Universiteit van Tilburg Afstudeerscriptie Opleiding Algemene Cultuurwetenschappen Specialisatie Interculturele Communicatie

Transcriptie

1 Normaal gesproken Levensverhalen en de acculturatierichting van derde generatie Turken en Marokkanen in Nederland Universiteit van Tilburg Afstudeerscriptie Opleiding Algemene Cultuurwetenschappen Specialisatie Interculturele Communicatie Auteur: Elisabeth Bastemeijer Begeleider: Dr. Jan Jaap de Ruiter Tweede lezer: Drs. Juliette Schaafsma September 2007 Afbeelding voorkant: Pascall Venot

2

3 DANKWOORD De scriptie heb ik afgemaakt in de centrale bibliotheek van Den Haag. Een plek waar mensen met allemaal verschillende nationaliteiten, kleuren, en leeftijden vredig samen komen om de krant te lezen, boeken te lenen, niet alleen te zijn of net zoals ik rustig te werken. In de bibliotheek zijn er boeken, films, tijdschriften en kranten in alle talen. Mensen kunnen er leren over andere mensen en andere culturen en worden er tegelijkertijd in hun eigen individualiteit en afkomst gerespecteerd. Het lijkt wel een utopie van hetgeen een multiculturele samenleving zou kunnen zijn. De dreiging die cultuurverschil voor sommigen betekent, vormt hier duidelijk een rijkdom. De Zuid-Afrikaanse veiligheids man waarmee ik tijdens pauzes koffie heb gedronken en mij elke dag naar mijn vorderingen vroeg, de Algerijnse man die iedere dag naast mij achter een computer kwam zitten en vriendelijk naar mij glimlachte, de Nederlandse kantinemedewerker die mij een Surinaams saucijzenbroodje aanbeval en de Nederlandse vrouw die vervolgens wou weten of het lekker was, hebben mij via hun kleine gebaren laten zien hoe mooi, divers en rijk de wereld is. De bibliotheek is een kleine wereld, maar ook een voorbeeldwereld. Individualiteit en collectivisme, cultuurbehoud en culturele aanpassing, allochtoon en autochtoon: tegenpolen die elkaar aantrekken, woorden die elkaar niet uitsluiten, concepten die samen mooi worden. Snjezana Matijevic, mijn Kroatische stagebegeleidster die buitenlandse vrouwen helpt een plek te vinden in Nederland en mij mijn toekomst in heeft geholpen, mijn Franse moeder, Pascall Venot, die de voorkant van mijn scriptie heeft ontworpen en via haar kunst en haar vele reizen uitbeeldt wat ik in woorden wens te zeggen, mijn vriend, Ewen Le Borgne, uit Bretagne die de wereld rondreist om mensen bij elkaar te brengen, hebben dit goed begrepen. Al deze mensen hebben mij samen met Jan Jaap de Ruiter geholpen om mijn scriptie te beginnen, te bewerken en af te maken. Jan Jaap de Ruiter heeft me in het hele proces aangemoedigd en mij de discipline en structuur gegeven die ik nodig had. Mijn ouders, mijn vriend, Snjezana en mijn kennissen in de bibliotheek hebben mij ondersteund in de gedachte die ten grondslag aan de scriptie ligt. De gedachte, dat het belangrijk is om te vechten in het geen ik geloof. Hoewel deze scriptie de wereld niet zal veranderen, zegt hij toch iets over de realiteit. Ik hoop dat de lezer deze realiteit als een rijkdom beschouwt. Den Haag, 12 september 2007 Elisabeth Bastemeijer

4

5 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING TURKEN EN MAROKKANEN IN NEDERLAND: FEITEN EN CIJFERS IMMIGRATIE EN INTEGRATIE IN NEDERLAND MIGRATIEGESCHIEDENIS VAN TURKEN EN MAROKKANEN DE INTEGRATIE VAN TURKEN EN MAROKKANEN IN NEDERLAND Contacten tussen Nederlanders en Turken en Marokkanen Concentratie en segregatie Onderwijs en taalvaardigheid Arbeidsmarktpositie van allochtonen Generationele verschillen in integratie Wederzijdse beeldvorming en culturele afstand DE INTEGRATIE VAN DE DERDE GENERATIE TURKEN EN MAROKKANEN ALS ACTUEEL THEMA EN ONDERZOEKSOBJECT AANPASSING EN CULTUURBEHOUD, THEORETISCH KADER ACCULTURATIEMODELLEN Dimensionaliteit: Domeinspecificiteit CULTURELE AANPASSING EN CULTUURBEHOUD IN IMPLICIETE THEORIEËN Acculturatie in impliciete theorieën: unidimensioneel en domeinspecifiek Het meten van culturele aanpassing en cultuurbehoud in impliciete theorieën DE NEDERLANDSE EN DE TURKSE/MAROKKAANSE CULTUUR De theorie van Hofstede De Turkse, de Marokkaanse en de Nederlandse cultuur Kantekeningen bij onderzoek Hofstede LEVENSVERHALEN ALS ONDERZOEKSMATERIAAL Wat zijn levensverhalen? Waarom levensverhalen? ONDERZOEKSMATERIAAL LEVENSVERHALEN ALS RESULTAAT STAGEOPDRACHT Het Centrum Buitenlandse Vrouwen Tilburg De stageopdracht Het opstellen van de vragenlijsten Het afnemen van de interviews en het schrijven van de verhalen RESPONDENTEN ONDERZOEK PROCEDURES VAN DE ANALYSE DE ANALYSE RESPONDENT NUMMER RESPONDENT NUMMER RESPONDENT NUMMER RESPONDENT NUMMER RESPONDENT NUMMER RESPONDENT NUMMER DISCUSSIE EN CONCLUSIE ACCULTURATIERICHTING VAN DE RESPONDENTEN Acculturatierichtingen per respondent Acculturatierichtingen van de respondenten in perspectief Acculturatierichting van de respondenten en domeingewicht PRIVATE VERSUS PUBLIEKE DOMEINEN Acculturatierichting van de respondenten in private domeinen Acculturatierichting van de respondenten in publieke domeinen Acculturatierichting van de respondenten in neutrale domeinen

6 6.3. CONCLUSIE LITERATUURLIJST GERAADPLEEGDE LITERATUUR GERAADPLEEGDE INTERNETBRONNEN TABELLEN EN FIGUREN LIJST TABELLEN FIGUREN BIJLAGEN VRAGENLIJST VERHALEN VAN RESPONDENTEN Verhaal respondent Verhaal respondent Verhaal respondent Verhaal respondent Verhaal respondent Verhaal respondent TRANCRIPTIE VAN INTERVIEW MET RESPONDENT

