NUTRIENTENBELASTING RIJNLAND. Actualisatie emissieanalyse

Transcriptie

1 NUTRIENTENBELASTING RIJNLAND Actualisatie emissieanalyse Archimedesweg 1 postadres: postbus AD Leiden telefoon (071) telefax (071) CORSA nummer: versie: definitief auteur: Marchel van Duin oplage: datum: 11 januari 2019 projectnummer:

2 Pagina 2 van 47 Hoogheemraadschap van Rijnland

3 INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE... 3 Samenvatting Inleiding Aanleiding Doel Afbakening Leeswijzer Werkwijze Indeling gebieden Stikstof Trends en kwaliteit oppervlaktewater Stikstofconcentraties in boezem- en polderwater Trend in totaal stikstofconcentraties per cluster Belasting en bronnen Stikstofbalans Rijnland Emissiedruk Ontwikkelingen emissiebronnen Achtergrondbelasting Fosfor Trends en kwaliteit oppervlaktewater Fosforconcentraties in boezem- en polderwater Trend in totaal fosforconcentraties per cluster Belasting en bronnen Fosforbalans Rijnland Emissiedruk per gebiedscluster Ontwikkelingen emissiebronnen Achtergrondbelasting Discussie Trends concentraties oppervlaktewater Bijdrage emissiebronnen Gemeentelijke rioleringssystemen Natuurlijke achtergrondbelasting Conclusie Waterkwaliteit Bronnen Handelingsperspectief Bijlagen Bijlage 1. Literatuur Bijlage 2. Trendgrafieken waterkwaliteit Bijlage 3. Toelichting belasting boezemsysteem Bijlage 4. Bronnen Hoogheemraadschap van Rijnland Pagina 3 van 47

4 Samenvatting Op hoofdlijnen zijn de resultaten van de vorige emissieanalyse nutriënten (gebaseerd op cijfers uit 2000; Rijnland, 2006) nog steeds hetzelfde: Naast de landbouw (af- en uitspoeling) dragen de lozingen vanuit de AWZI s het meest bij aan de interne belasting van Rijnlands watersysteem. De totale belasting van dit watersysteem met stikstof en fosfor neemt verder af en de waterkwaliteit wordt nog steeds beter. Ondanks de verbetering, voldoet het watersysteem veelal niet aan de normen voor de nutriënten. Met name in de veen- en zandgebieden zijn de concentraties van stikstof en fosfor hoog. In deze gebieden verbetert de waterkwaliteit het minst. Zowel de emissies vanuit de polders als vanuit de AWZI s nemen nog steeds af. Het relatieve aandeel aan de totale belasting van Rijnland van de AWZI s is in de periode gezakt van ca. 25% naar 15%. Verdere reductie van de effluentlozingen levert hierdoor steeds minder rendement op met betrekking tot de verbetering van de nutriëntenconcentraties in het oppervlaktewater. De natuurlijke achtergrondbelasting is circa 35% van de belasting vanuit de polders. In de zandpolders wordt dit percentage beduidend lager ingeschat; voor Pagina 4 van 47 Hoogheemraadschap van Rijnland

5 fosfor bedraagt deze slechts 1%. De natuurlijke emissie is grotendeels beïnvloedbaar. Het betreft de bodemprocessen in de landbouwbodem (geogeen), die in het kader van de landbouwpraktijk door menselijk handelen worden beïnvloed (zoals veenafbraak als gevolg van drooglegging / peilbeheer). Samen met de bijdrage van de actuele en historische bemesting (ongeveer 50%) is er in de polder aanzienlijk potentieel om de belasting van het watersysteem met nutriënten te reduceren. Naast alle grote bronnen blijft aandacht voor de kleinere bronnen belangrijk, omdat deze of voor lokale waterkwaliteits- of gezondheidsproblemen kunnen zorgen (zoals bijvoorbeeld overstorten en lozingen via IBA s) of omdat de belasting sinds 2000 is toegenomen (regenwaterriolen en vuilwaterlozingen recreatievaart). Hoogheemraadschap van Rijnland Pagina 5 van 47

6 1. Inleiding 1.1 Aanleiding Emissies is één onderdeel van het WBP5-programma Schoon en Gezond Water. Bestuurlijk is gevraagd om inzicht in het grotere plaatje en m.n. voor de nutriëntenaanpak: wat speelt er extern en wat doet Rijnland. Om deze vragen te kunnen beantwoorden, moeten we de gegevens van de emissies actualiseren en is goed cijfermateriaal nodig. De laatste emissie-analyse van Rijnland ( Stofbalansen Rijnland voor chloride, stikstof, fosfor, koper, nikkel en zink ) is in 2006 opgesteld, en is gebaseerd op de gegevens uit Deze stoffenbalansen geven de omvang van stofstromen in Rijnland en analyseert de omvang van de achterliggende bronnen. Op basis van dat rapport zijn de KRW-plannen voor de eerste uitvoeringstermijn ( ), het Emissiebeheerplan (2009) en het Lozingenbeleid awzi (2013) uitgewerkt. In de afgelopen jaar is er veel veranderd en is meer informatie en kennis beschikbaar gekomen, zoals meer inzicht in de stofstromen in het systeem, en de doorontwikkeling van de landelijke database EmissieRegistratie. De emissie-analyse uit 2006 gaf geen inzicht in de ontwikkelingen van betreffende stoffen, waaronder de nutriënten. Het is wel zeer wenselijk deze trends in beeld te brengen, omdat hiermee het effect van het beleid in beeld kan worden gebracht. Vandaar dat de trends in deze actualisatie van de emissieanalyse zijn toegevoegd. Met het actualiseren van de emissie-analyse sluit Rijnland aan bij de landelijke oproep om een goede (actuele) onderbouwing van de KRW-doelstellingen en maatregelen middels gedegen systeemanalyses. Bovendien vraagt de agrarische sector om een actueel emissiebeeld (inclusief de achtergrondbelasting), in de discussie over de aard en omvang van de te nemen maatregelen. 1.2 Doel Het doel van deze emissie-analyse is om een meer actueel beeld te geven van de bronnen en belastingen van nutriënten naar het watersysteem in het beheergebied van Rijnland. Deze informatie kan vervolgens gebruikt worden voor: - Prioritering aanpak bronnen en actualisatie van het Emissiebeheerplan en het Lozingenbeleid; - Onderbouwing van (herziene) KRW-doelstellingen en maatregelen; - Positiebepaling nutriënten-aanpak in Haagse discussie. - Discussie achtergrondbelasting met agrarische sector (DAW-impuls). 1.3 Afbakening Hoewel de wens is het project veel breder op te pakken, is er vanwege de beperkte beschikbare capaciteit gekozen om de actualisatie af te perken: - Deze actualisatie van de emissie-analyse richt zich alleen op nutriënten: totaal fosfor en totaal stikstof. De analyse van de overige probleemstoffen volgt in een ander traject op een later moment; - De emissie-analyse wordt uitgevoerd op basis van bestaande gegevens; Pagina 6 van 47 Hoogheemraadschap van Rijnland

