Houtskool van de Romeinse rookkuil, Dr. Poelsstraat, Heerlen
|
|
- Tobias van der Meer
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 BIAXiaal 72 Houtskool van de Romeinse rookkuil, Dr. Poelsstraat, Heerlen P. van Rijn Februari 1999 BIAX C o n s u l t Onderzoeks- en Adviesbureau voor Biologische Archeologie en Landschapsreconstructie
2 Colofon Titel: BIAXiaal 72 Houtskool van de Romeinse rookkuil, dr. Poelsstraat, Heerlen. Auteur: P. van Rijn Opdrachtgever: Thermenmuseum Heerlen ISSN: BIAX Consult en Thermenmuseum Heerlen Correspondentie adres: BIAX Consult Hogendijk AL Zaandam tel: fax:
3 1 1. Inleiding In 1998 zijn in Heerlen op een braakliggend terrein aan de dr. Poelsstraat een aantal kuilen opgegraven uit de Romeinse tijd. De opgravingen stonden onder leiding van dr A.V.A.J.Bosman. Tot september kon ongeveer de helft van het terrein onderzocht worden. In het westelijke deel hiervan is een concentratie van kuilen gevonden die dateren uit de eerste tot en met de derde eeuw AD. Sommige kuilen bevatten een mengsel van vroeg en laat aardewerkmateriaal, andere alleen eerste-eeuws materiaal. Het meest oostelijke spoor is een WZW-ONO gerichte kuil van ca. 2,5 m lang en 50 cm breed (zie figuur 1). Deze was in de löss ingegraven en de wanden waren verhard door hitte. Op de bodem lag een vettige houtskoollaag van ca. 25 cm dikte. Om de kuil bevond zich een depressie gevuld met scherven van eerste-eeuws aardewerk, hetgeen het begin en einde van het gebruik van de kuil waarschijnlijk plaatst in de eerste eeuw. De kuil zou gebruikt zijn om vlees en mogelijk ook vis te roken. Twee van dergelijke kuilen zijn al eerder gevonden in Nijmegen (Bloemers et al en Willems 1990). Aan BIAX Consult is gevraagd de houtskool van dit spoor, de rookkuil, te onderzoeken. 2. Methode De determinatie is volgens de standaardmethode uitgevoerd. Voor determinatie van de houtsoort moet de houtcelstructuur op drie vlakken ten opzichte van de lengte-as van de boom bekeken worden: het dwarse of horizontale vlak, het radiale vlak of verticale vlak loodrecht op de omtrek, en het tangential vlak of het verticale vlak evenwijdig aan de omtrek. Op deze drie vlakken kunnen alle determinatiekenmerken onderscheiden worden. Bij houtskool moet hiervoor langs de drie vlakken verse breukvlakken gemaakt worden. De houtskool is bekeken onder een opvallend-licht microscoop met vergrotingen van x. Als referentieliteratuur is Schweingruber 1982 gebruikt. Tijdens de determinatie is ook onderzocht uit welk deel van de boom het hout afkomstig is en of het vers hout of sprokkelhout betreft. Bij grotere fragmenten kan bij benadering een minimale diameter vastgesteld worden aan de hand van de buiging van de jaarringen. Als de diameter van de buitenste groeiringen onder de bast kleiner dan 1 cm was, is het houtskool als twijg gedefinieerd, een diameter tussen 1-5 cm als takhout. Wanneer de kromming van de groeiringen een diameter groter dan 5 cm aangaf, is het stukje houtskool stamhout of grote tak genoemd. Wanneer geen onderscheid gemaakt kan worden, worden de fragmenten gerubriceerd onder het boomdeel "indet.". Het bepalen of het hout gesprokkeld is of versgekapt, is gebaseerd op de aanwezigheid van verkoolde schimmeldraden, vraatsporen van insekten en degradatiepatronen in de weefselstructuur. Vers gekapt hout bevat veel sap. Door de hitte van het vuur ontstaan daardoor scheuren in het verkolende hout. Dit verschijnsel wordt omschreven als pof. Het komt echter wel eens voor dat houtskool dat als sprokkelhout is geïdentificeerd ook vochtscheuren bevat. In dat geval is het dode hout in vochtige toestand in het vuur terechtgekomen. De data zijn ingevoerd in EXCEL en in tabel 1 opgenomen in dit rapport. De gegevens zijn ook verwerkt in zogenaamde verzadigingscurven in getrapte vorm (figuur 2). Hierin wordt aangegeven bij welk aantal fragmenten een nieuwe soort gevonden is. De verticale getrapte verhoging geeft kwalitatieve informatie, namelijk welke soorten zijn aangetroffen. De horizontale lijnen zijn cumulatief en geven het totaal aantal fragmenten aan van de tot dan gevonden soorten De eerste 60 fragmenten zijn random uit het monster gehaald. Bij de volgende 40 fragmenten is specifiek geselecteerd op verschillen in grootte, uiterlijk en hardheid van de fragmenten. De reden hiervoor was te pogen een zo breed mogelijk spectrum van soorten en boomonderdelen te pakken te krijgen. 3. Resultaat De houtskool bestond deels uit harde grote brokken, deels uit harde dunne radiaal gespleten plakjes, deels uit zacht poederachtig materiaal dat soms aaneengekit was met lemig zand. Vooral dit laatste materiaal was vaak zeer moeilijk te determineren omdat het bij het breken voor een vers breukvlak verpulverde en in poeder uit elkaar viel. Bijna 57% van het gedetermineerde houtskool bestond uit beuk (Fagus sylvatica), 23% uit els (Alnus glutinosa/incana) en 19% uit haagbeuk (Carpinus betulus) en/of hazelaar (Corylus avellana). Beide laatste soorten zijn in het algemeen goed uit elkaar te houden. Hier was er echter een probleem. Het grote anatomische verschil tussen beide soorten is de doorboring van de houtvaten. Bij hazelaar is die laddervormig, bij haagbeuk enkelvoudig. Door het zachte poederachtige oppervlak van het verse breukvlak was het onmogelijk de vorm van de doorboring te zien. Het merendeel leek enkelvoudige doorboringen te hebben en zou dus haagbeuk zijn,
4 Figuur 1. Overzicht van de sporen van de vindplaats dr. Poelsstraat, Heerlen. Het donkeromrande spoor is Werkput 2, spoor 6, waaruit de houtskool onderzocht is. 2