7 1. INLEIDING Dit onderzoek heeft als doel een antwoord te vinden op de vraag of Turkse en Marokkaanse allochtonen wel of niet aan de Nederlandse samenleving zijn aangepast. In hoofdstuk 2 wordt er ingegaan op de algemene situatie van Turken en Marokkanen in Nederland zodat de achtergrond waarop dit onderzoek zich afspeelt duidelijk naar voren komt. Hierbij wordt er eerst een algemeen beeld van Nederland als integratieland geschapen waarna er specifiek wordt ingegaan op de migratiegeschiedenis en integratie van Turken en Marokkanen naar en in Nederland. Ten slotte wordt er in hoofdstuk 2 uitgelegd waarom de culturele aanpassing van derde generatie Turken en Marokkanen een maatschappelijk en wetenschappelijk relevant onderzoeksobject vormt. In hoofdstuk 3 wordt de onderzoeksvraag geoperationaliseerd door eerst te kijken naar verschillende acculturatiemodellen waarbij het begrip acculturatie uitgebreid besproken wordt om daarna aan te geven hoe deze acculturatiemodellen in dit onderzoek gebruikt worden om de aanpassing van derde generatie Turken en Marokkanen aan de Nederlandse cultuur te meten. Vervolgens wordt er ingegaan op de verschillen die er tussen de Turkse, de Marokkaanse en de Nederlandse cultuur bestaan waarna er wordt aangegeven dat en waarom levensverhalen als onderzoeksmateriaal gebruikt worden en wat levensverhalenonderzoek precies inhoudt. In hoofdstuk 4 wordt het onderzoeksmateriaal uitgebreid besproken. Ten eerste wordt hierbij ingegaan op de manier waarop het onderzoeksmateriaal tot stand is gekomen en ten tweede wordt er ingegaan op de achtergronden van de respondenten van het onderzoek. Vervolgens presenteert hoofdstuk 5 de daadwerkelijke analyse van het onderzoeksmateriaal. De verhalen van de verschillende respondenten in dit onderzoek worden hierbij achtereenvolgens één voor één geanalyseerd. Ten slotte wordt er in hoofdstuk 6 ingegaan op de resultaten van dit onderzoek. Daarbij komt eerst de acculturatierichting van de respondenten aan de orde waarna de resultaten van dit onderzoek vergeleken worden met de resultaten van ander onderzoek. Maar om te beginnen komt in het volgende hoofdstuk de sociaal-economische positie van Turken en Marokkanen in Nederland aan de orde. 1

8 2

9 2. TURKEN EN MAROKKANEN IN NEDERLAND: FEITEN EN CIJFERS 2.1. Immigratie en integratie in Nederland Veel verschillende culturele groeperingen zijn in de loop van de tijd naar Nederland geëmigreerd. Tegenwoordig duidt men een vreemdeling in het Nederlandse taalgebruik aan met de term allochtoon. Officieel is een allochtoon iemand die zelf in het buitenland geboren is of iemand waarvan een van de ouders in het buitenland geboren is (Mendel, 2003). De term autochtoon is de semantische tegenpool van de term allochtoon. Een autochtoon is een persoon die in Nederland geboren is en beide ouders ook (Mendel, 2003). Het CBS (2007) telde in januari 2007 op een totale bevolking van ruim zestien miljoen mensen, een allochtone bevolking die uit ruim drie miljoen mensen bestond. Dit was ruim negentien procent van de totale bevolking. Het CBS maakte een onderscheid tussen personen die zelf in het buitenland zijn geboren, allochtonen van de eerste generatie, en personen waarvan de ouders in het buitenland zijn geboren en die zelf in Nederland geboren zijn, allochtonen van de tweede generatie. Tijdens het kabinet Balkenende met minister Verdonk als minister voor Vreemdelingenzaken ( ) werden er strenge maatregelen ingesteld om de instroom van asielzoekers te beperken en werden de eisen die aan de al in Nederland verblijvende allochtonen werden gesteld, sterk aangescherpt. Deze regels en eisen zijn in het nieuwe kabinet Balkenende dat in 2007 van start ging nog steeds actueel maar wel duidelijk minder scherp van karakter. De laatste jaren is er op deze manier zowel in de politiek als in de media en in de Nederlandse maatschappij een steeds sterkere nadruk komen te liggen op de noodzaak voor allochtonen om te integreren (Ministerie van Justitie, 2005). De term integratie wordt in Nederland vaak gebruikt om te verwijzen naar de totale aanpassing van etnische minderheden aan de Nederlandse cultuur, normen en waarden. Maar de meest gebruikte definitie van integratie is: de aanpassing van een migrant aan een nieuwe cultuur met behoud van de eigen cultuur. Officieel kan integratie in twee dimensies worden onderverdeeld, namelijk de structurele en de zachtere dimensie. De structurele dimensie van integratie verwijst naar de positie die allochtonen in belangrijke instituties van de samenleving innemen zoals het onderwijs of de arbeidsmarkt. De mate waarin allochtonen deze posities innemen, bepaalt volgens deze dimensie de mate waarin zij in Nederland geïntegreerd zijn. De zachtere dimensie van integratie verwijst naar de sociale kant van integratie. Het gaat bij deze dimensie om de mate waarin etnische minderheden sociale contacten onderhouden met autochtone Nederlanders en dergelijke contacten wenselijk vinden (Dagevos en Odé, 2003). In dit hoofdstuk wordt er een beeld geschetst van de migratiegeschiedenis van Turken en Marokkanen naar Nederland en van de mate waarin zij in Nederland geïntegreerd zijn. Hierbij wordt er zowel gelet op de structurele dimensie als op de zachte dimensie van integratie. 3