7 - Actualisatie van Emissiebeheerplan en Lozingenbeleid is geen onderdeel van deze opdracht, maar de verkregen informatie kan wel gebruikt worden voor de uitvoering hiervan; - Verkennend onderzoek naar de achtergrondemissies voor nutriënten valt buiten de scope van deze opdracht; - Inzicht in de fosfaattoestand van Rijnlandse bodems en bemestingscijfers valt buiten de scope van de opdracht actualisatie emissie-analyse. 1.4 Leeswijzer Hoofdstuk 2 geeft een beschrijving van de gehanteerde indeling in gebiedsclusters. Vervolgens behandelen hoofdstuk 3 en 4 de emissie-analyses voor respectievelijk totaal stikstof en totaal fosfor. Tenslotte worden de resultaten tegen het licht gehouden in de hoofdstuk 5 Discussie en in de hoofdstuk 6 de conclusies uit het rapport opgesomd. Hoogheemraadschap van Rijnland Pagina 7 van 47

8 2. Werkwijze De actualisatie is gebaseerd op een modelstudie, beschikbare gegevens (zoals Rijnlandse metingen, landelijke databases, onderzoeksrapporten) en aannames. In dit hoofdstuk is kort de aanpak toegelicht. 2.1 Indeling gebieden Het projectgebied voor deze analyse omvat het boezemsysteem en de polders binnen het beheergebied van Rijnland. Het duingebied valt hierbuiten omdat de afvoer (via grondwater) vanuit de duinen al in de balansen van de betreffende polders/gebieden waar dit opwelt is meegenomen als kwel. In het boezemmodel (SOBEK) onderscheiden we een paar honderd afvoergebieden, welke uiteindelijk geclusterd zijn tot vijf gebiedstypen (Figuur 1 en tabel 1; voor verdere toelichting zie bijlagen 1). Figuur 1: Opdeling Rijnland naar vijf gebiedstypen; boezemland (geel), diepe kleipolders (donkergroen), kleipolders (lichtgroen), veenpolders (paars) en zandpolders (bruin). In bijlage 3 en 4 staat beschreven hoe tot de stoffenbalans voor de nutriënten is gekomen. In de volgende hoofdstukken worden de resultaten gepresenteerd voor heel Rijnland (=boezemwatersysteem) en/of per cluster (polders en boezemland). Pagina 8 van 47 Hoogheemraadschap van Rijnland

9 Tabel 1: Oppervlakteverdeling van Rijnland over de clustergebieden. Oppervlak Overheersend Cluster hectare landgebruik Boezemwater % Water Boezemland % Stedelijk gebied/bollenteelt Diepe kleipolder % Akkerbouw/Grasland Kleipolder % Grasland/Akkerbouw Veenpolder % Grasland/Glastuinbouw Zandpolder % Bollenteelt Hoogheemraadschap van Rijnland Pagina 9 van 47

10 3. Stikstof De volgende paragrafen gaan nader in op de ontwikkeling in de stikstofconcentraties, de belasting op het oppervlaktewater en de (achterliggende) bronnen voor heel Rijnland en per type polder (cluster). 3.1 Trends en kwaliteit oppervlaktewater Stikstofconcentraties in boezem- en polderwater Het algehele beeld is dat de waterkwaliteit met betrekking tot stikstof verbetert; het aandeel van locaties met toetswaarden >3,3 mg N/l is kleiner geworden (Figuur 2). Figuur 2: Klassenindeling van meetpunten in boezem en polder in (links) en (rechts) op basis van de zomergemiddelde concentratie. Figuur 3 toont de ruimtelijke verspreiding over Rijnland van de stikstofconcentraties in het boezemwater (links) en in de polders (rechts) voor de perioden (boven) en (onder). Vooral in de veengebieden worden nog waarden >3,3 mg N/l aangetroffen. In de boezemkanalen wordt de KRW-norm van 3,8 mg/l (zomergemiddelde) bijna overal gehaald. Pagina 10 van 47 Hoogheemraadschap van Rijnland

11 A B C D Figuur 3: Gemiddelde toetswaarden voor Totaal stikstof in respectievelijk boezem- en polderwater voor de perioden (kaart A en B; uit Rijnland, 2006) en voor (kaart C en D). Hoogheemraadschap van Rijnland Pagina 11 van 47

12 3.1.2 Trend in totaal stikstofconcentraties per cluster Op basis van voorgaande paragraaf is niet goed af te leiden hoe de waterkwaliteit zich heeft ontwikkeld. Daarom is een trendanalyse uitgevoerd voor de lange termijn ( ) en de periode sinds de vorige emissie-analyse ( ) Tabel 2: De lang- en middellangjarige trend (o.b.v. maandgemiddelde) en toetswaarde (o.b.v. zomergemiddelde) per cluster voor de totaal stikstofconcentratie. Trend Trend Toetswaarde Cluster mg/l /jr Trend mg/l /jr Trend mg/l Boezemwater -0,104 Klein -0,052 Klein 2,7 Boezemland -0,138 Klein -0,050 Klein 2,4 Diepe kleipolder -0,129 Klein -0,048 Klein 4,1 Kleipolder -0,100 Klein -0,051 Klein 2,4 Veenpolder -0,054 Klein -0,085 Klein 2,8 Zandpolder -0,087 Klein -0,053 Klein 2,5 Op basis van de trendanalyse (Tabel 2) wordt duidelijk dat de afname in de concentratie de laatste jaren minder snel gaat, maar wel doorzet. Dit is ook te zien in de afzonderlijke trendgrafieken per cluster (Bijlage 2). De concentratie - en de trend daarin - van het boezemwater (Figuur 4) wordt mede bepaald door de ontwikkelingen in de polder-/clustergebieden. Figuur 4: Gemiddelde totaal stikstofconcentratie in boezemwater ( ). De afnemende trend sinds 1970 is in het cluster Veenpolder beduidend lager dan die in andere clusters. Opvallend is de grotere afname in dit cluster na 2000 dan vanaf De verklaring hiervoor is dat tussen een stagnatie in de afname van de totaal stikstofconcentratie te zien is. (Bijlage 2, trendgrafiek Veenpolder). Pagina 12 van 47 Hoogheemraadschap van Rijnland

13 De grootste dalende trend voor de stikstofconcentraties wordt berekend voor de clustergebieden Boezemland en Diepe kleipolders. Voor het cluster Diepe kleipolders is de zomergemiddelde waarde (toetswaarde) de laatste jaren veruit het hoogst van alle clusters. Terugrekenend van de gemiddelde toetswaarde voor boezemwater met de trend over de periode , is in de boezem de totaal stikstofconcentratie met ongeveer 25% afgenomen. 3.2 Belasting en bronnen Stikstofbalans Rijnland Voor de boezem van Rijnland is een balans opgesteld voor totaal stikstof voor de jaren 2013 t/m 2016 (Bijlage 3). In tabel 2 is de balans voor het jaar 2000 gezet naast de gemiddelde balans over de periode Uit deze tabel blijkt dat de totale stikstofbelasting van de boezem bijna 40% lager is geworden. Dat kan worden toegewezen aan de vermindering van de belasting uit de interne bronnen (AWZI en polders/boezemland). Tabel 3: Totaal stikstof balans boezem Rijnland (op basis van meetgegevens) N-vracht (ton) IN Gouda/Bodegraven % % Sluizen 62 2% 69 3% INTERN AWZI % % Polders/boezemland % % Totaal boezem UIT Boezemgemalen Netto Rijnland Verdwijnfactor 0,20 0,16 Het algemene beeld, dat de N-belasting voor het grootste deel wordt bepaald door interne bronnen, blijft overeind. Hierdoor neemt het aandeel (procentueel) van de aanvoer van water (Gouda/Bodegraven) aan de totale N-belasting toe. De bijdragen van de zuiveringsinstallaties en van polders/boezemland blijven respectievelijk ca. 20% en ca. 60% (ondanks de 40-50% reductie in de emissie t.o.v. 2000) Emissiedruk De inlaat van water (Gouda, Bodegraven en sluizen) en de AWZI s dragen gezamenlijk ca. 40% bij aan de N-belasting op het oppervlaktewater van Rijnland. Deze bronnen zijn een directe belasting voor het boezemsysteem, gebiedscluster Boezemwater. Figuur 5 geeft inzicht in de bijdragen van de verschillende gebiedsclusters aan de stikstofbelasting binnen Rijnland. De grootste bijdragen aan de stikstofbelasting van Rijnland komen op Boezemwater (42%) en uit Diepe Kleipolders (22%). Hoogheemraadschap van Rijnland Pagina 13 van 47

