersknoop, een sluisterrein etc. De zienswijze stelt de afweging aan de orde tussen voordelen van duurzame energieopwekking en de negatieve effecten daarvan op natuur en landschap. In het ontwerp zijn de mogelijkheden voor het plaatsen van zonnevelden afgewogen tegen de gevolgen voor onder meer natuur en landschap. Bij het opstellen van het ontwerpplan zijn de volgende overwegingen gebruikt bij de keuze om al dan niet zonnevelden op de locatie van de bosschages bij Den Oever mogelijk te maken. Zoals in de zienswijze wordt onderbouwd heeft bos waarde voor natuur en landschap, draagt het bij aan het leefklimaat en wordt bos hoog gewaardeerd door bewoners en bezoekers. Die algemene waarden pleiten voor het in stand houden van alle bosschages, ook die in de verkeersknoop van Den Oever. Bij het opstellen van het ontwerpplan zijn argumenten naar voren gebracht om de bosschages in verkeersknoop van Den Oever wel op te nemen in het zoekgebied naar zonnevelden voor een energieneutrale Afsluitdijk: Zonnevelden leveren per hectare ongeveer 1 GWh aan elektriciteit. Als die elektriciteit als zogenoemde grijze stroom was opgewekt, dan zou daarmee ongeveer 450 ton CO 2 zijn uitgestoten. De bomen die kunnen worden gekapt leggen per hectare maximaal 10 ton CO 2 uit de lucht vast. Vanuit het oogpunt van de CO 2-balans zijn zonnevelden in het voordeel boven bos. Nota van Antwoord Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling

18 Ook is bij de keuze in het ontwerp meegewogen dat de bosjes bij de verkeersknoop Den Oever, waarop de zienswijze zich richt, een beperkte waarde voor de natuur hebben, zoals in de toelichting op het plan uiteen is gezet. Door de bomen langs de historische zeedijk van Wieringen te behouden zijn de zonnevelden niet zichtbaar vanaf de Stontelerweg, waar ook het recreatiegebied aan de Zuiderhaven ligt. Op basis van een uitgevoerde analyse van het bureau Movares blijkt dat de bosjes geen merkbaar effect hebben voor de luchtkwaliteit of de geluidsituatie in de buurt. In de directe omgeving van de verkeersknoop zijn geen woningen aanwezig, waar de invloed van de bosjes merkbaar kan zijn. De regionale overheden, waaronder de gemeente Hollands Kroon, en het Rijk hebben in 2015 een Masterplan Beeldkwaliteit Afsluitdijk vastgesteld, met het streefbeeld het zicht vanaf de A7 op het begin van de Afsluitdijk te herstellen. Bij de verbreding van de A7 en de groei van het bos in de oksels van de verkeersknoop met de N99 is dit uitzicht in de loop van de tijd verloren gegaan. De kap van de bomen brengt het uitzicht, vanaf de A7 weer deels terug. Het resultaat van de aanbesteding, die inmiddels is afgerond, laat zien dat een energieneutrale Afsluitdijk kan worden gerealiseerd zonder gebruik te maken van de gronden in de verkeersknoop van Den Oever, waar nu bosschages aanwezig zijn. Het blijkt derhalve mogelijk om de Afsluitdijk energieneutraal te maken én in belangrijke mate aan de bezwaren uit de zienswijze tegemoet te komen. Dit nieuwe inzicht heeft geleid tot een aanpassing van het plangebied bij Den Oever, waardoor de betreffende bosschages buiten de plangrens vallen. Indiener stelt dat door het kappen van bomen een technologisch en doods landschap ontstaat, waardoor een prettige uitloop verdwijnt. Ook stelt de zienswijze dat het plan te weinig aandacht besteedt aan de verschijningsvorm van de panelen met 2 meter hoge stellingen gericht op het zuiden en een kooiconstructie met hoge hekken. In het deelgebied Den Oever is de verkeersknoop van de A7/N99 dominant aanwezig. Het vastgestelde plan brengt vernieuwing in dit verkeerslandschap, waarbij zorgvuldig met de bestaande waarden wordt omgegaan. Zoals hiervoor is gesteld komen de zonnepanelen niet op de plaats van de bosschages in de verkeersknoop en langs de historische zeedijk van Wieringen. Ook is de meest westelijke langgerekte locatie op het wegtalud van de A7 niet meer in het vastgestelde plan opgenomen. Deze locatie komt landschappelijk geïsoleerd te liggen door de aanpassingen in het plangebied. Tot slot worden in het plan eisen gesteld over de landschappelijke inpassing, die zijn afgestemd op de zichtbaarheid van de locatie. Een lage ligging is voorgeschreven als de panelen in het zicht liggen, minder eisen gelden waar de zichtbaarheid minder groot is. De zienswijze snijdt vier onderwerpen aan waarover onvoldoende informatie zou zijn verstrekt. Het gaat om de volgende vier punten: 1) De aannemers kunnen straks kiezen uit de verschillende zoekgebieden. De aanpak voor de zonnevelden volgt de werkwijze die Rijkswaterstaat hanteert voor het hele project Afsluitdijk. Die aanpak komt er op neer dat de markt binnen duidelijke grenzen ruimte krijgt om met efficiënte oplossingen te komen. De grenzen zijn in de vorm van een oplossingsruimte in het rijksinpassingsplan vastgelegd. Oplossingen binnen deze oplossingsruimte achten de ministers in overeenstemming met een goede ruimtelijke