10 2.2. Migratiegeschiedenis van Turken en Marokkanen Turken en Marokkanen behoren in Nederland tot de grootste migrantengroepen. Deze groepen hebben samen met Surinamers en Antillianen in vergelijking met andere groepen een relatief langdurige migratieband met Nederland. Op 1 januari 2007 woonden er in totaal ongeveer 329,634 Marokkanen en 368,718 Turken in Nederland (Centraal Bureau voor de Statistiek, 2007). Deze cijfers zijn gebaseerd op het geboorteland van de personen zelf en het geboorteland van de ouders van de betreffende personen. Veel van de in Nederland aanwezige eerste generatie Turken en Marokkanen zijn vanaf het begin van de jaren 60 van de vorige eeuw als gastarbeider naar Nederland gekomen met de bedoeling na een tijdelijk verblijf in Nederland naar hun herkomstland terug te keren. Vanwege de tijdelijkheid van hun verblijf in Nederland werd zowel door de Turkse en Marokkaanse mensen zelf als door de Nederlandse overheid aanvankelijk weinig geïnvesteerd in hun leefomstandigheden. In de jaren 70 werd het echter duidelijk dat zij toch in Nederland zouden blijven en toen begon ook de familie van in Nederland levende Turken en Marokkanen naar Nederland toe te emigreren. (Böcker (2000) in Arends-Tóth, 2003). Marokkanen en Turken hebben vaak nog steeds een sterke band met hun vaderland. (Prins, 1996). Vaak verwijst men in Nederland ook met de term etnische minderheid naar Turken en Marokkanen omdat deze twee groepen getalsmatig in de minderheid zijn ten aanzien van autochtone Nederlanders. Daarnaast duidt deze verwijzing volgens het Sociaal Cultureel Planbureau (1999) in het wetenschappelijke taalgebruik ook op een sociaal-economische achterstand van Turken en Marokkanen ten aanzien van Nederlanders, de etnische meerderheid. Deze achterstand kan grotendeels verklaard worden vanuit factoren die met migratie samenhangen (Veenman, 1996). Zo hebben veel eerste generatie Turken en Marokkanen in hun geboorteland weinig tot geen onderwijs genoten. Veenman stelt dat er daarom verondersteld kan worden dat de tweede generatie allochtonen een betere sociaaleconomische positie zal verwerven dan de eerste. Gijsberts en Dagevos (2005) geven op hun beurt aan dat de positie van Turken en Marokkanen in het onderwijs en op de arbeidsmarkt duidelijk is verbeterd. Volgens hen is deze sociaal-economische positieverbetering echter samengegaan met een sociaal-culturele achteruitgang. Zij bedoelen hiermee dat Turken en Marokkanen volgens wetenschappelijk onderzoek zich steeds meer op de eigen etnische groep oriënteren in plaats van op de Nederlandse cultuur. Met het stijgende aantal concentratiebuurten, het onbehaaglijke maatschappelijke klimaat, de voortdurende (huwelijks)migratie en de kwetsbare sociaal economische positie van minderheden verwachten Gijsberts en Dagevos dat de etnische minderheden zich ook de komende jaren steeds meer op de eigen groep gaan richten. 4

11 2.3. De integratie van Turken en Marokkanen in Nederland Contacten tussen Nederlanders en Turken en Marokkanen Onderzoek laat zien dat autochtonen en allochtonen doorgaans weinig contact met elkaar hebben. Volgens het Instituut voor Sociologisch-Economisch onderzoek (2002) zegt ruim tien procent van de Nederlanders dagelijks contact te hebben met Turken en Marokkanen. Een veel groter deel zegt echter nooit contact met Turken (46%) en Marokkanen (55%) te hebben. De contacten die wel voorkomen, vinden meestal plaats op school, op het werk en op straat en lijken voornamelijk van een vluchtige aard te zijn. Om meer inzicht te krijgen in de intensievere onderlinge contacten onderzocht het ISEO de vriendschapsrelaties van Rotterdamse jongeren. Iets meer dan de helft van de Turken en Marokkanen bleken zowel allochtone als autochtone vrienden te hebben. Van de Nederlandse jongeren had 48 procent voornamelijk Nederlandse vrienden. Van de Turkse en Marokkaanse jongeren had 56 procent voornamelijk allochtone vrienden. Ook Gijsberts en Dagevos (2005) deden onderzoek naar interetnische contacten van Nederlanders en etnische minderheden door te kijken naar de wederzijdse omgang in de vrije tijd. Gijsberts en Dagevos hadden bij hun onderzoek geen aanvullende informatie vergaard over de aard en de intensiteit van de contacten. Uit hun onderzoek bleek dat Turken van alle gemeten allochtone groeperingen het minst omgingen met autochtonen. Maar liefst 70 procent had in de vrije tijd vooral sociale contacten met leden van de eigen etnische groep. Marokkanen gingen in hun vrije tijd meer met leden van andere etnische groepen om, maar ook bij hen had een ruime meerderheid in de vrije tijd voornamelijk contacten met leden van de eigen groep. De andere allochtone groepen, zoals Surinamers, Antillianen en vluchtelingengroepen bleken beduidend meer contacten met Nederlanders te onderhouden. Vreemd genoeg verschilt de mate waarin autochtonen en allochtonen waarnemen dat zij onderling contact hebben. Uit het onderzoek van Prins (1996) kwam naar voren dat de meeste Turken en Marokkanen vonden dat zij zowel met de eigen groep als met autochtone Nederlanders contact zochten, terwijl autochtone Nederlanders juist vonden dat allochtonen vooral contact hadden met de eigen groep. Sociaal wenselijke antwoorden bij het onderzoek of het bestaan van wederzijdse vooroordelen zouden volgens Prins een rol kunnen hebben gespeeld bij deze verschillende waarnemingen. Niet alleen tussen maar ook binnen de etnische groepen zijn er aanmerkelijke verschillen wat betreft de (inter)etnische contacten waar te nemen. Sociale contacten van allochtonen variëren volgen Gijsberts en Dagevos (2005) tussen generaties, opleidingsniveaus, buurten en steden. In de volgende paragrafen komen achtereenvolgens de concentratie van etnische minderheden, de Nederlandse taalvaardigheid, de sociaaleconomische positie van allochtonen en de immigratiefactoren generatie en migratietijdstip aan de orde. Zij spelen een grote rol bij de structurele en sociale integratie van minderheden (Dagevos en Odé, 2003) Concentratie en segregatie De Turkse en Marokkaanse immigranten die vanaf ongeveer 1970 naar Nederland zijn gekomen, vestigden zich vooral in een beperkt aantal wijken in de grote en middelgrote Nederlandse steden. Dit vestigingspatroon is sindsdien bijna niet veranderd (ISEO, 2004). In 2004 woonde ongeveer een derde van de Turken en Marokkanen in een wijk waarin minimaal de helft van de inwoners een niet-westerse afkomst hadden. 5