14 Figuur 5: Verdelingen totaal stikstofbelasting op het boezemsysteem van Rijnland naar gebiedstype, waarbij Boezemwater de directe emissie op het boezemsysteem betreft. De emissiedruk geeft een maat voor de belasting per oppervlak. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de directe emissiedruk in een gebied (op basis van de emissies berekend door Emissieregistratie; dus zonder kwel- en inlaatstroom) en de netto emissiedruk uit het gebied (op basis van de afgevoerde vrachten berekend bij de stofbalansen). In deze laatste zijn ook de resultante van kwel/wegzijging en van interne biologische en fysisch-chemische processen (zonder nadere kwantificering) verrekend. Tabel 4: Emissiedruk totaal stikstof per type gebiedscluster Directe emissiedruk (Emissieregistratie) Netto emissiedruk (Stofbalans) Aandeel Cluster Oppervlak N-belasting kg N/ha/j kg N/ha/j Boezemwater 5% 42% - - Boezemland 18% 6% Diepe kleipolder 32% 22% Kleipolder 15% 9% Veenpolder 27% 16% Zandpolder 4% 4% De directe emissiedruk (o.b.v. cijfers uit Emissieregistratie) in de polderclusters en boezemland ligt in de range van ca kg N/ha/j. Voor cluster Boezemland ligt deze er iets onder en voor Zandpolder iets boven. Voor de meeste gebiedsclusters zit de netto emissiedruk op ongeveer tweederde van de directe emissiedruk. Alleen voor het gebiedscluster Zandpolder zijn beiden vrijwel gelijk (Tabel 4). Het verschil tussen de directe en de netto emissiedruk wordt verklaard door interne processen zoals denitrificatie, waardoor stikstof uit het watersysteem verdwijnt. Hierdoor komt de netto emissiedruk lager uit dan de directe emissiedruk. Dat dit niet opgaat voor de cluster Zandpolder kan erop duiden dat het watersysteem in deze gebieden zo sterk doorgespoeld worden, waardoor de bijdrage van deze processen nauwelijks een rol spelen. Pagina 14 van 47 Hoogheemraadschap van Rijnland

15 3.2.3 Ontwikkelingen emissiebronnen Per gebied is op basis van de gegevens uit de Emissieregistratie voor 2014 het percentage berekend dat de geclusterde bronnen bijdragen aan de totale belasting. Deze percentages zijn vervolgens vermenigvuldigd met de emissies uit de polders/boezemland, die met de balansen ( ) zijn berekend (Figuur 6). De achterliggende bronnen uit de polders/boezemland betreft voor het overgrote deel de emissies die geclusterd tot Af- en uitspoeling landelijk gebied (naast afen uitspoeling nutriënten landelijk gebied, omvat deze ook erfafspoeling en meemesten van sloten (zie Bijlage 4). Figuur 6: Bronverdeling totaal stikstofbelasting op het boezemsysteem. Om inzicht te krijgen hoe de bijdragen van de betreffende bronnen aan de stikstofbelasting zich hebben ontwikkeld, zijn de berekende emissies van Emissieregistratie voor de jaren 2000 en 2015 met elkaar vergeleken (Tabel 5). Emissieregistratie Emissieregistratie berekent de vracht die daadwerkelijk het milieucompartiment oppervlaktewater bereikt vanuit bekende bronnen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de emissies van punt- en diffuse bronnen. Ook de belasting vanuit de compartimenten lucht, bodem en waterketen worden berekent. Alleen de aanvoer via water (zowel inlaat van oppervlaktewater van bovenstrooms als kwel van grondwater) is hierin niet meegenomen in de belasting. Naast de daadwerkelijke belasting uit de compartimenten lucht (atmosferische depositie) en waterketen (AWZI effluent, overstorten, regenwaterriool en ongerioleerd) op het compartiment oppervlaktewater berekent Emissieregistratie ook de achterliggende, indirecte bronnen (emissies naar lucht en op het riool). Natuurlijke processen in het oppervlaktewater (bijv. afbraak, omzetting, bezinking en nalevering) maken geen onderdeel uit van de emissieregistratie. Hoogheemraadschap van Rijnland Pagina 15 van 47

16 De totale belasting voor 2015 is hoger dan de uit de metingen afgeleide balans (Tabel 3). Dit verschil is groter dan voor het jaar De totaal stikstofbelasting is tussen 2000 en 2015 met ca. 25% afgenomen, terwijl deze bij de stikstofbalans in de orde van 40% ligt. Dit is deels te verklaren doordat de verdwijnterm van stikstof (o.a. door denitrificatie) in het oppervlaktewater impliciet in de balansberekening zit verwerkt maar niet in de EmissieRegistratie. De waargenomen afname in de waterkwaliteit (boezemwater) is sinds 2000 ook ca. 25%. Tabel 5: Belasting oppervlaktewater Rijnland (Emissieregistratie, 2017) per bron/geclusterd emissieproces (zie Bijlage 4 voor methodiek) Totaal N (ton/j) Industrie en glastuinbouw 117 3% 56 2% AZWI * % % Huishoudelijke lozingen 202 5% 218 8% Atmosferische depositie 284 8% 215 8% Uit- en afspoeling landelijk gebied % % Totaal * Achterliggende bronnen van AWZI in 2015: 93% huishoudelijk afvalwater, 3% atmosferische depositie en 4% wordt verdeeld over ca. 50 type bedrijven (m.n. voedings- en genotmiddelindustrie). Doordat de emissies vanuit de landbouw bron Uit- en afspoeling landelijk gebied - minder sterk daalt dan vanuit de meeste andere bronnen, neemt het aandeel van de stikstofbelasting door deze sector toe. Opvallend is dat de broncluster Huishoudelijk lozingen toeneemt (Tabel 5). Vooral de lozingen van hemelwaterafvoeren zijn hier debet aan (van 125 naar 180 ton). De emissies uit het vuilwaterriool, zoals door riooloverstortingen (van 38 naar 28 ton), en uit ongerioleerde woningen (van 38 naar 6 ton) zijn wel minder geworden (Emissieregistratie, 2017) Achtergrondbelasting In 2013 heeft Rijnland een studie laten uitvoeren naar de achtergrondbelasting in het gebied (Arcadis/Alterra, 2014). Hierbij zijn een tiental Rijnlandse polders doorgerekend. De gebruikte modelberekeningen is een verfijning - meer toegespitst op de lokale situatie - van de berekeningen door bureau Emissieregistratie. De berekeningsresultaten staan in Tabel 6. Gemiddeld is ongeveer een derde van de stikstofbelasting van natuurlijke oorsprong. Daarvan neemt de bron Landbouwbodem (geogeen) het grootste deel voor zijn rekening. Deze natuurlijke bron kan net als de antropogene bronnen middels maatregelen aangepakt worden (Rijnland, 2016). Denk hierbij aan bijvoorbeeld aanpassing van de landbouwpraktijken met betrekking tot peilbeheer en bemesting. Bovenstaande betekent dat ca % van de stikstofbelasting uit de gebiedsclusters aangepakt kan worden. Welk deel daarvan ook maatschappelijk haalbaar is, wordt hier niet beschouwd. Pagina 16 van 47 Hoogheemraadschap van Rijnland