5 3 Tabel 1. De gegevens van de houtskool uit Werkput 2, spoor 6, laag 4, monster 1. houtsoort wetenschappelijk naam stam tak indet. aangetast pof schimmel N fragm. gewicht in gr. beuk Fagus sylvatica Carpinus betulus/corylus haagbeuk/hazelaar avellana els Alnus glutinosa/incana ,5 indetermineerbaar 2 2 0,9 TOTAAL gedetermineerd ,4 TOTAAL niet gedetermineerd 916 Figuur 2. Verzadigingscurve van de houtskool indet. els haagbeuk/hazelaar beuk aantallen andere fragmenten leken ladders te hebben. Bij geen van de fragmenten kon de soort zonder voorbehoud bepaald worden. De harde grote brokken en dunne schijfjes waren voor het overgrote deel stukken stamhout van beuk. Vooral de fragmenten van beuk vertoonden pof effecten en bij ca. 15 fragmenten leek het hout gesinterd te zijn. De celwanden van deze fragmenten waren glanzend metaalachtig, hard en leken in een enkel geval zelfs versmolten. Dit is een effect dat waarschijnlijk optreedt bij hoge temperaturen in soorten met veel minerale elementen. Het poederachtige materiaal was els en haagbeuk/hazelaar. Bij deze soorten was ook, naast brokken stamhout, takmateriaal aanwezig. Vele fragmenten van alle drie soorten waren aangetast door insecten. Slechts een enkel fragment toonde schimmeldraden. 4. Discussie 4.1 Reconstructie verbrandingsprocedure Ik heb geprobeerd een reconstructie te maken van de verbrandingsprocedure bij roken van vlees in een kuil, aan de hand van een boekje over oude technieken van de Indianen van Noordwest-Amerika (Batdorf 1990). Eerst wordt op de bodem van een kuil een dikke laag van gloeiend houtskool gemaakt. Als dat goed brandde, werd daar bovenop groen hout gelegd. Dit hout moest zo vers en zo nat mogelijk zijn, moest smeulen en niet branden, zodat zich veel rook ontwikkelde. Af en toe werd een nieuw stuk hout toegevoegd om het te laten
6 4 blijven roken. Er werd een afgesloten ruimte gebruikt om de rook zoveel mogelijk binnen te houden en de toevoer van zuurstof te beperken. Als groen hout werd bij voorkeur els, kers, appel of esdoorn gebruikt omdat deze soorten het vlees een speciaal aroma gaven. Zacht roken van voedsel nam enkele dagen in beslag, het door en door roken van vlees en vis kon een week duren of zelfs langer. Er werd in Batdorf geen melding gemaakt van de dikte van de overblijvende houtskoollaag. Ook nu nog wordt bij het roken van aal gebruik gemaakt van spaanders van beuken en bij de rookworsten wordt tegenwoordig reclame gemaakt met de ouderwetse manier van roken met beuken- en eikenhout, wat kennelijk wijst op gebruik in het verleden van deze soorten bij het roken. 4.2 Kwaliteit van het brandhout Als brandhout zijn zowel beuk als haagbeuk uitstekend geschikt vanwege hun grote verhittende vermogen dat beter is dan dat van vrijwel alle andere houtsoorten. Beide soorten lenen zich uitstekend voor het branden tot houtskool (Buis 1985, 741 en 745). Hazelaar is meer een struik dan een boom en levert meer takken dan stamhout. Els levert ook behoorlijk brandend stamhout, maar de houtskool is zacht en poederachtig. De pof effecten, die vooral bij het beukenhoutskool zijn geconstateerd, kunnen veroorzaakt zijn door het gebruik van groen, vers hout. Het vrijwel ontbreken van schimmels, zeker bij daarvoor gevoelige soorten als els en hazelaar, wijst er op dat geen dood sprokkelhout is gebruikt. De aantasting door insecten kan op verschillende manieren verklaard worden. Het is niet mogelijk aan de hand van de vraatsporen in dit materiaal te bepalen of het insecten zijn geweest die zich ophouden in levend hout of in sprokkel- cq eerder gekapt hout. Als het zou gaan om insecten uit levend hout, betekent dit dat het betreffende areaal dat dit materiaal geleverd heeft, aangetast was door insecten en er slecht aan toe was. Slecht beheer of overexploitatie van de houtopstanden veroorzaken insectenplagen en leveren op den duur slechte opbrengsten. Aantasting door insecten kan ook plaatsgevonden hebben tijdens opslag van het hout. De beuk vertoont heel weinig aantasting door insecten, maar beuk is resistenter dan de andere hier gevonden soorten. 4.3 De herkomst van het hout Heerlen ligt midden op het vruchtbare lössplateau. De natuurlijke vegetatie op het plateau in de eerste eeuw AD bestond hier waarschijnlijk uit verschillende typen beukenbossen, gemengd met eik, haagbeuk en linde (Kooistra 1996, 87). In de beekdalen in het Heerlense bekken bestond de vegetatie uit gemengde loofbossen, waaronder elzenbroek en eikenbossen gemengd met es, iep en els. De bossen konden het nodige brandhout leveren. Tekenen van erosie aangetroffen in het bekken van Heerlen die dateren uit de Romeinse tijd (Kooistra 1996, 105) wijzen op verlies van deze vegetatie ten gevolge van menselijke activiteit. Heerlen was in de Romeinse tijd een industrieel pottenbakkerscentrum. Dit veronderstelt dat de brandstof niet op incidentele basis verzameld werd maar dat er een systeem van houtwinning, productie en opslag bestaan moet hebben. Het zou kunnen dat het hout gebruikt in deze kuil uit opslag afkomstig was of uit overgeëxploiteerde bossen. 5. Conclusie De houtskool bestond uit stamhout van beuk en daarnaast stamhout en takken van els, haagbeuk en mogelijk hazelaar. Het was door de conserveringstoestand in dit geval niet mogelijk een duidelijk onderscheid te maken tussen beide laatste soorten. De brandstof werd gehaald uit de houtopstanden om Romeins Heerlen heen, de bossen op het plateau en in de beekdalen. De insectenaantasting kan wijzen op overexploitatie van de houtbestanden. Een andere reden kan zijn geweest dat het hout langere tijd opgeslagen is geweest, hoewel dat voor de beuk minder waarschijnlijk lijkt. Als de kuil inderdaad voor het roken van vlees is gebruikt, kan men veronderstellen dat tijdens dit proces vet op de takken en houtskool is gedropen. Om bevestiging van de functie te krijgen, is het een goed idee enkele stukken houtskool te laten analyseren op aanwezigheid van dierlijke vetten. 6. Literatuur Batdorf, Carol Northwest Native Harvest. Surrey Canada Blaine Ver. Staten. Bloemers, J.H.F., L. Biegstraten, K. Greving & R. Woudstra Nijmegen, gem. Nijmegen (Gld.). Romeinse nederzetting. Jaarverslag ROB 1973, 16. Buis, J Historia forestis: Nederlandse bosgeschiedenis. Deel 2. Utrecht.