12 Een wijk waarin een groot aantal allochtonen woont, wordt omschreven als een concentratiewijk. Woonconcentratie gaat in Nederland veelal gepaard met woonsegregatie. Woonsegregatie verwijst naar de mate waarin twee of meer etnische groepen apart van elkaar leven in verschillende delen van de stad. Een van de dimensies van woonsegregatie is de ontmoetingskans, de zogenaamde contact index. In deze index wordt de potentiële interactie tussen allochtonen onderling en met autochtonen uitgedrukt. Deze kans ligt voor Turken en Marokkanen rond de 50 procent. De kans dat Turken en Marokkanen een allochtoon ontmoeten is dus even groot als de kans dat zij een autochtoon ontmoeten (ISEO,2004). Concentratie en segregatie kunnen een invloed hebben op de mate waarin Turken en Marokkanen contact hebben met Nederlanders en daarmee op het voorspoedige verloop van integratie. Wanneer er in de eigen woon- en leefomgeving voornamelijk allochtonen wonen, ligt het voor de hand dat mensen meer contact hebben met allochtonen dan met autochtonen. Het SCP heeft dit verband in onderzoek aangetoond (Gijsberts εt Dagevos, 2005). Hoewel het aandeel allochtonen in een wijk een positief effect blijkt te hebben op het aantal interetnische contacten (hoe meer niet-westerse allochtonen er in een wijk wonen, hoe meer interetnische contacten er plaatsvinden), blijkt dat in een buurt waar meer dan vijftig procent van de inwoners een niet-westerse afkomst heeft, de interetnische contacten juist afnemen Onderwijs en taalvaardigheid Gijsberts en Dagevos (2005) constateren in hun CSP rapport dat allochtonen een steeds betere sociaal-economische positie hebben weten te verwerven. Hun arbeidsmarkt positie is sinds 1995 beter geworden en het opleidingsniveau van etnische minderheden is sindsdien ook gestegen. Toch hebben Turken en Marokkanen ten aanzien van de autochtone bevolking te maken met behoorlijke achterstanden. Het opleidingsniveau van Turken en Marokkanen ligt gemiddeld lager dan dat van Surinamers en Antillanen. Veertien procent van de in Nederland levende mensen met een Turkse afkomst en 32 procent van de in Nederland levende mensen met een Marokkaanse afkomst hebben geen diploma. Bovendien zijn de twee bevolkingsgroepen op het HBO en het WO ten aanzien van Surinamers en Antillanen sterk ondervertegenwoordigt (ISEO, 2004). In 2003 zat 66 procent van de Turken en 73 procent van de Marokkanen op het VMBO. Van de autochtone bevolking zat daarentegen 56 procent op het VMBO (ISEO, 2004). Een opvallend groot deel van de Turken en Marokkanen in Nederland neemt deel aan praktijkonderwijs en leerwegondersteunend onderwijs. De schooluitval bij Turken en Marokkanen is veel hoger dan bij de autochtone bevolking. Bij de Turken en Marokkanen verlaat iedere vijfde scholier zijn of haar school zonder diploma. Bij de autochtone Nederlanders verlaat slechts een op de tien scholieren zijn of haar school zonder diploma (ISEO, 2004). Deze gegevens zijn zorgwekkend omdat de sociaal-economische positie van individuen in de Nederlandse samenleving in belangrijke mate wordt bepaald door het genoten onderwijs. (Veld, 2002 in Jaarrapport integratie, 2004).). Bovendien hebben verschillende onderzoeken het verband aangetoond tussen het opleidingsniveau en de contacten die immigranten met andere mensen onderhouden. Pels (1998) geeft bijvoorbeeld aan dat hoog opgeleide vrouwen vaker omgaan met vriendinnen buiten de eigen etnische kring dan vrouwen met een lager opleidingsniveau. Ook Gijsberts en Dagevos (2005) merken op dat de etnische samenstelling van de vrienden- en kennissenkring bij Marokkanen sterk varieert naar opleidingsniveau. De Marokkanen die na de afronding van de basisschool niet meer naar school zijn gegaan, hebben een vriendenkring die voor 77 procent bestaat uit mensen die tot de eigen etnische groep behoren. Voor de Marokkanen met een HBO of universiteitsdiploma geldt dit slechts voor 35 %. 6

13 De onderwijspositie van allochtonen hangt nauw samen met hun taalvaardigheid. Taalvaardigheid wordt als een belangrijke voorwaarde voor integratie in de Nederlandse samenleving gezien. Zowel de economische kansen van etnische minderheden als hun sociale en culturele integratie zijn ermee verbonden (Gijsberts en Dagevos, 2005). Een goede beheersing van de Nederlandse taal is van groot belang voor een succesvolle schoolcarrière. De taalvaardigheid van allochtone ouders oefent invloed uit op de taalontwikkeling van hun kinderen. Omdat veel allochtone ouders het Nederlands niet goed beheersen hebben veel allochtone kinderen al bij aanvang op de basisschool een tamelijk grote talige en cognitieve achterstand ten aanzien van hun autochtone klasgenoten. Hoewel deze achterstanden in de loop van de basisschoolcarrière grotendeels worden ingehaald, zorgen zij toch nog voor problemen bij het advies en de overstap naar het voortgezet onderwijs (ISEO, 2004). Voornamelijk het niveau op de schoolse taalvaardigheid blijft bij allochtone kinderen vaak achter bij het niveau van autochtone kinderen. Via de CITO toets kan dit niveau op objectieve wijze worden vastgesteld. In 2001 scoorden Turkse en Marokkaanse kinderen iets beter dan de kinderen uit Afrikaanse landen maar slechter dan andere allochtone leerlingen en de autochtone Nederlandse kinderen (ISEO, 2001). Onderzoek van het ISEO (2002 in Gijsberts en Dagevos, 2005) geeft aan dat slechts 38 procent van de Turken in Nederland het Nederlands goed zeggen te kunnen spreken. In vergelijking met andere in Nederland levende etnische minderheden scoren zij wat Nederlandse taalbeheersing betreft, het laagst. Van de ondervraagde Marokkanen zegt 56 procent goed Nederlands te kunnen spreken. Driekwart van de Turken en Marokkanen heeft in gesprekken met Nederlanders wel eens moeite met de taal. Het lezen van Nederlands is voor nog meer mensen een probleem. Slechts een op de tien Turken en Marokkanen geeft aan hiermee nooit een probleem te hebben (Gijsberts en Dagevos, 2005) Arbeidsmarktpositie van allochtonen Een goede beheersing van de Nederlandse taal geldt ook als een belangrijke voorwaarde voor allochtonen om hun beroepskansen te verbeteren. Allochtonen die het Nederlands goed beheersen, hebben meestal een hogere beroepsstatus dan allochtonen die het Nederlands niet goed beheersen (ISEO, 2004). Cijfers van het CBS geven aan dat de werkeloosheid in 2005 onder de Turkse en Marokkaanse bevolking in Nederland respectievelijk 14 en 20 procent bedraagt terwijl dat onder de autochtone bevolking slechts vijf procent is. Het aantal niet westerse allochtonen met een stabiele arbeidmarktpositie is tussen 1994 en 2004 met 10 procentpunten gestegen van 31 procent naar 41 procent. Iemand met een stabiele arbeidsmarktpositie is iemand die in een vast dienstverband zit of iemand die een eigen onderneming heeft die langer dan een jaar bestaat. Hoewel het aantal niet-westerse allochtonen met een stabiele arbeidmarktpositie gestegen is, is het aandeel niet-westerse allochtonen met een stabiele arbeidmarktpositie niet gestegen. Dit aandeel blijft namelijk achterliggen op de autochtone beroepsbevolking waarvan 61 procent een stabiele arbeidsmarktpositie heeft (Dagevos en Gesthuizen, 2005). Een tijd lang was er sprake van een daling in de werkloosheidcijfers onder allochtonen (Dagevos 2005). Dagevos en Odé (2003) deden in 2003 de voorspelling dat deze daling in werkeloosheid toe te schrijven was aan de gunstige conjunctuur en dat de minderheden bij een economische recessie waarschijnlijk weer een slechtere arbeidsmarktpositie tegemoet zouden gaan. Deze voorspelling kwam uit. Sinds de economische recessie van 2002 is de werkeloosheid onder de allochtonen meer dan verdubbeld (Dagevos, 2005). Vooral de situatie 7