17 Tabel 6: Bronnenanalyse stikstofbelasting 1 diepe kleipolder, 1 kleipolder, 5 veenpolders en 3 zandpolders in Rijnland (Arcadis/Alterrra, 2014) Bron Diepe * Kleipolder Veenpolder Zandpolder kleipolder Antropogene Actuele bemesting T 42% 54% 14 35% 52-61% bronnen Historische bemesting T 3% 3% 2 3% 0-1% Inlaatwater B 8% 17% 21 43% 22 32% Overige bronnen** B 2% 5% 1 5% 1 6% Totaal Antropogene bronnen 55% 79% 47 66% 85-86% Natuurlijke Landbouwbodem bronnen (geogeen) T 31% 10% 24-28% 2-3% Atmosf. depositie N 7% 7% 4 19% 9-12% Kwel en infiltratiewater N 5% 4% 3 6% 0-2% Natuurbodem N 2% 0% 0 5% 0% Totaal Natuurlijke bronnen 45% 21% 34 53% 14-15% * B= beïnvloedbaar, T= beïnvloedbaar op (korte of lange) termijn, N= niet beïnvloedbaar ** Alle overige niet benoemde bronnen: industriële lozingen, awzi effluentlozingen, huishoudelijke, ongerioleerde lozingen, recreatie, verkeer en vervoer, etc. Hoogheemraadschap van Rijnland Pagina 17 van 47

18 4. Fosfor De volgende paragrafen gaan nader in op de ontwikkeling in de fosforconcentraties, de belasting op het oppervlaktewater en de (achterliggende) bronnen voor heel Rijnland en per type polder (cluster). 4.1 Trends en kwaliteit oppervlaktewater Fosforconcentraties in boezem- en polderwater De totaal fosforconcentraties in Rijnland overschrijden nog op vele plaatsen de betreffende (KRW-)norm. Daarmee is het algehele beeld in beide perioden en vrijwel gelijk. Wel is een lichte verbetering zichtbaar: Het aantal locaties waar een zomergemiddelde concentratie van 0,15 mg P/l wordt gehaald neemt iets toe, terwijl het aantal locaties met concentraties >0,75 mg P/l iets afnemen (Figuur 7). Figuur 7: Klassenindeling van meetpunten in boezem en polder in (links) en (rechts) op basis van de zomergemiddelde concentratie. Figuur 8 toont de ruimtelijke spreiding over Rijnland van de fosforconcentraties in het boezemwater (links) en in de polders (rechts) voor de perioden (boven) en (onder). In de boezemwateren wordt een concentratie van 0,15 mg/l (zomergemiddelde) bijna nergens gehaald. In de westelijke strook zijn de totaal fosforconcentraties beduidend hoger (>0,75 mg/l). Het beeld voor de polderwateren is nog slechter. Hoewel enkele polderwateren een totaal fosforconcentratie tot 0,15 mg/l hebben - dit zijn met name de diepe plassen of polderwateren welke weinig worden doorgespoeld worden de hoge concentraties >0,75 mg/l in polderwateren over een groter gebied dan alleen de westelijke strook aangetroffen (naast zandpolders, ook in klei- en veenpolders). Ondanks dat het algemene beeld weinig is veranderd, lijkt op basis van Figuur 8 lokaal de fosforconcentratie in het water iets veranderd: soms ten goede (bijv. boezemwater rond Wassenaar) en op andere plaatsen iets verslechterd (bijv. polderwater rond Boskoop). Pagina 18 van 47 Hoogheemraadschap van Rijnland

19 A B C D Figuur 8: Gemiddelde toetswaarden voor Totaal fosfor in respectievelijk boezem- en polderwater voor de perioden (kaart A en B; uit Rijnland, 2006) en voor (kaart C en D). Hoogheemraadschap van Rijnland Pagina 19 van 47

20 4.1.2 Trend in totaal fosforconcentraties per cluster Op basis van de voorgaande informatie is niet goed af te leiden hoe de waterkwaliteit zich ontwikkeld, mede omdat het verschillende meetpuntensets betreft. Daarom is een trendanalyse uitgevoerd voor de lange termijn ( ) en de periode sinds de vorige emissie-analyse ( ). Tabel 7: De lang- en middellangjarige trend (o.b.v. maandgemiddelde) en toetswaarde (o.b.v. zomergemiddelde) per cluster voor de totaal fosfor-concentratie. Trend Trend Toetswaarde Cluster mg/l /jr Trend mg/l /jr Trend mg/l Boezemwater -0,018 Klein -0,008 Klein 0,28 Boezemland -0,011 Zeer klein n.v.t. Geen 1,06 Diepe kleipolder -0,013 Klein -0,006 Klein 0,41 Kleipolder -0,023 Klein -0,009 Klein 0,71 Veenpolder -0,009 Klein -0,020 Klein 0,62 Zandpolder n.v.t. Geen n.v.t. Geen 2,34 Op basis van de trendanalyse (Tabel 7) wordt duidelijk dat de afname in de concentratie de laatste jaren minder snel gaat dan voorheen, maar wel doorzet. Dit is ook duidelijk te zien in de afzonderlijke trendgrafieken per cluster (Bijlage 2). De concentratie - en de trend daarin - van het boezemwater (Figuur 9) wordt mede bepaald door de ontwikkelingen in de polder-/clustergebieden. Figuur 9: Gemiddelde totaal fosforconcentratie in boezemwater ( ). Opvallend is de grotere afname in het cluster Veenpolder na 2000 dan vanaf De verklaring hiervoor is de stijging van de totaal fosforconcentratie na 1995 (tot ca. 2005) en het daaropvolgend herstel tot een vergelijkbare situatie als begin jaren 90 van de vorige eeuw (zie trendgrafiek in Bijlage 2). Ook de afwezigheid van een trend/verbetering in de zandige gebieden (clusters boezemland en zandpolder) is opvallend, omdat juist in deze gebieden met de hoogste fosforconcentraties - tot >5 mg P/l - de meeste winst is te behalen. Pagina 20 van 47 Hoogheemraadschap van Rijnland