7 5 Kooistra, L.I Borderland Farming. Assen. Schweingruber, F.H Mikroskopische Holzanatomie. Birmensdorf. Willems, W.J.H Romeins Nijmegen.Vier eeuwen stad en centrum aan de Waal. Utrecht
Houtskool uit ijzertijdcrematiegraven en mogelijke middeleeuwse meilers uit Lomm-Hoogwatergeul
Houtskool uit ijzertijdcrematiegraven en mogelijke middeleeuwse meilers uit Lomm-Hoogwatergeul RAPPORTNUMMER DATUM AUTEUR 684 FEBRUARI 2011 K. HÄNNINEN Colofon Titel: BIAXiaal 684 Houtskool uit ijzertijdcrematiegraven
Nadere informatieHoutskool uit een kuil van een rivierduin bij Rotterdam-IJsselmonde 't Hart
BIAXiaal Houtskool uit een kuil van een rivierduin bij Rotterdam-IJsselmonde 't Hart L.I. Kooistra november 2009 BIAX C o n s u l t Onderzoeks- en Adviesbureau voor Biologische Archeologie en Landschapsreconstructie
Nadere informatieHoutskoolanalyse van een Romeins crematiegraf, Heule-Peperstraat (Kortrijk, België)
Houtskoolanalyse van een Romeins crematiegraf, Heule-Peperstraat (Kortrijk, België) RAPPORTNUMMER DATUM AUTEUR 621 27 NOVEMBER 2012 D. LENTJES & S. LANGE Colofon Titel: BIAXiaal 621 Houtskoolanalyse van
Nadere informatieEes-Zuidesch, houtskool uit mesolithische haardkuilen
Ees-Zuidesch, houtskool uit mesolithische haardkuilen RAPPORTNUMMER DATUM AUTEUR 511 FEBRUARI 2011 K. HÄNNINEN & W. VAN DER MEER Colofon Titel: BIAXiaal 511 Ees-Zuidesch, houtskool uit mesolithische haardkuilen
Nadere informatieHoutskool uit een neolithische haardkuil, vindplaats Flanders Expo (stad Gent, provincie Oost-Vlaanderen, België)
Houtskool uit een neolithische haardkuil, vindplaats Flanders Expo (stad Gent, provincie Oost-Vlaanderen, België) RAPPORTNUMMER DATUM AUTEUR 597 12 JUNI 2012 SILKE LANGE Colofon Titel: BIAXiaal 597 Houtskool
Nadere informatieArcheologie Betuweroute
BIAXiaal 54 Archeologie Betuweroute Houtskool en hout uit de IJzertijd van de Papendrechtse stroomrug (gem. Graafstroom) Standaardrapportage deel II L. Kooistra K. Hänninen maart 1998 BIAX C o n s u l
Nadere informatieHout en houtskool van Elst-Grote Molenstraat uit de IJzertijd, Romeinse tijd en Middeleeuwen
467 Hout en houtskool van Elst-Grote Molenstraat uit de IJzertijd, Romeinse tijd en Middeleeuwen L.I. Kooistra Februari 2010 Colofon Titel: BIAXiaal 467 Hout en Houtskool van Elst-Grote Molenstraat uit
Nadere informatieHout van het onderzoek aan de Heiligeweg in Krommenie, gemeente Zaanstad (Noord-Holland)
Hout van het onderzoek aan de Heiligeweg in Krommenie, gemeente Zaanstad (Noord-Holland) RAPPORTNUMMER DATUM AUTEUR 602 JULI 2012 SILKE LANGE Colofon Titel: BIAXiaal 602 Hout van het onderzoek aan de Heiligeweg
Nadere informatieAnthracologisch onderzoek aan twee meilerkuilen van de vindplaats Roeselare (BE)
Anthracologisch onderzoek aan twee meilerkuilen van de vindplaats Roeselare (BE) RAPPORTNUMMER DATUM AUTEUR 971 MEI 2017 S. LANGE Colofon Titel: BIAXiaal 971 Anthracologisch onderzoek aan twee meilerkuilen
Nadere informatieHoutskool uit drie Romeinse crematies. Vinex-locatie Wateringse Veld, Den Haag 1997, terrein Vellekoop
BIAXiaal 76 Houtskool uit drie Romeinse crematies. Vinex-locatie Wateringse Veld, Den Haag 1997, terrein Vellekoop P. van Rijn Mei 1999 BIAX C o n s u l t Onderzoeks- en Adviesbureau voor Biologische Archeologie
Nadere informatieHouten constructie De Bilt-KNMIterrein
Houten constructie De Bilt-KNMIterrein RAPPORTNUMMER DATUM AUTEUR 574 JULI 2011 K. HÄNNINEN Colofon Titel: BIAXiaal 574 Houten constructie De Bilt-KNMI-terrein Auteur: K. Hänninen Opdrachtgever: RAAP West-Nederland
Nadere informatieHout uit een Romeins castellum te Leiden-Roomburg
BIAXiaal 492 Hout uit een Romeins castellum te Leiden-Roomburg K. Hänninen April 2010 BIAX C o n s u l t Onderzoeks- en Adviesbureau voor Biologische Archeologie en Landschapsreconstructie Colofon Titel:
Nadere informatieinfo@copijn.nl Inhoud 1 2 3 4 1 2 1 De Richtlijnen NVTB Versie 2013 kunnen gedownload worden van de site www.boomtaxateur.nl. 2.3.1 Waardecategorie A 2.3.2 Waardecategorie B 2.3.3 Waardecategorie C
Nadere informatieHoutskool uit de overgang van het Allerød naar de Jonge Dryas van vindplaats Aalsterhut (gemeente Heeze Leende)
Houtskool uit de overgang van het Allerød naar de Jonge Dryas van vindplaats Aalsterhut (gemeente Heeze Leende) RAPPORTNUMMER DATUM AUTEUR 560 22 December 2011 L.I. Kooistra & M. van der Linden Colofon
Nadere informatieONBEKENDE BOOMAANTASTINGEN. December 2009
ONBEKENDE BOOMAANTASTINGEN December 2009 Onbekende boomaantastingen De gemeente Alphen aan den Rijn zet zich in voor een gezonde leefomgeving. Het openbaar groen draagt hier in belangrijke mate aan bij.