14 onder allochtone jongeren is zorgwekkend. Veertig procent van hen is werkeloos wat twee keer zoveel is als het percentage werkelozen onder autochtone jongeren (Dagevos en Odé, 2003). Veenman (1996) geeft aan dat de werkeloosheid onder allochtonen verklaard kan worden vanuit ongunstige onderwijskwalificaties die het hen onmogelijk maken om te concurreren met autochtone leeftijdsgenoten. Toch blijkt het grote werkeloosheidsverschil tussen allochtonen en autochtonen niet volledig te verklaren vanuit die ongunstige kwalificaties. Ook Dagevos (2005) concludeert dat zelfs wanneer er rekening wordt gehouden met de kwalificatieverschillen, allochtonen nog steeds meer kans hebben op werkeloosheid dan autochtonen. Veenman (1996) meent dat de achterstand van allochtone jongeren mede verklaarbaar is uit de kenmerken van hun hulpbronnen: het informatiekapitaal, het sociale kapitaal en het culturele kapitaal. Met het informatiekapitaal wordt onder andere gerefereerd naar de kennis van het Nederlandse onderwijssysteem en de kennis met betrekking tot het functioneren van de arbeidsmarkt. Om in deze systemen goed te functioneren en hun mogelijkheden voluit te benutten is deze kennis noodzakelijk. Het sociale kapitaal is de informatie die individuen via sociale netwerken ontvangen en de daadwerkelijke hulp en begeleiding vanuit deze netwerken bij het vinden van werk. Het culturele kapitaal is tot slot van belang bij de visie van iemand op werk. Volgens Veenman is de arbeidsoriëntatie van de tweede generatie allochtone jongeren vaak gestoeld op een extrinsieke arbeidsoriëntatie wat betekent dat zij vooral willen werken om geld te verdienen. Zij verlaten hierdoor vaak vroegtijdig school en komen niet verder op de arbeidsmarkt omdat de door hen gekozen banen bedoeld zijn voor laagopgeleide starters. Naast een achterblijvend taal- en opleidingsniveau zorgen dus ook de tekortschietende hulpbronnen voor de achterblijvende positie van allochtonen op de arbeidsmarkt. De werkeloosheid en de achterblijvende arbeidsmarktpositie van allochtonen zijn mede verantwoordelijk voor het feit dat allochtonen zich meer op de eigen groep gaan richten (Veenman, 1996). Allochtone werkelozen, werkzoekenden en arbeidsongeschikten gaan vaker om met leden van de eigen groep dan werkenden. Degenen die het huishouden als hoofdactiviteit hebben, zijn ook degenen die het minste contact met autochtonen hebben. Werkenden en allochtonen in hogere beroepen in het bijzonder hebben daarentegen vaak een gemengde of overwegend autochtone vrienden- en kennissenkring (Gijsberts en Dagevos, 2005) Generationele verschillen in integratie De in de voorafgaande paragrafen beschreven factoren, segregatie/concentratie, scholing, taalbvaardigheid en werk oefenen allemaal een zekere invloed uit op de mate van integratie van allochtonen (Dagevos en Odé, 2003). Het is echter de vraag wat oorzaak en wat gevolg is wanneer er naar de samenhang tussen deze factoren wordt gekeken. Gijsberts en Dagevos (2005) merken op dat bij veel onderzoeken over deze onderwerpen de gegevens op één tijdstip zijn verzameld en dat er daarom alleen over samenhangen en niet over causaliteit of effecten gesproken kan worden. Er kan echter wel naar verschillen tussen generaties worden gekeken. Jongeren van de tweede generatie hebben over het algemeen meer contacten met autochtonen en zijn sociaal meer geïntegreerd dan de eerste generatie (ISEO, 2002). Toch houdt de voortschrijding van de tijd en generaties niet vanzelfsprekend een verbetering in integratie in. Hoewel de tijd voortschrijdt, blijven er steeds weer nieuwe (huwelijks)migranten naar Nederland komen. Huwelijksmigranten verkeren vooral in de eigen kring (Gijsberts en 8

15 Dagevos, 2005). Zij hebben het vaakst, ook wanneer er gecorrigeerd wordt op andere factoren, een vriendenkring die voornamelijk uit leden van de eigen groep bestaat (Dagevos en Odé, 2003). Op deze manier creëert de voortgaande immigratie vanuit Turkije en Marokko steeds weer nieuwe eerste generaties allochtonen die de integratie van Turken en Marokkanen onder druk zet. Zoals eerder is gesteld, werkt de slechte beheersing van de Nederlandse taal door de eerste generatie allochtonen namelijk door op de integratie van hun kinderen. Uit een van de weinige onderzoeken die longitudinaal is uitgevoerd blijkt bovendien dat er sinds 1991 bij de meeste minderheidsgroepen een gelijk aandeel of een toename is van het aantal contacten binnen de eigen kring (ISEO/SCP in Gijsberts en Dagevos, 2005). Gijsberts en Dagevos weerspreken daarom de veronderstelling dat minderheden in toenemende mate opschuiven richting de Nederlandse samenleving. Vooral bij de tweede generatie Turken is er sprake van een daling van het aandeel met een gemengde of overwegend autochtone vriendenkring (SCP, 2004; Gijsberts en Dagevos, 2005; RMO, 2005; Dagevos en Odé, 2003). Deze daling vindt opmerkelijk genoeg plaats ondanks het gestegen opleidingsniveau en het steeds grotere aandeel minderheden dat het Nederlands goed beheerst Wederzijdse beeldvorming en culturele afstand Naast onderwijsniveau, taalvaardigheid, arbeidsmarktpositie, generatie en migratie achtergrond, hebben ook de beeldvorming en culturele afstand een invloed op de integratie van etnische minderheden. Uit onderzoek van Gijsberts en Dagevos (2005) blijkt dat opvattingen van de verschillende bevolkingsgroepen in Nederland over elkaar en de aanwezigheid van allochtonen, sterk uiteenlopen. Veel autochtonen zijn bijvoorbeeld voorstander van een samenleving met meerdere culturen waarin iedereen evenveel recht heeft op sociale zekerheid. Tegelijkertijd bestaat er onder autochtonen ook een grote weerstand tegen de aanwezigheid van (veel) allochtonen in Nederland. Een deel van de allochtone bevolking deelt deze mening. Tot op zekere hoogte vinden ook zij dat er te veel allochtonen in Nederland zijn en dat een wijk er niet op vooruit gaat als er veel allochtonen in wonen. (Gijsberts en Dagevos, 2005). Hoewel de Nederlandse samenleving door allochtonen vaak wordt omschreven als een samenleving die openstaat voor andere culturen, hebben veel leden van minderheidsgroepen toch het gevoel slechts in beperkte mate in Nederland te worden geaccepteerd. Gijsberts geeft aan dat het aandeel Nederlanders dat positief oordeelt over allochtonen sinds 2001 behoorlijk kleiner is geworden, terwijl het aandeel Nederlanders met een negatief oordeel flink is toegenomen (Gijsberts en Dagevos, 2005). Ook hebben steeds meer autochtonen bezwaar tegen allochtone buren wat zijn weerslag heeft op de integratie van allochtonen en de mate van interetnische contacten. Prins (1996) geeft aan dat Turken en Marokkanen vaak gediscrimineerd worden. Zij verwacht dat Turkse en Marokkaanse jongeren zich hierdoor extra zullen inzetten om hun positie te verbeteren en meer hun best zullen doen om zich aan te passen aan de eisen van de Nederlandse maatschappij. Recenter onderzoek wijst echter het tegendeel uit. Vooral hoog opgeleide Turken en Marokkanen, degenen die hun best doen om hun eigen positie te verbeteren om aan de eisen van de Nederlandse maatschappij te voldoen, voelen zich in Nederland niet goed geaccepteerd. Mogelijk wordt dit veroorzaakt door het feit dat hoogopgeleide Turken en Marokkanen meer in contact komen met mensen buiten eigen kring en met negatieve berichtgeving in de media (Gijsberts en Dagevos, 2005). 9