21 4.2 Belasting en bronnen Fosforbalans Rijnland Voor de boezem van Rijnland is een balans opgesteld voor totaal fosfor voor de jaren 2013 t/m 2016 (Bijlage 3). In Tabel 8 is de balans voor het jaar 2000 gezet naast de gemiddelde balans over de periode Het algemene beeld, dat de P-belasting voor ca. 90% bepaald wordt door interne bronnen, blijft overeind. Tabel 8: Totaal fosfaatbalans boezem Rijnland (op basis van meetgegevens) P-vracht (ton) IN Gouda/Bodegraven 37 6% 41 9% Sluizen 10 2% 7 2% INTERN AWZI % 50 11% Polders/boezemland % % Totaal boezem UIT Boezemgemalen Netto Rijnland verdwijnfactor 0,18 0,35 Ook is uit deze tabel af te lezen dat de vrachten van de interne bronnen (AWZI en polders/boezemland) naar de boezem zijn verminderd met ca. 25%. Het aandeel van de zuiveringsinstallaties is gehalveerd ten opzichte van de vorige rapportage, terwijl de bijdrage van polders/boezemland is gestegen. De behaalde reductie t.o.v is voor polders/boezemland minder dan voor AWZI. De vracht van inlaatwater Gouda/Bodegraven is iets toegenomen. De toename van de verdwijnfactor (Tabel 8) is een indicatie, dat door processen meer in het gebied achterblijft en wordt vastgelegd (in de bodem en of in planten/dieren) of via het baggerprogramma uit het systeem wordt verwijderd Emissiedruk per gebiedscluster Minder dan een kwart van de fosforbelasting naar het oppervlaktewater in Rijnland is het gevolg van inlaat van water (incl. sluizen) en effluentlozingen uit AWZI s. Deze bronnen zijn een directe belasting voor het boezemsysteem, gebiedscluster Boezemwater. Figuur 10 geeft inzicht in de bijdragen van de verschillende gebiedsclusters aan de fosforbelasting binnen Rijnland. De (diepe) Kleipolders (12% en 7%) dragen het minst en de Zandpolder (23%) het meest bij aan de totale fosforbelasting. Hoogheemraadschap van Rijnland Pagina 21 van 47

22 Figuur 10: Verdelingen totaal fosforbelasting op het watersysteem van Rijnland naar gebiedscluster. Met de emissiedruk, een maat voor de belasting per oppervlak, kunnen de bijdragen vanuit de verschillende gebiedsclusters meer objectief worden vergeleken (Tabel 9). In deze tabel wordt onderscheid gemaakt tussen de directe emissiedruk op het gebied (op basis van de emissies berekend door Emissieregistratie; dus zonder kwel, inlaatwater en processen) en de netto emissiedruk uit het gebied op het boezemsysteem (op basis van de afgevoerde vrachten berekend bij de stofbalansen). De netto emissiedruk omvat ook de resultante van kwel/wegzijging en van interne biologische en fysisch-chemische processen (zonder nadere kwantificering) in de gebieden. De directe emissiedruk (o.b.v. cijfers uit Emissieregistratie) ligt in de range van ca. 1-4 kg P/ha/j. Voor cluster Boezemland is de emissiedruk beduidend lager dan voor de andere clusters. De netto emissiedruk (o.b.v. de netto belasting op de boezem uit de stofbalans) is voor de zandige gebieden Boezemland en Zandpolder veel hoger (respectievelijk factor 3 en 10) dan de directe emissiedruk, terwijl deze voor de overige clustergebieden lager ligt (Tabel 9). Tabel 9: Emissiedruk fosfor per type gebiedscluster Directe emissiedruk (Emissieregistratie Netto Emissiedruk (Stofbalans) Aandeel Cluster Oppervlak P-belasting kg P/ha/j kg P/ha/j Boezemwater 5% 22% - - Boezemland 18% 18% 1,5 4,9 Diepe kleipolder 32% 12% 4,0 2,9 Kleipolder 15% 7% 3,1 1,3 Veenpolder 27% 18% 3,6 3,2 Zandpolder 4% 23% 2,8 30. Pagina 22 van 47 Hoogheemraadschap van Rijnland

23 Voor de clusters Boezemland en Zandpolder wordt uitspoeling van de met fosfor opgeladen bodem (historische belasting) in de directe emissiedruk sterk onderschat, omdat betreffende waarden gebaseerd zijn op ijzerhoudend zand als ondergrond. In Rijnland zijn de zandgronden minder ijzerrijk dan waarvan uit is gegaan, waardoor in werkelijkheid minder fosfor wordt gebonden dan berekend. Het fosfor spoelt meer uit en verhoogd zo de netto emissiedruk naar het watersysteem. Voor de andere clustergebieden zijn het waarschijnlijk de interne processen die ervoor zorgen dat fosfor uit het watersysteem verdwijnt, zodat de netto emissiedruk lager uitvalt dan de directe emissiedruk. Emissieregistratie (directe emissie) houdt geen rekening met deze processen Ontwikkelingen emissiebronnen Per gebied is op basis van de gegevens uit Emissieregistratie voor emissiejaar 2014 het percentage berekend dat de geclusterde bronnen bijdragen aan de totale belasting (Bijlage 4). Deze percentages zijn vervolgens vermenigvuldigd met de belasting uit de polders/boezemland, die met de balansen ( ) zijn berekend. De resultaten hiervan zijn gepresenteerd in Figuur 11. De belasting uit de polders/boezemland wordt vrijwel volledig toegerekend aan emissies van de bronnencluster Af- en uitspoeling landelijk gebied (zie Bijlage 4). Hierin zit de belasting als gevolg van actuele bemesting, historische bemesting, erfafspoeling, meemesten van sloten, veenafbraak en kwel verwerkt. Figuur 11: Bronverdeling totaal fosforbelasting boezemsysteem van Rijnland. Om inzicht te krijgen hoe de bijdragen van de betreffende bronnen aan de fosforbelasting zich hebben ontwikkeld, zijn de berekende emissies van Emissieregistratie voor de jaren 2000 en 2015 met elkaar vergeleken ( Hoogheemraadschap van Rijnland Pagina 23 van 47

24 Tabel 10). De totale belasting voor 2015 komt behoorlijk goed overeen met de uit de metingen afgeleide balans (Tabel 8) en dit geldt ook voor de afname van de totaal fosfaatbelasting tussen 2000 en Hierbij moet worden opgemerkt dat deze reductie in de stoffenbalans deels verklaard wordt door betere vastlegging van fosfaat in de polderwatergangen, terwijl bij Emissieregistratie deze afname volledig wordt toegeschreven aan een verminderde belasting naar het oppervlaktewater. Pagina 24 van 47 Hoogheemraadschap van Rijnland

25 Tabel 10: Belasting oppervlaktewater Rijnland (Emissieregistratie, 2017) per bron/geclusterd emissieproces (zie Bijlage 4 voor methodiek) Totaal P (ton/j) Industrie en glastuinbouw 23 4% 9 2% AZWI * % 58 16% Huishoudelijke lozingen 37 7% 37 10% Atmosferische depositie 0 0% 0 0% Uit- en afspoeling landelijk gebied % % Totaal * Achterliggende bronnen van AWZI in 2015: 98% huishoudelijk afvalwater en resterende 2% wordt verdeeld over ca. 40 type bedrijven (m.n. voedings- en genotmiddelenindustrie). Doordat de emissies vanuit het landelijk gebied (Uit- en afspoeling landelijk gebied) minder sterk daalt dan vanuit de meeste andere bronnen (m.u.v. Huishoudelijke lozingen), neemt het aandeel van de fosforbelasting op oppervlaktewater vanuit het landelijk gebied toe. Opvallend is dat de bron Huishoudelijk lozingen nauwelijks afneemt ( Hoogheemraadschap van Rijnland Pagina 25 van 47