Nadere informatieTussentijdse rapportage bastknobbelonderzoek 2007 in Alphen aan den Rijn 20 mei 2007
Tussentijdse rapportage bastknobbelonderzoek 2007 in Alphen aan den Rijn 20 mei 2007 Praktijkonderzoek Plant & Omgeving B.V. Sector Bloembollen, Boomkwekerij en Fruit Mei 2007 PPO nr. 32 340 427 00 Praktijkonderzoek
Nadere informatieHout van mogelijke visweren bij Schoonebeek
Hout van mogelijke visweren bij Schoonebeek RAPPORTNUMMER DATUM AUTEUR 559 december 2011 K. Hänninen Colofon Titel: BIAXiaal 559 Hout van mogelijke visweren bij Schoonebeek Auteur: K. Hänninen Opdrachtgever:
Nadere informatieVuur. Vuur maken Vuur Onderwerp Referentie Datum. Van Maasdijk Heerenveen
Vuur Onderwerp Referentie Datum Vuur maken Vuur 01.02.1998 1998 02 01 Van Maasdijk Heerenveen Vervolg Vuur 01.02.1998 Datum: 1998 02 01 Blad 2 Houtsoorten Naam (zomer)eik Blad Silhouet Brandt langzaam
Nadere informatieOpdrachtgever. : Gemeente Breda : Toezichthouder. : J.L. de Jong Deelopdracht / perceel. : Mechelenstraat NTO-formulier nummer : -
WORTELS STAM / STAMVOET KROON Opdrachtgever : Gemeente Breda : Toezichthouder : J.L. de Jong Deelopdracht / perceel : Mechelenstraat NTO-formulier nummer : - 1. ALGEMENE GEGEVENS Boom nr. : 1 t/m 7 Opname
Nadere informatieHouten wagenwielen en een ton uit waterputten van de opgraving Terp Heinis (regio s-hertogenbosch).
Houten wagenwielen en een ton uit waterputten van de opgraving Terp Heinis (regio s-hertogenbosch). RAPPORTNUMMER DATUM AUTEUR 619 november 2012 C.VERMEEREN Colofon Titel: BIAXiaal 619 Houten wagenwielen
Nadere informatieHoutaantasting onder water -stopt het ooit-
Houtaantasting onder water - stopt het ooit - René Klaassen 17 januari 2012 7 de nationale houten heipalendag Inleiding-1, tekst Beste mensen, Op de nationale houten heipalendag is houtaantasting natuurlijk
Nadere informatieZadenonderzoek aan een monster uit een hutkom (ca. 500 AD) en een gracht (14e eeuw) uit Gennep-Houtstraat
BIAXiaal 340 Zadenonderzoek aan een monster uit een hutkom (ca. 500 AD) en een gracht (14e eeuw) uit Gennep-Houtstraat K. Hänninen Oktober 2007 BIAX C o n s u l t Onderzoeks- en Adviesbureau voor Biologische
Nadere informatieOnderzoeks- en Adviesbureau voor Biologische Archeologie en Landschapsreconstructie
BIAXiaal 208 Houtonderzoek aan de Bronstijdvindplaats te Zijderveld C. Vermeeren 2004 BIAX C o n s u l t Onderzoeks- en Adviesbureau voor Biologische Archeologie en Landschapsreconstructie Colofon Titel:
Nadere informatieVijfde BAP voorjaarssymposium:
Vijfde BAP voorjaarssymposium: Een hart van hout Een veelzijdige materiaalcategorie voor het voetlicht Dinsdag 14 maart, 2017 Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort 0 Voorwoord Voor u ligt
Nadere informatieJurgen Vansteenkiste : Atlas Atheneum Gistel. Dwarse doorsnede van een boomstam
Jurgen Vansteenkiste : Atlas Atheneum Gistel Dwarse doorsnede van een boomstam Spinthout (licht) en kernhout (donker) Spinthout is het niet-verkernde hout van een boom: het bevindt zich tussen het kernhout
Nadere informatieOnderzoek van een houten voorwerp uit de opgraving Grote Markt te Lier (België)
Onderzoek van een houten voorwerp uit de opgraving Grote Markt te Lier (België) RAPPORTNUMMER DATUM AUTEUR 638 JANUARI 2013 C. Vermeeren Colofon Titel: BIAXiaal 638 Onderzoek van een houten voorwerp uit
Nadere informatieArchol bv. Ivo van Wijk. Voorlopig verslag Archeologische Opgraving Plangebied Joannes Riviusstraat te Elsloo, gemeente Stein
2012 Archol bv Ivo van Wijk Voorlopig verslag Archeologische Opgraving Plangebied Joannes Riviusstraat te Elsloo, gemeente Stein Voorlopig verslag Archeologische Opgraving Plangebied Joannes Riviusstraat
Nadere informatiePLANTEN. Basis maakt de vragen 1 t/m 35. Voor iedere vraag kan 1 punt behaald worden
BK402: PLANTEN Basis maakt de vragen 1 t/m 35. Voor iedere vraag kan 1 punt behaald worden Kader maakt de vragen 1 t/m 45. Voor iedere vraag kan 1 punt behaald worden Beantwoord de volgende vragen. 1 Een
Nadere informatieRomeins bouwhout van het onderzoek aan de Middelbroekweg in Naaldwijk (provincie Zuid-Holland)
Romeins bouwhout van het onderzoek aan de Middelbroekweg in Naaldwijk (provincie Zuid-Holland) RAPPORTNUMMER DATUM AUTEUR 618 NOVEMBER 2012 SILKE LANGE Colofon Titel: BIAXiaal 618 Romeins bouwhout van
Nadere informatieVirtual Classroom Biologie: Objectief: - ter ondersteuning van (plantkunde) praktika en werkstukken
3D houtanatomie bij de den (Pinus sp.) Dwarse, radiale en tangentiale doorsneden Virtual Classroom Biologie: Objectief: - ter ondersteuning van (plantkunde) praktika en werkstukken Serie van 17 dia s Nederlandse
Nadere informatieALLES WAT JE WILT WETEN OVER BOMEN
3 8 6 10 ALLES WAT JE WILT WETEN OVER BOMEN Een boom is...... een vaste plant met een houten stam en een kruin, alleen noemen de onderdelen anders dan bij een plant. Delen van de boom Laat de kinderen
Nadere informatieBos & milieu. Bomen 2013/12
2013/12 Bos & milieu Bomen In een boom speelt zich een aantal levensprocessen af die zorgen voor de groei. Dit verschijnsel heet fysiologie en komt bij alle levende organismen voor. De belangrijkste levensprocessen
Nadere informatieHoutskool uit een Romeinse crematie te Bachte-Maria-Leerne
Houtskool uit een Romeinse crematie te Bachte-Maria-Leerne RAPPORTNUMMER DATUM AUTEUR 701 NOVEMBER 2013 K. HÄNNINEN Colofon Titel: BIAXiaal 701 Houtskool uit een Romeinse crematie te Bachte-Maria-Leerne
Nadere informatieOriënterend onderzoek naar de oorzaak van het ontstaan van bastknobbels in laanbomen op de kwekerij.