16 In de psychologie, is de wens om vooral met mensen uit de eigen groep om te willen gaan, een bekend verschijnsel. Newcomb (1961 in Prins, 1996) stelt dat, hoe minder personen op een waarnemer lijken, hoe liever deze waarnemer contact met deze personen vermijdt en hoe meer deze waarnemer geneigd is om vooroordelen ten aanzien van deze personen te ontwikkelen. Andersom kan ook beweerd worden dat mensen liever omgaan met mensen die op hen lijken omdat er dan een grotere voorspelbaarheid van het contact is en er minder kans is om door de ander te worden afgewezen. Het similarity attraction paragdigm (Byrne, 1971 in Smith, Byrne en Fielding, 1995) gaat er vanuit dat de mate waarin iemand denkt dat hij overeenkomsten heeft met zijn gesprekspartners bepaalt hoe aardig hij diegene vindt. Dagevos en Odé (2003) schrijven hierover in relatie tot interetnische contacten: Alleen omwille van het vertrouwde gaat bij zowel allochtonen als autochtonen de voorkeur uit naar leden van de eigen groep. Hier behoeft men minder uit te leggen en is het bijzondere in de ogen van anderen gewoon bij leden van de eigen groep (p.27). De culturele afstand tussen verschillende groepen wordt daarnaast ook in stand gehouden doordat de omgang met leden van andere groepen ongewenst wordt gevonden, soms mede geïnspireerd door religieuze opvattingen. Er is dus zowel sprake van aantrekking tot de eigen groep als van afstoting van de andere groep, waardoor contacten met Nederlanders niet goed van de grond kunnen komen (Dagevos en Odé, 2003) De integratie van de derde generatie Turken en Marokkanen als actueel thema en onderzoeksobject. Uit het voorgaande komt naar voren dat Turken en Marokkanen interessante groepen zijn om in relatie tot sociale en culturele integratie te bestuderen. Eerder onderzoek heeft zoals in de voorgaande paragrafen beschreven, laten zien dat Turken en Marokkanen in vergelijking met autochtone Nederlanders meer moeite hebben om in Nederland een goede sociaal economische positie te verwerven en slechts in beperkte mate contacten onderhouden met autochtone Nederlanders. Aangezien integratie hoog op de politieke agenda staat, is het belangrijk meer inzicht te krijgen in de manier waarop Turken en Marokkanen omgaan met hun leven in Nederland zodat hun sociale en structurele integratie in de Nederlandse maatschappij, verbeterd kan worden. In dit onderzoek is er voor gekozen om Turken en Marokkanen gezamenlijk te bestuderen omdat er naast de integratieproblemen meerdere overeenkomsten tussen beide groepen waar te nemen zijn. Ten eerste zijn beide groepen, de twee grootste migrantengroepen van Nederland. Ten tweede is er zowel tussen de Nederlandse en de Marokkaanse cultuur als tussen de Nederlandse en de Turkse cultuur een grote culturele en linguïstische afstand waar te nemen en ten derde leven Turken en Marokkanen in Nederland onder ongeveer dezelfde sociaal-economische omstandigheden. In dit onderzoek is er om meerdere redenen voor gekozen om de derde generatie Turkse en Marokkaanse allochtonen te onderzoeken. Allochtonen van de eerste generatie worden hierbij omschreven als diegenen die als eerste naar Nederland zijn geëmigreerd en nog in Nederland wonen. Allochtonen van de tweede generatie als de in Nederland levende kinderen van de allochtonen van de eerste generatie. Zij zijn in Nederland geboren of op jonge leeftijd samen met hun ouders naar Nederland geëmigreerd. De allochtonen van de derde generatie worden ten slotte omschreven als de in Nederland levende en geboren kinderen van de allochtonen van de tweede generatie. In de paragraaf over gênerationele verschillen is al naar voren gekomen dat allochtonen van de tweede generatie meer geïntegreerd zijn dan allochtonen van de eerste 10

17 generatie (ISEO, 2002). Tegelijkertijd bleek uit een van de weinige onderzoeken die longitudinaal uitgevoerd werd dat allochtonen van de tweede generatie zich in de afgelopen jaren in toenemende mate op de eigen cultuur en de eigen sociale groep zijn gaan richten. Toch stellen de klassieke integratietheorieën dat voortschrijding van tijd en generaties een positieve invloed heeft op de mate van integratie van sociaal-etnische minderheden hetgeen zou betekenen dat derde generatie Turken en Marokkanen beter geïntegreerd zouden zijn in Nederland dan eerste en tweede generatie Turken en Marokkanen (Dagevos en Odé, 2003). Er is mede omdat de derde generatie Turken en Marokkanen tot nu toe nog erg jong is, nog maar weinig onderzoek gedaan naar deze mensen. Omdat de derde generatie zo veel in het nieuws komt en omdat het niet duidelijk is of Turken en Marokkanen in de loop van generaties steeds beter in Nederland geïntegreerd zijn, is er in dit onderzoek voor gekozen om te kijken naar het leven van Turken en Marokkanen van de derde generatie in Nederland zodat er een beter beeld kan worden verkregen van derde generatie Turkse en Marokkaanse Nederlanders in relatie tot de integratieproblematiek. Met andere woorden probeert het onderzoek de volgende vraag te beantwoorden: In welke mate zijn Turken en Marokkanen van de derde generatie aan Nederland aangepast? Om de bovenstaande vraag te beantwoorden wordt er in dit onderzoek gekeken naar de acculturatieattitudes van Turkse en Marokkaanse jongeren die tot de derde generatie allochtonen behoren. De termen acculturatie, attitudes en aanpassing worden in het volgende hoofdstuk uitgebreid besproken. Ook komt in het volgende hoofdstuk duidelijk naar voren dat de onderzoeksvraag aan de hand van een aantal levensverhalen van Turkse en Marokkaanse jongeren van de derde generatie geoperationaliseerd wordt. Hierbij wordt er bovendien ingegaan op de manier waarop deze operationalisering precies plaatsvindt. 11