26 Tabel 10). Nadere analyse van de achterliggende data (niet gepresenteerd) wijst uit dat dit komt doordat de totale emissie door lozingen van hemelwaterafvoeren. Deze emissie neemt toe en is ruim een factor tien hoger dan die van overstorten vanuit gemengd rioolstelsel. De emissies uit het vuilwaterriool, zoals door riooloverstortingen, zijn wel minder geworden (Emissieregistratie, 2017) Achtergrondbelasting In 2013 heeft Rijnland een studie laten uitvoeren naar de achtergrondbelasting in het gebied (Arcadis/Alterra, 2014). Hierbij zijn tien Rijnlandse polders doorgerekend. De gebruikte modelberekeningen is een verfijning - meer toegespitst op de lokale situatie - van de berekeningen door bureau Emissieregistratie. De berekeningsresultaten staan in Welk deel daarvan ook maatschappelijk haalbaar is, wordt hier niet beschouwd. Pagina 26 van 47 Hoogheemraadschap van Rijnland

27 . Tabel 11: Bronnenanalyse fosforbelasting 1 diepe kleipolder, 1 kleipolder, 5 veenpolders en 3 zandpolders in Rijnland (Arcadis/Alterrra, 2014) Bron Diepe * Kleipolder Veenpolder Zandpolder kleipolder Antropogene Actuele bemesting T 35% 44% 14 33% 20-64% bronnen Historische bemesting T 12% 3% 6 10% 1 2% Inlaatwater B 5% 8% 20 50% 33 76% Overige bronnen ** B 1% 8% 0 4% 0 4% Totaal Antropogene bronnen 54% 64% 56 74% 99% Natuurlijke Landbouwbodem T bronnen (geogeen) 31% 15% 21-36% 0% Atmosf. depositie N 0% 0% 0% 0% Kwel en infiltratiewater N 13% 21% 3 4% 0-1% Natuurbodems N 2% 0% 0 5% 0% Totaal Natuurlijke bronnen 46% 36% 26 44% 1% * B= beïnvloedbaar, T= beïnvloedbaar op (korte of lange) termijn, N= niet beïnvloedbaar ** Alle overige niet benoemde bronnen: industriële lozingen, awzi effluentlozingen, huishoudelijke, ongerioleerde lozingen, recreatie, verkeer en vervoer, etc. In zandpolders is ca. 1% van de fosforbelasting van natuurlijke oorsprong. Voor de overige poldertypen draagt de natuurlijke achtergrondbelasting ongeveer een kwart tot de helft van de fosforbelasting bij. Daarvan neemt de bron Landbouwbodem (geogeen) het grootste deel voor zijn rekening. Deze natuurlijke bron kan net als de antropogene bronnen middels maatregelen aangepakt worden (Rijnland, 2016). Denk hierbij aan bijvoorbeeld aanpassing van de landbouwpraktijken met betrekking tot peilbeheer en bemesting. Bovenstaande betekent dat meer dan 80% van de fosforbelasting uit de gebiedsclusters aangepakt kan worden. Welk deel daarvan ook maatschappelijk haalbaar is, wordt hier niet beschouwd. Hoogheemraadschap van Rijnland Pagina 27 van 47

28 5. Discussie 5.1 Trends concentraties oppervlaktewater De algemene (kleine) trend in de waterkwaliteit is voor zowel totaal N als voor totaal P dalende van respectievelijk ca. -0,1 mg/l /j en -0,01mg/l /j. Alleen voor totaal fosfor in de gebiedscluster boezemland of zandpolder is geen (of zeer kleine) significante trend aangetoond. Op basis van meetpunten van het agrarische meetnet van Rijnland wordt een trend van -0,06 mg/l /j voor totaal N afgeleid (Deltares, 2017). Dit impliceert dat een deel van de kwaliteitsverbetering voor stikstof verklaard kan worden met de reductie van landbouwemissies. Voor totaal P ligt dit anders; in het betreffende rapport Waterkwaliteit agrarische gebieden Rijnland laten de concentraties P-totaal over de meetperiode als geheel geen duidelijke trend zien. Op de bollenmeetpunten neemt de concentratie van totaal P in het oppervlaktewater over de gehele periode toe (al dan niet significante trend). Deze toename vindt plaats in de gebieden met al de hoogste totaal-p concentraties. Vanaf 2010 lijkt er sprake van een neerwaartse trend (Deltares, 2017). Een dergelijke trend is alleen zichtbaar bij cluster Boezemland (Bijlage 2, Trendgrafiek ). 5.2 Bijdrage emissiebronnen De emissies van de meeste bronnen zijn sinds 2000 in meer of mindere mate afgenomen. De emissies vanuit AWZI s zijn sindsdien (meer dan) gehalveerd. De afname van de belasting vanuit de polders/boezemland op het boezemsysteem is in diezelfde periode met ongeveer een kwart afgenomen. Omdat deze laatste afname minder is dan van de AWZI s, neemt de relatieve bijdrage (%) vanuit de polders/boezemland aan de totale belasting minder af (5% voor N) of neemt zelfs toe (5% voor P). Dé emissiedruk is afhankelijk van de daaraan gekoppelde definitie. Om meer gevoel te krijgen van de belasting in een gebied ten opzichte van andere gebieden is op twee manieren de emissiedruk berekend: op basis van de belasting van het oppervlaktewater (directe emissiedruk) en op basis van de balansberekeningen (netto emissiedruk). Het verschil tussen beiden is de sommatie van bronnen die niet in Emissieregistratie zijn opgenomen (bijvoorbeeld fosfaatrijke kwel) en processen (zoals nalevering uit waterbodem en afbraakprocessen en opname door organismen) in het polderwatersysteem. Als de netto emissiedruk groter is dan de directe emissiedruk dan wordt uitgegaan van onderschatting van de emissies. Is de netto emissiedruk kleiner dan spelen de verwijderingsprocessen vermoedelijk een belangrijke rol. Dit laatste is voornamelijk het geval bij stikstof. Voor fosfor lijkt dit ook te gelden voor de kleipolders, terwijl voor de zandpolders en boezemland een aanzienlijke onderschatting van de fosforemissies lijkt te zijn als gevolg van aannamen omtrent de mate dat fosfor gebonden wordt door ijzer in de bodem. Pagina 28 van 47 Hoogheemraadschap van Rijnland