Juli 2008 Titel Consultancy: Bastknobbels Sector/deelsector Bomen Gewas Laan- en parkbomen Thema Duurz.bedr.v.gewasbescherming Status Afgerond Uitvoerder(s) PPO Bomen Oriënterend onderzoek naar de oorzaak
Nadere informatieBoombiologie. Basiskennis 1. Boomanatomie (1) Boomanatomie (3) Boomanatomie (2) Het samenstel van deze organen vormen samen een organisme: de boom
Boomanatomie (1) Boombiologie Alle levende organismen hebben dezelfde opbouw: Basis is cellen, weefsels en organen Cellen zijn bouwstenen van structuur Gespecialiseerde structuren heten meristeemweefsel
Nadere informatieProefopgraving in de tuin van het voormalige Gereformeerd Weeshuis aan de Havenstraat te Woerden door Elly E. v.d. Busse-Bruin
Proefopgraving in de tuin van het voormalige Gereformeerd Weeshuis aan de Havenstraat te Woerden door Elly E. v.d. Busse-Bruin Inleiding De toestemming van het bestuur van het Dienstencentrum maakte het
Nadere informatieProjectteam Groen. Advies. Van Haeringenplantsoen. Inventarisatie bomen t.b.v. de renovatie. IB, Groen, 10 april 2017 Maarten H.
Projectteam Groen Advies Van Haeringenplantsoen Inventarisatie bomen t.b.v. de renovatie IB, Groen, 10 april 2017 Maarten H. van Atten 1 Colofon Titel Opdrachtgever Van Haeringenplantsoen inventarisatie
Nadere informatieRapport onderzoek 6 juni 2019
Rapport onderzoek 6 juni 2019 Opdrachtgever: Gemeente Rotterdam Stadsbeheer Schone Stad Postbus 10902 3004 BC Rotterdam Inspectielocatie: Duwbakken in het Hollandsch Diep Uitgevoerd door: Stichting Kennis-
Nadere informatieHoutskoolonderzoek aan monsters uit meilers op de vindplaats Doetinchem- Holterhoek 2 (VME?)
Houtskoolonderzoek aan monsters uit meilers op de vindplaats Doetinchem- Holterhoek 2 (VME?) RAPPORTNUMMER DATUM AUTEUR 591 MEI 2012 W. VAN DER MEER Colofon Titel: BIAXiaal 591 Houtskoolonderzoek aan monsters
Nadere informatieWaarderend Archeologisch Onderzoek te Oudenburg, kantine voetbalplein (Bekestraat)
Waarderend Archeologisch Onderzoek te Oudenburg, kantine voetbalplein (Bekestraat) (28 en 29 oktober 2009) Oudenburg, 2009 Colofon Archeologisch Rapport Oudenburg 4 Waarderend archeologisch Onderzoek te
Nadere informatieLandschappelijke inpassing en tegenprestatie paardenhouderij A.Vullers Boekhorstweg 3, 6105 AD Mariahoop- PNR 6105AD
LIGGING Het plangebied is gelegen ten noorden van de kern Mariahoop. Rond 1900 was het gebied grotendeels nog bekend als heide. De veldweg in het centrum van het gebied was rond 1900 reeds aanwezig. Het
Nadere informatieHygroscopische eigenschappen
2013/12 Hout Hygroscopische eigenschappen Hout en vocht Hout is een natuurproduct dat na droging en verwerking gevoelig blijft voor vocht. Dit betekent dat het kan uitzetten en krimpen. Gebeurt dit ongelijkmatig,
Nadere informatiePubliekssamenvatting. Archeologisch onderzoek Groene Rivier Pannerden
Publiekssamenvatting Archeologisch onderzoek Groene Rivier Pannerden Catastrofale overstromingen kwamen vaak voor in de geschiedenis van Pannerden, wat met de ligging in de driehoek tussen de rivieren
Nadere informatieTwee middeleeuwse boomstamputten uit Cothen-De Kamp, gemeente Wijk bij Duurstede
Twee middeleeuwse boomstamputten uit Cothen-De Kamp, gemeente Wijk bij Duurstede RAPPORTNUMMER DATUM AUTEUR 627 December 2012 D. Lentjes, C. Vermeeren Colofon Titel: BIAXiaal 627 Twee middeleeuwse boomstamputten
Nadere informatieHandboek (kamp) vuur. Handboek (kamp) vuur
Handboek Handboek (kamp) vuur vuur (kamp) Handboek (kamp) vuur 0 Inleiding Het fikkie stoken is een van de leukste dingen die er op scouting gedaan worden. Een mooi vuurtje om gezellig rond te zitten,
Nadere informatieExperiment in Düppel en ons museum met de dubbele pot- of indirecte methode, tussen 1991 en 1995
Experiment in Düppel en ons museum met de dubbele pot- of indirecte methode, tussen 1991 en 1995 Vondsten bij opgravingen in o.a. Dűppel toonden grondkuilen, die duidelijk gebruikt waren om teer te winnen
Nadere informatie6.3. Analyse en interpretatie van de grondsporen Algemeen
6.3. Analyse en interpretatie van de grondsporen 6.3.1. Algemeen In totaal werden er tijdens het vlakdekkend onderzoek 31 sporen geregistreerd in het vlak. Vijf ervan kwamen ook reeds tijdens het vooronderzoek
Nadere informatieVrij uit te kiezen van struikvorm 175/200 tot multistam 1000/+ Omschrijving + gebruik :
Omschrijving + gebruik : Deze e soorten zijn in hoge mate aangepast aan ons klimaat en omgeving. Naast het feit dat ze belangrijk zijn voor vele organismen, zijn de aangeprezen soorten zeer vorstresistent,
Nadere informatieKale - Leie Archeologische Dienst. J a a r v e r s l a g K a l e - L e i e A r c h e o l o g i s c h e D i e n s t
Kale - Leie Archeologische Dienst J a a r v e r s l a g 2 0 0 7 K a l e - L e i e A r c h e o l o g i s c h e D i e n s t 2 Jaarverslag 2007 COLOFON 2008 Kale - Leie Archeologische Dienst, individuele
Nadere informatieDe selectie van hout en houtskool voor radiokoolstofdatering