18 12

19 3. AANPASSING EN CULTUURBEHOUD, THEORETISCH KADER 3.1. Acculturatiemodellen Acculturatie verwijst naar het proces van culturele verandering, dat ontstaat wanneer individuen of groepen van verschillende culturele achtergronden in contact met elkaar komen. (Berry, 1992 in Arends-Tóth en Van de Vijver, 2004). Een veel gebruikte definitie van acculturatie is afkomstig van Redfield et al. (1936, in Berry, 1997) en luidt als volgt: Die fenomenen die ontstaan wanneer groepen of individuen met verschillende culturen in continuerend en direct contact met elkaar komen in de vorm van veranderingen van de oorspronkelijke culturele patronen van een of beide individuen of groepen. Het acculturatieproces is verbonden met de vraag hoe een migrant omgaat met de cultuur uit zijn of haar herkomstland en met de cultuur van het land waarin de migrant zich gevestigd heeft. Het eerste aspect, cultuurbehoud, behelst het belang dat een individu of groep hecht aan het behouden van cruciale aspecten van de cultuur van het herkomstland. Het tweede aspect, culturele aanpassing, verwijst volgens Berry (1997) naar de mate waarin een immigrant contacten wenst te hebben met en te participeren in de maatschappij waarin hij zich vestigt. Onderzoek naar acculturatie richt zich doorgaans op drie verschillende elementen. Ten eerste op acculturatie attitudes of te wel de manier waarop immigranten hun eigen culturele identiteit wensen te behouden en de manier waarop immigranten zich relateren aan de ontvangende cultuur, ten tweede op acculturatiegedrag of te wel de werkelijke veranderingen in gedrag als gevolg van contact met de ontvangende cultuur en ten slotte op de stress die individuen meemaken als gevolg van de confrontatie met een nieuwe culturele context (Navas, et al., 2005). Er bestaan verschillende theoretische acculturatiemodellen. Deze kunnen volgens twee kenmerken worden gegroepeerd. Er wordt dan gesproken van dimensionaliteit en domein specificiteit. De volgende twee paragrafen gaan nader op deze aspecten in Dimensionaliteit: De relatie tussen cultuurbehoud en culturele aanpassing, namelijk de dimensionaliteit, kan op drie manieren beschreven worden. De eerste manier waarnaar met het unidimensionele model wordt verwezen ziet cultuurbehoud en culturele aanpassing als tegenpolen van elkaar. Dit model impliceert een proces van culturele verandering dat zich afspeelt op een enkele dimensie waarbij er een omwenteling plaatsvindt van cultuurbehoud tot volledige aanpassing aan de ontvangende cultuur. Hierbij is biculturalisme een middenstand op het continuüm. Bij biculturalisme is er zowel sprake van behoud van de eigen cultuur als van aanpassing aan de nieuwe cultuur. (Gordon, 1964 in Arends-Tóth en Van de Vijver, 2004). Volgens dit model verliezen immigranten de cultuur van hun herkomstland wanneer zij zich een nieuwe cultuur eigen maken hetgeen een negatieve relatie inhoudt tussen cultuurbehoud en culturele aanpassing (Cuéllar et al., 1980; Suinn et al., 1992, in Arends-Tóth en Van de Vijver, 2004). Het tweede model dat de relatie tussen cultuurbehoud en culturele aanpassing beschrijft is het bidimensionele model. Cultuurbehoud en culturele aanpassing worden hier als twee dimensies behandeld. Meerdere onderzoekers zien deze dimensies als onafhankelijk van elkaar. Volgens hen betekent een toename in aanpassing niet vanzelfsprekend een afname in 13

20 cultuurbehoud (Berry, 1997; Hutnik, 1986; Moghoddam, 1988; Sanchez en Fernandez, 1993 in Arends-Tóth en Van de Vijver, 2004). Het populairste bidimensionele model is afkomstig van Berry (1997). In zijn model worden de twee belangrijkste kenmerken van acculturatie met elkaar gecombineerd tot vier mogelijke acculturatiestrategieën, namelijk integratie, assimilatie, separatie en marginalisatie. De integratiestrategie reflecteert de wens om aspecten van de afkomstcultuur te behouden en tegelijkertijd elementen van de ontvangstcultuur over te nemen. Assimilatie verwijst naar het volledige verlies van de afkomstcultuur en complete aanpassing aan de ontvangstcultuur. De separatiestrategie reflecteert de wens om de afkomstcultuur te behouden en geen enkel aspect van de ontvangstcultuur over te nemen. De marginalisatiestrategie verwijst ten slotte naar de weigering om zowel aspecten van de ontvangstcultuur over te nemen als aspecten van de afkomstcultuur te behouden. Schematisch kan het model van Berry (1992) als volgt worden weergegeven: Figuur 3.1: Acculturatiemodel van Berry (1997) Recente auteurs hebben een derde acculturatiemodel voorgesteld waarin er op een andere manier met de dimensionaliteit wordt omgegaan. Volgens dit model dat ook wel een fusie model wordt genoemd gaat een individu dat bezig is met acculturatie de twee culturen met elkaar mixen tot een nieuwe geïntegreerde cultuur waarbij de beste eigenschappen van de twee culturen met elkaar worden gecombineerd. (Hermans & Kempen, 1998 in Arends-Tóth en Van de Vijver, 2004). Dit model is nog niet empirisch onderzocht Domeinspecificiteit Zoals eerder is gesteld, kunnen acculturatiemodellen volgens twee richtlijnen worden gerangschikt. Naast dimensionaliteit kunnen de modellen ook volgens domeinspecificiteit gerangschikt worden. Domeinspecifieke modellen vormen een uitbreiding op de standaard modellen die uitgaan van crosssituationele en crosstemporele consistentie. Terwijl er in de standaard modellen meestal geen rekening wordt gehouden met contexten waarin acculturatie plaatsvindt, onderzoeken domeinspecifieke modellen wel domeinverschillen in acculturatie. Deze modellen gaan ervan uit dat de voorkeur van een individu voor aanpassing of cultuurbehoud per levensdomein verschillen kan vertonen. Iemand kan bijvoorbeeld op zoek zijn naar linguïstische integratie of assimilatie op het werk en tegelijkertijd separatie prefereren als het gaat om familie en trouwen (Keefe & Padilla, 1987 en Kim et al., 2001 in Arends-Tóth en Van de Vijver, 2004). De domeinspecifieke modellen die in de wetenschappelijke literatuur naar voren zijn gebracht, verschillen in de mate van abstractie ten aanzien van de breedte van de domeinen. Volgens Rosch (1978, in Arends-Tóth en Van de Vijver, 2004) categorisatiemodel bestaan er drie verschillende niveaus van abstractie van domein specificiteit. Het eerste niveau, namelijk het superordinate level bestaat uit twee hoofddomeinen: het publieke/functionele, domein en het private/sociaal-emotionele/waardegerelateerde domein. Onderzoek van Arends-Tóth en Van de Vijver (2003) heeft het bestaan van dit 14