29 5.3 Gemeentelijke rioleringssystemen De emissies uit de afvalwaterketen AWZI s buiten beschouwing gelaten dragen relatief weinig bij aan de totale belasting van nutriënten in het oppervlaktewater. Dit betekent niet dat deze emissies niet belangrijk zijn. Op lokaal niveau kunnen lozingen van huishoudelijk afvalwater (riooloverstortingen of individuele behandelingsysteem afvalwater IBA s) tot problemen leiden voor het watersysteem, zoals zuurstofloosheid, stankoverlast, dode vis, dikke baggerlaag en dergelijke. De belasting via deze emissieroutes worden steeds kleiner als gevolg van afkoppeling van hemelwaterafvoer van het rioolstelsel. De belasting via hemelwaterafvoeren - bestaande uit o.a. bladval, vogelpoep en hondenpoep in (dak)goten en foutaansluitingen van huishoudelijk afvalwater - wordt daardoor groter. Emissieregistratie schat in dat deze toename na 2010 groter in dan de eerder genoemde afname. Ook de emissie van huishoudelijk afvalwater door recreatievaart neemt de laatste jaren toe. Hoewel de bijdrage van beide bronnen minder dan 10% van de totale belasting met nutriënten is, is het verstandig om bij deze ontwikkeling stil te staan. 5.4 Natuurlijke achtergrondbelasting In 2016 is een uitgebreide memo (Rijnland) opgesteld, waarin de resultaten van de studie naar de achtergrondbelasting in Rijnland (Arcadis/Alterra, 2014) in de context worden geplaatst en worden voorzien van kanttekeningen op vier onderwerpen: Natuurlijke achtergrondbelasting In betreffende studie worden de bronnen die niet antropogeen (dus natuurlijk) zijn, impliciet beschouwd als achtergrondbelasting. Binnen Rijn-West wordt een andere indeling gehanteerd op basis van de mate waarop een bron beïnvloedbaar is. De belangrijkste niet-antropogene post landbouwbodem (geogeen) wordt hierbij gezien als een bron, die op lange termijn beïnvloedbaar is door bijvoorbeeld de actuele bemesting te verminderen wordt of ander peilbeheer (van het freatisch grondwater). Inlaatwater polder Het inlaten van water leidt er vaak toe dat concentraties in een polder dalen, omdat de emissies in deze polder worden verdund. Inlaatwater is dus eerder een verdunning dan belasting. Om een goed beeld te krijgen van de belasting die in een polder optreedt, moet het verschil bepaald worden tussen de uitgelaten vracht en de ingelaten vracht. Ofwel de netto belasting van de polder. De post inlaatwater valt dan weg. Voor de berekening van de belasting van het boezemsysteem is dit wel verdisconteerd (zie bijlage 3). Actuele vs. historische bemesting De grotere bijdrage van de actuele bemesting aan de belasting van het water ten opzichte van de historische bemesting is voor stikstof, vanwege de hoge mobiliteit, aannemelijk. Bij fosfaat is dit discutabel. In de bovenste 50 cm van de west-nederlandse bodems is vanwege historische bemesting ca ton P/ha aanwezig. Dat is factoren hoger dan de jaarlijks toegestane mestgift (25-50 kg Hoogheemraadschap van Rijnland Pagina 29 van 47

30 P/ha/jaar). Omdat het aandeel historische bemesting van de emissie door Uit- en afspoeling landelijk gebied niet te meten is, zal dit altijd reden geven tot discussie. Wanneer is de belasting hoog Waarden voor stikstof rond de 50 kg N/ha/jaar worden als hoog bestempeld. Voor fosfor ligt dat een factor 10 lager. Er is niet veel literatuur in Nederland beschikbaar op basis waarvan een oordeel gevormd kan worden over de maximaal acceptabele verliezen van stikstof en fosfor naar water in kg/ha/jaar. De genoemde waarden leiden tot sterke normoverschrijdingen in oppervlaktewater, wat de kwalificering hoog rechtvaardigt. Pagina 30 van 47 Hoogheemraadschap van Rijnland

31 6. Conclusie 6.1 Waterkwaliteit De stikstof- en fosforconcentraties in het oppervlaktewater van Rijnland nemen nog altijd af. Voor stikstof wordt in een groot aantal wateren voldaan aan betreffende KRW-norm. In veengebieden worden nog normoverschrijdingen van totaal stikstof in oppervlaktewater aangetroffen. Voor totaal fosfor is ondanks de reeds bereikte verbetering sinds de jaren 70 van de vorige eeuw vrijwel nergens in Rijnland de waterconcentratie onder de norm. De hoogste fosforconcentraties (tot >5 mg P/l) worden gemeten in het westen van Rijnland (zand/boezemland). In deze gebieden is de afgelopen jaren de minste verbetering in de totaal fosforconcentratie in oppervlaktewater opgetreden. 6.2 Bronnen Voor zowel stikstof als voor fosfor zijn de verhoogde concentraties hoofdzakelijk het gevolg van oppervlaktewaterbelasting binnen het beheergebied van Rijnland. Het globale beeld van de belangrijkste bronnen blijven ten opzichte van de vorige studie is onveranderd: De interne bronnen (belasting binnen het beheergebied van Rijnland) zijn het meest bepalend voor de fosforbelasting van het watersysteem. Uit- en afspoeling landelijk gebied en de AWZI s zijn de grootste bronnen met respectievelijk 47% en 18% voor N, 72% en 11% voor P. Het aandeel van de AWZI s op de totale belasting van het boezemstelsel is sinds 2000 ongeveer gehalveerd. Het grootste deel van de fosforbelasting (ca. 75%) komt uit de bron Uit- en afspoeling landelijk gebied. Deze is sinds 2000 met ca 20% afgenomen. 6.3 Handelingsperspectief Ongeveer een derde van de stikstof- en fosforemissies binnen de Rijnlandse poldersystemen wordt toegeschreven aan natuurlijke bronnen. In de zandpolders ligt dit percentage beduidend lager; voor fosfor slechts 1%. Een aanzienlijk deel van deze natuurlijke emissie betreft landbouwbodem geogeen (bijv. veenafbraak). Met betrekking tot de niet-natuurlijke bronnen draagt (actuele en historische) bemesting ongeveer de helft bij aan de totale belasting van de polderwatersystemen. Beide oorzaken worden in KRW-deelstroomgebied Rijn-west beschouwd als beïnvloedbaar en dat potentieel de belasting van het oppervlaktewater nog aanzienlijk kan verminderen. Van dit potentieel biedt met name de actuele bemesting perspectief voor reductie op de korte termijn. Voor het totale watersysteem van Rijnland zijn de effluentlozingen vanuit de AWZI s nog de één na grootste bron. De relatieve bijdrage is gedaald tot minder dan 20%. Verdere reductie van deze emissiebron levert hierdoor steeds minder rendement op met betrekking tot de verbetering van de waterkwaliteit. Aandachtspunt is de toename in de nutriëntenbelasting vanuit regenwaterriolen en vuilwaterlozingen van de recreatievaart en hoe hiermee om te gaan. Hoogheemraadschap van Rijnland Pagina 31 van 47

32 Bijlagen Bijlage 1. Literatuur Bijlage 2. Trendgrafieken waterkwaliteit Bijlage 3. Toelichting belasting boezemsysteem Bijlage 4. Bronnen Pagina 32 van 47 Hoogheemraadschap van Rijnland

33 Bijlage 1. Literatuur Arcadis/Alterra, Achtergrondbelasting nutriënten Rijnland. i.o.v. Hoogheemraadschap van Rijnland. Apeldoorn, 1 mei 2014 Deltares, Waterkwaliteit agrarische gebieden Rijnland Rapport BGS-0004 i.o.v. Hoogheemraadschap van Rijnland. Delft, 26 juni Emissieregistratie, Emissiegegevens Rijnland, Stofbalansen Rijnland voor chloride, stikstof, fosfor, koper, nikkel en zink; Basisrapport implementatie Europese Kaderrichtlijn Water. Hoogheemraadschap van Rijnland. Leiden, oktober Rijnland, Memo Samenvatting analyse achtergrondemissies Rijnland. Hoogheemraadschap van Rijnland, Corsa Leiden, 20 december Hoogheemraadschap van Rijnland Pagina 33 van 47