De selectie van hout en houtskool voor radiokoolstofdatering Koen Deforce Agentschap Onroerend Erfgoed Houtenhoutskoolzijnde meestgebruiktematerialenvoorde radiokoolstofdatering van archeologische contexten
Nadere informatieGlobale Boomeffectrapportage Dennenkamp Oosterbeek - Renkum
Globale Boomeffectrapportage Dennenkamp Oosterbeek - Renkum Foto: het Beukenlaantje langs de locatie In verband met de herontwikkeling van de voormalige Neder Veluwecollege te Oosterbeek is een globale
Nadere informatieInventarisatie bomenbestand in park Seghwaert. in de wijk Seghwaert-Noordhove binnen de gemeente Zoetermeer
Inventarisatie bomenbestand in park Seghwaert in de wijk Controleur: Ruud Dingerdis, Gecontroleerd op 07-08-2014 European Treeworker Hoek Hoveniers Inventarisatie bomenbestand in park Seghwaert in de wijk
Nadere informatieInformatieblad. Week n 17 : van 23 april tot en met 29 april 2018
Informatieblad Week n 17 : van 23 april tot en met 29 april 2018 Wist u dat? De paardenkastanje (Aesculus) is een entomofiele boom. Dit betekent dat het stuifmeel hoofdzakelijk verspreid wordt via insecten,
Nadere informatieir. L. de Graaf, Landschapsarchitect bnt / 14 januari 2016 / definitief Functieverandering Kootwijkerdijk 12, Kootwijkerbroek Beplantingsplan
ir. L. de Graaf, Landschapsarchitect bnt / 14 januari 2016 / definitief Functieverandering Beplantingsplan 2 Te behouden beplanting Kootwijkerdijk 12 te behouden zomereiken te behouden gewone esdoorn te
Nadere informatieInformatieblad. Week 13: van 25 tot en met 31 maart 2019
Informatieblad Week 13: van 25 tot en met 31 maart 219 Stuifmeel momenteel in de lucht : Betula spp. (Berk) Carpinus betulus (Haagbeuk) Wekelijkse resultaten van de stuifmeel- en schimmelsporentellingen
Nadere informatieArcheologie Deventer Briefrapport 27. November Controleboringen Cellarius - De Hullu (project 494)
Archeologie Deventer Briefrapport 27 November 2013 Controleboringen Cellarius - De Hullu (project 494) Briefrapport Controleboringen Cellarius / De Hullu, Colmschate (project 494) Behorende bij bureaustudie
Nadere informatieInformatieblad. Week 12: van 18 tot en met 24 maart 2019
Informatieblad Week 12: van 18 tot en met 24 maart 219 Stuifmeel momenteel in de lucht : Betula spp. (Berk) Carpinus betulus (Haagbeuk) Salix spp. (Wilg) Wekelijkse resultaten van de stuifmeel- en schimmelsporentellingen
Nadere informatieBeschrijving schaal van Oegstgeest. Figure 1: Bovenaanzicht van de schaal. Foto: Restaura, Haelen.
Beschrijving schaal van Oegstgeest Figure 1: Bovenaanzicht van de schaal. Foto: Restaura, Haelen. Figure 2: Onderaanzicht van de schaal. Foto: Restaura, Haelen. De schaal heeft een diameter van 21 centimeter
Nadere informatieCursus herkennen bomen en struiken. i.o.v.
Cursus herkennen bomen en struiken i.o.v. Wat moet je meenemen? Bomen staan soms verder van de openbare weg. Twijgen, knoppen en bladeren zitten soms vrij hoog om details te zien. Zorg dat je een verrekijker
Nadere informatieInformatieblad. Week n 19 : van 7 mei tot en met 13 mei 2018
Informatieblad Week n 19 : van 7 mei tot en met 13 mei 2018 Wist u dat? In de loop der jaren had het grassentuifmeelseizoen de neiging om vroeger te beginnen in België 1. Ook in 2018 volgt de bevestiging
Nadere informatieProject 434: Bureaustudie Actualisering archeologische verwachting nieuwbouwlocatie Stadhuiskwartier. Interne Rapportages Archeologie Deventer 55
Interne Rapportages Archeologie Deventer 55 Mei 2012 Project 434: Bureaustudie Actualisering archeologische verwachting nieuwbouwlocatie Stadhuiskwartier COLOFON 2012, Gemeente Deventer, Deventer. Auteur:
Nadere informatieTussentijdse rapportage bastknobbelonderzoek 2007 in Alphen aan den Rijn 13 juli 2007
Tussentijdse rapportage bastknobbelonderzoek 2007 in Alphen aan den Rijn 13 juli 2007 Praktijkonderzoek Plant & Omgeving B.V. Sector Bloembollen, Boomkwekerij en Fruit Juli 2007 PPO nr. 32 340 427 00 1
Nadere informatieBeplantingsplan vleeskuikenhouderij Struiken 3a Maasbree Drissen CV
Beplantingsplan vleeskuikenhouderij Struiken 3a Maasbree Drissen CV 1 april 2015 Beplantingsplan Vleeskuikenhouderij Drissen CV Adres: Struiken 3a Initiatiefnemer: Drissen CV Datum: 1 april 2015 Opgesteld
Nadere informatiereijrink heijmans Landschappelijke inpassing Fam. Duis, Bladel LAND S CHAPS I N R I C H T I N G
Landschappelijke inpassing Fam. Duis, Bladel werkdocument: 0mschakeling van een melkveehouderij naar een vleeskalverenhouderij opdrachtgever: Fam. K.A.C. Duis De Elsten 3 5531 NS Bladel datum: 07-10-2013
Nadere informatieDe historische beplanting van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: resultaten van een veldinventarisatie op zeven forten. Martijn Boosten & Patrick Jansen
De historische beplanting van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: resultaten van een veldinventarisatie op zeven forten Martijn Boosten & Patrick Jansen Wageningen, mei 009 Boosten, M., Jansen, P. De historische
Nadere informatieRatelpopulier Populus tremula. Verspreide knopstand, spits, bruin, glanzend, op eenjarige twijgen aanliggend, op oudere twijgen vaak op kortloten.