ordening. Deze aanpak geldt ook voor het onderdeel zonne-energie. Op basis van ontwerpschetsen, de dialoog met omgevingspartijen en de geschiktheid (denk onder meer aan aansluitingsmogelijkheden op het net, beschikbaarheid van de grond, combinatiemogelijkheden met het bestaande gebruik) zijn zowel locaties bepaald als randvoorwaarden die per locatie gelden. Hierbij zijn ook inpassingseisen gesteld, die de ruimtelijke verschijningsvorm bepalen. Het resultaat van de aanbesteding laat zien dat deze aanpak werkt: de winnende aannemerscombinatie biedt zowel een zeer energie-efficiënte oplossing aan als een inpassing die ruimschoots voldoet aan de gestelde eisen. Ook worden de locaties met bosschages niet benut voor het plaatsen van panelen. 2) Het ontbreekt aan concrete gedachten over de herplantverplichting. In het vastgestelde plan worden de locaties met bosschages niet benut voor het plaatsen van zonnepanelen. Daarom wordt op dit punt verder niet ingegaan. 16 Rijkswaterstaat

19 3) De technische beschrijvingen over de hoogteplaatsing en hekken ontbreken. Zoals eerder in deze reactie is vermeld zijn de eisen, waar de plaatsing aan moet voldoen, in de toelichting van het vast te stellen plan nader aangevuld. Deze toelichting is gebaseerd op de bouwhoogtes van de zonnepanelen die zijn vastgelegd in de regels van het rijksinpassingsplan. 4) Plannen tot verdere verlichting van de Afsluitdijk in het kader van de Icoonvisie. Er bestaan geen plannen voor verlichting van de Afsluitdijk in het kader van de Icoonvisie. In 2017 is het ontwerp van Daan Roosegaarde uitgevoerd, waarbij reflecterende strips op de heftorens van de spuisluizen zijn aangebracht. Hierdoor worden de heftorens op een bijzondere wijze aangelicht, uitsluitend door de koplampen van het wegverkeer. Om de weerkaatsing van de koplampen van het wegverkeer beter tot zijn recht te laten komen is de buitenverlichting op het spuicomplex verminderd. Een en ander betekent dat met minder licht, een fraaier effect is verkregen. Tot slot wordt in de zienswijze gesteld dat Rijkswaterstaat niet in staat is gebleken om met andere partijen op en rond de Afsluitdijk tot samenhangende planvorming te komen. De samenwerking met alle overheden en andere initiatiefnemers op en rond de Afsluitdijk is echter wel degelijk intensief. Dat het toch niet altijd lukt om een achteraf gezien logisch lijkende oplossing tot stand te brengen ligt niet aan een gebrek aan overleg of samenwerking. Een punt is wel dat projecten een eigen tijdpad kennen, dat niet altijd synchroon loopt. Op het moment dat Rijkswaterstaat zocht naar een duurzame bron van energie waren de plannen voor windpark Wieringermeer en Windpark Fryslân al zo ver gevorderd dat aanhaken en combineren niet meer mogelijk was, zoals ook in de toelichting op het rijksinpassingsplan is beschreven. Rijkswaterstaat heeft verder niet de verwachting dat op afzienbare termijn een alternatieve manier van duurzame energieopwekking kan voorzien in de energiebehoefte van de pompen. Vanuit dat oogpunt heeft het geen zin om te wachten tot een dergelijke oplossing ontstaat. Ten aanzien van het voorbehoud van indiener om de bezwaren in een later stadium uit te breiden, nader toe te lichten en/of aan te vullen is het van belang om de bestuursrechtelijke bepalingen van Hoofdstuk 1 Crisis- en herstelwet in acht te nemen. Het vastgestelde Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling 2017 zal gedurende zes weken open staan voor beroep. Dan kan een beroepsschrift worden ingediend. Na afloop van de termijn voor het instellen van beroep kunnen echter geen nieuwe beroepsgronden meer worden aangevoerd. Conclusie Deze zienswijze geeft mede aanleiding tot wijziging van het Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling Het plan wordt zo aangepast dat bosschages in de verkeersknoop Den Oever buiten het plangebied vallen. 1.9 IJsselmeervereniging Registratienummer zienswijze 9 Samenvatting zienswijze Indiener heeft waardering voor het streven de Afsluitdijk energieneutraal te maken. Ook wordt het zorgvuldig omgaan met de vereisten van natuur en ruimtelijke vormgeving gewaardeerd evenals het uitvoerige overleg dat met betrokkenen is gevoerd. Het verheugt indiener dat is geconstateerd dat er geen draagvlak is voor windmolens op of bij de Afsluitdijk. Indiener vindt het jammer dat de mogelijkheden om stromingsenergie te genereren onvoldoende zijn uitgediept en berekend en pleit er voor deze mogelijkheden op korte termijn door, wellicht onafhankelijke, deskundigen te laten nagaan. Zonder overdreven verwachtingen van het rendement te hebben, kan stromingsenergie toch een belangrijk onderdeel van de Afsluitdijk als icoon van duurzaamheid zijn met grote betekenis voor de nog op te dragen werken aan de sluiscomplexen zelf. Erg jammer om een mogelijk goed exportproduct achteloos terzijde te leggen. Nota van Antwoord Rijksinpassingsplan Afsluitdijk aanvulling