34 Bijlage 2. Trendgrafieken waterkwaliteit In deze bijlage worden de ontwikkelingen weergegeven in de waterkwaliteit voor de parameters Totaal fosfor en Totaal stikstof binnen Rijnland. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen de langjarige trend ( ) en de middellange trend ( ). De eerste geeft beter inzicht in waar we vandaan komen sinds de invoering van de Wet verontreiniging oppervlaktewater (Wvo) in De trend sinds 2000 geeft meer inzicht in of we onze doelstellingen halen in 2027 als we doorgaan zoals we nu doen. En om een beeld te geven wat de voortgang is sinds de vorige emissie-analyse. Met behulp van het programma Trendanalist is de trend bepaald. Voor elke reeks is een analysetoets gebruikt die het best bij betreffende meetreeks past: Lineaire regressie-toets (LR) of als de reeks niet normaal verdeeld is de Mann-Kendalltoets (MK). Hierbij is (zo nodig) gecorrigeerd voor seizoensafhankelijke (s) en autocorrectieve (a) factoren. Nadere informatie over de toetsing kunt u nalezen in de gebruikershandleiding Trendanalist (AMO - Icastat, april 2014). Figuur: Meetlocaties gebruikt voor de trendanalyse Aantal Cluster meetpunten Boezemwater 180 Boezemland 270 Diepe Kleipolder 201 Kleipolder 183 Veenpolder 397 Zandpolder 57 Totaal 1288 Pagina 34 van 47 Hoogheemraadschap van Rijnland

35 Trendgrafieken maandgemiddelden periode Boezemwater Stikstof Fosfor MKsa-toets Oordeel = kleine trend Geschatte trend: -0,104 / jaar MKsa-toets Oordeel = kleine trend Geschatte trend: -0,018 / jaar Boezemland Stikstof Fosfor MKsa-toets Oordeel = kleine trend Geschatte trend: -0,138 / jaar MKsa-toets Oordeel = zeer kleine trend Geschatte trend: -0,011 / jaar Diepe Kleipolders Stikstof Fosfor MKsa-toets Oordeel = kleine trend Geschatte trend: -0,129 / jaar MKsa-toets Oordeel = kleine trend Geschatte trend: -0,013 / jaar Hoogheemraadschap van Rijnland Pagina 35 van 47

36 Kleipolders Stikstof Fosfor MKsa-toets Oordeel = kleine trend Geschatte trend: -0,1 / jaar MKsa-toets Oordeel = kleine trend Geschatte trend: -0,023 / jaar Veenpolders Stikstof Fosfor MKsa-toets Oordeel = kleine trend Geschatte trend: -0,054 / jaar MKsa-toets Oordeel = kleine trend Geschatte trend: -0,009 / jaar Zandpolders Stikstof Fosfor MKsa-toets Oordeel = kleine trend Geschatte trend: -0,087 / jaar LRsa-toets Oordeel = geen trend Geschatte trend: n.v.t. Pagina 36 van 47 Hoogheemraadschap van Rijnland

37 Trendgrafieken maandgemiddelden periode Boezemwater Stikstof Fosfor MKsa-toets Oordeel = kleine trend Geschatte trend: -0,052 / jaar MKsa-toets Oordeel = kleine trend Geschatte trend: -0,008 / jaar Boezemland Stikstof Fosfor MKsa-toets Oordeel = kleine trend Geschatte trend: -0,05 / jaar MKs-toets Oordeel = geen trend Geschatte trend: n.v.t. Diepe Kleipolders Stikstof Fosfor LRsa-toets Oordeel = kleine trend Geschatte trend: -0,048 / jaar MKs-toets Oordeel = kleine trend Geschatte trend: -0,006 / jaar Hoogheemraadschap van Rijnland Pagina 37 van 47

38 Kleipolders Stikstof Fosfor LRsa-toets Oordeel = kleine trend Geschatte trend: -0,051 / jaar MKs-toets Oordeel = kleine trend Geschatte trend: -0,009 / jaar Veenpolders Stikstof Fosfor LRsa-toets Oordeel = kleine trend Geschatte trend: -0,085 / jaar MKsa-toets Oordeel = kleine trend Geschatte trend: -0,02 / jaar Zandpolders Stikstof Fosfor LRsa-toets Oordeel = kleine trend Geschatte trend: -0,053 / jaar MKs-toets Oordeel = geen trend Geschatte trend: n.v.t. Pagina 38 van 47 Hoogheemraadschap van Rijnland

39 Hoogheemraadschap van Rijnland Pagina 39 van 47

40 Bijlage 3. Toelichting belasting boezemsysteem Polders en boezemland De nutriëntenbelasting van de polders en het boezemland op de boezem is op basis van metingen lastig te bepalen vanwege de volgende redenen: in niet alle polders wordt de waterkwaliteit elk jaar gemeten. van maar een deel van de boezem zijn betrouwbare afvoermetingen beschikbaar een polder voert af op de boezem maar onttrekt ook water aan de boezem doordat water wordt ingelaten (voor peilhandhaving en doorspoelen). De inlaatdebieten worden niet gemeten. Om bovenstaande problemen zoveel mogelijk te ondervangen zijn op basis van de kenmerken (bodemtype, grondgebruik, kwel/wegzijging) polders en boezemland geclusterd (zie Figuur volgende bladzijde). De meetgegevens uit de clusters zijn op volgende wijze gebruikt: Per cluster worden alle beschikbare meetgegevens verzameld en hieruit wordt een maandgemiddelde concentratie berekend. Per cluster wordt een meetlocatie in de boezem gekozen waarmee de concentraties van het inlaatwater worden bepaald Per cluster wordt een polder gekozen die de meest betrouwbare afvoergegevens heeft. Voor deze polder wordt de nutriëntenbelasting berekend en uitgedrukt in kg/ha. Deze waarde wordt vervolgens gebruikt voor het gehele cluster om tot een totale vracht van het cluster te komen. Zelfs met bovenstaande aggregatie blijven er clusters over waarvoor onvoldoende meetgegevens beschikbaar zijn voor de analyse. Voor deze clusters is een pragmatische oplossing gekozen bijv. gebruik maken van gegevens vergelijkbaar cluster, meetgegevens 1 jaar voor alle 4 jaren gebruiken etc. In de bijlage is aangegeven welke aanpassing zijn gedaan. Het bepalen van de nutriëntenbelasting van een polder wordt via de volgende stappen gedaan: 1. Met een neerslagafvoer-model wordt berekend hoeveel water ingelaten moet worden voor peilhandhaving en hoeveel water uitgemalen wordt (in een situatie dus waarbij alleen water ingelaten wordt voor peilhandhaving) 2. De berekende afvoer wordt vergeleken met de gemeten afvoer en het verschil is de hoeveel water die ingelaten is voor het doorspoelen van de polder. De hoeveelheid water die onttrokken wordt aan de boezem is daarmee: Inlaat voor peilhandhaving + inlaat voor doorspoelen Voor het boezemland is het doorspoeldebiet niet bepaald omdat dit al wordt meegenomen aan de randen van de boezem (inlaat Gouda). 3. Het totale inlaatvolume wordt vermenigvuldigd met de gemeten concentraties in de boezem (op een nabij gelegen punt) om te komen tot de nutriëntvracht_in 4. De gemeten afvoer wordt vermenigvuldigd met de gemeten concentraties in de polder (of het gemiddelde van de gemeten concentraties in het cluster van gelijksoortige polders) om te komen tot de nutriëntvracht_uit a. De netto belasting van een polder op de boezem is dus: nutriëntvracht_uit - nutriëntvracht_in Pagina 40 van 47 Hoogheemraadschap van Rijnland

41 Figuur: Opdeling Rijnland in clusters Hoogheemraadschap van Rijnland Pagina 41 van 47