21 onderscheid tussen private en publieke domeinen bevestigd. Turkse Nederlanders rapporteerden dat zij een grotere wens hadden om zich in het publieke dan in het private domein aan de Nederlandse cultuur te adapteren terwijl zij cultuurbehoud zowel in het publieke als in het private domein belangrijk vonden. Op eenzelfde wijze ondervonden Phalet, Lotringen en Entzinger (2000) dat jongere immigranten binnenshuis een voorkeur hebben voor cultuurbehoud en buitenshuis juist culturele aanpassing prefereren. Het tweede niveau, het ordinate level verwijst naar specifieke levensdomeinen; de voorkeur van het individu voor aanpassing of cultuurbehoud kan naar gelang specifieke levensdomeinen zoals school, werk, familie en taal, variëren (Arends-Tóth en Van de Vijver, 2004) Het derde en laatste niveau dat Rosch onderscheidt, is het subordinate level. Dit niveau verwijst naar specifieke situaties zoals een feest of koken. Ook naar gelang specifieke situaties kan de voorkeur van het individu voor aanpassing of cultuurbehoud variëren. (Clement en Noels, 1992; Negata, 1994; Taylor en Lambert, 1996; in Arends-Tóth en Van de Vijver, 2004). Schematisch kan de classificatie van acculturatie naar domeinspecificiteit en dimensionaliteit die Arends-Tóth en Van de Vijver (2004) op basis van eigen en onderzoek van anderen maken als volgt worden weergegeven: Domein specificiteit Domein aspecifieke modellen Domeinspecifieke modellen Superordinate niveau (publieke en private domein) Ordinate niveau (meer specifieke levensdomeinen zoals opvoeding en nieuws) Subordinate level (specifieke situaties) Dimensionaliteit Unidimensionele modellen Migrant adapteert aan hoofdcultuur Snelheid van aanpassing varieert naar gelang domeinen/situaties Bidimensionele modellen Migrant heeft twee attitudes: cultuurbehoud en aanpassing aan ontvangstcultuur Zoals hierboven, maar nu toegepast op levensdomeinen en situaties Fusie modellen Er ontstaat een nieuwe cultuur Een nieuwe cultuur ontstaat binnen een domein/situatie Tabel 3.1: Classificatie van acculturatiemodellen volgens Arends-Tóth en Van de Vijver (2004) 15

22 3.2. Culturele aanpassing en cultuurbehoud in impliciete theorieën Acculturatie in impliciete theorieën: unidimensioneel en domeinspecifiek Impliciete theorieën worden gedefinieerd als persoonlijke constructies in de geesten van individuen over bepaalde fenomenen (Sternberg et al., 1981). In dit onderzoek zullen de levensverhalen van individuen op impliciete theorieën van individuen ten aanzien van culturele aanpassing en cultuurbehoud geanalyseerd worden. Hoewel de bidimensionele en domeinspecifieke modellen die cultuurbehoud en culturele aanpassing als twee onafhankelijke variabelen zien, het beste overeenkomen met de acculturatiestrategieën van individuen en zich goed lenen om het acculturatiegedrag van individuen te onderzoeken (Navas et al., 2005), blijken unidimensionele en domeinspecifieke modellen het meeste overeen te komen met de impliciete theorieën van individuen ten aanzien van acculturatie (Arends-Tóth en Van de Vijver, 2004). Arends-Tóth en Van de Vijver (2004) hebben onderzoek verricht om er achter te komen welke acculturatiemodellen het beste overeenkomen met de impliciete theorieën van mensen met de Turkse en de Nederlandse nationaliteit. Hierbij hebben ze voornamelijk gelet op domeinspecificiteit en dimensionaliteit in de impliciete theorieën van de respondenten. De onderzoekers kwamen erachter dat domeinspecificiteit een erg belangrijke eigenschap van acculturatie is in de impliciete theorieën van de onderzochte personen. Voornamelijk het onderscheid tussen het publieke en het private domein bleek hierbij van belang te zijn. Ook andere onderzoeken wezen uit dat dit onderscheid van belang is in de impliciete theorieën van Turkse Nederlanders (Arends-Tóth en Van de Vijver, 2003; Phalet et al., 2000 in Arends-Tóth en Van de Vijver, 2004). Wat betreft de dimensionaliteit in de impliciete theorieën van de respondenten vonden Arends-Tóth en Van de Vijver (2004) de meeste ondersteuning voor het unidimensionele model. Zelfs wanneer de respondenten moesten uitleggen hoe zij de twee culturen combineerden, gaven de meesten aan dat zij afhankelijk van het levensdomein en afhankelijk van een meer private of publieke context, hun focus meer op de ene dan op de andere cultuur richtten. Zo prefereerden de respondenten in het publieke domein culturele aanpassing en in het private domein cultuurbehoud. Bovendien suggereert hun onderzoek dat integratie niet altijd de som is van twee onafhankelijke dimensies, cultuurbehoud en culturele aanpassing, zoals de bidimensionele modellen stellen. De relatie tussen cultuurbehoud en culturele aanpassing kan, zo blijkt uit hun onderzoek, variëren tussen complete onafhankelijkheid, zoals in de bidimensionele modellen, en complete afhankelijkheid, zoals in de unidimensionele modellen. De respondenten in het onderzoek bleken vaker vanuit een afhankelijkheidsmodel en dus een unidimensioneel model dan vanuit een onafhankelijkheidsmodel met acculturatie om te gaan. In dit onderzoek wordt er naar levensverhalen en dus naar de impliciete theorieën van Turkse en Marokkaanse jongens en meiden van de derde generatie gekeken om te achterhalen in welke mate zij zich aan de Nederlandse cultuur hebben aangepast. Om dit te achterhalen worden cultuurbehoud en culturele aanpassing als twee tegenpolen van elkaar gezien waarbij een toename in culturele aanpassing gezien wordt als een afname in cultuurbehoud. Bovendien wordt de mate van aanpassing binnen verschillende contexten apart gemeten omdat de mate van aanpassing per levensdomein grote verschillen kan vertonen. 16