Ratelpopulier Populus tremula Verspreide knopstand, spits, bruin, glanzend, op eenjarige twijgen aanliggend, op oudere twijgen vaak op kortloten. Witte abeel Populus alba Stam: Bochtige stam met grijze
Nadere informatieclusters aan de Groenestraat
LIGGING Het plangebied is gelegen aan de verbindingsweg tussen de kernen Reijmerstok en Banholt. De landschappelijke context van de Groenestraat is te kenschetsen als licht golvend plateau. Langs de Groenestraat
Nadere informatieIk ga mijn spreekbeurt houden over vuur. Ik heb alvast op het bord geplakt waar ik het over ga hebben:
Ik ga mijn spreekbeurt houden over vuur. Ik heb alvast op het bord geplakt waar ik het over ga hebben: Op het bord 1. Blij met vuur 2. Wat is vuur? 3. Vuur maken 4. Lekker warm 5. Verbranden zonder vlammen
Nadere informatieOnderzoek naar risico van bollenmijt in Zantedeschia
Onderzoek naar risico van bollenmijt in Zantedeschia Welke mijt geeft schade in Zantedeschia P.J. van Leeuwen, C. Conijn, M. Breedeveld, J.P.T. Trompert Praktijkonderzoek Plant & Omgeving B.V. Sector Bloembollen
Nadere informatieGemeente Amsterdam Ingenieursbureau. Openbare Ruimte
Bezoekadres Weesperstraat 430 1018 DN Amsterdam Gemeente Amsterdam Postbus 12693 1100 AR Amsterdam Telefoon 020 251 1111 Fax 020 251 1199 www.iba.amsterdam.nl Openbare Ruimte Notitie Datum 15 november
Nadere informatieWat is essentaksterfte?
Wat is essentaksterfte? Essentaksterfte is een ziekte die wordt veroorzaakt door de schimmel (vals wit bladvlieskelkje, Chalara fraxinea). Door de aantasting van essentaksterfte verzwakt de boom dusdanig
Nadere informatiePlanten voor de Prins Werkmap Tweede graad Basisonderwijs
Planten voor de Prins Werkmap Tweede graad Basisonderwijs Tekeningen: Jowan De Saedeleer Inleiding Wil jij Prins Baldewijn helpen om terug in zijn kasteel te gaan wonen? Dan moet je op zoek gaan naar nuttige
Nadere informatie1. Levende wilgenstaken I blz. 2 2. Levende wilgenstaken II blz. 2 3. Levende meidoornhaag blz. 2
SOORTEN OMHEININGEN Inhoud: Omheiningen van levend materiaal 1. Levende wilgenstaken I blz. 2 2. Levende wilgenstaken II blz. 2 3. Levende meidoornhaag blz. 2 Andere soorten omheining 4. Dood hout blz.
Nadere informatieWat gaat er gebeuren in het Oosterpark?
Essentaksterfte De situatie in Nederland Inmiddels is meer dan 80 % van de essen in Nederland aangetast. De verwachting is dat hooguit 10 % van de essen de ziekte zal overleven, gebaseerd op ervaringen
Nadere informatieEigenschappen van eiken
Eigenschappen van eiken ir. Jos Creemers SHR studiemiddag 1 oktober 2015 SHR, Nieuwe Kanaal 9 b, 6709 PA Wageningen, T:0317-467366, E: info@shr.nl, W: www.shr.nl 1 Eiken en eik (Quercus) 2 22 SHR Studiemiddag
Nadere informatieDELTALOCATIE DEN DOLDER Projectnummer 01742112 Van Wijnen Projectontwikkeling Midden B.V. Postbus 151 3840 AD HARDERWIJK
DELTALOCATIE DEN DOLDER Projectnummer 01742112 Van Wijnen Projectontwikkeling Midden B.V. Postbus 151 3840 AD HARDERWIJK Kwaliteitsbeoordeling van de bomen op deze locatie Door T. Katerberg European Tree
Nadere informatieDe historische beplanting van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: resultaten van een veldinventarisatie op zeven forten. Concept
De historische beplanting van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: resultaten van een veldinventarisatie op zeven forten Concept Martijn Boosten & Patrick Jansen Wageningen, april 009 Boosten, M., Jansen, P.
Nadere informatieArcheologie Betuweroute
BIAXiaal Archeologie Betuweroute Hout en houtskool van een donk uit het Meso- en Neolithicum te Hardinxveld-Polderweg K. Hänninen L. Kooistra P. van Rijn C. Vermeeren 1999 BIAX C o n s u l t Onderzoeks-
Nadere informatieSamenvatting Gevolgen essentaksterfte Utrecht in beeld Onderzoek en beheerstrategie
Samenvatting Onderzoek en beheerstrategie COLOFON Opdrachtgever: Gemeente Utrecht Mevrouw ing. I. Tepp Opdrachtnemer: Terra Nostra Boomtechnisch adviseur: De heer R. Geerts Mevrouw W.W. Batenburg Fotografie:
Nadere informatieAfb. 1. De vindplaats van het muurwerk is aangegeven met de zwarte driehoek.
17 GORINCHEM, LAAG DALEMSEWEG T. Koorevaar Op 10 juli j.1. is na bemiddeling van mevr. N. de Kriek op aanwijzingen van dhr. H. van Mourik een vluchtige verkenning uitgevoerd op enkele percelen grenzend
Nadere informatieT2. Planten. 2009 Biosoft TCC - Lyceumstraat
T2. Planten T2. Planten (les 1. Tuinkers) De natuurwetenschappelijke methode Opdracht 2 blz. 33 1. Wat willen we onderzoeken? Waarom kwaakt de kikker? 2. Wat veronderstellen we? Je bedenkt een antwoord
Nadere informatieArcheologie en cultuurhistorie Strijpsche Kampen
Archeologie en cultuurhistorie Strijpsche Kampen Bijlage 3 bij Nota van Uitgangspunten Strijpsche Kampen Definitief Gemeente Oirschot Grontmij Nederland bv Eindhoven, 11 mei 2007 Verantwoording Titel :
Nadere informatieProfielen van het Mallegat en geologische profielen aan de Pr. Hendrikkade in Katwijk D. Parlevliet, D. van der Kooy, mei 2003
Profielen van het Mallegat en geologische profielen aan de Pr. Hendrikkade in Katwijk D. Parlevliet, D. van der Kooy, mei 2003 Een bouwput tussen de Pr. Hendrikkade en de Tramstraat doorsneed het voormalige
Nadere informatieDe rol van Phytophthora bij scheut- en stengelrot in pioenroos
De rol van Phytophthora bij scheut- en stengelrot in pioenroos Casper Slootweg en Peter Vink (PPO) Henk van den Berg (Henk van den Berg Teelt- en bedrijfsadvies) Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, Sector
Nadere informatieWat gaat er gebeuren in de Wevershoek?
Essentaksterfte De situatie in Nederland Inmiddels is meer dan 80 % van de essen in Nederland aangetast. De verwachting is dat hooguit 10 % van de essen de ziekte zal overleven, gebaseerd op ervaringen
Nadere informatieMemo. Aan : Roel van de Laar Van : Celine Roodhart Datum : 1 oktober 2013 Kopie Kwaliteitsborging : :
Memo Aan : Roel van de Laar Van : Celine Roodhart Datum : 1 oktober 2013 Kopie Kwaliteitsborging : : Archief Joost Rink Onze referentie : 9X3223.A0/M0001/901971/JEBR/Nijm HASKONINGDHV NEDERLAND B.V. RIVERS,
Nadere informatieHet groeiende beek concept
Het groeiende beek concept Een ontwikkelingsstrategie voor de Wilderbeek Aanleiding In juni 07 is de Wilderbeek verlegd ten behoeve van de aanleg van de A73. De Wilderbeek kent over het traject langs de
Nadere informatieInformatieblad. Week 17: van 22 tot en met 28 april 2019
Informatieblad Week 17: van 22 tot en met 28 april 219 Wist u dat? De paardenkastanje (Aesculus) is een entomofiele boom. Dit betekent dat het stuifmeel hoofdzakelijk verspreid wordt via insecten, waardoor
Nadere informatieWat is essentaksterfte?
Wat is essentaksterfte? Essentaksterfte is een ziekte die wordt veroorzaakt door de schimmel (vals wit bladvlieskelkje, Chalara fraxinea). Door de aantasting van essentaksterfte verzwakt de boom dusdanig
Nadere informatieOpgraving Davidstraat-Romeinstraat Enkhuizen. Een eerste stand van zaken.
Opgraving Davidstraat-Romeinstraat Enkhuizen. Een eerste stand van zaken. In de vroege zomer van 2017 heeft Archeologie West-Friesland een opgraving uitgevoerd tussen de Davidstraat, Romeinstraat en Korte
Nadere informatieArcheologisch onderzoek begeleiding Kevelderstraat Groenlo GRONTMIJ ARCHEOLOGISCHE RAPPORTEN 68
Archeologisch onderzoek begeleiding Kevelderstraat Groenlo GRONTMIJ ARCHEOLOGISCHE RAPPORTEN 68 Archeologische begeleiding Kevelderstraat Groenlo GRONTMIJ ARCHEOLOGISCHE RAPPORTEN 68 Definitief ISSN 1573-5710
Nadere informatieAanvraaggegevens. Publiceerbare aanvraag/melding. Aanvraagnummer Ingediend op Gefaseerd. Blokkerende onderdelen weglaten
Gegevens bevoegd gezag Referentienummer Datum ontvangst Aanvraaggegevens Publiceerbare aanvraag/melding Aanvraagnummer 4018053 Aanvraagnaam Rigoureuze snoei beuk, Hackforterweg 25A Wichmond Uw referentiecode
Nadere informatieMonumentale houtopstand
Boomnummer 549 Opname datum: 1-4-2008 Fotonummer 556 Plaats :oosterend Boomsoort wilg Straat:oosterend 14 Boomnummer 587 Opname datum: 1-4-2008 Fotonummer 594 Plaats :oosterend Boomsoort els Straat:Lijkweg
Nadere informatieaan Rijkswaterstaat G. Koot (Gerard) B. Westeneng (Bernard) mw. M. Posthumus (Marijke) K.Abrahamse (Kees) M. Ruis (Martin)
notitie Witteveen+Bos Hoogoorddreef 15 Postbus 12205 1100 AE Amsterdam 020 312 55 55 www.witteveenbos.nl onderwerp project opdrachtgever projectcode referentie opgemaakt door aanvullende bomeninventarisatie
Nadere informatieDokter, ik voel een knobbeltje, is dat erg?
Dokter, ik voel een knobbeltje, is dat erg? Over bastknobbels, bastlijnen en andere onbekende (en onbegrepen) aantastingen Een aantal jaren geleden constateerden Ton Hoogenes (groenopzichter) en Niek van
Nadere informatieSmaakonderzoek komkommer aan Nederlands en Spaans product
Smaakonderzoek komkommer aan Nederlands en Spaans product M. Kersten, L. Voorbij en W. Verkerke Praktijkonderzoek Plant & Omgeving B.V. Sector Glastuinbouw april 2002 PPO nr 420029 2002 Wageningen, Praktijkonderzoek
Nadere informatieHout van een vroegmiddeleeuwse vindplaats in Oegstgeest-Nieuw Rhijngeest-Zuid
423 Hout van een vroegmiddeleeuwse vindplaats in Oegstgeest-Nieuw Rhijngeest-Zuid L.I. Kooistra september 2009 Colofon Titel: BIAXiaal 423 Hout van een vroegmiddeleeuwse vindplaats in Oegstgeest-Nieuw
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken
Vuur De geschiedenis van het vuur Vuur is niet iets dat uitgevonden is. Het was er altijd al. Vroeger dachten de ouden Grieken dat de goden het aan de mensen hadden gegeven. In de oertijd was vuur een
Nadere informatieAfgedankte luxe. Houten voorwerpen uit beerputten van Tiel-Koornmarkt. Intern rapport ROB
BIAXiaal Afgedankte luxe Houten voorwerpen uit beerputten van Tiel-Koornmarkt Intern rapport ROB O. Brinkkemper K. Hänninen P. van Rijn C. Vermeeren November 1995 BIAX C o n s u l t Onderzoeks- en Adviesbureau
Nadere informatieHandboek (kamp) vuur 0
Handboek (kamp) vuur Handboek (kamp) vuur 0 Inleiding Het fikkie stoken is een van de leukste dingen die er op scouting gedaan worden. Een mooi vuurtje om gezellig rond te zitten, om je eten en drinken
Nadere informatie